studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY ŚWIĄTKI
CZĘŚĆ I
DIAGNOZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJU
2
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju
WARMIŃSKO
–
MAZURSKIE
BIURO
PRZESTRZENNEGO W OLSZTYNIE
ZES PÓŁ PR OJEKT OWY
GŁÓWNY PROJEKTANT:
mgr inż. Teresa Szymankiewicz - Szarejko
Uprawnienia urbanistyczne nr 1576
Nr G-090/2002 P.O.I.U.
UWARUNKOWANIA SPOŁECZNE I DEMOGRAFIA
ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE:
dr Marta Gwiaździńska
UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE:
mgr Zbigniew Zaprzelski
FUNKCJE GOSPODARCZE
mgr inż. Mariola Sarna
mgr inż. Piotr Schilling
OCHRONA DOROBKU KULTUROWEGO
mgr inż. arch. Paulina Lemańczyk
KOMUNIKACJA:
inż. Hanna Jędrasik
mgr inż. Mariola Sarna
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA:
mgr inż. Hanna Kurowska
ELEKTROENERGRTYKA:
inż. Karol Więckowski
GRAFIKA KOMPUTEROWA
inż. Małgorzata Jeremicz
mgr inż. Piotr Schilling
Leszek Buszyłło
PLANOWANIA
3
SPIS TREŚCI
STR ON A
Zespół autorski
2
Wstęp
5
1. Ogólna charakterystyka gminy
8
2. Uwarunkowania zewnętrzne rozwoju gminy
2.1. Cele zagospodarowania przestrzennego województwa
2.2. Zasady zagospodarowania przestrzennego przyjęte w planie
województwa
2.3. Kierunki zagospodarowania przestrzennego dotyczące obszaru
województwa na którym położona jest gmina Świątki
2.4. Zadania ponadlokalne realizujące cele publiczne
9
9
11
14
17
UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE ROZWOJU GMINY
3. Zasoby i stan środowiska przyrodniczego
3.1. Geomorfologia i budowa geologiczna
3.2. Gleby
3.3. Szata roślinna
3.4. Wody powierzchniowe
3.5. Wody podziemne
3.6.Kopaliny
3.7.Klimat
3.8.Prawne formy ochrony przyrody i środowiska naturalnego
3.9. Ocena zasobów i stanu środowiska – diagnoza
3.10. Zagrożenia środowiska przyrodniczego
3.11. Fizjograficzne jednostki strukturalne
19
19
19
20
21
22
23
24
25
27
28
29
4. Sfera społeczna - uwarunkowania
4.1.Demografia
4.2.Poziom wykształcenia
4.3.Rynek pracy
4.4.Warunki życia ludności
31
31
33
34
36
5. Sfera społeczna – diagnoza
5.1.Demografia
5.2. Rynek pracy
5.3. Ocena warunków życia ludności
40
40
40
41
6. Ochrona dorobku kulturowego
6.1.Historia terenów
6.2. Archeologia
6.3. Sieć osadnicza
6.4. Obiekty architektoniczne
6.5. Parki
6.6. Cmentarze
6.7. Historyczny układ drożny
6.8. Wybrane miejscowości i ciekawsze obiekty architektoniczno –
krajobrazowe
6.9.Diagnoza uwarunkowań wynikających z ochrony wartości kulturowych
42
42
43
46
48
49
49
50
7. Uwarunkowania rozwoju funkcji gospodarczych
7.1. Rolnictwo,
7.2. Przedsiębiorczość
7.3. Turystyka
71
71
76
77
50
68
4
8. Komunikacja
8.1. Sieć drogowa
8.2. Natężenia ruchu
8.3.Diagnoza stanu istniejącego
80
80
82
82
9. Infrastruktura techniczna
9.1. Gospodarka wodna
9.2. Gospodarka ściekowa
9.3. Gospodarka gazowa
9.4. Ocena stanu istniejącego gminy
9.5. Elektroenergetyka
83
83
86
86
87
88
10. Diagnoza uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego
zarys kierunków rozwoju
11. Interpretacja niektórych pojęć przyjętych w studium gminy
89
91
5
WSTĘP
Podstawa prawna, cel i zadania studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy:
Zgodnie z Ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27
marca 2003 roku rozdział 2, Art. 9, oraz na podstawie Uchwały nr .................Rady Gminy
w Świątkach z dnia ................. roku, Wójt Gminy Świątki przystąpił do opracowania
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Głównym celem studium jest ustalenie kierunków rozwoju oraz zasad polityki
przestrzennej gminy na podstawie rozpoznanych uwarunkowań zewnętrznych i
wewnętrznych.
Podstawowe zadania studium, to:
-
koordynacja przestrzenna podejmowanych przez samorząd decyzji w sprawie
sporządzania planów miejscowych,
-
płaszczyzna wprowadzania zadań rządowych i samorządowych służących realizacji
ponadlokalnych celów publicznych, zawartych w planie zagospodarowania
przestrzennego województwa i ustaleń programów o których mowa w art. 48 ust. 1
ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;
-
koordynacja czasowa i przestrzenna podejmowania przez samorząd przedsięwzięć
komunalnych,
-
prowadzenie długofalowych działań w gospodarce nieruchomościami komunalnymi,
-
programowanie w gminach przedsięwzięć publicznych,
-
stanowienie bazy informacyjnej przy wydawaniu decyzji przestrzennych,
-
wspomaganie działań podmiotów gospodarczych i promocji gminy.
Metoda opracowania:
Przy opracowaniu „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Świątki” przyjęto następującą kolejność wykonywanych prac:
-
rozpoznania zasobu istniejących materiałów oraz opracowań, dotyczących terenu
gminy i obszarów stykowych,
-
analizy uwarunkowań rozwoju zewnętrznych i wewnętrznych gminy,
-
określenia diagnozy uwarunkowań rozwoju gminy,
-
określenia z Samorządem Gminy - celów rozwoju gminy,
-
przyjęcie koncepcji kierunków rozwoju gminy,
-
określenie zasad polityki przestrzennej na obszarze gminy,
-
czynności formalno-prawne.
Poszczególne etapy opracowania są konsultowane z Wójtem Gminy oraz
społecznością lokalną.
Podstawową fazą prac nad studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy, decydującą o kierunkach jej rozwoju oraz zasadach
zagospodarowania przestrzeni jest analiza i następnie diagnoza uwarunkowań rozwoju,
zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych.
Zewnętrzne uwarunkowania rozwoju, wynikają z położenia gminy w
województwie w istniejących i projektowanych systemach oraz układach zewnętrznych.
Dotyczą one różnych dziedzin, np. środowiska przyrodniczego, infrastruktury
technicznej, systemów transportowych, wdrażanych programów rządowych, zawartych
umów międzynarodowych.
6
Uwarunkowania wewnętrzne stanowią o wartości i możliwości wykorzystania
głównych potencjałów rozwoju, tj. przyrodniczego, społecznego oraz gospodarczego.
Podsumowaniem uwarunkowań rozwoju jest diagnoza, w której przedstawiony jest pełen
obraz gminy z określeniem barier, ograniczeń, konfliktów oraz zagrożeń i preferencji
rozwoju.
Elaborat studium:
Elaborat „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy Świątki” składa się z dwóch części.
Pierwszą część opracowania uzasadniającą przyjęte rozwiązania w „Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy” stanowi „Diagnoza
uwarunkowań rozwoju”, składająca się z tekstu oraz map, dla ośrodka (miejscowości
Świątki) w skali 1: 2 000 oraz dla gminy skali 1:25 000 oraz 1 : 70 000, są to:
-
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Skala 1 :25 000;
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju miejscowości Świątki. Skala 1 : 2 000;
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Ekofizjografia. Skala 1: 25 000
Mapy załączone do tekstu diagnozy:
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Fizjograficzne jednostki strukturalne.
Skala 1: 70 000
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Komunikacja. Skala 1 : 70 000
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Infrastruktura techniczna. Skala 1 : 70 000
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Ochrona dóbr kultury. Skala 1 : 70 000
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Sieć osadnicza. Skala 1 : 70 000
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Zasięg oddziaływania szkół.
Skala 1 : 70 000
-
Świątki. Diagnoza uwarunkowań rozwoju. Zasięg obszarów o podobnych
uwarunkowaniach. Skala 1 : 70 000
Drugą część opracowania uchwalaną przez Radę Gminy Świątki stanowi tekst
zatytułowany „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy Świątki. Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Polityka przestrzenna” z
dokumentacją formalno – prawną studium oraz rysunek studium gminy w skali
1 : 25 000, oraz wsi w skali 1 : 2 000 zatytułowane:
-
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Świątki.
Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Polityka przestrzenna
7
-
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Miejscowość Świątki. Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Polityka
przestrzenna
ST UDI U M U W AR UN K OW AŃ I K I ERU N KÓ W Z AG O S P OD AR OW AN I A PR Z EST R ZE NNEG O,
ZG OD NI E Z ART . 9 U S T AW Y Z D NI A 2 7 M AR C A 2 00 3 R OK U U ST AW Y O PL AN OW AN I U
I
Z AG OS POD AR OWAN I U
PRZ EST R ZENNYM,
NIE
JEST
AK T E M
PRAW A
MIEJSC OW EG O.
US T AL E N I A ST U D IU M S Ą WI ĄŻ ĄC E D L A ORG AN Ó W G M IN Y PR Z Y S PO R ZĄD Z AN I U
PL AN Ó W M IE J S C O W YC H.
8
1 . OGÓL N A C HA RA KT E R YS T YKA GM I N Y
Gmina Świątki położona jest w północno – zachodniej części powiatu
olsztyńskiego. Graniczy z gminami Miłakowo, Lubomino, Dobre Miasto, Dywity,
Jonkowo, Łukta, Morąg.
W powiecie olsztyńskim wyróżnia się bardzo korzystnymi warunkami
przyrodniczo rolniczymi oraz wysokim, powyżej 78%, udziałem użytków rolnych w
powierzchni ogólnej gminy (przeciętna w województwie ok. 55%) oraz bardzo niską
lesistością 13% (przy średniej w województwie ok.30%).
Jest to gmina o dominującej funkcji rolnej i należy do gmin o najwyższym w
województwie udziale gospodarstw powyżej 50 ha użytków rolnych.
W 2002 roku mieszkało w gminie ok. 4250 mieszkańców, z czego w ośrodku
gminnym ok. 940 osób co stanowi 22% ogółu ludności w gminie. Sieć osadnicza gminy
charakteryzuje się niewielkim rozdrobnieniem. Największe miejscowości, oprócz
miejscowości Świątki, to Kwiecewo ok. 520 mieszkańców i Brzydowo ok. 440. Od 1986
roku ludność w gminie nieznacznie się zmniejszyła z ok. 4420 do 4250 obecnie.
Najwyższy przyrost liczby ludności był w tym okresie w ośrodku obsługi gminy tj. z 680 w
1986 roku do 950 obecnie.
Gminę przecina w układzie południkowym dolina rzeki Pasłęki, która jest
rezerwatem przyrody „Rezerwat bobrów na rzece Pasłęce”. Teren ten jest objęty
ochroną krajobrazową „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki”, na którym
zgodnie z Rozporządzeniem Wojewody Warmińsko-Mazurskiego obowiązują
ograniczenia w gospodarowaniu przestrzenią. Teren ten jest projektowany do objęcia
programem ochrony w koncepcji sieci NATURA 2000 w Polsce, sygnowanej przez
Ministerstwo Środowiska, a skorelowanej z europejską siecią NATURA.
Miejscowość Świątki główny ośrodek obsługi gminy, posiada ukształtowaną
strukturę funkcjonalno – przestrzenną. Obiekty usługowe skupione są w centralnej części
miejscowości wzdłuż krzyżujących się tu dróg wojewódzkiej i powiatowej. Układ
ruralistyczny wsi stanowi rozbudowaną w układzie południkowym ulicówkę, z
pozostałością ciągnącego się od kościoła w kierunku południowym układu
przypominającego okolnicę.
Zabudowa zagrodowa wsi głównie rozciąga się wzdłuż drogi powiatowej nr 26 122 z
Jonkowa do Świątek. We wschodniej części wsi położone jest osiedle zabudowy
wielorodzinnej i nowa zabudowa jednorodzinna.
Zakłady o charakterze produkcyjnym i magazynowo - składowym nie tworzą
wydzielonej dzielnicy lecz rozmieszczone są w północnej części miejscowości oraz przy
drodze wojewódzkiej nr 530 Ostróda – Łukta – Dobre Miasto.
Na północny – wschód od miejscowości w kierunku zachodnim ciągną się obniżenia
terenu z ciekami i systemem rowów melioracyjnych stanowiące ciągi ekologiczne
powiązane z doliną Pasłęki.
Na obszarze gminy wyodrębniły się jednostki funkcjonalno – przestrzenne
związane z przystosowaniem okładów przestrzennych do barier naturalnych jakie
stanowi rozbudowana dolina rzeki Pasłęki. Zachodnia część gminy podzielona jest na
dwa obszary związane: jeden z miejscowością Brzydowo, a drugi z Włodowem.
Oddzielny obszar stanowią tereny związane z doliną rzeki Pasłęki i obszarami
objętymi ochroną. Jest to teren, na którym występują najsłabsze w gminie gleby.
Wydzielony obszar stanowi teren związany z ośrodkiem obsługi gminy
miejscowością Świątki. Jest to teren o charakterze rolniczym o mniejszej wrażliwości na
antropopresję niż pozostały obszar gminy.
Pozostałą część gminy stanowi teren związany z miejscowościami Kwiecewo,
Różynka i Worławki. Jest to teren o zróżnicowanej wrażliwości na antropopresję i
występujących na nim w związku z tym ograniczeniach do rozwoju funkcji
gospodarczych. Wszystkie te obszary w gminie powiązane są dostosowanym do nich
funkcjonalnie układem drożnym.
9
2 . UWARUN KO WANIA Z E WNĘ T RZNE ROZWOJ U GM I NY
W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
uwzględnia się (zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z
dnia 27 marca 2003 roku) ustalenia strategii rozwoju województwa zawarte w planie
zagospodarowania przestrzennego województwa.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmińsko – mazurskiego
został zatwierdzony Uchwałą Sejmiku Województwa Warmińsko – Mazurskiego nr
XXXII/505/02 z dnia 12 lutego 2002 roku.
W planie zagospodarowania przestrzennego województwa określone zostały zasady
organizacji struktury przestrzennej, w tym:
1) podstawowe elementy sieci osadniczej,
2) rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i innej,
3) wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej ochronie.
W planie województwa uwzględniono zadania rządowe i zadania samorządu
województwa, służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych oraz ustalono
obszary, na których przewiduje się realizację tych celów.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa nie jest aktem prawa
miejscowego i nie narusza uprawnień gmin dotyczących kształtowania i realizacji polityki
przestrzennej na obszarze gminy.
2.1. Cele zagospodarowania przestrzennego województwa
W
planie
województwa
zostały
określone
cele
zagospodarowania
przestrzennego. Wynikają one z diagnozy prospektywnej rozwoju województwa i
stanowią definicję przestrzenną celów określonych w strategii rozwoju społeczno –
gospodarczego województwa oraz korelację z celami wynikającymi z Koncepcji polityki
przestrzennego zagospodarowania kraju. Jest to zgodne z zasadą zintegrowanego
planowania przestrzennego przyjmującego założenie, że środowisko przyrodnicze i
zurbanizowane jest efektem działalności człowieka.
Porządkują one obraz stanu istniejącego i intencje przyszłego działania,
odpowiadając bezpośrednio na zidentyfikowane problemy, ograniczenia rozwoju, bariery
i konflikty, a także na efektywne wykorzystanie rezerw. Są one pomostem między
uwarunkowaniami, a kierunkami polityki przestrzennej.
Nadrzędnym celem (misją), do którego należy dążyć jest:
Ukształtowanie rozwoju przestrzennego województwa tak, by było to atrakcyjne,
przyjazne i wyjątkowe miejsce zamieszkania, wypoczynku oraz rozwoju społeczno
- gospodarczego w kraju i europie.
Osiągnięcie celu nadrzędnego (misji) możliwe będzie poprzez realizację następujących
celów generalnych a w ich ramach określonych celów strategicznych:
Cele generalne:
A. Kształtowanie
struktur
przestrzennych
województwa
zapewniających
spójność regionu i likwidację dysproporcji rozwoju społeczno –
gospodarczego, uwzględniających zasady zrównoważonego rozwoju.
-
Wzmocnienie Olsztyna jako krajowego ośrodka równoważenia rozwoju poprzez
dynamiczny rozwój wielofunkcyjny w tym rozwój szkolnictwa wyższego, nauki, kultury
i turystyki;
10
-
-
Koncentracja i rozbudowa elementów infrastruktury społecznej i gospodarczej o
zasięgu krajowym ponadregionalnym i regionalnym w najważniejszych ośrodkach
województwa (Olsztyn, Elbląg, Ełk). Wzmocnienie funkcji usługowej subregionalnych
i ponadlokalnych ośrodków rozwoju.
Poprawa powiązań komunikacyjnych z krajem i Europą przez rozbudowę i
modernizację nadrzędnych systemów transportowych i przejść granicznych
Modernizacja systemów transportowych podstawowych dla funkcjonowania
województwa
Poprawa warunków zasilania województwa w gaz ziemny i energię elektryczną przez
rozbudowę systemów infrastruktury technicznej;
Poprawa warunków życia ludności na całym obszarze województwa poprzez
zapewnienie odpowiedniej jakości i ilości infrastruktury technicznej;
Wspieranie rozwoju miast małych i średnich poprzez podwyższanie standardu
infrastruktury technicznej i społecznej.
Podnoszenie konkurencyjności, innowacyjności i atrakcyjności regionu
-
-
Tworzenie warunków do rozwoju atrakcyjnych w skali kraju i Europy ofert
turystycznych przy wykorzystaniu istniejących potencjałów;
Podniesienie standardu i atrakcyjności oraz rozbudowa zainwestowania
turystycznego;
Zwiększenie dostępności dla celów gospodarczych i turystycznych istniejących
szlaków wodnych i toru wodnego przez Zalew Wiślany;
Utworzenie w ośrodkach obsługi tworzących sieć osadniczą systemu instytucji i
jednostek wspierających rozwój gospodarczy;
Przystosowanie rolnictwa do funkcjonowania w standardach międzynarodowych z
wykorzystaniem predyspozycji regionalnych;
Wykorzystanie potencjału zawartego w warunkach przyrodniczych do produkcji
żywności wysokiej jakości;
Aktywizacja terenów wiejskich przez tworzenie warunków do rozwoju kierunków
alternatywnych dla rolnictwa - usług i przedsiębiorczości;
Zwiększenie dostępności do usług dla ludności i obsługi przedsiębiorczości;
Zwiększenie liczby miejsc pracy poprzez rozwój przedsiębiorczości zwłaszcza
małych i średnich przedsiębiorstw przy zastosowaniu innowacyjności i transferu
nowych technologii przyjaznych dla środowiska;
Tworzenie warunków dogodnej lokalizacji inwestycji „wysokich technologii” w
ogniwach sieci osadniczej
C. Ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego i dziedzictwa
kulturowego
-
-
-
Zachowanie równowagi przyrodniczej w środowisku naturalnym
Ochrona walorów i warunków funkcjonowania oraz ciągłości przestrzennej systemów
ekologicznych;
Ochrona jakości i zasobów wód powierzchniowych i podziemnych dla celów rozwoju
społeczno - gospodarczego oraz zabezpieczenia zasobów wód w niezmienionym
stanie dla przyszłych pokoleń;
Powiększanie świadomości ekologicznej społeczeństwa między innymi poprzez
stwarzanie warunków do bezpośredniego kontaktu ze środowiskiem na terenach o
wysokich walorach przyrodniczych;
Zwiększenie lesistości regionu w celu utrzymania ciągłości systemów ekologicznych
oraz zagospodarowania gruntów mało przydatnych dla rolnictwa;
Ochrona walorów krajobrazowych obszarów wiejskich z uwzględnieniem zachowania
ich wysokiego stopnia naturalności;
11
-
Utrzymanie tożsamości kulturowej regionu przez zachowanie istniejących wartości
kulturowych;
Kształtowanie ładu przestrzennego w systemach osadniczych w celu tworzenia
harmonijnego krajobrazu współczesnego;
Ochrona przestrzeni nie zurbanizowanej przed chaotyczną zabudową niszczącą
walory krajobrazowe
D. Podnoszenie bezpieczeństwa państwa.
-
Zachowanie w zagospodarowaniu przestrzennym warunków niezbędnych do
prawidłowego funkcjonowania systemu obronnego państwa w tym terenów i
urządzeń specjalnych oraz drożnego w warunkach specjalnych układu komunikacji
drogowej i kolejowe
2.2.
Zasady
zagospodarowania
województwa
przestrzennego
przyjęte
w
planie
Z m i a ny
p ow sz e c h n ie
p rzy ję t yc h
p rz ek o n ań
d o t ycz ąc yc h
z a g o s p o da r ow a n ia p rze s t rz e n n e g o o bl i g u ją d o ok re ś le n ia na n ow o
zasad
z a g os p o d ar ow a n ia
prz es t rze n n e g o ,
o d p ow ia d ając yc h
w s p ó łcz es n ym w y m a ga n i om i w yzw a n io m p rz ys z ł oś c i.
Przyjmuje się następujące naczelne zasady gospodarowania przestrzenią:
w
rozwoju
zrównoważonym
środowiska
przyrodniczego
i zurbanizowanego poprzez zastosowanie właściwej skali i stopnia koncentracji
zagospodarowania przestrzeni;
− Wielofunkcyjny rozwój struktur przestrzennych zarówno w miastach jak i na terenach
wiejskich;
− Nadrzędność rozwoju jakościowego nad ilościowym we wszystkich aspektach
zagospodarowania przestrzennego.
− Utrzymanie
Z asa dy oc hr o ny i u tr z y ma nia w rów n ow adze śr o dow isk a
prz yrodniczego o raz oc h rony war tośc i k ul t urowy ch:
-
-
-
-
-
na terenach prawnie chronionych funkcje gospodarcze winny być podporządkowane
zasadom ochrony wynikającym z przepisów prawnych;
na obszarze węzłów hydrograficznych, zmniejszenie nieregularności odpływu wód
realizowane będzie przez zwiększenie zalesień oraz poprawę małej retencji (głównie
Wzniesienia Elbląskie, Garb Lubawski, Wzniesienia Górowskie i rejon Mrągowo –
Jeziorany, Wzgórza Szeskie);
na obszarze zbiorników wód użytkowych bez izolacji od powierzchni terenu ochrona
i poprawa jakości wód podziemnych realizowana będzie przez zwiększenie reżimów
w gospodarce wodno - ściekowej oraz dolesianie (głównie rejony: Nidzicy –
Szczytna- Wielbarka; Świętajna – Rucianego Nidy – Pisza; Ełku)
na obszarze zlewni pojeziernej, ochronę czystości wód powierzchniowych, głównie
jezior, realizować się będzie przez zwiększenie reżimów w gospodarce ściekowej,
wprowadzenie form gospodarowania mało uciążliwych dla środowiska, tworzenie
wokół jezior i rzek stref ochronnych zagospodarowywanych trwałą zielenią i nie
zabudowywanych, przywracanie dopływom do jezior co najmniej II klasy czystości.
na obszarach gdzie nastąpiły duże przekształcenia środowiska przyrodniczego i ich
skutkiem są znaczne negatywne zmiany, polityka przestrzenna polegać powinna na
odtworzeniu stanu równowagi przyrodniczej; np. w zlewni rzeki Guber odtworzenie w
jak największym stopniu wszelkich form retencji wodnej, a także rekultywacja
zdegradowanych jezior
na obszarze całego województwa dla ochrony powietrza atmosferycznego oraz
powierzchni ziemi konieczne jest respektowanie następujących zasad:
12
-
-
-
-
-
-
a) ograniczenie emisji zanieczyszczeń poprzez preferowanie źródeł energii mniej
uciążliwych dla środowiska, w tym źródeł odnawialnych oraz poprzez stosowanie
urządzeń redukujących emisję zanieczyszczeń
b) zorganizowanie systemów segregacji i utylizacji odpadów stałych (w tym utylizacji
padłych zwierząt) łącznie z rekultywacją terenów składowisk odpadów, co obok
ochrony powietrza powinno sprzyjać ochronie wód i powierzchni ziemi
c) ograniczenie do minimum składowania i utylizacji odpadów przywożonych spoza
województwa.
d) monitorowanie istniejących mogilników środków ochrony roślin i likwidacja
obiektów stwarzających istotne zagrożenie dla środowiska.
lokalizowanie elektrowni wiatrowych dopuszczać na obszarach, gdzie nie stworzą
ona kolizji z ochroną krajobrazu i ochroną przyrody. Ponadto na obszarach
szczególnie cennych krajobrazowo unikać lokalizacji masztów telefonii komórkowej
dla pojedynczych operatorów, a preferować wykorzystanie masztów dla kilku
operatorów.
wzdłuż dróg ekspresowych i głównych przyspieszonych, szczególnie dwu
jezdniowych, wprowadzać strefy ekologiczne utworzone ze zwartych pasów zieleni.
Na odcinkach dróg przecinających ważne struktury przyrodnicze (większe kompleksy
leśne i doliny rzek) spełniające funkcje korytarzy ekologicznych, przewidzieć
przejścia dla zwierzyny.
Minimalizowanie skutków eksploatacji kopalin poprzez ochronę przed tą działalnością
terenów szczególnie cennych przyrodniczo, stosowanie technologii nie
powodujących istotnej zmiany poziomu wód, sukcesywną rekultywację terenów
poeksploatacyjnych.
przez tereny szczególnie cenne przyrodniczo (takie jak rezerwaty, parki krajobrazowe
czy ostoje przyrody w sieci NATURA 2000 i inne) powinno się unikać prowadzenia
magistralnych przesyłowych ciągów infrastrukturalnych nie obsługujących
bezpośrednio tych terenów.
ochrona dziedzictwa kulturowego i historycznego jako filaru turystyki;
otoczenie szczególną troską obiektów zabytkowych o randze krajowej i
międzynarodowej a także obiektów o mniejszej randze lecz decydujących o
odrębności regionalnej;
przywrócenie zespołom staromiejskim ich historycznego charakteru (rewaloryzacja);
zachowanie historycznej zabudowy wiejskiej z układem drożnym oraz zabytkowych
układów pałacowych, dworskich i parkowych;
respektowanie
w
zagospodarowaniu
przestrzennym
bezkonfliktowego
wkomponowania zabudowy w przestrzeń historyczną.
Z asa dy re a liz acji f unk cji g os p oda rczyc h
Rolnictwo:
-
-
dostosowywanie rolnictwa do funkcjonowania w standardach międzynarodowych;
budowa struktur umożliwiających korzystanie ze środków Unijnych;
rozwój kierunków produkcji rolnej (produkcja roślinna, zwierzęca) powinien być
uzależniony od potencjału zawartego w warunkach przyrodniczych obszaru, a
intensywność produkcji od odporności środowiska na antropopresję;
rozwijanie kierunków alternatywnych w rolnictwie jako uzupełniających produkcję na
terenach wrażliwych na antropopresję;
utrzymanie w sprawności systemów melioracyjnych i przeciwpowodziowych w
szczególności na terenie Żuław;
wykorzystanie doświadczeń Uniwersytetu W-M do poprawy funkcjonowania rolnictwa
w okresie przejściowym (przed unijnym).
13
Turystyka:
-
-
-
-
uporządkowanie istniejącego zainwestowania turystycznego poprzez podniesienie
standardu oraz uporządkowania gospodarki ściekowej w pierwszej kolejności na
terenach zagrażających czystości jezior;
zwiększenie atrakcyjności turystycznej województwa poprzez zagospodarowanie
szlaków turystyki wodnej ( wymaga to opracowania waloryzacji istniejących i
projektowanych szlaków pod kątem możliwości ich
wykorzystania i
zagospodarowania turystycznego);
uzależnienie wielkości nowych inwestycji turystycznych na terenach wrażliwych na
antropopresję od naturalnej chłonności terenu;
na terenach o wysokich walorach przyrodniczo krajobrazowych lokalizacja inwestycji
turystycznych o wysokim standardzie wyposażenia;
lokalizacja nowej zabudowy letniskowej w nawiązaniu do istniejących jednostek
osadniczych, na działkach o wielkości powyżej 1500m2
oraz na terenach
uzbrojonych w pełną infrastrukturę techniczną;
zagospodarowanie szlaków turystycznych w obiekty przystosowane do różnych
odbiorców;
rozwijanie różnorodnych form turystyki w oparciu o całoroczną bazę noclegową.
Leśnictwo:
-
zachowanie i przywracanie biologicznej różnorodności lasów,
utrzymanie produkcyjnej zasobności lasów i zachowanie regionów matecznych,
zachowanie w równowadze ekosystemów leśnych,
ochrona zasobów glebowych i wodnych w lasach,
wykorzystanie lasów dla celów edukacji ekologicznej,
zwiększenie lesistości na obszarach do tego preferowanych ze względów
przyrodniczych a także gospodarczych.
Przemysł:
-
preferowanie zakładów średniej wielkości i małych o niewielkiej uciążliwości dla
środowiska;
preferowanie zakładów opartych o przetwórstwo surowców lokalnych (produktów
rolnych, drewna, ryb, kopalin);
lokalizacja zakładów produkcyjnych na terenach zurbanizowanych;
preferencje dla zakładów czystych technologii;
Zasady kszta łtowania sieci osadniczej
Zakłada się wielofunkcyjny rozwój miast i wiejskich ośrodków gminnych w oparciu
o historycznie ukształtowaną sieć osadniczą.
Przyjmuje się następujące zasady kształtowania sieci osadniczej:
- efektywniejszego wykorzystania istniejącego zainwestowania kubaturowego;
- właściwej gospodarki terenami;
- zmniejszania rozproszenia zabudowy;
- zachowania właściwej proporcji pomiędzy terenami zainwestowanymi, a otwartymi;
- dążenie do utrzymania ładu przestrzennego w jednostkach osadniczych.
Zakłada się zrównoważony rozwój stref zurbanizowanych wokół miast Olsztyna i Elbląga.
Przyjmuje się zasadność powstania nowych pasm urbanizacyjnych wzdłuż głównych
ciągów komunikacyjnych.
14
Z a s a dy roz w oj u inf r a s tr u k t ur y t ra n s p o r tow e j i t ec h ni c z n e j
-
-
należy przyjąć zasadę funkcjonalnego podziału dróg na układ nadrzędny i
podstawowy;
realizacja modernizacji i przebudowy dróg w pierwszej kolejności zgodnie z
założonym podziałem funkcjonalnym;
dostosowanie parametrów dróg do zakładanej klasy technicznej;
zaopatrzenie w gaz ziemny wschodniej i północno – zachodniej części województwa
oraz obszarów wiejskich na terenach cennych przyrodniczo;
realizacja zakładanych uzupełnień sieci elektroenergetycznej wysokich napięć oraz
stacji węzłowych w pierwszej kolejności na terenach o wysokiej niepewności
zasilania;
uzupełnianie uzbrojenia w infrastrukturę techniczną wodno-kanalizacyjną na
obszarach wiejskich szczególnie wrażliwych na antropopresję.
2.3.
Kierunki
zagospodarowania
przestrzennego
województwa, na którym położona jest gmina Świątki
dotyczące
obszaru
K ie ru nk i oc hron y ś ro d ow is ka przyr od n icz eg o
W dziedzinie ochrony środowiska przyrodniczego na obszarze województwa
zidentyfikowano 76 różnej wielkości ostoi przyrody o randze europejskiej. Znaczna ich
liczba - 29 o powierzchni około 4,2 tys. km2 - spełnia kryteria jako potencjalny element
sieci NATURA 2000. Wśród nich trzy obiekty przyrodnicze zakwalifikowano jako obszary
o znaczeniu międzynarodowym dla ptactwa wodno-błotnego. Są to jeziora: Łuknajno,
Oświn i Karaś.
Włączenie terenów do europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA 2000 nada im
status międzynarodowy. Nałoży to na państwo obowiązek ich skutecznej ochrony oraz
wprowadzenia stałego monitoringu. Na ich terenie należy zaproponować alternatywne
kierunki rozwoju gospodarczego takie jak:, proekologiczne funkcje gospodarcze:
turystyka, rolnictwo, przedsiębiorczość i leśnictwo,
Celowym działaniem jest też ujednolicenie zasad ochrony
i zagospodarowania
obszarów chronionego krajobrazu na terenie całego województwa.
Na obszarze województwa szczególnie cennym, a jednocześnie wrażliwym
elementem środowiska przyrodniczego są jeziora. Dlatego wymagane jest objęcie ich
szczególną ochroną.
Ochrona ta powinna polegać głównie na porządkowaniu gospodarki ściekowej w
ich zlewniach, zmniejszaniu zanieczyszczeń obszarowych pochodzących z rolnictwa i
ograniczaniu osadnictwa w ich sąsiedztwie.
Ochrona powyższa dotyczy w mniejszym lub większym stopniu obszarów
leżących we wszystkich powiatach województwa, a głównie powiatów: giżyckiego,
piskiego, iławskiego, mrągowskiego, ełckiego i olsztyńskiego i węgorzewskiego.
Ze względu na wododziałowy charakter obszaru województwa ważnym problemem jest
stabilizacja odpływu wód, głównie poprzez rozwijanie małej retencji i zwiększanie
lesistości. Jest to szczególnie istotne na terenach węzłów hydrograficznych
wymienionych przy charakterystyce poszczególnych obszarów.
Gł ów ne kier un ki oc hro ny ś rod ow is ka k ul tu row ego
Rozwiązanie problemów w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarze
województwa głównie będzie obejmowało:
-
działania ochronne i zabezpieczające, a także określenie zasobów i ich wartości;
opracowanie strategii działań zmierzających do skutecznej i ciągłej ochrony,
prawidłowego ich zagospodarowania i wypromowania;
15
-
usystematyzowanie istniejących opracowań dotyczących krajobrazu kulturowego na
fragmentach byłych województw włączonych w granice nowego regionu, dokonania
ich oceny według jednolitych kryteriów oraz uzupełniania braków;
przystosowanie obiektów zabytkowych do nowych funkcji (np. turystyka).
-
K ie ru nk i rozw oju s ieci osa dn iczej
Przyjmuje się następującą hierarchię sieci osadniczej:
•
•
•
•
•
•
krajowy ośrodek równoważenia – Olsztyn;
ponadregionalny ośrodek równoważenia rozwoju – Elbląg;
regionalny ośrodek równoważenia rozwoju –Ełk;
subregionalne ośrodki rozwoju: Bartoszyce, Działdowo, Giżycko, Iława, Kętrzyn,
Mrągowo, Ostróda, Szczytno;
ponadlokalne ośrodki rozwoju: Braniewo, Lidzbark Warmiński, Nidzica, Nowe Miasto
Lubawskie, Olecko, Pisz, Biskupiec, Morąg, Gołdap, Węgorzewo, Pasłęk;
lokalne ośrodki rozwoju - pozostałe miasta i wiejskie ośrodki gminne.
Głów ne
kier unki
p r z e s t rz e n n e j
ro z w o j u
na
obszarze
strefy
polityk i
Olsztyńska strefa polityki przestrzennej
Posiada warunki do rozwoju wielofunkcyjnego z dominacją turystyki.
Dynamika rozwoju tej strefy w znacznym stopniu zależy od modernizacji drogi
krajowej nr 16 do parametrów technicznych w pierwszym etapie - GP (główna ruchu
przyspieszonego), a następnie do drogi ekspresowej z parametrami technicznymi – S.
Działania te łącznie z modernizacją odcinka drogi krajowej nr 51 (Olsztyn – Olsztynek),
który jest projektowany do modernizacji do parametrów drogi ekspresowej – S, pozwolą
na bezpośrednie włączenie obszaru województwa i Olsztyna w krajowy i europejski
system dróg szybkiego ruchu.
Główna funkcja – turystyka rozwijać się będzie w oparciu o miasta: Olsztyn,
Mrągowo oraz Wielkie Jeziora Mazurskie z Giżyckiem w centrum. Dominować tu
powinna turystyka całoroczna z rozwiniętą bazą noclegową o wysokim standardzie
wyposażenia. Na terenach wiejskich przewiduje się rozwój agroturystyki.
W strefie tej funkcja rolna będzie uzupełniająca w stosunku do innych funkcji
gospodarczych. Na terenach o mniejszej wrażliwości na antropopresję mogą rozwijać się
większe gospodarstwa rolne (farmerskie) i grupy producenckie a na terenach wrażliwych
na antropopresję - rolnictwo oparte o ekologiczne zasady gospodarowania stanowiące
bazę dla produkcji zdrowej żywności i agroturystyki.
Rozwój przemysłu głównie w dużych i średnich miastach, a na terenach wiejskich
preferowanie
małych
i
średnich
przedsiębiorstw
produkcyjnych.
Rozwój
przedsiębiorczości wymagać będzie rozbudowy i wzmocnienia instytucji wspierających
ten rozwój, które powinny być koncentrowane w miejskich i wiejskich wielofunkcyjnych
ośrodkach obsługi gmin.
Warunki mikroklimatu lokalnego sprzyjają rozwojowi funkcji uzdrowiskowej w
Ameryce i Marózku (gmina Olsztynek) oraz Jasieńczyku (gmina Pozezdrze).
Na terenach Pojezierzy ( Olsztyńskie, Mrągowskie, Wielkie Jeziora Mazurskie)
rozwój rybactwa śródlądowego oraz związanego z nim przetwórstwa.
Obszar zurbanizowany związany z miastem Olsztynem wymaga odrębnej polityki
przestrzennej. Subregionalne oddziaływanie miasta wytworzyło w bezpośrednim jego
sąsiedztwie obszar metropolitarny, który wymaga uporządkowania urbanistycznego w
dziedzinie rozwiązania problemów powiązań funkcjonalno – przestrzennych.
Miasta Mrągowo i Giżycko są ośrodkami o subregionalnym zasięgu
oddziaływania i pełnią funkcje równoważenia rozwoju tej strefy funkcjonalnej.
Olsztyn – krajowy ośrodek równoważenia rozwoju, stolica regionu.
16
Wielofunkcyjny ośrodek o najwyższej dynamice wzrostu. Koncentrujący największy
potencjał gospodarczy i usługowy o znaczeniu krajowym i regionalnym w zakresie:
edukacji w tym szkolnictwa wyższego i nauki, specjalistycznej opieki zdrowotnej, kultury,
sportu i turystyki oraz regionalnych instytucji otoczenia biznesu w tym innowacji i
transferu technologii, park technologiczno-przemysłowy.
Podniesienie rangi Olsztyna wymagać będzie priorytetowych działań wzmacniających
jego potencjał usługowy drogą budowy nowych obiektów i urządzeń oraz rozbudowy i
modernizacji istniejących.
Giżycko, Mrągowo – subregionalne ośrodki rozwoju, skupiające wielofunkcyjny potencjał
gospodarczy oraz infrastrukturę usługową o znaczeniu powiatowym i ponad powiatowym
w zakresie: edukacji, ochrony zdrowia, kultury, sportu, obsługi ruchu turystycznego,
handlu oraz otoczenia lokalnego biznesu. Wzmocnienie funkcji usługowych będzie
wymagało głównie modernizacji i ewentualnie rozbudowy istniejących urządzeń.
Węgorzewo, Biskupiec – ponadlokalne ośrodki rozwoju, wyposażone w usługi o zasięgu
powiatowym.
Lokalne ośrodki rozwoju – pozostałe miasta: Barczewo, Dobre Miasto, Jeziorany,
Mikołajki, Olsztynek, Ryn oraz wiejskie ośrodki gminne: Banie Mazurskie, Budry, Dywity,
Gietrzwałd, Jonkowo, Kolno, Kruklanki, Miłki, Purda, Piecki, Pozezdrze, Stawiguda,
Sorkwity, Świątki, Wydminy.
Pełnić będą rolę aktywizacji obszarów gmin pod warunkiem wzmocnienia ich
potencjału gospodarczego oraz zwiększenia dostępności do usług poprzez modernizację
i rozbudowę istniejących urządzeń.
W dziedzinie środowiska przyrodniczego za najważniejsze kierunki ochrony
uznaje się:
-
ustanowienie Mazurskiego Parku Narodowego
-
ustanowienie parków krajobrazowych: Puszczy Napiwodzko - Ramuckiej i Puszczy
Boreckiej oraz opracowanie ich planów ochrony;
-
ochrona czystości wód powierzchniowych na obszarze zlewni pojeziernej;
-
realizację i wspieranie programów małej retencji i zalesień na obszarach węzła
hydrograficznego (powiaty mrągowski i olsztyński);
-
realizację programu ochrony Wielkich Jezior Mazurskich w celu zahamowania
postępującej biodegradacji jezior (MASTER – PLAN), oraz racjonalnego
zagospodarowania turystycznego tego obszaru;
-
ochrona obszarów projektowanych do objęcia programem NATURA 2000, które
stanowi 11 ostoi przyrody: z ochroną siedliska, fauny, flory i krajobrazu są to:
Puszcza Napiwodzko Ramucka, część obszaru Puszczy Boreckiej i puszczy Piskiej;
ochrona siedlisk ssaków i ptaków na obszarach: Jeziora Oświn i okolic, Sobiechy,
Łąki Dymerskie, Bartołty Wielkie, Twierdza Boyen w Giżycku, Bagna Nietlickie,
jezioro Dobskie oraz rzeka Pasłęka.
W Olsztyńskiej strefie zarysowują się następujące postulowane obszary problemowe
wymagające rozwiązań i odpowiedniej polityki przestrzennej:
-
Zagospodarowanie przestrzenne strefy podmiejskiej (obszaru metropolitarnego)
miasta Olsztyna z rozwiązaniem węzła dróg krajowych oraz powiązań funkcjonalno
przestrzennych tego obszaru;
-
Ustanowienie Mazurskiego Parku Narodowego;
-
Ustanowienie parków i opracowanie planów ochrony Parku Krajobrazowego Puszczy
Boreckiej i Parku Krajobrazowego Puszczy Napiwodzko – Ramuckiej;
17
Zagospodarowanie turystyczne szlaku wodnego i ochrona zlewni rzeki Krutyni
(powiat mrągowski i szczycieński) oraz rzeki Łyny (powiat olsztyński);
-
- Zagospodarowanie szlaku Wielkich Jezior Mazurskich (powiaty: piski, mrągowski i
giżycki);
Rozwiązanie problemu zaopatrzenia w gaz ziemny z rozbudową sieci podstawowej
na terenach wiejskich (powiaty: olsztyński, mrągowski, giżycki).
Niezbędna jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej, oraz układu
komunikacyjnego warunkujących rozwój gospodarczy.
-
K ie r u nk i roz w oju in f ra s tr uk tur y tr a ns po r t ow e j i te c h nicz nej
Infrastruktura transportowa
Drogi
W planie zagospodarowania przestrzennego województwa przyjęto funkcjonalny podział
układu drogowego na nadrzędny i podstawowy.
Do układu podstawowego w województwie zaliczone zostały drogi krajowe i
wojewódzkie, które wiążą miasta powiatowe z układem nadrzędnym i ośrodkami sieci
osadniczej o funkcji ponadregionalnej i regionalnej oraz drogi niezbędne do
prawidłowego funkcjonowania województwa np. wiążące przejścia graniczne między
sobą. Dla dróg tych projektowana jest modernizacja do parametrów technicznych –
G(główna).
Pozostałe niewymienione drogi wojewódzkie stanowią układ uzupełniający i będą
wymagały odpowiednich działań modernizacyjnych do odpowiednich parametrów
technicznych.
2.4. Zadania ponadlokalne realizujące cele publiczne
o
Na obszarze gminy nie występują zadania rządowe służące realizacji
ponadlokalnych
celów
publicznych
znajdujące
się
w
rejestrze
programów rządowych zgodnie z art. 48 i 49 ustawy o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 23 marca 2003 r .
o
Realizacja programu rozwoju
mazurskiego na lata 2001 – 2002
o
Program rozwoju regionalnego opracowany w oparciu o ustawę o zasadach
wspierania rozwoju regionalnego został zatwierdzony przez Sejmik Województwa
Warmińsko-Mazurskiego Uchwałą Nr XXIII/371/01 z dnia 29 stycznia 2001 r.
o
W programie tym określone zostały priorytety i działania, które znalazły swój wyraz w
Kontrakcie wojewódzkim poprzez skonkretyzowane zadania, z których część można
traktować jako zadania samorządu województwa w rozumieniu art. 39 ustawy o
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
o
Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych wybrane z Kontraktu
wojewódzkiego – zadania samorządu województwa
regionalnego
województwa
warmińsko
PHARE 2000 - modernizacja kanalizacji i oczyszczalni ścieków
sprzyjające podnoszeniu atrakcyjności terenów całe
województwo
–
18
o
Do zadań ponadlokalnych wynikających z opracowywanych programów
wojewódzkich oraz innych opracowań w tym także wynikające z przyjętych w planie
województwa kierunkach rozwoju należą:
- program zwiększania lesistości województwa warmińsko-mazurskiego na lata
2001-2020 – zalesianie gruntów o ogólnej powierzchni ok. 50 tys. ha;
- modernizacja dróg układu uzupełniającego do wymaganych klas technicznych;
- wdrożenie programu ochrony Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura
2000;
- ochrona czystości wód powierzchniowych na obszarze zlewni pojeziernej;
- poszerzenie rozpoznania dorobku kulturowego na terenie województwa i
uporządkowanie ewidencji;
- budowa ponadlokalnych urządzeń infrastruktury technicznej.
19
UW A R UNKO W A NI A W E W NĘ T RZ NE ROZ WOJ U GMI NY
3. Zasoby i stan środowiska przyrodniczego
3.1.Geomorfologia i budowa geologiczna.
Gmina Świątki położona jest w obrębie jednostki fizjograficznej zwanej
Pojezierzem Olsztyńskim.
Zasadniczą jednostką geomorfologiczną, kształtującą krajobraz gminy jest
wysoczyzna moreny dennej o urozmaiconej rzeźbie. Powierzchnia terenu jest falista,
miejscami pagórkowata z wysokościami rzędu 100 – 130 m n.p.m. na północy i 120 –
170 m n.p.m. na południu gminy. Wysoczyzna zbudowana jest na ogół z glin zwałowych
osadzonych w fazie pomorskiej ostatniego zlodowacenia.
Tereny o intensywnie zróżnicowanej rzeźbie i dużych spadkach występują w rejonie
Gołogóry, Skolit, Drzazg, Komalw. Wysoczyznę urozmaicają liczne płaskie obniżenia
wypełnione utworami organicznymi (torfami, namułami i gytiami), oraz jary w części
wypełnione piaskami rzecznymi.
Wysoczyznę morenową przecina dolina Pasłęki oraz doliny jej dopływów. Dolina
Pasłęki o przebiegu południkowym, wcina się w wysoczyznę na głębokość 30 – 45 m. Jej
dno leży na rzędnych około 80-70 m n.p.m. Szerokość doliny waha się od 0,5 do 1km.
Doliny dopływów są węższe, chociaż w części podobnie głębokie. Wśród nich najbardziej
zaznacza się w morfologii terenu dolina z jeziorem Włodowo. Wyższe partie doliny
Pasłęki o rzeźbie falistej i pagórkowatej, zbudowane są z piasków i żwirów
wodnolodowcowych, płaskie dno pokrywają torfy i na mniejszych powierzchniach – piaski
rzeczne.
Miąższość utworów osadzonych w epoce lodowcowej jest zróżnicowana. W
centralnej części gminy wynosi nieco ponad 100 m, a na jej zachodnim skraju – około
200 m. Podłoże podczwartorzędowe stanowią na ogół osady neogenu wykształcone
przeważnie jako iły i mułki z wkładkami węgla brunatnego.
Według podziału geologicznego obszar gminy leży w obrębie syneklizy
perybałtyckiej. Prekambryjska platforma skał krystalicznych nadbudowana jest skałami
osadowymi o miąższościach rzędu 2,0 – 2,5km. Powierzchnia stropowa skał
krystalicznych zapada w kierunku zachodnim.
3.2. Gleby
Użytki rolne zajmują 76,8 % powierzchni gminy (wg rocznika statystycznego
województwa warmińsko-mazurskiego za rok 2001). Wśród nich przeważają grunty orne
– 73,1 % powierzchni użytków rolnych. Pozostałe prawie 27 % to łąki i pastwiska.
Ułamek procenta stanowią sady. Średni punktowy wskaźnik jakości i rolniczej
przydatności gleb w gminie wynosi 61,5 i jest znacząco wyższy od średniej wojewódzkiej
(50,1).
Obszar gminy charakteryzuje się zdecydowaną przewagą gleb zwięzłych
kompleksów pszennych. Typologicznie dominują gleby brunatne właściwe i wyługowane.
Wśród kompleksów glebowo-rolniczych dominuje pszenny dobry, który zajmuje
około 64 % powierzchni gruntów ornych. Około 15 % zajmują gleby kompleksu
pszennego wadliwego. Udział gleb pozostałych kompleksów glebowo-rolniczych nie
przekracza kilku procent (najwięcej zajmuje wśród nich kompleks żytni słaby –około 7
%).
Skład gatunkowy dominującego kompleksu pszennego dobrego jest zróżnicowany, z
przewagą glin lekkich w całym profilu glebowym. Występują również gliny lekkie lub
lekkie pylaste podścielane gliną średnią. W części gminy w rejonie wsi Klony, Konradowo
występują gliny pylaste w całym profilu glebowym. Są to gleby zwięzłe, na ogół III klasy
bonitacyjnej, zasobne w składniki pokarmowe i próchnicę, o właściwych stosunkach
wilgotnościowych i dobrej strukturalności.
20
W sąsiedztwie kompleksu pszennego dobrego występują gleby kompleksu
pszennego wadliwego – o takim samym składzie mechanicznym, ale położone na terenie
znacznie zróżnicowanym morfologicznie (zbocza, szczyty wzniesień). Wadliwość
wynikająca z położenia ma wpływ na wydajność plonów i dobór uprawianych gatunków.
Wynika to z okresowego niedoboru wilgoci, niższej zawartości próchnicy oraz płytszego
poziomu orno – próchniczego. Gleby tego kompleksu należą do klas IV i III.
Gleby lżejsze kompleksów żytnich występują głównie w sąsiedztwie rzeki Pasłęki i
w części zachodniej gminy.
Kompleks żytni dobry skupia się głównie w rejonie wsi Kalisty, Łumpia oraz na
północny zachód od wsi Konradowo. Skład mechaniczny jest dość zróżnicowany.
Najczęściej występują piaski gliniaste lekkie zalegające na glinie lekkiej lub na piaskach
słabogliniastych. Należą na ogół do klasy bonitacyjnej IV. Gleby tego kompleksu są mniej
zasobne w składniki pokarmowe, wrażliwe na suszę.
Kompleks żytni słaby zajmuje największe powierzchnie wśród gleb lżejszych.
W składzie gatunkowym przeważają piaski słabogliniaste zalegające na piaskach
luźnych. W skład kompleksu wchodzą gleby lekkie suche i ubogie w składniki
pokarmowe. Dobór roślin uprawnych jest ograniczony. Najczęściej gleby zaliczane są do
klasy V użytków rolnych. Największe powierzchnie tego kompleksu występują w rejonie
wsi Łumpia, Kłobia, Wysokie, Skolity.
Stosunkowo dość znaczne powierzchnie na terenie gminy zajmują gleby kompleksu
zbożowo – pastewnego mocnego. Występują w rejonie wsi Świątki, Różynka, Garzewo,
Jankowo. Skład gatunkowy odpowiada kompleksom pszennym z przewagą glin lekkich w
całym profilu glebowym. Są to gleby żyzne o dużych zasobach próchnicy i składników
pokarmowych. Stosunki wodne są jednak odmienne, co powoduje że gleby są okresowo
lub stale podmokłe. W profilu glebowym występują wytrącenia żelaziste i oglejenie.
Gleby te charakteryzują się długimi okresami nadmiernego uwilgotnienia i wymagają
melioracji. Okres wegetacyjny jest krótszy. Należą do IV i V klasy bonitacyjnej. Dobór
roślin uprawnych jest duży, szczególnie gatunków pastewnych.
Wśród gruntów ornych udział pozostałych kompleksów glebowo-rolniczych jest
bardzo mały.
Użytki zielone na terenie gminy występują głównie w dolinie Pasłęki oraz w
rozproszeniu na terenach wysoczyznowych. Przeważają gleby torfowe. Znaczny udział
mają czarne ziemie zalegające na glinach lub piaskach gliniastych oraz gleby mułowo –
torfowe.
Duże powierzchnie użytków zielonych na terenie gminy uległy wtórnemu zabagnieniu i
są to obecnie rolnicze nieużytki bagienne. Dotyczy to szczególnie użytków zielonych
wykształconych na glebach pochodzenia organicznego. Część z nich pokrywają obecnie
wody otwarte, które zajmują duże powierzchnie w rejonie Kwiecewa i Kondradowa.
3.3. Szata roślinna
Lesistość gminy jest niska. Według rocznika statystycznego województwa
warmińsko-mazurskiego za rok 2002 lasy i grunty leśne zajmują 11,8 % jej powierzchni.
Jest to o prawie 18 punktów procentowych mniej niż średnia wojewódzka (29,7%).
Lasy rozproszone są one w bardzo małych kompleksach, z których największy –
kilkusethektarowy występuje w południowo – wschodniej części gminy. Wśród siedlisk
dominują żyzne, głównie las mieszany i bór mieszany świeży. W drzewostanach
przeważają sosna, świerk i buk.
Lasy zachodniej części gminy zostały zakwalifikowane do lasów
wielofunkcyjnych, tj. spełniających obok funkcji gospodarczych (produkcji drewna) także
funkcje: ochrony przyrody, rekreacji i turystyki.
Niewielkie powierzchnie lasów objęte zostały statusem ochronnym (lasy grupy I).
Są to głównie lasy glebochronne i wodochronne oraz chroniące środowisko
przyrodnicze.
21
Stan zdrowotny lasów oceniany jest na podstawie wyników monitoringu lasów,
prowadzonego od 1989 roku, opierającego się na sieci stałych powierzchni
obserwacyjnych.
W „Raporcie...” WIOŚ za rok 2001 stwierdza się, że wyniki prowadzonych badań
wskazują, że drzewostany na terenie woj. Warmińsko-mazurskiego są w skali kraju w
najmniejszym stopniu dotknięte szkodami wyrządzonymi przez szkodliwe emisje
przemysłowe, a ich stan jest lepszy od przeciętnej krajowej.
3.4. Wody powierzchniowe
Wody powierzchniowe zajmują ok. 1,5 % powierzchni gminy, przy średniej
wojewódzkiej około 5,7 %. Obszar gminy znajduje się w zlewisku Zalewu Wiślanego.
Część zachodnia i środkowa leży w dorzeczu Pasłęki, a część wschodnia w zlewni Łyny.
Pasłęka jest największą rzeką przepływającą przez teren gminy. Jest to środkowy
odcinek rzeki. Według danych RZGW Gdańsk przepływy Pasłęki powyżej dopływu spod
Gołogóry w latach 1961-1990 charakteryzowały się następująco: przepływ średni (SSQ)
– 6,64 m3/sek; przepływ średni niski (SNQ) – 2,43 m3/sek. Przepływy nienaruszalne,
wyliczone na podstawie przepływu średniego z wielolecia wynoszą: 1,42 m3/sek. Latem i
1,83 m3/sek. Zimą. Z analizy treści informacji RZGW, biorąc pod uwagę przepływy
średnie niskie w tych okresach wynika, że do dyspozycji pozostaje około 0,4 m3/sek. Z
opracowania Hydroprojektu Gdańsk z 1987 r. Wynika, że współczynnik nieregularności
przepływu Pasłęki na odcinku powyżej Miłakówki wynosi 13,8, przy średniej dla rzek
Polski około 10. Kierując się danymi z tego opracowania i Atlasu Hydrograficznego
Polski wynika, że przepływ średni niski Pasłęki w Kalistach wynosi 1,88 m3/sek.
Na rzece Pasłęce w Kalistach w 1990 roku został ustawiony wodowskaz. Z informacji
Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Morski w Gdyni, Dział Państwowej
Służby Hydrologiczno – Meteorologicznej w Białymstoku wynika, że za okres lat 1991 –
2003 stan maksymalny wody w rzece na wodowskazie wynosi 188 cm, co odpowiada
rzędnej terenu 76,99 m nad poziom morza w układzie Kronsztadt. Wyliczony stan średni
wody w rzece za ten okres wynosi 75,87 m npm, a stan minimalny – 75,47 m n.p.m.
Pozostałe cieki charakteryzują się wielokrotnie mniejszymi przepływami. W
znacznej części biorą one początek na terenie gminy: jak np. rzeka Sunia z jeziora
Sunia, czy też w dorzeczu Pasłęki ciek wypływający spod Brzeźna przez Suche Jezioro,
a dopływający do jez. Czarnego.
Wody przepływające przez obszar gminy w części uchodzą do jezior – są to tereny
zlewni pojeziernej (zlewni całkowitej jezior).
W dorzeczu Pasłęki dotyczy to zachodniego fragmentu terenu gminy, w rejonie
Brzydowa, Brzeźna i Włodowa – położonych w części w zlewni jez. Narie, w części w
zlewniach niewielkich jeziorek leżących koło Brzydowa i Włodowa oraz zlewni jez.
Skolickiego.
W dorzeczu Łyny dotyczy to zlewni jez Sunia i południowo-wschodniego fragmentu
gminy, znajdującego się w zlewni jezior Limajno i Bukwałdzkiego. Długość odcinków
cieków dopływających do jezior na ogół nie przekracza kilku lub kilkunastu kilometrów.
Na obszarze gminy w dorzeczu Łyny znajduje się jezioro Sunia o powierzchni
111,6 ha i średniej głębokości 3,9 m, a w dorzeczu Pasłęki – Jezioro Skolickie o
powierzchni 38,9 ha i średniej głębokości 3,6 m oraz niewielkie jeziora w rejonie
Włodowa i Brzydowa.
Wody Pasłęki wg badań wykonanych w 1985r. Przez ObiKŚ w Olsztynie w rejonie
Kalist, znajdowały się w III klasie czystości. Czynnikiem decydującym o klasie było
skażenie bakteriologiczne. Parametry fizyko – chemiczne pozostawały w I i II klasie.
Badania WOIŚ Olsztyn przeprowadzone w latach 1997 i 2001 roku także oceniły stan
wody w rzece na klasę III, zarówno ze względu na ocenę sanitarną oraz zawartość
fosforu.
22
Natomiast wody Włodowskiej Strugi, przy ujściu do Pasłęki, według badań z 2001
roku, są pozaklasowe, zarówno ze względu na skażenie bakteriologiczne, jak i
nadmierną zawartość fosforu.
Wody jeziora Sunia badane były przez ObiKŚ w 1982r. Badania wykazały, że jest
ono zbiornikiem polimiktycznym o wybitnie eutroficznym charakterze. Dowodem
wysokiego stanu trofii był masowy rozwój organizmów planktonowych.
3.5. Wody podziemne
Wody zwykłe (słodkie)
Warunki hydrogeologiczne na przeważającym obszarze gminy są przeważnie
średnio korzystne, małokorzystne – w części północnej. Podstawowym użytkowym
piętrem wodonośnym na terenie gminy jest piętro czwartorzędowe, związane z
plejstoceńskimi piaskami i żwirami.
W części południowej i środkowej gminy przeciętne wydajności studni wynoszą 30
– 60 m3/h, wydajności jednostkowe – przeważnie kilka do kilkunastu m3/h/1 m depresji,
sporadycznie do kilkudziesięciu m3/kilkudziesięciu/1 m depresji (rejon Włodowa,
Brzydowa, Świątek i Kwiecewa). Użytkowa warstwa wodonośna występuje na głębokości
30 – 80 m, a jej miąższość zwykle waha się od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów.
W części północnej gminy (rejon miejscowości: Żardeniki, Komalwy, Łumpia,
Kalisty), a także w rejonie byłego PGR Garzewo, wydajność pojedynczych studni waha
się w granicach 10 – 20 m3/h, a miejscami i mniej, a wydajności jednostkowe są w
granicach jedności (0,6 – 1,3 m3/h/1m depresji). W rejonie Żardenik i Komalw użytkowa
warstwa wodonośna występuje głęboko (głębiej niż 100 m p.p.t.) w spągu czwartorzędu
lub w trzeciorzędzie.
Ujęte studniami wierconymi wody podziemne na wysoczyźnie morenowej są na
ogół dobrze chronione przed zanieczyszczeniami z powierzchni terenu przez
kilkudziesięciometrowej miąższości serię glin zwałowych. Natomiast w dolinie Pasłęki
izolacja do ujmowanych warstw wodonośnych jest słaba i nieciągła. Narażone na
zanieczyszczenia z powierzchni są ujęcia w byłym PGR Łumpia (poziom wodonośny
ujęty w studni nr 1) i w Kłobi.
Ponadto dolina Pasłęki wchodzi w skład podstawowej powierzchni infiltracji wód
opadowych do wód podziemnych. W związku z powyższym wymaga ona szczególnej
ochrony przed zanieczyszczeniami mogącymi przenikać w grunt.
Z Mapy Hydrogeologicznej Polski 1:200 000 wynika, że wody głównych
poziomów wodonośnych na terenie gminy są przeważnie średniej jakości i wymagają
nieskomplikowanego uzdatniania ze względu na ponadnormatywne zawartości związków
żelaza i manganu.
Lokalnie, głównie w rejonie Świątek, występują wody gorsze, wymagającego
skomplikowanego uzdatniania.
Szacunkowe zasoby wód podziemnych zostały obliczone na podstawie modułu
wydajnościowego przyjętego przez Centralny Urząd Geologii dla woj. Olsztyńskiego.
Pobór wody obliczono przez zsumowanie maksymalnych godzinowych poborów
na poszczególnych ujęciach – w oparciu o pozwolenia wodno – prawne W celu
otrzymania poboru dobowego średniego, pobór godzinowy maksymalny podzielono
przez 2.
Szacunkowe zasoby dyspozycyjne i szacunkowy ich pobór na terenie gminy Świątki.
23
Nazwa
zbiornika
Powierzchnia
w km2
Moduł w
m3/dobę/km2
Zasoby w
tys. M3/dobę
Czwartorzęd
Trzeciorzęd +
kreda
Razem
164
148,6
24,4
164
11,4
1,9
26,3
Pobór wody w
tys. M3/dobę
Stosunek
poboru do
zasobów w %
2,8
11
Z przedstawionej tabeli wynika, że pobór wód podziemnych na potrzeby gminy
stanowi około 11 % ich zasobów dyspozycyjnych.
Wody mineralne.
Na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego występują wody chlorkowosodowe. Część województwa w obrębie której leży gmina Świątki określana jest jako
stosunkowo perspektywiczna w występowanie wód mineralnych o znaczeniu leczniczym.
Zalegania solanek o znaczeniu leczniczym i mineralizacji ogólnej rzędu kilkudziesięciu
gram w litrze można się spodziewać w piaskowcach jurajskich i triasowych na
głębokościach zbliżonych do 1,0-1,5km.
Spodziewać się należy wód mineralnych pospolitych, nadających się głównie do
kąpieli leczniczych i rekreacyjnych.
Wody geotermalne
Wody geotermalne, tj. wody podziemne o temperaturze powyżej 20oC zalegają
w osadach mezozoiku i paleozoiku. Najwyższe temperatury posiadają wody zalegające
najgłębiej w utworach kambru, na głębokości około 2km. Temperatura tych wód może
wynosić około 40oC. Są to solanki znacznie zmineralizowane – rzędu 100 – 200 g/dm3.
Nieznana jest ich wydajność.
Ponadto w warstwach płytszych występuje energia niskotemperaturowa, zawarta
w gruntach i wodach.
Wykorzystanie energii wód geotermalnych, występujących w rejonie gminy Świątki,
wymagać będzie zastosowania pomp cieplnych. Dotyczy to prawdopodobnie również
tych wód najcieplejszych – kambryjskich.
3.6. Kopaliny
Na obszarze gminy udokumentowane zostały złoża kruszywa naturalnego i kredy
jeziornej. Ponadto wstępnie rozpoznano złoża torfów.
Kruszywo naturalne.
Na terenie gminy udokumentowane zostało jedno złoże kruszywa naturalnego –
„Kłobia”. Zasoby jego udokumentowano w kat.C2 w ilości 1.057 tys. Ton. Według Bilansu
zasobów kopalin w Polsce, zasoby jego według stanu na 31 XII 2002 r. Wynoszą 1003
tys. Ton. Powierzchnia złoża wynosi 8,8 ha, średnia miąższość – 6,4 m. Według
dokumentacji geologicznej parametry fizyko – chemiczne kruszywa są korzystne –
średnia zawartość ziaren o średnicy poniżej 2 mm wynosi 44,6 %, średnia zawartość
pyłów 2,75 %. Eksploatacja złoża prowadzona w latach osiemdziesiątych przez RDP
Olsztyn nie potwierdziła tych danych i została zaniechana ze względu na złą jakość
kopaliny.
Ponadto na terenie gminy występuje kilka żwirowni, gdzie kruszywo naturalne jest
eksploatowane obecnie lub było w przeszłości i gdzie można się spodziewać zalegania
jeszcze zasobów kruszywa, głównie piasku ze żwirem. Żwirownie te występują w
rejonach wsi: Kalisty, Skolity, Gołogóra, Komalwy.
24
Kreda jeziorna.
Złoża kredy jeziornej do celów nawozowych (wapnowania gleb) udokumentowano
w latach dziewięćdziesiątych w dolinie Pasłęki. Są to trzy niewielkie złoża. Jedno z nich
(„Kiewry”) udokumentowane zostało w kategoriach bilansowych, a dwa pozostałe
(„Dąbrówka” i „Skolity”) – o zasobach szacunkowych – nie figurują w Bilansie Zasobów
Kopalin w Polsce.
W złożu „Kiewry” udokumentowano 362 tys. Ton gytii wapiennej i kredy jeziornej.
W nadkładzie złoża zalega torf o zasobach 257,7 tys. M3.
Złoże „Dąbrówka” o zasobach 293,7 tys. Ton, udokumentowane w dwóch polach.
Serię węglanową przykrywa torf o zasobach 352 tys. M3.
Złoże „Skolity” o zasobach 298,4 tys. Ton, także udokumentowane jest w dwóch
polach.. Serię węglanową też przykrywa torf o zasobach 110,3 tys. M3.
Ponadto, w wyniku wykonanej “Inwentaryzacji złóż surowców mineralnych woj.
Olsztyńskiego...gmina Świątki” Polgeol W-wa 1996 r., na terenie gminy wytypowano kilka
obszarów prognostycznych (spodziewanych zasobów) co do zalegania złóż kredy
jeziornej, przydatnych w rolnictwie jako nawóz wapniowy. Z wstępnej analizy wynika, że
wątpliwe jest występowanie na tych terenach złóż kredy jeziornej, nie zostały one więc
naniesione na mapę warunków ekofizjograficznych.
Torf.
Charakterystykę torfowisk z terenu gminy opracowano w “Inwentaryzacji złóż
surowców mineralnych woj. Olsztyńskiego...gmina Świątki” Polgeol W-wa 1996 r., na
podstawie informacji z baz danych Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach
koło Warszawy. Złoża torfu na terenie gminy zostały rozpoznane tylko dokumentacjami
wstępnymi o zasobach szacunkowych.
Na terenie gminy występuje 58 torfowisk, które są perspektywiczne dla
udokumentowania złóż torfu. Łączne zasoby szacunkowe torfu wynoszą 16,6 mln m3, na
powierzchni 760,6 ha. Średnie miąższości torfu na poszczególnych torfowiskach
wynoszą od 1,5 m do 5,3 m. Na terenie gminy występują różne typy torfowisk.
Najwięcej jest torfowisk niskich (40), które dominują szczególnie w dolinie
Pasłęki. Poza tym zalegają torfowiska przejściowe (1), wysokie (8) i mieszanotypowe (9).
Największe torfowisko gminy to „Garzewo B”,. Znajduje się ono w strefie
wododziałowej zlewni Pasłęki i Łyny, w części na terenie zalesionym, a zalega w nim torf
wysoki o zasobach 2,1 mln m3. Koncentracja złóż, głównie dużych, występuje w rejonie
Pasłęki.
Torfy prawie ze wszystkich złóż zalegających na terenie gminy mogą być
przydatne do celów rolniczych, większość do celów ogrodniczych, a część także – do
celów balneologicznych (pod warunkiem spełnienia wymagań sanitarnych).
3.7. Klimat
Klimat gminy Świątki, podobnie jak klimat Polski, odznacza się dużą
różnorodnością i zmiennością typów pogody. Związane jest to z przemieszczaniem się
frontów atmosferycznych i częstą zmiennością mas powietrza. Fluktuacje stanów pogody
są nawet większe niż w pozostałych nizinnych regionach kraju, co związane jest z
różnorodnością fizjograficzną podłoża: urozmaiconą rzeźbą, występowaniem dużych
kompleksów leśnych, obszarów podmokłych oraz bogatej sieci wód powierzchniowych.
Mazurska dzielnica klimatyczna – do której należy gmina Świątki – jest
najchłodniejsza w nizinnej części Polski, a związane jest to głównie z chłodnymi zimami i
wiosnami. Warunki te kształtują bardzo krótki okres wegetacyjny, który dla rejonu
Olsztyna wynosi tylko około 200 dni. Dla porównania dla Szczecina i Wrocławia sezon
wegetacyjny wynosi około 230 dni.
25
Średnia roczna temperatura w rejonie Olsztyna wynosi około 7,10C. Najniższe
temperatury z wielolecia notowane są w styczniu i lutym (odpowiednio – 4,20C i – 3,90C),
a najwyższe – w czerwcu, lipcu i sierpniu (odpowiednio: 16,1; 16,9 i 16,4 0C). Średnia
liczba dni gorących (powyżej 250C) wynosi 26. Średnia liczb dni mroźnych (poniżej 00C)
wynosi około 50.
Roczne sumy opadów wynoszą średnio około 610 mm. Największe są latem (w
lipcu około 90 mm), a najmniejsze zimą i wczesną wiosna (styczeń – kwiecień; 32 – 26
mm). Dni z opadem jest około 160 w roku. Pokrywa śnieżna utrzymuje się średnio około
106 dni w roku. Najwięcej dni pochmurnych występuje późną jesienią (w grudniu), a
najmniej późnym latem (we wrześniu). Zachmurzenie generalnie jest większe w okresie
późnej jesieni i zimą, mniejsze w pozostałych porach roku.
Przeważają zdecydowanie wiatry z kierunku południowo – zachodniego (18%).
Także dość znaczny udział mają wiatry z kierunku zachodniego (13%). Częstość wiania
wiatrów z pozostałych kierunków wynosi średnio około 7-10%. Przeważają wiatry słabe i
o średniej prędkości.
Na klimat lokalny ma wpływ rzeźba terenu.
Obniżenia terenowe przyczyniają się do zalegania chłodnego, wilgotnego powietrza,
dużych wahań dobowych temperatury, mniejszych prędkości wiatrów, występowania
przymrozków wczesną jesienią.
Topoklimat terenów wyniesionych jest na ogół bardziej sprzyjający pobytowi ludzi. Cechą
ujemną jest narażenie na działanie silnych wiatrów w kulminacjach pagórków.
Z badań stanu powietrza atmosferycznego prowadzonych na terenie województwa
w kompleksach leśnych (dotyczących zawartości tlenków siarki i azotu) można
wnioskować, że ich zawartość jest niższa niż średnio w Polsce. Ich stężenia
średnioroczne mieszczą się w normach obowiązujących dla obszarów specjalnie
chronionych, takich jak leśne kompleksy promocyjne, uzdrowiska i parki narodowe.
3.8. Prawne formy ochrony przyrody i środowiska naturalnego
Rezerwaty przyrody.
Na terenie gminy znajduje się rezerwat „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”. W
obrębie gminy w skład rezerwatu wchodzą: rzeka Pasłęka oraz pasy gruntów wzdłuż niej
położone, o szerokości 100 m na gruntach państwowych i 10 m na gruntach prywatnych.
Rezerwat utworzony został zarządzeniem MliPD z dn. 5.01.1970 r. (Mon. Pol. Nr
2 z 1970 r.). Ustanowiony został w celu ochrony bobrów. Na terenie rezerwatu między
innymi obowiązuje zakaz przebywania osób do tego nie upoważnionych przez
konserwatora przyrody (z wyjątkiem gruntów prywatnych) oraz zakaz wznoszenia
budowli i urządzeń komunikacyjnych i innych technicznych.
Obszary chronionego krajobrazu.
Na terenie województwa warmińsko – mazurskiego obowiązuje obecnie
rozporządzenie nr 21 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 14.04.2003 roku w
sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu.
Zgodnie z tym rozporządzeniem część obszaru gminy Świątki jest objęta
obszarami chronionego krajobrazu. Na terenie gminy znajdują się części następujących
obszarów chronionego krajobrazu:
„Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki” („ OchK Doliny Pasłęki”),
obejmujący większość terenów w rejonie doliny Pasłęki i w dolinie Włodowskiej
Strugi w zachodniej części obszaru gminy;
- „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny” („OchK Doliny Środkowej
Łyny”), obejmujący fragment terenu gminy położony na południowy-wschód od
Kwiecewa.
26
Na obszarach chronionego krajobrazu wprowadzone zostały między innymi
następujące zakazy:
- zakaz lokalizowania nowych przedsięwzięć zaliczanych do przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko z wyjątkiem inwestycji realizujących cele
publiczne,
- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeśli służą innym celom niż ochrona
przyrody i zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz gospodarki
rybackiej,
- likwidowania małych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodnobłotnych,
- wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem
obiektów
związanych
z
zabezpieczeniem
przeciwsztormowym
lub
przeciwpowodziowym
- zakaz organizowania rajdów samochodowych i motorowych.
Sieć ekologiczna.
W koncepcji krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA, dolina Pasłęki została
zaliczona jako obszar węzłowy o znaczeniu krajowym.
Według koncepcji sieci NATURA 2000 w Polsce, sygnowanej przez Ministerstwo
Środowiska, a skorelowanej z europejską siecią NATURA, ostoją przyrody w ramach tej
sieci proponuje się objąć „Dolinę Pasłęki” – jako obszar specjalnej ochrony PLB280002,
zgodny z Dyrektywą Ptasią Rady Europy nr 79/409/EWG z 2.IV.1979 r.
Ostoję tą, obejmującą na terenie gminy dolinę Pasłęki na ogół razem z
przylegającymi fragmentami wysoczyzny, przewiduje się utworzyć głównie ze względu
na ochronę ptaków wodno-błotnych.
Działania ochronne będą głównie polegać na zachowaniu rzeki i jej doliny w
wysokim stopniu naturalności: tj. zaniechaniu kanalizacji rzek, zachowaniu starorzeczy i
zakrzaczonych brzegów, wysp, urwistych brzegów, rozległych płatów szuwaru,
ekstensywnym zagospodarowanie łąkowo-pastwiskowym, ochronie wędrownych i
zimowiskowych koncentracji ptaków, nie przegradzaniu rzeki i doliny. Wśród działań
wspomagających przewiduje się programy rolno-środowiskowe.
W obrębie tej ostoi przewiduje się wyznaczyć także specjalny obszar ochrony,
spełniający wymagania Dyrektywy Siedliskowej Rady Europy nr 92/43/EWG z 21.V 1992
r. SOO nr PLH280011 o nazwie „Rzeka Pasłęka”. Ma on obejmować teren rezerwatu
„Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”.
Gleby chronione
Obszarami podlegającymi szczególnej prawnej ochronie z mocy ustawy o
ochronie gruntów rolnych i leśnych są gleby III klasy bonitacyjnej. Na terenie gminy
Świątki zajmują one ponad połowę powierzchni wśród użytków rolnych. Zmiana ich
użytkowania w areale powyżej 0,5 ha wymaga zgody Ministra.
Chronione są też grunty rolne klasy IV, których zmiana użytkowania w areale
powyżej 1 ha wymaga zgody Wojewody. Na obszarze gminy stanowią one niecałe 40 %
powierzchni użytków rolnych.
Z mocy tej ustawy ochronie podlegają również gleby pochodzenia organicznego,
mające na terenie gminy duży udział wśród trwałych użytków zielonych. Zmiana ich
użytkowania na nierolnicze w areale powyżej 1 ha wymaga zgody Wojewody.
Zlewnie chronione
Ustawa prawo wodne z 18.07.2001 r., która weszła w życie 1 stycznia 2002 r.
Ustanowiła zakaz wprowadzania ścieków do jezior oraz ich dopływów, jeżeli czas
dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy niż jedna doba. Zakaz ten dotyczy obiektów
nowych, wybudowanych po dniu wejściu w życie ustawy.
27
Na terenie gminy Świątki przepis ten dotyczy fragmentów obszaru gminy:
zachodniego (zlewnia jez. Narie i jeziorek w rejonie Brzydowa i Włodowa), wschodniego
(zlewnie jezior: Limajno i Bukwałdzkiego) oraz zlewni jezior: Sunia i Skolity.
3.9. Ocena zasobów i stanu środowiska – diagnoza
Zagospodarowanie obszaru gminy powinno uwzględniać konieczność ochrony
środowiska przyrodniczego, a jego rodzaje i intensywność powinny być dostosowane do
prawnych uwarunkowań ochrony przyrody i wrażliwości środowiska na antropopresję.
Warunki naturalne predysponują większość obszaru gminy do intensywnej
gospodarki rolnej. Sprzyja temu przede wszystkim dominacja urodzajnych gleb.
Wyróżnia się pod tym względem szczególnie część wschodnia gminy.
Ograniczenia dla intensywnej produkcji rolnej wynikają z występowania na terenie
gminy obszarów cennych przyrodniczo i mało odpornych na działalność ludzką.
Występujące na obszarze gminy tereny cenne ze względów przyrodniczych
i krajobrazowych oraz tereny wrażliwe na antropopresję, kwalifikują część obszaru gminy
(głównie dolinę Pasłęki) do objęcia różnymi formami ochrony. Znalazło to już
potwierdzenie poprzez wprowadzenie na jej terenie następujących wielkoprzestrzennych
form ochrony:
- rezerwatu przyrody „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”, spełniających też
wymagania Dyrektywy Siedliskowej Rady Europy jako specjalne obszary ochrony
(SOO);
- obszarów chronionego krajobrazu; „Doliny Pasłęki” i „Doliny Środkowej Łyny”;
- w koncepcji ostoi przyrody o randze europejskiej, włączenie do sieci NATURA
2000 Doliny Pasłęki (PLB280002), jako obszaru specjalnej ochrony (OSO)
spełniającej wymogi Dyrektywy Ptasiej Rady Europy;
- w koncepcji sieci ekologicznej ECONET POLSKA, włączenie doliny Pasłęki do
obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym.
Dolina Pasłęki jest także obszarem z dominacją powierzchni w obrębie których
następuje wzmożona infiltracja wód opadowych do wód podziemnych i z tego względu
wymaga szczególnej ochrony przed przenikaniem zanieczyszczeń w grunt. Ponadto
charakteryzuje się ona wysokimi walorami krajobrazowymi.
Dolina Pasłęki charakteryzuje się także walorami sprzyjającymi rozwojowi rekreacji,
szczególnie w rejonie jeziora Skolickiego. Do terenów wyróżniających się pod tym
względem należy zaliczyć też otoczenie jeziora Sunia.
Na obszarze gminy dominują przestrzennie tereny fizjograficznie korzystne do
zainwestowania, w tym również do zabudowy mieszkaniowej. Z zainwestowania powinno
się wyłączyć lasy i inne tereny porośnięte zwartą zielenią wysoką, tereny gleb
pochodzenia organicznego, tereny bagienne, zalewowe i zagrożone osuwiskami.
Ewentualne zainwestowanie o charakterze uciążliwym, mogące znacząco
oddziaływać na środowisko, może być lokalizowane poza obszarami objętymi prawną
ochroną przyrody, (na większości obszaru gminy) przy spełnieniu warunków ochrony
środowiska.
Do zalesienia – ze względów przyrodniczych – powinny być preferowane grunty
rolne o małej przydatności rolniczej (oprócz nieużytków bagiennych i użytków łąkarskich
na glebach pochodzenia organicznego), oraz położone na terenach przywodnych i silnie
skonfigurowanych.
Pasłęka jest jedyną dużą rzeką i może być chłonnym odbiornikiem ścieków
oczyszczonych przy zachowaniu wymogów rezerwatowych. Mniejsze strugi to Sunia i
Kwiela, także płynące poza zlewnią całkowitą jezior.
Badaniami stanu czystości objęto tylko nieliczne rzeki. Stan czystości badanej
Pasłęki jest niezbyt zadawalający (klasa III) ze względu na mało odpowiednią
bakteriologię.
28
Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych na obszarze gminy są rzędu 26 tys.
M3/dobę, a ich pobór wynosi szacunkowo 2,8 tys. M3/dobę co stanowi około 11 % tych
zasobów. Jakość wód wgłębnych jest przeważnie średnia, wymagająca prostego
uzdatnienia.
Na obszarze gminy na głębokościach rzędu 1- 1,5 km, można się spodziewać
występowania wód mineralnych o znaczeniu leczniczym należących do grupy wód
pospolitych. Są to wody chlorkowo – sodowe, nadające się wyłącznie do kąpieli
leczniczych i rekreacyjnych.
Spodziewane na głębokości około 2 km wody geotermalne mogą mieć temperaturę do
około 40o i ich ewentualne wykorzystanie do ogrzewania wymagać będzie zastosowania
pomp cieplnych.
W dolinie Pasłęki występują udokumentowane, niewielkie złoża kruszywa
naturalnego i kredy jeziornej. Nie są one objęte koncesją zezwalającą na jego
eksploatację.
3.10. Zagrożenia środowiska przyrodniczego
Z nielicznych badań, wykonanych w przeszłości nieodległej oraz w latach
osiemdziesiątych wynika, że jednym z podstawowych problemów jest stan czystości wód
powierzchniowych, w tym szczególnie jezior. Z wykonywanych badań, wynika, że jakość
wód powierzchniowych (Pasłęka, Włodowska Struga, jez. Sunia) jest niezadawalająca.
W celu ochrony środowiska wodnego powinno się kanalizować zabudowę
(mieszkalną, rekreacyjną i inną w obrębie której powstają ścieki) i włączać ją w gminny
system oczyszczania ścieków. Podstawowym odbiornikiem oczyszczonych ścieków
powinny być cieki położone poza zlewnią całkowitą jezior. W zabudowie rozproszonej
można także rozważać odprowadzanie oczyszczonych ścieków w grunt, przy czym tego
rozwiązania powinno się unikać w dolinie Pasłęki.
Powinno się też minimalizować dopływy substancji biogennych i organicznych z
pól. Realizować to można poprzez utrzymywanie i tworzenie wzdłuż brzegów wód
(szczególnie jezior) stref ochronnych z trwałej zieleni, a także budowę buforowych
zbiorników wodnych na dopływach jezior.
Szczególnej ochrony wymagają strefy litoralne jezior. Użytkowanie rekreacyjne
terenów nadbrzeżnych nie powinno powodować znaczących ubytków roślinności w tej
strefie.
Ze względu na dynamiczną rzeźbę, część terenów zagrożonych jest osuwiskami.
Według „Katalogu osuwisk województwa olsztyńskiego”, wydanym przez Instytut
Geologiczny w Warszawie w 1971 roku dotyczy to głównie stromych dolin cieków, a
także większości zboczy nad jez. Sunia.
Na terenach zagrożonych osuwiskami powinno się unikać lokalizowania
zabudowy, a ewentualne wyjątki poprzedzać szczegółowym rozpoznaniem geologicznym
warunków stateczności zboczy. Użytkowanie zboczy powinno zapewniać ich dobre
odwodnienie. Najbardziej sprzyjającą stabilizacji zboczy jest trwała zieleń głęboko się
ukorzeniająca.
Nisko położone tereny w dolinie Pasłęki, to tereny zalewowe. Z obserwacji na
wodowskazie Kalisty wynika, że za okres lat 1991 – 2002 stan maksymalny wody w
rzece wyniósł 76,99 m npm. Dane te oraz informacje miejscowego społeczeństwa
posłużyły do wyznaczenia terenów, które mogą ulegać zalewowi przy wysokich stanach
rzeki. Obejmują one generalnie tereny bagienne i użytków łąkarskich o glebach
pochodzenia organicznego. Tereny te powinny zostać wyłączone z zainwestowania
trwałymi obiektami budowlanymi.
Zagrożeniem dla obszarów cennych przyrodniczo (ostoi przyrody) i korytarzy
ekologicznych może być głównie nadmierna antropopresja i fragmentacja krajobrazu
stwarzająca przeszkody dla migracji zwierzyny, a także monotypizacja krajobrazu
i związane z nią likwidowanie śródpolnych zadrzewień i podmokłości.
29
Zagrożenie dla krajobrazu stanowią głównie mało estetyczne budowle. Powinno się
zadbać o odpowiedni wygląd architektoniczny wznoszonych budowli.
Zagrożenie dla czystości powietrza atmosferycznego istnieje w zasadzie tylko
w sezonie grzewczym. W stosowanych systemach grzewczych zaleca się unikać paliwa
wysokoemisyjnego, w tym głównie węgla kamiennego i brunatnego oraz koksu.
Szczególnym nadzorem powinno się otaczać obiekty uciążliwe ze swej natury – jak
oczyszczalnie ścieków, szamba, fermy zwierzęce czy zakłady mogące znacząco
oddziaływać na środowisko.
3.11. Fizjograficzne jednostki strukturalne
Na obszarze gminy Świątki dominuje wysoczyzna morenowa mozaikowata, lecz z
przewagą gleb o dość wysokiej wartości rolniczej. Odmiennością fizjograficzną wyróżnia
się szczególnie Dolina Pasłęki. W części wschodniej przebiega strefa wododziałowoźródliskowa, podobnie jak dolina Pasłęki o wydłużeniu również południkowym. Dało to
podstawę do wydzielenia obszarów (jednostek strukturalnych) różniących się między
sobą, a wewnętrznie mających podobne cechy środowiska przyrodniczego. Głównymi
kryteriami ich wydzielenia były walory przyrodniczo – krajobrazowe, wrażliwość na
antroporesję, a także przydatność funkcjonalna. Przestrzenne rozmieszczenie
poszczególnych jednostek zostało zobrazowane na mapie topograficznej 1:100 000.
Fizjograficzne jednostki strukturalne gminy Świątki.
SYMBOL
1
„WM”
„WMW”
CHARAKTERYSTYKA JEDNOSTEK
2
„WM” Wysoczyzna morenowa.
Tereny rolnicze, charakteryzujące się
występowaniem urodzajnych gleb. Bardzo
niska lesistość.
W podłożu dominuje glina zwałowa z dużym
udziałem frakcji ilastych.
Położone poza zlewnią pojezierną.
-
Granica obszarów
chronionego krajobrazu
w obrębie jednostki
-
Granice zlewni
całkowitych jezior
„WMW” Wysoczyzna morenowa
wododziałowa.
Jest to obszar położony w rejonie wododziału,
odziaływujący na prawidłowość stosunków
wodnych w niższych partiach zlewni.
Występują źródłowe odcinki cieków, o małych
przepływach.
Tereny głównie rolnicze, o cechach
zbliżonych do „WM”. Występuje stosunkowo
duży udział gruntów leśnych i bagiennych
oraz wód otwartych.
ZASADY UŻYTKOWANIA
3
Obszary o stosunkowo dużej odporności na
działalność ludzką, lecz dość znacznie
przekształcone tą działalnością.
Warunki przyrodnicze predestynują te
obszary gminy do utrzymania funkcji rolnej
jako podstawowej funkcji gospodarczej.
Formy gospodarowania mogą być
stosunkowo intensywne. Na ogół nie są
ograniczane formami prawnej ochrony
przyrody.
Możliwy rozwój osadnictwa i przemysłu.
Występują ograniczenia wynikające z
Rozporządzenia nr 21 Wojewody
Warmińsko-Mazurskiego z dnia 14.04.2003
roku.
Zakaz odprowadzania ścieków do wód
powierzchniowych.
Obszar o warunkach przyrodniczych, które
predestynują go do utrzymania funkcji rolnej
jako podstawowej funkcji gospodarczej.
Zagospodarowanie terenu powinno mieć na
uwadze nie przyspieszanie odpływu wód,
a raczej jego opóźnianie.
Powinno się wspierać małą retencję
oraz zwiększanie lesistości i zadrzewień.
Funkcja uzupełniająca to gospodarka leśna,
lokalnie rekreacja.
Ścieki z jednostek osadniczych powinny być
odprowadzane do oczyszczalni w niższych
partiach zlewni.
30
1
„DP”
2
„DP” Dolina Pasłęki. Tereny o wysokich
walorach przyrodniczych i
krajobrazowych. W osi rzeka rezerwatowa.
Obszar chronionego krajobrazu. Ostoja
przyrody o randze europejskiej. Teren o
wzmożonej infiltracji wód opadowych do wód
podziemnych
3
Obszar o wysokiej randze przyrodniczej i
krajobrazowej.
Posiada predyspozycje do użytkowania
wielofunkcyjnego.
Rolnictwo niezbyt intensywne, turystyka i
lokalnie rekreacja, dolesienia.
Intensywność zagospodarowania
ograniczają prawne formy ochrony przyrody.
Powinno się unikać odprowadzania ścieków
w grunt.
31
4. Sfera społeczna – uwarunkowania
4.1. Demografia
Rozwój ludności
Gmina Świątki położona jest w środkowej części województwa warmińskomazurskiego. W 2002 r. gminę zamieszkiwało 4246 osoby. Pomiędzy 1988 r. a 2002 r.
liczba ludności w gminie była na podobnym poziomie. Różnice pomiędzy kolejnymi
latami pod względem liczby ludności nie przekraczały 5 %. Na spadek zaludnienia w
gminie wpłynęły przede wszystkim malejący przyrost naturalny.
Rozkład liczby ludności w gminie nie jest równomierny. W miejscowości Świątki
mieszka 21,6 % ludności gminy. Pod względem zaludnienia do największych
miejscowości należą: Świątki (938 osób), Kwiecewo (522 osób) i Brzydowo (442 osób).
Do najmniejszych miejscowości należą: Kłobia (56 osób), Brzeźno (20 osób), Kiewry (3
osoby). Na terenie gminy przeważają miejscowości o liczbie mieszkańców do 299.
Miejscowości te stanowią ok. 76 % w stosunku do ogólnej liczby miejscowości.
Tabela Rozkład liczby miejscowości w zależności od liczby mieszkańców w gminie
Wielkość miejscowości (w mieszkańcach)
Liczba miejscowości
Do 99 mieszkańców
6
100 –299 mieszkańców
10
300 – 399 mieszkańców
2
powyżej 399 mieszkańców
3
Razem
21
Źródło: Na podstawie danych z Urzędu Gminy.
Gęstość zaludnienia w gminie Świątki wynosi około 26 os./km2 podobnie jak
średnio na obszarach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego (25 os/km2).
Przyrost naturalny
Na liczbę mieszkańców gminy wpływa przede wszystkim przyrost naturalny
(różnica pomiędzy liczbą urodzeń a zgonów, często przeliczana na 1 000 mieszkańców).
W gminie Świątki w 1988 r. wynosił on 16,2 %o a na obszarach wiejskich województwa
warmińsko-mazurskiego wynosił on około 12 %o . Po 1989 r. zarówno w województwie
warmińsko-mazurskim jak i gminie Świątki wartość przyrostu naturalnego na 1 000
mieszkańców znacznie zmalała.
Zmniejszenie przyrostu naturalnego na obszarach wiejskich spowodowane było
spadkiem liczby urodzeń. Przyczyniły się do tego pogarszające się warunki materialne
ludności wiejskiej. W województwie warmińsko-mazurskim na obszarach wiejskich
przyrost naturalny na 1 000 mieszkańców w 2002 r. wyniósł już tylko ok. 4,0 %o
a w gminie 6,2%o. Za nie korzystny należy uznać fakt, iż gmina Świątki w badanym
okresie osiągnęła ujemny przyrost naturalny, co może świadczyć o niekorzystnej sytuacji
pod względem rozwoju demograficznego.
Migracje
Bardzo duże znaczenie na kształtowanie się rozwoju demograficznego mają
również migracje. Przemieszczenia ludności mogą być spowodowane różnymi
motywami, zwłaszcza społecznymi i ekonomicznymi. Obecnie głównym przyczyną
migracji coraz częściej staje się praca. Różnice pomiędzy liczba napływu a odpływu
określa saldo migracji.
W gminie Świątki saldo migracji na 1000 mieszkańców w 1988 r. było ujemne i
wynosiło –21,9. Oznaczało to, iż odpływ ludności z gminy był większy niż napływ. Jednak
sytuacja taka nie utrzymywała się na stałym poziomie przez cały okres pomiędzy 1988 a
2002 r.(tab.). W 2002 r. saldo migracji na 1000 mieszkańców w gminie spadło do –0,9 a
32
nawet w 2001 r. uzyskało wartość 6,3. Na stan ten wpłynęło zmniejszenie ruchliwości
przestrzennej ludności. Jedną z przyczyn mogło być pogorszenie sytuacji na rynkach
pracy w miastach a także sąsiednich gminach, a nawet województwach.
Przyrost rzeczywisty
Przyrost rzeczywisty jest to różnica pomiędzy przyrostem naturalnym a saldem
migracji. W przypadku, gdy przyrost rzeczywisty jest dodatni oznacza to, iż przyrost
naturalny rekompensuje straty ludności spowodowane migracjami. Gdy przyrost
rzeczywisty jest ujemny oznacza to sytuację odwrotną.
W 1988 r. w gminie Świątki przyrost rzeczywisty był ujemny i wynosił –24.
Spowodowany był on bardzo wysokim saldem migracji, którego nie był wstanie
rekompensować wysoki przyrost naturalny. Jednak najniższy przyrost rzeczywisty o
wartości –53 osiągnęła gmina w 1993. W 2002 r. gmina Świątki uzyskała dodatni
przyrost rzeczywisty 23.
W badanym okresie widoczna jest tendencja do spadku salda migracji. Sytuacja
pozwoliła, na rekompensowanie strat ludności spowodowanych migracjami przyrostem
naturalnym mimo jego niskich wartości w porównaniu do 1988 r.
Struktura ludności według wieku
Zmiany w zaludnieniu obszarów wiejskich, wywołane nadmiernym odpływem
ludności i zmniejszaniem się przyrostu naturalnego przyczyniają się do negatywnych
przemian struktury wieku i płci mieszkańców. Niekorzystne zmiany w strukturze wieku
wyrażają się „starzeniem się” ludności wiejskiej.
Stosuje się podział na następujące grupy ekonomiczne społeczeństwa:
●
Ludność w wieku przedprodukcyjny (0-17 lat)
●
Ludność w wieku produkcyjny (K – 18-59 lat, M 18 – 64 lata)
●
Ludność w wieku poprodukcyjny (K – powyżej 60 lat, M- powyżej 65 lat).
Tabela Struktura wieku ludności 1988 i 2002 r.
Struktura wieku
Lata
wiek
wiek
wiek
przedprodukcyjny
produkcyjny
poprodukcyjny
w procentach
obszary wiejskie województwa warmińsko-mazurskiego
1988
34,6
54,9
10,5
2002
28,2
58,8
13,0
Gmina Świątki
1988
33,7
55,7
10,6
2002
26,1
60,5
13,5
Źródło: Opracowania statystyczne Urzędu Statystycznego w Olsztynie
O starzeniu się ludności świadczy wzrost liczby mieszkańców w wieku
poprodukcyjnym w stosunku do ogółu ludności.
Pomiędzy 1988 a 2002 r. w gminie Światki podobnie jak na obszarach wiejskich
województwa warmińsko-mazurskiego nastąpiły zmiany w proporcjach pomiędzy trzema
grupami ekonomicznymi ludności. Widoczny jest spadek ludności w wieku
przedprodukcyjnym spowodowany spadkiem urodzeń na korzyść dwóch pozostałych
grup t.j. wieku produkcyjnego i poprodukcyjnego.
Za niepokojące zjawisko należy uznać wzrost udziału ludności w wieku
poprodukcyjnym do ogółu ludności. W gminie Świątki wartość ta wzrosła do 13,5 % w
stosunku do ogólnej liczby ludności, co wskazuje na postępujący proces
demograficznego starzenia się społeczeństwa.
33
Struktura ludności według płci
Ważnym zagadnieniem demograficznym przy analizie ludności jest struktura
ludności według płci. Do której badania najczęściej stosowany jest współczynnik
feminizacji określający liczbę kobiet przypadającą na 100 mężczyzn.
Tabela Współczynnik feminizacji w 1988 i 2002 roku
Rok
Współczynnik feminizacji
Obszary wiejskie województwa warmińskomazurskiego
1988
96,8
2001
97,8
Gmina Świątki
1988
89,7
2002
93,6
Źródło: Opracowania statystyczne Urzędu Statystycznego w Olsztynie
W gminie Świątki wskaźnik ten w latach 1988-2002 utrzymywał się na poziomie ok. 90
kobiet na 100 mężczyzn. W województwie warmińsko-mazurskim na obszarach wiejskich
również utrzymywała się przewaga liczbowa mężczyzn nad kobietami. Zjawisko to jest
charakterystyczne dla obszarów wiejskich, spowodowane przede wszystkim większą
migracją kobiet do miast. Przy czym w gminie Świątki w 2002 r. w porównaniu z rokiem
1988 nastąpił wzrost liczby kobiet nad liczbą mężczyzn.
4.2. Poziom wykształcenia
Na obszarach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego ludność o
wykształceniu podstawowym i niepełnym podstawowym stanowiła w 2002 r., aż ponad
51,9 % ludności ogółem a ludność z wykształceniem średnim, policealnym i wyższym
około 22,6%.
Tabela Poziom wykształcenia ludności w wieku
1988
Poziom
wykształcenia
Gmina
Świątki
2,2
12,4
18,1
woj. warmińskomazurskie wieś
2,0
12,4
20,1
2002
Gmina
Świątki
3,6
18,5
23,6
woj. warmińskomazurskie wieś
3,6
19,0
25,5
Wyższe
Średnie i policealne
Zasadnicze zawodowe
Podstawowe, podstawowe
67,3
65,5
54,2
51,9
niepełne i bez wykształcenia
razem
100,0
100,0
100,0
100,0
Źródło: NSP-1988, NSP- 2002 Podstawowe informacje ze spisów powszechnych Gmina Wiejska
Świątki
Z danych zawartych w tabeli wynika, iż poziom wykształcenia ludności w gminie
był porównywalny do średniego na obszarach wiejskich w województwie warmińskomazurskim. Pomiędzy 1988 a 2002 rokiem nastąpił wzrost poziomu wykształcenia.
Zwiększyła się grupa ludzi o wykształceniu wyższym, średnim, policealnym i
zasadniczym zawodowym na niekorzyść grupy ludzi o wykształceniu podstawowym,
podstawowym niepełnym i bez wykształcenia.
34
4.3. Rynek pracy
Zatrudnienie
Liczba pracujących na terenie gminy w 1988 r. wynosiła 1888. W porównaniu z
2002 r. liczba zatrudnionych zmniejszyła się do 1351 osób a więc o ok. 28 %. Spadek
zatrudnienia na terenie gminy można określić jako znaczący. Na zaistniała sytuację
miała wpływ likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych.
Tabela Pracujący w gospodarce narodowej według wybranych sekcji na terenie gminy
Świątki
Wyszczególnienie
Liczba pracujących ogółem
Udział % do ogólnej liczby pracujących w
gospodarce narodowej
1988
2002
100
100
60,8
16,4
22,8
6,1
27,8
66,1
W tym:
•
•
•
rolnictwo i leśnictwo,
przemysł i budownictwo
usługi.
Źródło: Na podstawie szacunków NSP-1988, NSP- 2002 Podstawowe informacje ze spisów
powszechnych Gmina Wiejska Świątki
Na podstawie danych z tabeli (tylko zatrudnienie w gospodarce narodowej )
wyraźnie widoczne są zmiany w zatrudnieniu w poszczególnych działach gospodarki
narodowej. W 1988 roku dominowało zatrudnianie w rolnictwie i leśnictwie zaś w 2002
roku nastąpił znaczący wzrost zatrudnienia w sektorze usług.
Na terenie gminy w 2002 r. zlokalizowanych było 180 podmiotów gospodarki
narodowej. O aktywności ekonomicznej ludności świadczy wskaźnik liczby podmiotów na
1 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. W gminie Świątki wyniósł on 72,4 i jest on
zbliżony od średniej jego wartości 74,5 na obszarach wiejskich województwa warmińskomazurskiego.
Bezrobocie
Przemiany społeczno-gospodarcze po roku 1989 przyczyniły się do spadku
zatrudnienia w gospodarce narodowej, w tym także w rolnictwie. Wiele zakładów pracy,
które nie potrafiły się dostosować do nowych warunków uległo likwidacji.
Szczególnie niekorzystna sytuacja powstała w gminach, w których duży udział
stanowiły grunty państwowe jak w przypadku gminy Świątki. Po upadku państwowych
gospodarstw rolnych (PGR) mieszkańcy wsi stracili pracę, często podstawowe źródło
utrzymania rodziny. Niskie wykształcenie, a często i wiek przedemerytalny utrudniał
możliwość ich przekwalifikowania, przy czym zmiana kwalifikacji, nie zawsze jest
gwarantem znalezienia pracy. Zwłaszcza wtedy gdy nie ma przygotowanych nowych
miejsc pracy.
Bezrobocie jest jednym z ważniejszych problemów gminy Świątki podobnie jak
województwa warmińsko-mazurskiego. W 1992 r liczba bezrobotnych w gminie Świątki.
Wynosiła 549, co w stosunku do ludności w wieku produkcyjnym stanowiło 23,2 %.
Wielkość bezrobocia od 1992 r. do 2001 była zróżnicowana i zależała w dużej
mierze od polityki państwa. Na koniec 2003 r. liczba bezrobotnych w gminie wynosiła wg
danych z gminy już 538 osób, co w stosunku do ludności w wieku produkcyjnym
stanowiło 20,5 %.
Bezrobotnych kobiet w gminie jest 283, co stanowi ponad 50,0 % ogółu
bezrobotnych. W województwie warmińsko-mazurskim liczba osób bezrobotnych
zarejestrowanych w roku 2002 wynosiła 176,6 tys. osób.
35
Pod względem stopy bezrobocia rejestrowanego z wartością 28,9 % warmińskomazurskie znajduje się w grupie województw o najtrudniejszej sytuacji pod względem
bezrobocia.
Tabela Liczba bezrobotnych na terenie gminy Świątki
Liczba zarejestrowanych
Województwo warmińskoPowiat
bezrobotnych w gminie Świątki
mazurskie
Olsztyński
Rok
W liczbach
Udział bezrobotnych do ludno ści w wieku produkcyjnym
bezwzględnych
1992
459
23,2
1993
660
27,9
1994
668
27,9
1995
669
28,0
1996
578
24,1
1997
426
17,4
1998
328
13,3
13,7
11,0
1999
399
16,0
16,1
13,2
2000
452
18,0
17,6
14,5
2001
551
21,7
19,6
17,5
2002
592
23,8
20,0
19,0
Źródło: Opracowania statystyczne z Urzędu Statystycznego w Olsztynie
Bezrobocie faktyczne jest większe od zarejestrowanego. Wynika to z faktu, iż
część bezrobotnych została ukryta w rentach inwalidzkich, wcześniejszych emeryturach,
świadczeniach przedemerytalnych. Ponadto statystyka bezrobocia nie obejmuje
rozmiarów bezrobocia w indywidualnym rolnictwie. Jest to tzw. bezrobocie utajone, które
wynika z utrzymania nie w pełni wykorzystanych członków najbliższej rodziny i
domowników.
W gminie Świątki liczba bezrobotnych jest zróżnicowana. Największa ilość
bezrobotnych zamieszkuje we wsiach: Świątki (109), Kwiecewo (48), Gołogóra (44),
Włodowo (44).
Prawo do zasiłku w gminie Świątki w 2002 r. posiadało 92 bezrobotnych.
Oznacza to, że aż 82,9 % bezrobotnych w stosunku do ich ogólnej liczby nie posiada
zasiłku. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że wraz z upływem czasu udział
bezrobotnych nie posiadających prawa do zasiłku może się zwiększyć.
Istotnym wskaźnikiem różnicującym bezrobocie jest również poziom
wykształcenia bezrobotnych. Wśród bezrobotnych dominują osoby o wykształceniu
najniższym, czyli podstawowym i podstawowym niepełnym. Na 538 osób bezrobotnych
w gminie aż 259 posiadało wykształcenie podstawowe lub niepełne podstawowe, co
stanowi 48,1 %. Bezrobotni z wykształceniem zawodowym 166 stanowili w stosunku do
ogólnej ich liczby 30,9 %, policealnym i średnim 100 osób (18,6 %), a z wyższym tylko
13 osób (2,4 %).
Nie bez znaczenia dla znalezienia pracy jest również wiek bezrobotnych. W 2002
r. w gminie Świątki największą grupę stanowili bezrobotni w wieku 25-44 lata 54,3 %.
Najniższy udział, zaś w stosunku do ogółu bezrobotnych stanowiły w gminie Świątki
osoby w wieku 45 lat i więcej (ok. 21,7%). Udział ludności w wieku poniżej 25 lat wśród
bezrobotnych w gminie wynosił około 24,0 %.
W istotny sposób sytuację bezrobotnych określa okres pozostawania bez pracy.
Im dłuższa przerwa, tym mniejsze szansę na ponowne zatrudnienie. Największą grupę w
gminie, bo 58,7 % stanowią bezrobotni pozostający bez pracy ponad 12 miesięcy. Jest to
bardzo niepokojący fakt, ponieważ w grupie tej bezrobotnym nie przysługuje już zasiłek.
Ponadto są tu zakwalifikowane osoby, które nie pracują nawet kilka lat. Osoby
pozostające bez pracy do 3 miesięcy wśród bezrobotnych stanowią 14,1 %, od 3 do 6
miesięcy 11,7 % a od 6 do 12 miesięcy 15,4 %.
36
Stale wzrastająca liczba bezrobotnych obecnie jest jednym z największych
problemów. W celu zahamowania bezrobocia stosowane są różne działania. Jednak ich
skuteczność jest ograniczona zwłaszcza z powodu bariery finansowej.
Przeciwdziałanie bezrobociu może mieć różny charakter w postaci: zasiłków i
świadczeń socjalnych, szkoleń, prac interwencyjnych, robot publicznych itp. Na terenie
gminy liczba bezrobotnych zatrudnionych przy pracach interwencyjnych i robotach
publicznych to 22 osoby, co stanowi tylko 4,1 %. Liczba bezrobotnych objęta różnymi
formami szkoleń 30, co stanowi tylko 5,6 %.
Jedną z form pomocy ludności ubogiej jest pomoc społeczna. W gminie Świątki z
pomocy społecznej pod koniec 2003 r. skorzystało 288 osób. Jednocześnie w gminie
prowadzona jest pomoc w formie porad. Z tej formy pomocy w 2003 r. skorzystały 72
rodziny a w sumie 114 osób.
Tabela Udział ludności korzystającej z pomocy społecznej w gminie Świątki w latach
1990-2002
Rok
1990
1995
2000
2002
2003
Liczba rodzin
283
314
332
288
288
Liczba osób
962
1036
1115
994
994
Źródło: Dane z Urzędu Gminy Świątki
Liczba osób korzystających z pomocy społecznej (finansowej) w stosunku do
ogólnej liczby ludności w gminie wynosi aż 22,9 %. W najgorszej sytuacji znajduje się
ludność z miejscowości w których udział korzystających z pomocy często przekracza 30
% mieszkańców: Brzydowo (45,0 % mieszkańców), Dąbrówka (47,1 % mieszkańców),
Gołogóra (39,0 % mieszkańców), Kalisty (38,0 % mieszkańców).
4.4. Warunki życia ludności
Obsługa ludności
Usługi na rzecz ludności świadczone są przez placówki usługowe o znaczeniu
lokalnym:
samorządowe:
●
2 szkoły podstawowe,
●
1 gimnazjum,
●
biblioteka gminna i filia ,
●
1 sala sportowa (na terenie szkoły),
●
4 boiska sportowe,
●
4 ogólnodostępne urządzenia sportowe
●
6 strażnic OSP.
w gestii innych placówek:
●
1 placówka pocztowa,
●
1 placówka ochrony zdrowia,
●
5 cmentarzy,
●
filia banku,
●
1 punkt apteczny,
●
Biuro Doradztwa Rolniczego
komercyjne:
●
27 sklepów,
●
2 placówki gastronomiczne,
●
37 zakładów usługowych.
37
Głównymi ośrodkami koncentracji urządzeń obsługi ludności są: Świątki. Pojedyncze
urządzenia znajdują się w pozostałych większych miejscowościach.
Charakterystyka Urządzeń Usługowych
Na terenie gminy znajdują się 3 placówki oświatowe. Najważniejszą placówką
edukacyjną jest gimnazjum w Świątkach. Gimnazjum i szkoła podstawowa mieszczą się
w jednym budynku ponadto szkoła podstawowa ma jeszcze jeden budynek, w którym
zajęcia mają uczniowie z klas młodszych. Szkoła podstawowa posiada własną sale
sportową, której stan techniczny określony jest jako bardzo dobry. Na terenie szkół
znajduje się również boisko szkolne. Do dwóch szkól podstawowych zlokalizowanych w
Świątkach i Kwiecewie uczęszcza około 400 uczniów i 53 dzieci do klasy „0”.
W gminie nie funkcjonuje dom kultury. Działalność kulturalną po zlikwidowanym
GOK 1.11.2003 r. przejęła Gminna Biblioteka Publiczna. Poza Gminną Biblioteką
Publiczną (której warunki funkcjonowania określa się jako złe) funkcjonuje filia
biblioteczna publiczno-szkolna w Kwiecewie. Księgozbiór bibliotek razem zawiera 18 652
woluminów. W przyszłości planowana jest przebudowa biblioteki w Świątkach.
Na terenie gminy znajdują się 4 boiska sportowe (Świątki, Kalisty, Włodowo,
Skolity) oraz 4 ogólnodostępne urządzenia sportowe (Świątki, Kwiecewo, Brzydowo,
Różynka). Obiekty te charakteryzują się przeważnie dobrym stanie technicznym.
Na terenie gminy zlokalizowany jest jeden Rejonowy Urząd Pocztowy w
miejscowości Świątki . Swoim zasięgiem obejmuje on całą gminę. Obiekt Poczty Polskiej
znajduje się również we Włodowie jest on przeznaczony do sprzedaży.
W gminie znajduje się Niepubliczny Zakład Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Jest
on zlokalizowany w miejscowości Świątki i swoim zasięgiem obejmuje całą gminę.
Powierzchnia użytkowa ośrodka wynosi 83 m2. W ośrodku zatrudnionych jest 6 osób w
tym 2 lekarzy. Na terenie gminy funkcjonuje jeden punkt apteczny.
W gminie Świątki jest 6 strażnic Ochotniczej Straży Pożarnej. Zlokalizowane są
one w Światkach (2), Skolitach, Kwiecewie, Worławkach i Gołogórze. Strażnice OSP
obejmują całą gminę swoim zasięgiem a ponadto jedna strażnica OSP w Świątkach jest
wykorzystywana w zależności od dysponowania przez jednostkę nadrzędną. Strażnice
OSP charakteryzują się złym stanem technicznym. W przyszłości planowana jest
budowa strażnicy OSP w Świątkach i doprowadzenie do odpowiedniego stanu
technicznego użytkowego ( z ewentualną rozbudową) pozostałych strażnic.
W gminie znajduje się 5 czynnych cmentarzy w miejscowościach Świątki, Skolity,
Różynce, Włodowie i Kwiecewie.
Na terenie gminy w miejscowości Świątki działa Biuro Doradztwa Rolniczego
(przy Urzędzie Gminy w Świątkach) oraz Warmiński Bank Spółdzielczy Oddział w
Świątkach, którego stan techniczny jest określany jako bardzo dobry.
Placówki komercyjne:
●
27 sklepy,
●
2 placówki gastronomiczne,
●
37 zakładów usługowych.
Prawie w wszystkich większych miejscowościach znajdują się sklepy. Placówki
gastronomiczne zlokalizowane są w miejscowości Świątki.
Jednostki administracyjne :
•
Urząd Gminy,
•
Rewir Dzielnicowy Policji w Świątkach,
•
Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej.
Urząd Gminy i Ośrodek Pomocy Społecznej mieszczą się w Urzędzie Gminy w
Świątkach.
38
Warunki mieszkaniowe
Na terenie gminy Świątki w 2002 r. znajdowało się 1103 mieszkań zamieszkałych
o łącznej powierzchni użytkowej 83277 m2.
Tabela Zasoby mieszkaniowe w 2002 r.
Wyszczególnienie
Gmina
Powiat
Województwo
Świątki
olsztyński warmińsko-mazurskie
Liczba osób na 1 mieszkanie
3,8
3,6
3,3
2
Powierzchnia użytkowa na 1 osobę w m
19,8
19,7
18,9
Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców
265,8
277,0
299,0
2
Powierzchnia użytkowa na 1 mieszkanie w m
75,5
71,3
63,1
Źródło: Narodowy Spis Powszechny Województwa Warmińsko-Mazurskiego, US, Olsztyn
Na podstawie danych z tabeli wynika, iż sytuacja pod względem zasobów
mieszkaniowych w gminie Świątki jest podobnie jak średnio w powiecie olsztyńskim oraz
w województwie warmińsko-mazurskim.
Tabela Zasoby mieszkaniowe w gminie Świątki
Liczba osób
Powierzchnia użytkowa
na
mieszkań w m2
1 mieszkanie
1988
1112
3,8
75 603
1989
1114
3,8
75 700
1990
1117
3,8
76 254
1991
1117
3,8
76 254
1992
1117
3,9
76 254
1993
1117
3,9
76 254
1994
1117
3,9
76 254
1995
1117
3,9
76 254
1996
1117
3,9
76 254
1997
1119
3,9
76 354
1998
1120
3,9
76 439
1999
1120
3,9
76 439
2000
1121
3,9
76 534
2001
1127
3,9
77 145
2002
1103
3,9
83 277
Źródło: Opracowania statystyczne z Urzędu Statystycznego.
Rok
Liczba mieszkań
Powierzchnia użytkowa
na 1 mieszkanie w m 2
70,0
67,9
68,3
68,3
68,3
68,3
68,3
68,3
68,3
68,2
68,2
68,2
68,3
68,5
75,5
W gminie Świątki pomiędzy 1989 a 2001 r. liczba mieszkań zamieszkałych
zmniejszyła się. Największą liczbę mieszkań oddano do użytkowania w 2001 r.
Pomiędzy 1989 a 2001 r. liczba osób na 1 mieszkanie utrzymywała się na stałym
poziomie 3,9, przy czym wzrosła powierzchnia użytkowa przypadająca na 1 mieszkańca
z 67,9 do 75,5 osób.
Tabela Zasoby mieszkaniowe zamieszkałe w gminie Świątki według okresu budowy
budynku w 2002 r.
Okres budowy budynku:
Liczba mieszkań
Udział %
Przed 1918
306
27,7
1918-1944
457
41,4
1945 – 1970
101
9,2
1971 – 1978
102
9,2
1979 – 1988
121
11,0
1989 – 2002
13
1,2
w budowie
3
0,3
Razem
1103
100
Źródło: Opracowania statystyczne z Urzędu Statystycznego
39
Na podstawie okresu budowy budynków wynika, iż prawie 80 % zasobów
mieszkaniowych w gminie Świątki pochodzi z przed 1945 r. Oznacza to, że większość z
nich będzie potrzebowała remontów i modernizacji. Jedynie 12,3 % zasobów
mieszkaniowych stanowią budynki które powstały po 1979 r.
Tabela Zasoby mieszkaniowe w gminie Świątki w 2002 r.
L.p.
Miejscowość
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Zasoby komunalne
ogółem w gminie
Liczba
Liczba
budynków
mieszkań
Brzeźno
3+1*1/2
Brzydowo
4*1/2
Gołogóra
1*1/2
Klony
2*1/2
Kwiecewo
1*1/2
Różynka
1+1*1/2
Świątki
3*1/3
Włodowo
1*1/3
Łumpia
2*1/2
RAZEM
Źródło: Informacje z Urzędu Gminy
10
4
2
2
1
6
7
1
19
52
W gminie Świątki dominuje zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. Budynki
wielorodzinne dominują w miejscowości Światki, Łumpia. W ogólnej liczbie zasobów
mieszkaniowych ok. 4,7 % stanowią zasoby komunalne. Ich rozmieszczenie w gminie
jest zróżnicowane. Najwięcej mieszkań komunalnych zlokalizowanych jest w Łumpi (37
% do ogółu zasobów komunalnych) i Brzydowie (19 %).
Na terenie gminy funkcjonuje Spółdzielnia Mieszkaniowa, w której zasobach
znajdują się 4 budynki (96 mieszkań).
Tabela Wydane decyzje lokalizacyjne pod zabudowę mieszkaniową 1990-2002
Liczba wydanych decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu
Świątki
15
Dabrówka
2
Gołogóra
1
Kwiecewo
8
Włodowo
15
Skolity
7
Brzydowo
3
Kalisty
1
Garzewo
1
Jankowo
1
Razem
54
Źródło: Informacje z Urzędu Gminy
Miejscowość
Liczba wydanych
pozwoleń na budowę
15
1
1
6
12
4
2
0
1
0
42
40
5. SFERA SPOŁECZNA - DIAGNOZA
5.1. Demografia
Ocena sytuacji demograficznej:
•
•
•
•
•
•
•
Gminę Świątki charakteryzuje stała liczba zaludnienia. W badanym okresie zmiany
liczby ludności nie były większe niż o 5 %.
W badanym okresie nastąpił spadek przyrostu naturalnego. W 2002 r. przyrost
naturalny na 1 000 mieszkańców 6,4 %0). Jednak niekorzystnie jest to, iż gmina w
badanym okresie osiągnęła ujemny przyrost naturalny (-0,9 %0 – 2002 r.)
Gęstość zaludnienia ok. 26 os/km2, jest to wartość zbliżona do średniej wartości w
województwie warmińsko-mazurskim na obszarach wiejskich
Zmniejszyło się znacznie saldo migracji (na 1000 mieszkańców –0,9), a nawet w
2001 r. gmina uzyskała dodatnie saldo migracji 4,8.
Spadek przyrostu naturalnego spowodował i spadek salda migracji w gminie
przyczynił się do uzyskania przez gminę dodatniego przyrostu rzeczywistego.
Niekorzystne zmiany nastąpiły w strukturze wieku ludności gminy. Ludność w wieku
poprodukcyjnym stanowiła w ogólnej liczbie ludności 13,5 %. Uzyskana wartość
świadczy o postępujących w gminie procesie starzenia się społeczeństwa.
Jednocześnie maleje dysproporcja pomiędzy liczbą kobiet a mężczyzn.
Prognozowane przemiany demograficzne
Wyszczególnienie 2002* 2005
2010
ogółem
4205
4276
4386
0-2
163
167
167
3-6
239
227
232
7-12
428
398
355
13-15
213
201
180
16-18
238
222
189
19-24
452
479
439
0-17
1191
1120
1040
18-59/64
2442
2582
2740
18-44
1728
1768
1826
45-59/64
714
814
914
60+/65+
572
574
606
* - dane rzeczywiste pozostałe prognozowane
2015
4478
166
228
372
143
170
381
1003
2794
1867
927
681
2002*
100
3,9
5,7
10,2
5,1
5,7
10,7
28,3
58,1
41,1
17,0
13,6
2005
100
3,9
5,3
9,3
4,7
5,2
11,2
26,2
60,4
41,3
19,0
13,4
2010
100
3,8
5,3
8,1
4,1
4,3
10,0
23,7
62,5
41,6
20,8
13,8
2015
100
3,7
5,1
8,3
3,2
3,8
8,5
22,4
62,4
41,7
20,7
15,2
W przyszłości przewiduje się wzrost liczby ludności do około 4,4 tys.
W okresie do 2015 r. przewiduje się następujące zmiany dla rozwoju demograficznego:
•
•
•
Zmniejszenie liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym do lat 17. Ich udział w
ogólnej liczbie zmniejszy się do ok. 22 %. (Prognozowany jest spadek ludności w
grupie 13-15 lat –wiek nauki w gimnazjum z około 200 na 180 osób tj. około 40 %).
Zwiększy się liczba ludności w wieku produkcyjnym do ok. 62 %.
Zwiększy się liczba ludności w wieku poprodukcyjnym aż do ok. 15 %.
5.2. Rynek pracy
Ocena sytuacji na rynku pracy
•
•
•
W gminie Świątki w dalszym ciągu znaczący udział stanowią osoby zatrudnione w
rolnictwie.
W porównaniu do lat wcześniejszych nastąpił wysoki spadek zatrudnienia w
rolnictwie. Sytuacja ta związana była z upadkiem i likwidacja PRG.
Wiele osób straciło pracę często jedyne źródło dochodów.
41
•
•
•
•
•
Rozwój funkcji pozarolniczych nie zaspokaja wzrastającego zapotrzebowania na
miejsca pracy.
Skutkiem nie zapewnienia miejsc pracy osobom, które ją straciły w wyniku likwidacji
PGR- ów jest bezrobocie.
Brak pracy oraz pogorszenie warunków materialnych doprowadziło do zubożenia
społeczeństwa.
W gminie Świątki ponad 20 % mieszkańców objętych jest pomocą społeczną.
Niekorzystne jest fakt, iż tylko ok. 6 % w stosunku do ogólnej liczby bezrobotnych
jest objęta różnymi formami szkoleń.
Prognozowane zmiany na rynku pracy
•
•
•
Przewiduje się nastawienie na rozwój gospodarstw specjalistycznych nastawionych
na produkcję roślinną i zwierzęcą o wysokiej jakości.
Przewiduje się rozwój działalności związanej z rolnictwem: agroturystyki,
działalności związanej z przetwórstwem produktów rolniczych i ich zbytem.
W gospodarstwach średnich może rozwinąć się rolnictwo ekologiczne, co
pozwoliłoby wykorzystać istniejące nadwyżki rąk do pracy.
5.3. Ocena warunków życia ludności
Dostępność do usług
Głównym ośrodkiem obsługi gminy jest miejscowość Światki a pomocniczym wieś
Kwiecewo. Pozostałe miejscowości są wyposażone w usługi elementarne i także
współpracują z głównymi ośrodkami w zakresie obsługi ludności.
Sytuację w zakresie poszczególnych rodzajów usług w 2002 r. przedstawia tabela:
Wybrane rodzaje usług – dane za 2002 r.
Gmina
Świątki
Powiat
Województwo
Olsztyński warmińsko-mazurskie
Oświata
•
Liczba uczniów na jedna szkołę podstawową
132
143
•
Liczba uczniów na 1 gimnazjum
212
330
Ochrona zdrowia
•
Liczba ludności na 1 ośrodek zdrowia
4246
12329
•
Liczba mieszkańców na 1 aptekę,
4246
5840
•
Liczba ludności na 1 lekarza
2123
755
•
Liczba ludności na 1 dentystę
4246
5044
Kultura
•
Liczba ludności na bibliotekę
2123
2466
•
Liczba zbiorów w bibliotekach na 1000
4393
4119
mieszkańców
Łączność
•
Liczba ludności na 1 placówkę pocztową
Handel
•
Liczba mieszkańców na 1 sklep
112
108
Źródło: Rocznik statystyczny województwa warmińsko-mazurskiego.
210
309
20702
4746
607
3626
3990
3830
3562
89
Ocena warunków mieszkaniowych
•
•
•
•
•
Sytuacja mieszkaniowa w gminie jest porównywalna jak średnio w powiecie czy
obszarach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego.
Liczba osób przypadających na jedno mieszkanie wynosi ok. 3,9.
W ogólnej liczbie zasobów mieszkaniowych ok. 5 % stanowią zasoby komunalne.
Najwięcej mieszkań komunalnych znajduje się w Łumpi, stanowią one 37%
ogólnych zasobów komunalnych w gminie.
W gminie Świątki prawie 80 % zasobów mieszkaniowych pochodzi z przed 1945 r.
Oznacza to, że większość z nich będzie potrzebowała remontów i modernizacji.
42
6. Ochrona dorobku kulturowego na terenie gminy Świątki
6.1. Historia terenów
Obszar naszego zainteresowania leży na terenie dawnego kraju Prusów, który w
przeszłości był obszarem bezkresnych puszcz, ukrywających niezliczone jeziora i oczka
wodne. Pierwszymi osadnikami tych terenów byli Bałtowie, jako pierwsza linia migracji
bałtyckiej. Plemiona pruskie, napływające przez stulecia, przesiedlały się ze swych
prasiedzib, najprawdopodobniej znad Prypeci, środkowego Dniepru, Soły i Protawy.
Prusowie dotarli do Wisły w IX w., lub na początku następnego stulecia, stykając
się z osadnictwem słowiańskim, tworzącym bardziej zorganizowane struktury państwa
piastowskiego. Rzekami, które rozgraniczały oba obszary stały się Dolna Wisła, Ossa i
Drwęca. Powoli zaczyna zarysowywać się wewnętrzna struktura osadnictwa pruskiego z
podziałem na osobne obszary, zajmowane przez plemiona pruskie, jako skupiska
osadnictwa pruskiego. Wykształciło się 11 plemion zamieszkujących obszar od Wisły aż
po Niemen. Obecnie gmina Świątki znajduje się prawdopodobnie na pograniczu Warmii,
terenu przylegające do Zalewu Wiślanego oraz Pogezanii, leżącej między rzeką Łyną a
ujściem Nogatu. Pierwsze wzmianki o plemionach pruskich odnajdujemy w zapiskach,
wspomnieniach pochodzących z IX i X w. oraz późniejsze już z czasów krzyżackich.
Wiek X to okres oddziaływania na Prusów innych silniejszych ludów: Skandynawów,
Duńczyków, Szwedów. Utrzymywali oni różne kontakty, częściej były to cele łupieżcze,
czasem handlowe. Polanie, reprezentujący wyższy poziom cywilizacyjny, kulturę oraz
dysponujący większą siłą, dogłębniej zainteresowali się swoimi północnymi sąsiadami.
Styk osadnictwa bałtyjskiego i słowiańskiego był powodem do wzajemnych wypraw
łupieżczych, kontaktów handlowych, jak i do przenikania się kultury. Jednak to w wyniku
wypraw piastowskich zostały zniszczone plemiona Galindów i Sasinów.
Prusom nie udało się stworzyć jednolitego organizmu państwowego, mimo że
poziomem życia nie odbiegali od swoich sąsiadów, a podstawą gospodarki była uprawa
ziemi. W 1226 r. Konrad Mazowiecki, ściągając Zakon Krzyżaków, jako pomoc przeciw
nękającym go łupieżcom, przerwał proces kształtowania państwowości Prusów. „Zakon
Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie”, o niemieckim
rodowodzie etnicznym potrzebował pola do działania. Cel od początku był jeden,
mianowicie stworzenie organizmu politycznego, opartego o określone terytorium.
Podbój Krzyżacki
W pierwszym etapie 1233 – 1236 r. zostały rozbite tereny Pomezanii, Pogezanii i
Warmii. Zostały założone pierwsze miasta Elbląg (1237 r.), Braniewo (1250 r.). Dalej
wspólna wyprawa krzyżacko – polsko – czeska zajęła Sambię i ruszyła ku Niemenowi
oraz dalej na wschód podbijając kolejne ludy pruskie, co trwało kilkadziesiąt lat i
podzielone było na kilka etapów.
Gdy nastały rządy krzyżackie ludność pruska była traktowana jak niewolnicy.
W pierwszym powstaniu Prusów 1242 – 1249 r., pod dowództwem Świętopełka
Gdańskiego, odnieśli oni sukces zakończony traktatem w Dzieżgoniu. Wynegocjowano
lepsze traktowanie i uszanowanie wolności Prusów, lecz po wybuchu w 1260 r. nowego
powstania, które upadło w 1263 r., Krzyżaków już nie można było powstrzymać. W 1274
r. ruszyli dalej i do 1283 r. podbili ostatnie niezależne plemię Jaćwingów. Dalsze
działania przeciw Krzyżakom miały już tylko charakter partyzancki.
W 1243 r. papież Innocenty IV, zamiast wcześniej utworzonego biskupstwa
pruskiego utworzył 4 diecezje: chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Z
każdej z nich dwie trzecie należały do Krzyżaków a jedna trzecia była udziałem
biskupów.
Biskupi warmińscy weszli w posiadanie środkowej części diecezji. Było to
terytorium ograniczone od północy Zalewem Wiślanym, od południa źródłami Łyny i
Pasłęki, od wschodu okolicami Reszla, od zachodu rzeką Pasłęką. Z czasem obszar ten
został nazwany Warmią a ponieważ zajmował największe terytorium jego pozycja w
państwie Krzyżackim była znacząca.
43
Wiek XIV to okres stabilizacji społecznej i rozwoju gospodarczego Prus. W XV
wieku Zakon stał się największą bałtycką potęgą, konkurującą z Hanzą i państwami
skandynawskimi (Unia Kalmarska). Wielka wojna z Zakonem, trwająca 1409 – 1411 r.,
naruszyła czasy spokoju na ziemiach Pruskich. Zaczęły się zniszczenia kraju, a
największa w ówczesnej Europie bitwa pod Grunwaldem (15.VII.1410 r.) nieodwracalnie
zadecydowała o ostatecznym upadku siły Krzyżaków. Działania, które wybuchły w 1414
r. zakończyły się zajęciem Warmii. Przez następne dziesięciolecia trwały walki. Od 1440
r. przeciw Zakonowi występowały Stany Pruskie, wypowiadając posłuszeństwo
Zakonowi. Tym samym przyczyniły się do rozpoczęcia wojny trzynastoletniej, która to
zakończyła się klęska Zakonu. W 1466 r. podpisano Traktat w Toruniu ustalający
przynależność poszczególnych ziem.
Rozpoczynają się nowe dzieje dla Warmii, biskupi warmińscy zachowują dużą
samodzielność, piastując urząd Senatora Rzeczypospolitej, a połączenie z Polską
sprzyja rozwojowi. Najazd krzyżacki na polską Warmię na początku XVI w. niszczy wiele
wsi w gminie Świątki a załamuje się pod Olsztynem, skutecznie stawiającym opór pod
dowództwem Mikołaja Kopernika. W 1525 r. następuje rozwiązanie Zakonu Krzyżackiego
a dotychczasowy władca, z rodu Hohanzolernów, staje się świeckim księciem Prus,
przyjmując wyznanie protestanckie pozostaje w zależności lennej do Polski i zasiadać
będzie w Senacie Rzeczypospolitej. W XVI w. Prusy Książęce, państwo Albrehta
Hohenzolerna, stały się krajem stabilnym, rozwijającym się gospodarczo.
Pierwszy rozbiór Polski w 1772 r., doprowadził do przyłączenia do Prus prawie
całych Prus Królewskich, Pomorza Gdańskiego i Warmii. Przyłączenie Warmii wniosło do
królestwa Fryderyka II duży odsetek ludności etnicznie polskiej głównie katolickiej, oraz
ziemie o dobrze rozwiniętych miastach i gospodarce.
W latach1806 – 1807 r. przez tereny Warmii, także gminę Świątki, przeszła wojna
Napoleona przeciwko Prusom, pozostawiając duże zniszczenia materialne i spore straty
ludnościowe.
Zjednoczenie Niemiec w 1871 r. oraz polityka Bismarcka objawiła się w Prusach
tłumieniem polskości tych ziem. Także I Wojna Światowa, zakończona klęską Niemiec,
przyniosła zniszczenia na terenie Prus.
Działania wojenne na terenie Prus Wschodnich podczas II Wojny Światowej
rozpoczęły się właściwie dopiero po styczniu 1945 r. wynikiem ich były zniszczenia, a po
wonie wyludnienie tych obszarów poprzez planowe wywożenie Niemców na tereny stref
okupacyjnych. Napłynęła tu ludność zarówno z terenów wschodnich które po 1945 r.
przeszły pod panowanie radzieckie, jak i ta zamieszkująca wcześniej obszary Mazowsza
i innych terenów Polski. Tradycja kulturowa tych terenów została przerwana znaleźli się
tutaj ludzie nie związani z „tą ziemią” i kulturą. Przez długi czas żyli w atmosferze
niepewności i tymczasowości, wtedy to wiele historycznych domostw uległo zniszczeniu i
popadło w ruinę, nie doczekawszy się koniecznych remontów.
6.2.
Archeologia
Szczególnie na tych terenach, dawnych Prus, długi okres glacjału spowodował
opóźnienie zasiedlenia tych terenów, a tempo rozwoju było uwarunkowane warunkami
przyrodniczymi. Na terenach pojezierzy aż do II – go tysiąclecia dominowały grupy
zbieracko – łowieckie, w tym czasie na pozostałym obszarze Polski rozwinęły się już
społeczności neolityczne, zajmujące się uprawą roli i hodowlą. Na tych terenach
odnajdujemy nieliczne pozostałości po późniejszym społeczeństwie reprezentującym
gospodarkę neolityczną co świadczy o dość małej intensywności osadnictwa w epoce
kamienia. Na terenie gminy Świątki możemy je jednak odnaleźć w postaci punktów
osadniczych.
44
Około połowy II – go tysiąclecia p.n.e. następuje napływ grup ludności rolniczej: z
południa społeczeństw kultury łużyckiej a ze wschodu ludów bałtyjskich. Stosunki
osadnicze na tych terenach ulegają zmianie a nowo przybyłe plemiona stworzą tutaj
nową jakość kulturową.
Pierwsze, bardzo charakterystyczne dla tego obszaru formy osadnicze, osady
nawodne, pochodzą z przełomu epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Z tego też okresu i
z czasów wcześniejszych są pierwsze stanowiska archeologiczne - kurhany, które były
formą pochówku. We wczesnej epoce żelaza następuje kontynuacja a nawet rozwinięcie
tej formy. Poza tym pojawiają się także, charakterystyczne dla tego terenu formy
osadnicze, osady obronne, których pozostałościami są występujące tu grodziska. Osady
te, charakterystyczne dla ludów bałtyjskich, posiadały formę osad nawodnych, rzadziej
osiedli wysoczyznowych, początkowo miały dosyć prymitywne konstrukcje, z czasem
jednak stosowano coraz bardziej skomplikowane systemy umocnień.
Podbój krzyżacki zakłócił w XIII w. harmonijny rytm rozwoju społeczeństw
pruskich, wprowadzając zupełnie odmienny model kulturowy, zaczerpnięty z Europy
Zachodniej, oparty za silnej zcentralizowanej administracji. Pojawiają się miasta i zamki.
Grodziska są pozostałościami po pierwszych zabudowaniach drewniano – ziemnych.
Potem zaczęto stosować fortyfikacje murowane ale także i wtedy nie zaprzestano
wznoszenia obiektów z drewna, kamienia i ziemi.
Należy pamiętać, że nie wszystkie stanowiska archeologiczne wyróżniają się w
terenie własnymi formami, tak jak grodziska, kurhany czy osady nawodne widoczne w
krajobrazie. Większość pozostałości dawnego osadnictwa nie pozostawia śladów w
postaci własnych form terenowych, są to tak zwane stanowiska płaskie, które mogą być
miejscami: istnienia dawnych osad, produkcji, cmentarzysk. Ich relikty znajdują się pod
współczesną powierzchnią ziemi i są narażone na niszczenie szczególnie na terenach
intensyfikacji rolnictwa i urbanizacji. Obiekty tego typu powinny być wzięte pod uwagę w
przypadku tworzenia bardziej szczegółowych opracowań planistycznych.
Nie na całym obszarze gminy Świątki zostały przeprowadzone badania
weryfikacyjno – inwentaryzacyjne w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (tzw. AZP).
Brak opracowania środkowego pasa gminy na obszarach 59-19, 59-20, 59-21; oraz 5820 i 58-22. Pozostały teren został przebadany a rozpoznanie zawiera zbiór stanowisk
archeologicznych o różnej chronologii, wymagających jednak dodatkowych badań.
W pasie nie objętym AZP wyróżniono obszary na których wskazuje się na
istnienie stanowisk archeologicznych. Są to tereny: na północ od wsi Worławki gdzie
istnieje nie badane osiedle obronne typu nawodnego; zniszczony kurhan we wsi
Konradowo; osiedle obronne wymagające badań, na południe od wsi Kwiecewo.
Jedno ze stanowisk w miejscowości Różynka st. I, na obszarze AZP 21 – 60 nr 7,
zostało wpisane do rejestru zabytków pod nr C-259. Stanowisko zostało rozpoznane jako
grodzisko starożytne, datowane na okres wczesnej epoki żelaza.
45
Tabela nr 1, Stanowiska archeologiczne na terenie gminy Świątki
Lokalizacja
Numer
stanowiska
W
na
miejs- obszarz
cowości e AZP
Funkcja obiektu
Kultura
Bliższa chronologia
Nr rejestru
zabytków
OBSZAR AZP 20 – 60
Kwiecewo
Różynka
VIII
21
I
II
V
VIII
IX
7
8
29
43
44
I
54
II
55
III
V
VI
VII
VIII
57
59
60
61
62
I
1
II
2
III
IV
3
4
V
5
VI
VII
X
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
6
10
13
16
17
18
27
37
38
39
40
41
XXIII
43
XXIV
XXV
44
45
XXVI
46
XVII
XXVIII
XXX
XXXI
XXXII
XXXIV
I
Brzydowo
Kalisty
Kiewry
późne średniowiecze
Punk osadniczy
Grodzisko
starożytna
Ślad osadnictwa
Osada
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
OBSZAR AZP 21 - 58
Ślad osadnictwa
pruska
Osada
47
48
50
51
52
56
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
Osada
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
Cmentarzysko
płaskie
Zał. obronne grodzisko
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Cmentarzysko
płaskie
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
Osada
Punkt osadniczy
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
-
pruska
pruska
-
7
Ślad osadnictwa
-
-
Wczesna epoka żelaza
Młodsza epoka kamienia
Okres nowożytny
Późne średniowiecze
Wczesne średniowiecze
2 poł. XV w. – pocz.
XVI w.
Wczesny, środkowy i
późny podokres lateński
-
-
-
Okres starożytny
Okres starożytny
-
Późny podokres lateński
pruska
pruska
pruska
pruska
-
Okres starożytny
Okres starożytny
Okres starożytny
Okres starożytny
Okres ?
Okres starożytny
Okres starożytny
Okres starożytny
V okres brązu,
okr. halsz. D
C-259
46
Lokalizacja
Numer
stanowiska
W
na
miejs- obszarz
cowości e AZP
Funkcja obiektu
kultura
Bliższa chronologia
Nr rejestru
zabytków
c.d.
Kiewry
II
8
Kurhan
-
Kłobia
Skolity
I
III
VI
VII
VIII
IX
9
21
28
29
31
33
X
34
XI
XII
35
36
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Ślad osadnictwa
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
Punkt osadniczy
pruska
pruska
Wczesny-środkowy okres
lateński
Młodsza epoka kamienia
Okres starożytny
Okres starożytny
Okres starożytny
Numery stanowisk archeologicznych na mapie odpowiadają numerom stanowisk
na obszarach AZP. W opracowaniu wskazano odnalezione punkty osadnicze do
późnego średniowiecza, ślady osadnictwa do wczesnego średniowiecza oraz inne
obiekty takie jak: grodziska, osady, cmentarzyska, kurhany o różnej chronologii
6.3. Sieć osadnicza
Ubogi obszar Warmii do 1300 r. zalesiony był w 85 %. Dawne osadnictwo Prusów
mające charakter wyspowy skupiało się wzdłuż rzek. Po trzech kolejnych powstaniach
Prusów przeciw Krzyżakom w drugiej połowie XIII w. administracja warmińska przyjęła
odmienny od Krzyżaków model rozpowszechniania osadnictwa na tym obszarze. Biskupi
i kapituła parcelowali swe grunta między kmieci – dzierżawców osadzanych we wsiach
lokowanych na prawie chełmińskim. Kolonizacja, poprzedzona rozpoznaniem możliwości
ludzkich oraz warunków terenowych, już przed XIV w. przybrała charakter długofalowego
przedsięwzięcia i prawie zawsze kończyła się udanymi lokacjami. W wyniku tej akcji
pojawiły się na Warmii liczne wsie czynszowe. Proces ożywionego rozwoju osadnictwa
trwa aż do pierwszego rozbioru Polski. W XIII w. Fryderyk Wilhelm, król Pruski, ściąga
osadników z Niemiec Zachodnich, jednocześnie wydając edykt zabraniający osiedlania
się Polaków w Prusach. Efektem tego będzie doprowadzenie do powstania zwartego
obszaru niemieckiego na ziemiach dawnych Prus.
W związku ze zmianami i ruchami grup etnicznych podział na regiony kulturowy
na tych terenach niej jest jednoznaczny.
Osadnictwo wiejskie
Na terenie obecnej gminy Świątki występują następujące układy ruralistyczne.
W XIII – XIV w. na tym terenie przeważały owalnice, rzadko występowały
ulicówki, powszechniejsze na terenach wschodnich. W późniejszych stuleciach do XIX w.
występowały jeszcze inne formy wsi: przysiółki placowe lub ulicowe złożone z kilku tylko
zagród, osady jednodworczne (np. młyńskie) oraz powstałe dzięki rozbudowie
istniejących już wsi, wielodrożnice, które należały do największych spośród istniejących
na tych terenach a powstające na skrzyżowaniach szlaków komunikacyjnych. Wsie
owalnice lokowano szczególnie wokół placów lub stawów. Osiedle wówczas przybierało
kształt wydłużonego owalu z dwoma drogami wylotowymi i po środku usytuowany
placem, pełniącym różnorodne funkcje. Na nim to często stawiano budynki użyteczności
publicznej, głównie kościoły ale także sklepy czy warsztaty rzemieślnicze. Cecha
charakterystyczną ulicówek i owalnic było wydzielenie od pól uprawnych działek
przeznaczonych pod zabudowę (nawsi). Nawsia odgrodzone od pól uprawnych
stodołami przy gęściejszej zabudowie tworzyły prawie jednolity rząd.
47
W połowie XIX w., na skutek przeprowadzanych reform społeczno –
gospodarczych, zaszły najbardziej istotne zmiany w układach wsi i zagród. W wielu
wsiach przeprowadzono separację gruntów powiązaną z częściową bądź też całkowitą
przebudową zagród chłopskich, tzw. komasację gruntów. Przeprowadzono także szereg
zmian gospodarczo – osadniczych. W wyniku tych reform niektóre mniejsze folwarki
uległy całkowitej likwidacji. Parcelowano ziemie pofolwarczne i włączano je do
istniejących gospodarstw chłopskich lub tworzono nowe. Wówczas to powstały
gospodarstwa kolonijne. Każdy stawiał zabudowania pośrodku jednego kawałka pola
jakie posiadał taki system osadniczy tworzyły pojedyncze zagrody oddalone od siebie o
kilkaset metrów.
Najwięcej istniejących obiektów architektury zagrodowej na tych terenach
pochodzi z przełomu XIX i XX w. oraz z czasów międzywojennych. Są to najczęściej
miejscowości o rodowodzie wsi czynszowej oraz wsie folwarczne.
Najbardziej niszczącym i wprowadzającym chaos oraz nieład w krajobrazie wsi
okresem były czasy Państwowych Gospodarstw Rolnych. Wtedy to powstawały typowe,
pozbawione charakteru regionalnego, budynki wielorodzinne dla pracowników
gospodarstw wprowadzające miejski styl użytkowania np. w Kwiecewie, Łumpi czy
Konradowie.
Historyczne zespoły zagrodowe
Począwszy od lat 20 – tych XIX w. na wsi warmińskiej dokonują się duże
przebudowy obejmujące układy zagród i budynki. Zabudowa kolonijna przybierała formę
regularnego prostokąta lub kwadratu, znacznie większego niż siedliska w obrębie
wspólnego nawsia.
Nowa działka siedliskowa znajdowała się pośrodku kolonii w pobliżu pastwiska i
łąki. W pierwszej linii działki siedliskowej, ściana szczytową lub frontem do drogi stał
budynek mieszkalny – chałupa, oddzielony od zabudowań gospodarczych. W pobliżu
domu w jednym lub dwóch rzędach stały budynki inwentarskie. Stodoła stała w poprzek
działki siedliskowej.
Na naszych terenach dominuje ustawienie frontowe budynku mieszkalnego. W
XIX w. stopniowo zaczyna się zmieniać budulec z drewna na cegłę. Władze ograniczają
a wręcz zabraniają używania go jako materiału budowlanego, nie zawsze skutecznie. Od
połowy XIX w. drewno zaczyna być wypierane przez cegłę.
Zabudowa dworska, założenia folwarczne
Dopiero po sekularyzacji Prus, a szczególnie po XVII w. zaczynały powstawać na
tych terenach dobra i rezydencje.
Od końca XVI w. a zwłaszcza w XVII w. powstają siedziby magnackie i
drobniejszych posiadaczy, które to wywodziły się od wolnostojącego domu odpowiednio
powiększonego i ozdobionego. Istnieje tu grupa niewielkich, skromnych dworów
powstałych w XIX w. i na początku XX w. a wraz z nimi powstałe założenia dworsko –
folwarczne.
Kompozycja zespołów składa się najczęściej z trzech części: rezydencjonalnej,
którą tworzył dwór, będący dominantą oraz park krajobrazowy; podwórza folwarcznego z
obiektami gospodarczymi i inwentarskimi; kolonii domów robotników folwarcznych, które
były najczęściej domami wielorodzinnymi, czworakami lub trojakami.
Założenia te, których kompozycja często jest już słabo czytelna, przez
wyburzenie niektórych obiektów lub wybudowanie nowych, wymagają rewaloryzacji i
rewitalizacji.
48
Tabela nr 2, Zespoły dworsko - folwarczne
Miejscowość
Brzydowo
Łumpia
Kalisty
Kłobia
Kwiecewko
Komalwy
Konradowo
Żardeniki – zachodni
Żardeniki – wschodni
Czas powstania
Czytelność
kompozycji
Stan zachowania
Nr na
mapie
1834 r., 2 poł. XIX w., XX w.
2 poł. XIX w.
2 poł. XVIII w. XIX / XX w.
k. XIX w., 1 poł. XX w.
k. XIX w., 1 poł. XX w.
2 poł. XIX w., pocz. XX w.
2 poł. XIX w., pocz. XX w.
k. XIX w.,pocz. XX w.
k. XIX w.,pocz. XX w.
zatarta
nieczytelna
słaba
czytelna
średnia
czytelna
dość czytelna
słaba
czytelna
średni
zniszczony
średni
średni
średni
średni
silnie przekształcony
średni
średni
1
2
3
4
5
6
7
8
9
6.4. Obiekty architektoniczne
Tabela nr 3, Obiekty wpisane do rejestru zabytków
Miejscowość
Nr
Kalisty
Dwór
Dwór
Park dworski
011 Dom nr 11
Kościół Św. Jakuba Apostoła wraz z
cmentarzem przykościelnym
Park krajobrazowy
Kościół Św. Mateusza Apostoła wraz z
Stanowisko archeologiczne – grodzisko (st. I)
Kościół Michała Archanioła wraz z
Park dworski
Komalwy
Kwiecewo
Łumpia
Różynka
Włodowo
Żardeniki
Obiekt
Nr rejestru
Data wpisu
A-939/O
A-4031/O
A-3723/O
A-833/O
31 lipca 1968 r.
25 listopada 1988 r.
30 grudnia 1986 r.
1 września 1968 r.
A-832/O
1 września 1968 r.
A-3544/O
25 marca 1983 r.
A848/O
23 sierpnia 1968 r.
C-259
11 grudnia 2002 r.
A-1178/O
19 maja 1968 r.
A-3722/O
30 grudnia 1986 r.
Obiekty wpisane do rejestru wojewódzkiego konserwatora zabytków są pod
ochroną prawną, ponieważ stanowią zabytki kultury i są dowodem dawnej historii wsi, jej
tradycji i kultury.
Oprócz obiektów uznanych za zabytkowe na terenie gminy znajduje się jeszcze
wiele budynków, które mimo iż są zabytkowe, mają duże wartości kulturowych, jako
przykłady regionalnych i lokalnych tradycji budownictwa wiejskiego nie znajdują się w
Rejestrze obiektów zabytkowych.
Zasób obiektów zabytkowych wpisanych do ewidencji u konserwatora Zabytków zawiera
tabela nr 7.
Architektura mieszkalna i gospodarcza (zagrody, zespoły dworko – folwarczne)
W ewidencji Konserwatora Zabytków, na terenie gminy Świątki, odnajdziemy
wiele obiektów architektury zagrodowej i dworsko – folwarcznej pochodzących
przeważnie z wieku XIX i początku XIX w. Większość z nich jest nadal użytkowana, choć
zachowana w różnym stanie technicznym. Są to obiekty murowane bądź murowano –
drewniane, stodoły najczęściej drewniane.
Wiele z obiektów architektury rezydencjonalnej oraz związanych z nimi obiektów
gospodarczych uległo dewastacji. Obiekty wymagają remontów z zachowaniem
pierwotnego wystroju elewacji i kształtów brył.
Obiekty usługowe
Na tych terenach zachowały się także remizy strażackie, budynki po karczmach a
nawet jedna sala taneczna we Włodowie.
W niektórych miejscowościach pozostały również kominy po nie istniejących już
cegielniach, stad najczęstszym budulcem na tych terenach, jak zresztą na całej Warmii,
jest cegła czasami połączona z kamieniem bądź drewnem.
49
Architektura sakralna
Na terenie gminy Świątki są, wpisane do ewidencji Konserwatora Zabytków,
kościoły powstałe w XVIII i XIX w., powtarzające schemat świątyń wiejskich oraz duża
liczba kapliczek z XVIII – XX w.
Na szczególna uwagę zasługują wpisane do rejestru zabytków kościoły w
Kwiecewie, Różynce i Włodowie. Kapliczki i krzyże przydrożne, to bardzo
charakterystyczny element krajobrazu terenu Warmii, spotykane są zarówno na
cmentarzach, przy drogach i przed domami budujących je mieszkańców.
Tabela nr 4, Zabytkowe kościoły na terenie gminy
Świątki
Kościół p. w. Św. Męczenników Kosmy i Damiana
Czas
powstania
1855 – 1856 r.
Kwiecewo
Kościół p. w. Św. Jakuba Apostoła
1692 – 1699 r.
Różynka
Kościół p. w. Św. Mateusza Apostoła
1604 r.
Skolity
Kościół p. w. Narodzenia NMP
1710 r.
Włodowo
Kościół p. w. Michała Archanioła
1738 r.
Miejscowość
Nazwa
Wpis do
rejestru
Z dn.
01.09.1968 r.
Z dn.
23.08.1968 r.
Z dn.
19.05.1968 r.
Nr na
mapie
1
2
3
4
5
6.5. Parki
Parki na tym obszarze to w większości niewielkie założenia o charakterze
krajobrazowym powstałe w XIX w. połączone z dworem w zespołach dworsko –
folwarcznych. Ponieważ parki te uległy dewastacji, wymagają prac pielęgnacyjnych oraz
zachowania ze względu na ich znaczenie w krajobrazie oraz wartości historyczne i
przyrodnicze. Parki są jednymi oazami zieleni wysokiej w krajobrazie typowo rolniczym
tych terenów.
Parki w Łumpi, Komalwach i Żardenikach zostały wpisane do rejestru zabytków.
Tabela nr 4, Zabytkowe parki na terenie gminy
Miejscowość
Nazwa parku
Brzydowo
Łumpia
Kwiecewko
Komalwy
Żardeniki
Kłobia
dworski
dworski, krajobrazowy
podworski
pałacowy
dworski
podworski
Czas powstania
Poł. XIX w.
2 poł. XIX w.
XIX w.
XIX w.
XIX / XX w.
k. XIX w.
Pow. w
ha
1.54
2.75
2.92
Stan
zachowania
średni
Dobry
Zniszczony
Dobry
średni
Zniszczony
Nr rejestru
zabytków
A-3544/O
A-3723/O
A-3722/O
Nr na
mapie
1
2
3
4
5
6
6.6. Cmentarze
Na obszarze gminy Świątki znajdziemy 14 cmentarzy dawnych umieszczonych
na kartach w zbiorach Konserwatora Zabytków w Olsztynie.
Najczęściej zakładane były w XIX i XX w. Są to cmentarze rodowe i parafialne,
wyznania ewangelickiego i rzymsko – katolickiego.
Cmentarzom często towarzyszy zieleń wysoka w dobrym stanie. Płyty często
jednak są zarośnięte i w złym stanie, szczególnie na nieczynnych już cmentarzach. Nie
zawsze układ założeń jest czytelny, często wymagają one uporządkowania.
Na szczególną uwagę zasługują wpisane do rejestru cmentarze przykościelne w
Kwiecewie, Różynce i Włodowie.
50
Tabela nr 5, Cmentarze zabytkowe na terenie gminy
Miejscowość
Brzydowo
Nazwa
Stan
użytkow.
Data
założenia
Pow.
[ha]
rodowy
ewangelicki
nieczynny
XIX/XX w.
0.01
ewangelicki
nieczynny 1 poł. XX w.
0.30
ewangelicki
nieczynny 2poł. XIX w.
0.11
ewangelicki
nieczynny
XIX w.
0.054
czynny
XIX w.
0.8
czynny
XIX w.
0.5
Za wzniesieniu we wsi.
6
nieczynny
XIX w.
0.2
Położony we wsi, przy kościele.
7
rodowy
ewangelicki
nieczynny
1 poł. XX w.
0.002
rodowy
ewangelicki
nieczynny
1945 r.
0.001
czynny
XIX w.
0.7
Na wzniesieniu, koło wsi.
10
czynny
XIX w.
0.8
Położony na stoku w centrum wsi, przy
kościele.
11
czynny
XIX w. nowy
po 1945 r.
1.5
Na wzniesieniu, we wsi.
12
nieczynny
poł. XIX w.,
nowy po
1945 r.
0.09
Położony w centrum wsi, przy kościele
parafialnym od jego pd. Strony.
13
Kalisty
Kłobia
Kwiecewo
Różynka
Włodowo
Skolity
Świątki
parafialny
rzymskokatolicki
parafialny
katolicki
parafialny
ewangelicki
parafialny
katolicki
parafialny
katolicki
parafialny
rzymskokatolicki
parafialny
rzymskokatolicki
Położenie
Nr na
mapie
Położony parku podworskim, na lekkim
wzniesieniu ok. 50m na zach. Od
zabudowań podworskich.
Położony w rozwidleniu dróg polnych z
Brzydowa do Kiewr i Kalist.
Położony ok. 50m na pn. od drogi
Brzydowo – Świątki na lekkim
wzniesieniu terenu.
Położony na wzgórzu ponad wsią w
lesie świerkowym, ok. 300m na pn. zach. od wsi.
Na lekkim wzniesieniu przy drodze
asfaltowej Świątki – Dobre Miasto, w
środku wsi, przy kościele.
Położony między zabudowaniami
nowej leśniczówki a lasem, otoczony
polami uprawnymi.
Położony na skraju lasu, przy polnej
drodze z Włodowa do starej
leśniczówki, między spalonym
domostwem a leśniczówką.
6.7. Historyczny układ drożny
Historyczną sieć dróg lądowych można podzielić na dwie kategorie: gościńce,
należące do dróg publicznych i drogi lokalne. Pierwsze z nich były dostępne dla
wszystkich i łączyły ze sobą ośrodki handlu i administracji.
Drogi lokalne zaś służyły przemieszczaniu się w obrębie miejscowości, stanowiły
połączenie z sąsiednimi wsiami oraz najbliższym miastem. Mimo iż były ogólnodostępne,
mogły być zamykane dla obcych przez właścicieli dóbr, które przecinały. Rozwój poczty
w XVIII w. doprowadził do wytworzenia oddzielnej kategorii dróg pocztowych.
Przebieg dróg cechuje długotrwała niezmienność, ze względu na powolnie
zmieniającą się sieć osadniczą na tych terenach. Charakterystycznym i znaczącym
elementem krajobrazu rolniczego gminy jest również zieleń ochronna, towarzysząca
drogom, która tworzy bardzo malownicze ciągi widokowe.
6.8. Wybrane miejscowości i ciekawsze obiekty architektoniczne i krajobrazowe
BRZYDOWO (niem. Siffridisdorf) – było pierwotnie dużą, niemiecką wsią czynszową o
nazwie pochodzącej od imienia lokatora – Siegfrieda. Po raz pierwszy wzmiankowano ją
w 1401 r. Na skutek wojny trzynastoletniej i działań wojennych z lat 1520 – 1521, na
terenie wsi przerwana została ciągłość osadnictwa i na jej obszarze utworzono majątek
ziemski, który na drodze nadania książęcego przeszedł w ręce jednej z rodzin
1
2
3
4
5
8
9
51
szlacheckich. Wieś folwarczna, Brzydowo, później określana jako szlachecka wieś
chłopska, w połowie XIX w. została sprzedana w procesie uwłaszczeniowym, i w tym to
czasie powstał klasycystyczny dwór (1834 r.), który został przebudowany w drugiej
połowie XIX w. W tym też czasie powstaje park krajobrazowy. Z zabudowy dawnego
podwórza folwarcznego zachowały się jedynie dwa obiekty: gruntownie przebudowany
fragment dawnej stajni z drugiej połowy XIX w. i spichlerz z przełomu XIX i XX w. Obiekty
kolonii mieszkalnej robotników folwarcznych pochodzą z trzeciej lub czwartej ćwiartki XIX
w. Zatarta dawna kompozycja zespołu, niemal w całości zachowana kolonia folwarczna.
KALISTY (niem. Kallisten) – najstarsze dzieje wsi sięgają okresu średniowiecza.
Pierwotnie była to wieś służebna, która w latach dwudziestych XIV w. została nadana
przez Zakon Krzyżacki Prusowi imieniem Kalist. Powstał tu folwark wraz z młynem na
Pasłęce. Pod koniec XVIII w. wzniesiona została nowa, obecna rezydencja dworska.
Dwór o oryginalnym wystroju elewacji, zachowanym podziałem i wystrojem wnętrza
(piece kaflowe), wybudowany był wg Carla von Lorcka w późnobarokowym stylu
„Neudeck” charakterystycznym dla budynku dworskiego tego terenu w latach 1750 –
1800. W tym samym czasie założono w otoczeniu dworu niewielki park o charakterze
krajobrazowym. Zabudowa folwarczna oraz domy mieszkalne w kolonii powstały w
większości w czwartej ćwiartce XIX w. Słabo czytelna kompozycja, średni stan
zachowania całości.
KŁOBIA (niem. Kloben) – pierwsze znane wzmianki na temat majątku w Kłobi pochodzą
z 4 ćwiartki XIX w. Prawdopodobnie po I wojnie światowej od majątku rycerskiego
oddzielono folwark i młyn. Dwór powstał w późnoklasycystycznym stylu zapewne w
końcu XIX w. W tym też czasie powstało niewielkie założenie parkowe oddzielające dwór
od drogi. Zabudowania podwórza folwarcznego powstały zapewne 1 ćwiartka XX w., a
później, najmłodsze metryką, domy dawnej kolonii. Mimo rozebrania znacznej części
budynków nadal jest czytelna pierwotna kompozycja zespołu, całość w średnim stanie
zachowania.
KOMALWY (niem. Komalmen) – historia wsi Komalwy sięga okresu średniowiecza,
pierwotnie były to pruskie dobra służebne nadane przez biskupiego wójta Henryka von
Lutera w XIV w. Po wojnie trzynastoletniej majątek uległ zniszczeniu i przez długi okres
był opuszczony, dopiero w 1508 r. został znów zasiedlony. Początki obecnego założenia
sięgają zapewne XIX w. a być może jeszcze drugiej połowy XVIII w., najbardziej
prawdopodobne jest jednak, że obecny neoklasycystyczny dwór powstał, być może na
miejscu starego, w drugiej połowie XIX w. W tym samym czasie zapewne powstał park o
charakterze krajobrazowym. Zabudowania podwórza folwarcznego oraz budynki
mieszkalne w kolonii powstały prawdopodobnie XIX / XX w. Nadal czytelna kompozycja
założenia, średni stan zachowania.
KONRADOWO (niem. Wattersmuhl) – historia majątku nie jest znana, prawdopodobnie
powstał on na bazie dużego gospodarstwa chłopskiego na początku XX w. dwór
pochodzi z połowy XIX w. podobnie jak niewielki park. Zabudowa gospodarcza pochodzi
z 3 i 4 ćwierci XIX w. reszta zabudowy z XX w. Dość czytelna dawna kompozycja
zespołu, dwór silnie przekształcony podobnie jak inne budynki.
KWIECEWKO – historia folwarku sięga zapewne XIX w. a może nawet i okresu
wcześniejszego, kiedy to po rozbiorach w XVIII w, rząd pruski skonfiskował dobra
kościelne, i ustanowił własność prywatną. Dwór i otaczający go park powstały w 4 ćw.
XIX w. W 1 ćw. XX w. powiększono dwór i powstały budynki gospodarcze. Średni stan
zachowania.
KWIECEWO (niem. Queetz) – zostało założone w latach 1333 – 1342 przez wójta
warmińskiego Henryka Lutra, lokację zatwierdził biskup Jan Stryprock w 1372 r. Wieś
było własnością biskupów warmińskich do XVIII w., kiedy rząd pruski skonfiskował dobra
kościelne i ustanowił w Kwiecewie własność prywatną.
52
Kościół parafialny p. w. Św. Jakuba Apostoła powstał w latach 1692 – 1699, na miejscu
starego jeszcze z czasów lokacji. Eklektyczna wieża pochodzi z 1862 r. ołtarz główny
pochodzi z XVIII w., ołtarze boczne z połowy XIX w. Wokół kościoła znajduje się
cmentarz z kapliczkami, całość została wpisana do rejestru zabytków, podobnie jak dom
nr 11.
ŻARDENIKI (niem. Scharnigk) – pierwsze znane wzmianki o miejscowości pochodzą
dopiero z końca XIX w., historia jest jednak zapewne dużo starsza. W 1889 r. istniały tu
dwa majątki rycerskie, oddzielone od siebie drogą przecinającą wieś. Zachodni zespół
dworsko – folwarczny („B”) powstał na przełomie XIX i XX w. i z tego też okresu pochodzi
dwór z parkiem. Słaby stan zachowania założenia oraz słabo czytelna pierwotna
kompozycja. Wschodni zespół dworsko – folwarczny („A”) powstał prawdopodobnie XIX
– XX w., dwór i park pochodzą właśnie z tego okresu. Wpisany do rejestru zabytków park
krajobrazowy rozciąga się na północny i południowy wschód od dworu. Starodrzew
rośnie w sposób swobodny nie tworząc większych skupisk. Ważnym i czytelnym
elementem są alejki.
WŁODOWO (niem. Wlodau) – miejscowość powstała prawdopodobnie za czasów
krzyżackich, od 1525 r. pozostawała w granicach Prus Książęcych, po reformacji był tu
kościół ewangelicki. Obecny kościół został wzniesiony w 1738 r. wg projektu Jana
Kaspra Hindersina. W połowie XIX w. przebudowano go w duchu gotyku. Kościół
otoczony jest cmentarzem, całość została wpisana do rejestru zabytków.
RÓŻYNKA (niem. Rosengarth) – została założona przez wójta warmińskiego Bruno
Lutra, lokację jej zatwierdził biskup Jan Stryprock w 1359 r. , dotując równocześnie
kościół parafialny. Wieś została zniszczona podczas wojny polsko krzyżackiej 1519 1521 r. Obecny kościół późnogotycki p. w. Św. Mateusza Apostoła, powstał w 1604 r. i
był konsekrowany 1606 r. Wieża z wieku XVIII po pożarze otrzymała nowy hełm
zakończony iglicą. W 1912 r. dobudowano nowe prezbiterium z zakrystią i kruchtą. Ołtarz
główny z 1830 r., boczne: lewy barokowy z 1685 r., prawy z 1715 r.
ŚWIĄTKI – (niem. Heligenthal) wieś lokował między 1333 a 1343 r. wójt Henryk Luter,
lokację potwierdził Jan Stryprock. W czasie wojen polsko – krzyżackich i potopu
szwedzkiego ulegała zniszczeniom. Pierwszy kościół, który uległ zniszczeniu,
zbudowano około 1374 r., kolejny powstawał w 1606 r. p w Św. Mateusza i rozebrano go
w XIX w. Obecny neogotycki kościół p. w. Św. Męczenników Kosmy i Damiana (18551856 r.) był konsekrowany w 1871 r., dzwon pochodzi z 1498 r.
SKOLITY – (niem. Schlitt) wieś lokował w 1348 r. biskup warmiński Herman z Pragi.
Podczas wojen polsko – krzyżackich wieś została zniszczona. W 1557 r. Stanisław
Hozjusz wystawił nowy akt lokacyjny, wówczas we wsi znajdował się młyn i karczma. W
1708 r. pożar we wsi spalił część zabudowań i kościół. W lutym 1807 r. Napoleon spędził
noc na tutejszej plebani. Pierwszy kościół powstał w 1457 r., kolejny w 1684 r. a trzecia
świątynia p. w. Narodzenia NMP pochodzi z 1710 r. Dawny ołtarz główny w formie
tryptyku powstał w 1557 r. (obecnie zawieszony jest w północnym skrzydle transeptu),
obecny barokowy ołtarz główny pochodzi z 1684 r.
53
Tabela nr 7, Zasób obiektów zabytkowych z ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków
Miejscowość
Świątki
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Kościół parafialny p. w. Św. Męczenników Kosmy i Damiana, mur.
Ogrodzenie kościoła, mur.
Brama w ogrodzeniu (pd.) mur.
Brama w ogrodzeniu (pn.) mur.
Plebania (dom nr 56), mur.
Obora przy plebani, mur.
Kapliczka w centrum wsi, mur.
Kapliczka przy kościele, mur.
Kapliczka przy domu nr 40, mur.
Dom nr 94, mur.
Młyn, mur.
Remiza strażacka, mur.
Dom, ob. Urząd Gminy, mur., przebudowany
Dom, poczta mur.
Karczma ob. restauracja, mur.
Dom nr 1, mur.
Budynek gosp. nr 1, mur. / drew.
Dom nr 6, mur.
Dom nr 7, mur.
Budynek gosp. nr 7, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 9, mur.
Budynek gosp. nr 9, drew.
Dom nr 10, mur.
Dom nr 11, mur
Dom nr 12, mur.
Dom nr 14, mur.
Budynek gosp. nr 14 mur. /drew.
Dom nr 16, mur.
Stodoła nr 16, drew.
Dom nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Obora nr 18, mur.
Dom nr 19, mur.
Dom nr 20, mur.
Dom nr 21, mur.
Budynek gosp. – mieszk., mur.
Dom nr 24, mur.
Dom nr 25, mur.
Dom nr 26, mur.
Dom nr 27, mur.
Dom nr 28, mur.
Dom nr 29, mur.
Dom nr.30, mur.
Dom nr 31, mur.
Dom nr 39, mur.
Dom nr 40, mur.
Dom nr 41, mur.
Czas powstania
1855 – 1856 r.
1867 r.
1867 r.
1867 r.
ok. 1855 – 1856r.
3 ćw, XIX w.
poł. XVIII w.
3 ćw. XIX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
XIX w.
1894 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
XIX / XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
XIX / XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
1936 r.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
1 ćw. XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
1921 r.
1921 r.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
54
Miejscowość
Świątki
c. d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Miejscowość
Brzeźno
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Miejscowość
Brzydowo
Obora nr 41, mur.
Dom nr 42, mur.
Budynek gosp. nr 42, mur
Dom nr 45, mur.
Dom nr 49, mur.
Dom nr 50, mur.
Dom nr 51, mur.
Dom nr 52, mur.
Dom nr 53, mur.
Dom nr 55, mur.
Dom nr 57, mur.
Dom nr 59, mur.
Dom nr 61, mur.
Dawny dwór, nr 62, mur.
Dom nr 63, mur.
Dom nr 64, mur.
Dom nr 65, mur.
Dom nr 85, mur.
Budynek gosp. nr 85, drew. / mur.
Dom nr 88, mur.
Dom nr 89, mur.
Dom nr 90, mur.
Budynek gosp. nr 90 mur.
Dom nr 92, mur.
Dom nr 95 (dawna szkoła), mur.
Dom 96, mur.
Kapliczka przy drodze (do nr 96), mur.
Dom (dawny dwór), mur.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 2, mur.
Dom nr 3, mur.
Dom nr 4, mur.
Obora, mur.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
Dwór, obecnie dom nr 66, mur.
Szkoła, mur.
Dom, leśniczówka, mur.
Dom nr 2, mur.
Dom nr 3, mur.
Obora nr 3, mur.
Obora przy domu nr 3, mur.
Czas powstania
k. XIX w.
1916 r.
1916 r.
1916 r.
1916 r.
1937 r.
lata 30-te XX w.
1925 r.
k. XIX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
poł. XIX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
1939 r.
1931 r.
lata 30-te XX w.
1939 r.
1939 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
1907 r.
1 ćw. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
1916 r.
Czas powstania
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX .
Czas powstania
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
XIX / XX w.
55
Miejscowość
Brzydowo
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 4, mur.
Budynek gosp. nr 4, mur. / drewno.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 6, mur.
Dom nr 7, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 11, mur.
Dom nr 12, mur.
Dom nr 13, mur.
Dom nr 14, mur.
Dom nr 15, mur.
Dom nr 16, mur.
Dom nr 16a, mur.
Budynek gosp. nr 16a, mur.
Stodoła nr 16a, drew.
Dom nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Dom z bud. gosp. nr 19, mur. / drew.
Dom nr 22, mur.
Dom nr 23, mur
Dom nr 24, mur.
Obora nr 24, mur.
Dom nr 25, mur.
Dom nr 26, mur.
Dom nr 27, mur.
Dom nr 28, mur.
Dom nr 29, mur.
Dom nr 30, mur.
Dom nr 31, mur.
Dom nr 31a, mur.
Dom nr 32, mur.
Dom nr 33, mur.
Czas powstania
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w. lata
20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
1934 r.
lata 30-te XX w.
1908 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
1934 r.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
1936 r.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
XIX / XX w.
4 ćw. XIX w.
Pocz. XX w.
Pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Pocz. XX w.
Pocz. XX w.
1928 r.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1926 r.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
56
Miejscowość
Brzydowo
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 34, mur.
Obora nr 34, mur. / drew.
Dom nr 35, mur.
Dom nr 36, mur.
Budynek gosp. nr 36, mur. /
Dom nr 37, mur.
Budynek gosp. nr.37, mur. /
Dom nr 39, mur.
Dom nr 40, mur.
Dom nr 41, mur.
Dom nr 42, mur.
Dom nr 43, mur.
Dom nr 44, mur.
Dom nr 45, mur.
Dom nr 47, mur.
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 48, mur.
Dom nr 49, mur.
Dom nr 51, mur.
Dom nr 53, mur.
Dom nr 54, mur.
Dom nr 55, mur.
Dom nr 56, mur.
Dom nr 57, mur.
Dom nr 57 (szkoła), mur.
Dom nr 58, mur.
Budynek gosp. nr 58 drew. / mur.
Dom nr 59, mur.
Dom nr 63, mur.
Miejscowość
Brzydowo
c.d.
drew.
drew.
drew.
drew.
drew.
drew.
drew.
Obiekt
Czas powstania
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
1934 r.
lata 30-te XX w.
lata 80-te XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1904 r.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Czas powstania
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
1933 r.
lata 30-te XX w.
4 ćw. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX .
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
57
Miejscowość
Dąbrówka
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Miejscowość
Drzazgi
Obiekt
§
§
§
§
§
§
Miejscowość
Garzewo
Mogiła rodowa, kamień / metal
Dom nr 2, mur.
Dom nr 3, mur.
Dom nr 3a, mur.
Dom nr 4, mur.
Dom nr 5, mur.
Stodoła nr 5, drew. / mur.
Dom nr 6, mur.
Budynek gosp. nr6, mur. / drew.
Dom nr 7 (dawny dwór), mur.
Dom nr 8, mur.
Kapliczka, mur.
Dwór w zespole folwarcznym, mur.
Obora w zespole folwarcznym, mur.
Obora w zespole folwarcznym, mur.
Dom nr 1 (dawny czworak), mur.
Dom nr 2 (dawny trojak) mur.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Kapliczka z dzwonniczką, mur.
Kapliczka, mur.
Kapliczka (przy nr 9), mur.
Dwór nr 20, mur.
Budynek gosp., mur.
Obora, mur
Obora, mur
Szkoła obecnie dom nr 13, mur.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 2, mur.
Dom nr 3, mur.
Budynek gosp. nr 3 mur. / drew.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 7, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 10, mur.
Dom nr 11, mur.
Dom nr 12, mur.
Czas powstania
1869 r.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
2 poł. XIX w.
2 poł. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Czas powstania
XIX / XX w.
XIX / XX w.
XIX / XX w.
XIX / XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Czas powstania
1880 r.
1930 r.
XVIII w.
1890 r.
k. XIX w.
k. XIX w.
4 ćw. XIX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Pocz. XX w.
Pocz. XX w.
Pocz. XX w.
Pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
58
Miejscowość
Garzewo
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Miejscowość
Gołogóra
Obora nr 13, drew. / mur.
Dom nr 14, mur.
Dom nr 15, mur.
Dom nr 16, mur.
Dom na skraju wsi nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Dom nr 19 mur.
Dom nr 21, mur.
Dom nr 22, mur.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Kapliczka, mur.
Karczma obecnie sklep, mur.
Stodoła w zesp. dawnej karczmy, drew.
Stodoła w zesp. Dawnej karczmy, mur./drew.
Szkoła obecnie dom mieszk. Nr 45, mur.
Budynek gosp., mur.
Budynek gosp., mur.
Dom nr 1, mur.
Budynek gosp. nr 1, mur. drew.
Dom nr 7, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 10, mur.
Obora przy nr 10, mur. / drew.
Dom nr 11, mur.
Obora przy domu nr 11, mur. / drew.
Dom nr 13, mur.
Dom nr 15, mur.
Dom nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Dom nr 19, mur.
Dom nr 20, mur.
Dom nr 21, mur.
Dom nr 22, mur.
Dom nr 23, mur.
Dom nr 24, mur.
Czas powstania
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
4 ćw. XIX w.
pocz. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XIX w.
Czas powstania
1732 r.
pocz. XIX w.
1 poł. XIX w.
4 ćw. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
1933 r.
1933 r.
lata 20-te XX w.
1921 r.
4 ćw. XIX w.
4 ćw. XIX w.
4 ćw. XIX w.
4 ćw. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1939 r.
1936 r.
1936 r.
1936 r.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
59
Miejscowość
Gołogóra
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 26, mur.
Dom nr 27, mur.
Obora nr 27, mur.
Dom nr 28, mur.
Dom nr 29, mur.
Dom nr 30, mur.
Dom nr 31., mur.
Dom nr 35, mur.
Dom nr 38, mur.
Dom nr 39, mur.
Dom nr 41, mur.
Dom nr 42. Mur.
Dom nr 43, mur.
Budynek gosp nr 43, mur. / drew.
Dom nr 44, mur.
Dom nr 46, mur.
Obora w części kuźnia nr 46, mur.
Dom nr 47, mur.
Obora przy domu nr 47, mur. / drew.
Dom nr 48, mur.
Dom nr 49, mur.
Dom nr 51, mur.
Dom nr 52, mur.
Dom nr 54, mur.
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Kaplica, mur.
Kapliczka, mur.
Kapliczka z figurką MB z Dzieciątkiem, mur.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 10, mur.
Dom nr 14, mur.
Dom nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Dom nr 19, mur.
Dom nr 20, mur.
Miejscowość
Jankowo
Obiekt
Czas powstania
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1935 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1939 r.
1938 r.
1938 r.
lata 20-te XX w.
1905 r.
1905 r.
4 ćw. XIX w.
4 ćw. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
1939 r.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
Czas powstania
XVIII w.
XVIII w.
poł. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
1906 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
60
Miejscowość
Kalisty
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Zespół dworski – dwór, mur. (z piecem kaflowym)
Zespół dworski – obora, mur.
Zespół dworski – stodoła, mur.
Zespół dworskie – obora, mur.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 1a, mur.
Dom nr 2, mur.
Dom nr 3, mur.
Budynek gosp. nr 3.
Dom nr 4, mur.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 6, mur.
Dom nr 7, mur.
Komin po dawniej cegielni przy domu nr 7, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 10, mur.
Dom nr 11, mur.
Dawna kuźnia nr 11, mur.
Czworak obecnie dom nr 12, mur.
Stodoła nr 12, szach.
Czworak obecnie nr 13, mur.
Dom nr 16, mur.
Dom nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Dom nr 19, mur.
Dom nr 21, mur.
§
§
§
§
§
§
Dom nr 1, mur.
Obora nr 1, mur.
Obora nr 1, mur.
Obora nr 2, mur.
Obora nr 2, mur.
Miejscowość
Kiewry
Obiekt
Miejscowość
Klony
Czas powstania
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Obiekt
§
§
§
§
Czas powstania
XVIII w.
XIX / XX w.
XIX / XX w.
XIX / XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
XIX / XX w.
XIX / XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
Kapliczka przy drodze z Klonów na kol. Klony, mur.
Czas powstania
k. XIX w.
XIX w.
k. XIX w.
XIX w.
61
Miejscowość
Klony
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom brak nr, mur.
Dom brak nr, mur.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 4, mur.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 6, mur.
Dom nr 7, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 11, mur.
Dom nr 12, mur.
Dom nr 13, mur.
Dom nr 14, mur.
Dom nr 15, mur.
Miejscowość
Kłobia
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 1, mur.
Dom nr 2, mur.
Dom nr 2a, mur.
Dom nr 3, mur.
Dom nr 4, mur.
Dom nr 5, mur.
Budynek gosp. nr 2-5, mur. / drew.
Dom nr 7 (dawny dwór), mur.
Obora nr 7, mur.
Obora nr 7, mur.
Dom nr 9, mur.
§
§
Budynek gosp., mur.
Dwór, mur.
Miejscowość
Komalwy
Obiekt
Miejscowość
Konradowo
Czas powstania
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Czas powstania
k. XIX w.
3 ćw. XIX w.
Obiekt
§
§
§
§
§
Czas powstania
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
4 ćw. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
pocz. XX w.
Kapliczka na rozstaju dróg, mur.
Kapliczka mur.
Kapliczka, mur.
Czas powstania
XVIII w.
k. XIX w.
1 poł. XIX w.
XVIII w.
k. XIX w.
62
Miejscowość
Konradowo
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Stodoła przy domu nr 3, mur.
Dom nr 4, mur.
Szkoła obecnie dom nr 10, mur.
Stodoła przy szkole, mur.
Dom nr 3, mur.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 7, mur.
Obora przy domu nr 7, kamień / mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 14, mur.
Dom nr 15, mur.
Budynek gosp. nr 15 mur.
Dom nr 16, mur.
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Kościół paraf. P. W. Św. Jakuba Apost., mur.
Brama w ogrodzeniu kościoła, mur.
Kapliczka w pd. – wsch. narożniku cmentarza przykościelnego, mur.
Kapliczka w pn. – wsch. narożniku cm., mur.
Kapliczka w pd. – zach. Narożniku cm., mur.
Kapliczka w pn. – zach. Narożniku cm., mur.
Kapliczka, mur.
Remiza strażacka, mur. / drew.
Szkoła, mur.
Dawny dwór, nr 71, mur.
Budynek gosp., mur.
Budynek gosp., mur.
Budynek gosp., mur.
Dawna kuźnia, mur.
Stodoła, drew.
Zespół karczmy, obecnie sklep, mur.
Dom nr 1, mur.
Obora, mur.
Dom nr 11, drew.
Dom nr 12, mur.
Budynek gospodarczy nr 12, drew. / mur.
Dom nr 14, mur.
Obora nr 14, mur.
Dom nr 15, mur.
Stolarnia, obecnie dom nr 16, mur.
Dom nr 17, mur.
Budynek gosp. nr 17, mur. / drew
Dom nr 18, mur.
Dom nr 12, mur.
Dom nr 21, dawna organistówka, mur.
Dom nr 22, mur.
Dom nr 23, mur.
Dom nr 24, mur.
Dom nr 27, mur.
Miejscowość
Kwiecewo
Obiekt
Czas powstania
4 ćw. XIX w.
1877 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
lata 70-te XIX w.
4 ćw. XIX w.
1877 r.
4 ćw. XIX w.
4 ćw. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
1877 r.
1877 r.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
Czas powstania
1692 – 1693 r.
2 poł. XIX w.
2 poł. XIX w
2 poł. XIX w
2 poł. XIX w
2 poł. XIX w
XVIII w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
XIX, XX w.
lata 30-te XX w.
Pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w. 1878 r.
4 ćw. XIX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
XIX / XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
63
Miejscowość
Kwiecewo
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 28, mur.
Budynek gosp. Nr 28, mur. / drew.
Budynek gosp. Nr 28, mur. / drew.
Dom nr 29, mur.
Obora nr 29, mur.
Dom nr 35, mur.
Dom przy remizie strażackiej, mur.
Dom nr 40, mur.
Dom nr 41, mur.
Dom nr 42, mur.
Dom nr 42, mur.
Dom nr 56, mur.
Dawna kuźnia nr 57, mur.
Dom nr 58, mur.
Dom nr 59, mur.
Obora nr 59, mur.
Dom nr 60, mur.
Dom nr 61, mur.
Dom nr 63, mur.
Dom nr 64, mur.
Dom nr 68, mur.
Dom nr 69, mur.
Dom nr 70, mur.
Dom nr 73, mur.
Miejscowość
Łumpia
Obiekt
§
Miejscowość
Różynka
Dom nr 1, młynarzówka, mur.
Czas powstania
k. XIX w.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Czas powstania
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
XIX / XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
XIX / XX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
1937 r.
lata 30-te XX w.
1864 r.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Kościół paraf. P. W. Św. Mateusza, mur.
Kapliczka przy kościele, mur.
Ogrodzenie cmentarza, mur.
Plebania, mur.
Obora przy plebani, mur. / drew.
Zabudowania gosp. przy plebani, mur.
Karczma obecnie dom nr 44, mur.
Szkoła, mur.
Dom (koło szkoły), mur.
Budynek gosp. (koło szkoły), drew. / mur.
Dom z bud. gosp., mur. / drew.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 3, mur.
Czas powstania
1604 r.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
XIX / XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
64
Miejscowość
Różynka
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 4, mur.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 6, mur.
Obora nr 6, mur.
Dom nr 7, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 10, mur. / drew.
Dom nr 14, mur.
Dom z bud. gosp. nr 14a, mur.
Dom nr 15., mur.
Dom nr 18, mur.
Dom nr 18a, mur.
Budynek gosp. nr 18a, mur. / drew.
Dom nr 19, mur.
Dom. nr 19, mur.
Budynek gosp. nr 19 drew. / mur.
Dom nr 20, mur.
Dom nr 21, mur.
Dom nr 23, mur.
Dom nr 35, mur.
Dom nr 36, mur.
Dom nr 37, mur.
Dom nr 42, mur.
Wozownia obecnie bud. gosp. nr 44, mur.
Dom nr 45, mur.
Dom nr 47, mur.
Chlew przy domu nr 47, mur.
Dom nr 48, mur.
Dom nr 49, mur.
Dom (obok nr 49), mur.
Dom nr 50, mur.
Dom nr 51, mur.
Dom nr 52 z bud. gosp., mur.
Dom nr 54, mur.
Dom nr 60, mur.
Dom nr 61, mur.
Czas powstania
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1905 r.
1904 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
XIX / XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
XIX / XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
1917 r.
1917 r.
1917 r.
pocz. XX w.
1863 r.
2 poł. XIX w.
2 poł. XIX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
1931 r.
1932 r.
k. XIX w.
4 ćw. XIX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
1936 r.
1936 r.
1936 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
4 ćw. XIX w.
65
Miejscowość
Różynka
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Miejscowość
Skolity
Dom nr 62, mur.
Dom nr 63, mur.
Obora nr 63, mur.
Dom nr 64, mur.
Budynek mieszk. – gosp. nr 65, mur.
Dom nr 67, mur.
Dom nr 67, mur.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Kościół paraf. P.W. Narodzenia NMP, mur.,
wieża kościoła, mur. / drew.
Obora przy plebani, mur.
Plebania, dom nr 9, mur.
Kapliczka przy kościele z fig. Chrystusa, mur.
Kapliczka przy remizie, mur.
Kapliczka przy szkole, mur.
Kapliczka z fig. Św. Franciszka, mur.
Remiza strażacka, mur.
Szkoła, mur.
Stodoła przy szkole, szach.
Dom nr 3, mur.
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 4, mur.
Dom nr 5, mur.
Dom nr 7, dawna plebania, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 10, mur.
Dom nr 30, mur.
Dom nr 31, mur.
Dom nr 32, mur.
Dom nr 33, mur.
Dom nr 34, mur.
Dom nr 35, dawna poczta, mur.
Dom nr 36, mur.
Dom nr 38, szkoła (dawna karczma), mur.
Dom nr 39, drew.
Dom nr 40, mur.
Dom nr 41, opuszczony, mur.
Dom nr 43, mur.
Dom nr 45, mur.
Dom nr 48, mur.
Dom nr 49, mur. / drew.
Dom nr 50, drew.
Dom nr 51, mur.
Dom nr 61, mur.
Czas powstania
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
4 ćw. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
Czas powstania
XVII w., 1909 r.
XIX / XX w.
XIX / XX w.
ok. 1909 r.
4 ćw. XIX w.
2 poł. XVIII w.
pocz. XX w.
2 poł. XVIII w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
XIX / XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
pocz. XX w.
1 ćw. XX w.
1 ćw. XX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
4 ćw. XIX w.
k. XIX w.
4 ćw. XIX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
XIX / XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
4 ćw. XIX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
XIX / XX w.
3 ćw. XIX w.
2 poł. XIX w.
4 ćw. XIX w.
2 poł. XIX w.
2 poł. XIX w.
pocz. XX w.
66
Miejscowość
Skolity
c.d.
Obiekt
§
§
§
Dom nr 62, mur.
Dom nr 65, mur.
Miejscowość
Walentynowo
Miejscowość
Włodowo
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
Obiekt
§
§
Obora, mur.
Dawny dwór nr 7, mur.
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Czas powstania
1913 r.
1913 r.
Obiekt
§
Czas powstania
Kościół filialny P. W. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej, mur.,
wg proj. Hindersina
Brama w ogrodzeniu kościoła, mur.
Dawna Sala Taneczna, mur.
Karczma, obecnie sklep i ośrodek kultury, mur.
Dom nr 4, obecnie poczta, mur.
Dom, leśniczówka, mur.
Dom (pod lasem), mur.
Dom (brak nr), mur.
Obora (brak nr), mur.
Obora (brak nr), mur.
Stodoła (brak nr), drew.
Dom nr 1a, mur.
Dom nr 2, mur.
Dom nr 4, mur.
Dom nr 6, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 12, mur.
Dom nr 13, mur.
Dom nr 14, mur.
Dom nr 15, mur.
Dom nr 16, mur.
Dom nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Dom nr 20, mur.
Dom nr 22, mur.
Dom nr 23, mur.
Dom nr 24, mur.
Obora nr 24, mur.
Dom nr 27, mur.
Dom nr 31, mur.
Obora nr 31, mur.
Stodoła nr 31, drew. / mur.
Dom nr 32 (dawna młynarzówka), mur.
Obora nr 32, mur.
Obora nr 32, mur.
Czas powstania
1738 r.
XIX w.
pocz. XX w.
XIX / XX w.
k. XIX w.
1902 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
XIX / XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1939 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
1922 r.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1921 r.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1933 r.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
67
Miejscowość
Włodowo
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 35, mur.
Dom nr 36, mur.
Dom nr 37, mur.
Dom nr 38, mur.
Dom nr 41, mur.
Obora nr 41, mur.
Obora nr 41, mur.
Dom nr 42, mur.
Dom nr 45, mur.
Dom nr 45a, mur.
Dom nr 49, mur.
Dom nr 52, mur.
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Komin dawnej cegielni, mur.
Kapliczka (przy ruinie domu), mur.
Kapliczka (przy drodze na Wilczkowo), mur.
Kapliczka (przy domu nr 6), mur.
Dom (brak nr), sklep, mur.
Dom (brak nr), mur.
Stodoła (brak nr), drew.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 3, mur.
Dom nr 6, mur.
Obora nr 6, mur.
Dom nr 7, mur.
Dom nr 8, mur.
Dom nr 9, mur.
Dom nr 12, dawna szkoła, mur.
Dom nr 13, mur.
Dom nr 14, mur.
Dom nr 15, mur.
Miejscowość
Worławki
Obiekt
Czas powstania
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
1 ćw. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w. pocz. XX
w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
1937 r.
lata 20-te XX w.
1921 r.
lata 20-te XX w.
20-te XX w.
lata 20-te XX w.
Czas powstania
pocz. XX w.
k. XIX w.
XIX w.
1907 r.
XIX w.
pocz. XX w.
XIX w.
XIX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
1907 r.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
k. XIX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
k. XIX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
1913 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
1931 r.
lata 30-te XX w.
1899 r.
k. XIX w.
68
Miejscowość
Worławki
c.d.
Obiekt
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
§
Dom nr 16, mur.
Dom nr 17, mur.
Dom nr 18, mur.
Dom nr 19a, mur.
Dom nr 21, mur.
Dom nr 22, mur.
Dom nr 24, mur.
Dom nr 25, mur.
Dom nr 26, mur.
Dom nr 27, mur.
Dom nr 30, mur.
§
§
§
§
§
§
Dwór nr 7, mur.
Dom nr 1, mur.
Dom nr 2, mur.
Budynek gosp. (brak nr), mur.
Budynek gosp. (brak nr), mur.
§
Kapliczka, mur.
Miejscowość
Żardeniki
Obiekt
Miejscowość
Wysokie
Obiekt
Czas powstania
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 30-te XX w.
1930 r.
1930 r.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
lata 20-te XX w.
lata 30-te XX w.
lata 20-te XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
Czas powstania
k. XIX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
pocz. XX w.
Czas powstania
2 poł. XIX w.
6.9. Diagnoza uwarunkowań wynikających z ochrony dóbr kultury
Mając na uwadze promowany obecnie zrównoważony rozwój, łączący aspekty
społeczne, ekonomiczne, przyrodnicze i kulturowe, pamiętajmy żeby zachować
środowisko nie tylko przyrodnicze ale również kulturowe dla przyszłych pokoleń. Należy
szerzyć świadomość ludzi o dorobku kulturowym jakim dysponują i o możliwościach jego
wykorzystania.
Działania w zakresie ochrony dóbr kultury powinny skupić się na przywracaniu
historycznych wartości kulturowych w regionalnym układzie wiejskiej sieci osadniczej a
korzystanie z dawnej regionalnej tradycji w architekturze uchroni nas przed zalewem
wątpliwej jakości i nijakiej charakterem zabudowy.
Archeologia
Ochronie konserwatorskiej podlegają zlokalizowane stanowiska archeologiczne.
Obiekty wyróżniające się w terenie własnymi formami (grodziska, kurhany) wymagają
uczytelnienia bryły w krajobrazie i objęte są całkowitym zakazem inwestowania
mogącego naruszyć ich specyficzna formę.
69
Inwestycje planowane na terenach, które mogą wyróżniać się wartościami
archeologicznymi powinny być uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem zabytków.
Także płaskie stanowiska archeologiczne podlegają ochronie konserwatorskiej. Po
przeprowadzeniu badań archeologicznych dopuszcza się tutaj prowadzenie inwestycji
nie wpływających negatywnie na charakter otaczającego krajobrazu.
Układy ruralistyczne, założenia dworsko – folwarczne
Ochronie konserwatorskiej powinny podlegać czytelnie zachowane historyczne
układy ruralistyczne oraz założenia dworsko folwarczne. Krajobraz kulturowy tego terenu
tworzą także liczne siedliska kolonijne rozsiane wśród pól oraz rozległe widoki na
przedpola wsi.
Działalność konserwatorska na terenach zespołów folwarcznych powinna polegać
na scaleniu nieruchomości, powstrzymaniu procesów destrukcyjnych a przede wszystkim
przeprowadzeniu rewaloryzacji na podstawie sporządzonych wcześniej dokumentacji.
Obiekty natomiast wymagają remontów z zachowaniem historycznych wystrojów
elewacji.
Zabytkowe obiekty architektoniczne
Ochrona obiektów zabytkowych powinna polegać na zachowaniu zabytkowego
charakteru oraz historycznego układu oraz formy założeń podczas prowadzenia prac
konserwacyjnych, remontowych czy porządkowych.
Dla wszystkich obiektów powinno się wyznaczyć strefy ochrony konserwatorskiej i
widokowej aby zachować powiązania kompozycyjno – przestrzenne, mając na uwadze
skalę założeń w otaczającym krajobrazie.
Parki
Parki związane z założeniami dworsko – folwarcznymi powinny być zachowane
ze względu na ich znaczenie w krajobrazie rolniczym wsi. W większości jednak
wymagają one prac porządkowych oraz cięć pielęgnacyjnych drzewostanu a także
rewaloryzacyji poprzedzonych inwentaryzacjami i studiami.
Cmentarze
Wszystkie cmentarze podlegają ochronie konserwatorskiej w zakresie zależnym
od stanu ich zachowania. Konieczne jest określenie strefy ochronnej cmentarzy co
umożliwiłoby na zachowanie skali a także historycznego ich usytuowania. Nie można
pozwolić na likwidowanie dawnych cmentarzy, niszczenie grobów oraz wycinanie
starodrzewia.
Cmentarze
są
ważnym
elementem krajobrazu
wiejskiego
tworząc
charakterystyczną bryłę zieleni w układzie kompozycyjno – przestrzennym wsi.
Należy przeprowadzić prace porządkowe na dawnych cmentarzach oraz prace
rewaloryzacyjne na najcenniejszych cmentarzach. W przypadku zdewastowanych
cmentarzy należy zachować je wraz z uczytelnieniem bryły w krajobrazie.
Postuluje się ustanowienie następujących zasad ochrony konserwatorskiej:
1. Objęcie całkowitą ochroną zabytku wraz z otoczeniem dla obiektów wpisanych do
rejestru zabytków. Wszystkie działania związane z obiektami i ich najbliższym
otoczeniem powinny być konsultowane i uzgadniane z właściwymi służbami
konserwatorskimi.
2. Objecie częściową ochroną konserwatorską obiektów zabytkowych, powstałych
przed 1945 r., nie wpisanych do rejestru. Dla obiektów tych nie obowiązuje
uzgadnianie ewentualnych zmian ze służbami konserwatorskimi. Ochronie podlega
historyczna bryła i wystrój elewacji obiektów z zastosowaniem tradycyjnych
materiałów budowlanych.
70
3. Objęcie częściową ochroną konserwatorską układów ruralistycznych i założeń
dworsko - folwarcznych powstałych przed 1945 r., nie wpisanych do rejestru.
Ochronie podlega historyczny układ dróg, placów, linie zabudowy, charakter i skala
zabudowy, układ zabudowy w obrębie parceli. To także ochrona przed
wprowadzaniem dysharmonijnej zabudowy w historyczną tkankę i krajobraz wsi. W
przypadku inwestowania na tych terenach, powinno się sporządzić projekt z
nawiązaniem do istniejącej zabudowy. Wszelkie modernizacje należy wykonywać w
nawiązaniu do regionalnych tradycji budowlanych. Istniejące obiekty dysharmonijne
powinny być likwidowane ewentualnie modernizowane jak wyżej.
4. Objęcie całkowitą ochroną obiektów archeologicznych wpisanych do rejestru
zabytków. Obowiązuje tu zakaz wszelkich prac ziemnych a ewentualne zmiany
wymagają zgody właściwych służb konserwatorskich.
5. Objęcie częściową ochroną wskazanych obiektów archeologicznych nie wpisanych
do rejestru zabytków. Istnieje możliwość prowadzenia prac ziemnych ale po
wcześniejszym wykonaniu badań archeologicznych w niektórych przypadkach w
zależności od znaczenia stanowisk wymagane jest zgłoszenie o prowadzonych
pracach do właściwych służb konserwatorskich.
Zalecenia dotyczące kształtowania zabudowy regionalnej
Stosowanie „zasady dobrej kontynuacji”, czyli konieczność dostosowania nowo
powstającej zabudowy do istniejącej już tkanki w otaczającym krajobrazie, powinna stać
się myślą przewodnią dla nowych realizacji.
W ramach ochrony układów ruralistycznych powinna obowiązywać ochrona
układu budynków na działce oraz ich proporcji i wystroju elewacji (otwory okienne, kształt
stolarki, pokrycie dachu, spadki, okapy, ganek) a remonty powinny być wykonywane z
zastosowanie tradycyjnych materiałów charakterystycznych dla tych terenów.
Nowe realizacje powinny nawiązywać do tradycyjnych form, skali, oraz charakteru
budownictwa tych terenów, łącznie z układem budynków na działce czy linią zabudowy.
W przyszłości, jeśli powstanie, wskazane będzie korzystanie z katalogu domów
charakterystycznych dla naszego regionu.
Budynki mieszkaniowe: jedna kondygnacja z poddaszem użytkowym, niska piwnica,
dach dwuspadowy z zachowaniem odpowiednich katów, kryty dachówką, tradycyjny
kształt i podział stolarki okiennej i drzwiowej, preferowany budulec – cegła licowana bądź
tynkowana.
Budynki usługowe: wytyczne jak wyżej z dopuszczeniem zabudowy do dwóch
kondygnacji.
Budynki gospodarcze:
materiałów jak wyżej.
zachowanie
tradycyjnej formy i kubatury,
zastosowanie
71
7. Uwarunkowania rozwoju funkcji gospodarczych
7.1. Rolnictwo
Jednym z głównych uwarunkowań rozwoju funkcji rolnej na danym obszarze jest
potencjał zawarty w warunkach przyrodniczych. O wartości potencjału decyduje głównie
jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Przyjmując, że wielkość rolniczej przestrzeni
produkcyjnej to ilość użytków rolnych przypadająca na statystycznego mieszkańca
gminy, województwa czy kraju, to w gminie Świątki wynosi ona 3,0 ha, w warmińsko –
mazurskim 0,89 ha, a w kraju zaledwie 0,48 ha. Należy tu nadmienić, że ilość użytków
rolnych na jednego mieszkańca w Polsce (0,48 ha) jest wielkością zbliżoną do Francji i
Danii, ale około czterokrotnie większa niż w Niemczech, Holandii czy Belgii.
Niezależnie od powyższych rozważań należy zaznaczyć, że gmina
charakteryzuje się jednym z najwyższych udziałów użytków rolnych w powierzchni
ogólnej i wynoszącym 78%,a w województwie warmińsko – mazurskim ok. 54%, czyli
jest znacznie wyższy od przeciętnego w województwie.
Strukturę użytkowania gruntów dla gminy, powiatu i województwa na styczeń 2002 r.
Przedstawia powyższe zestawienie.
Pow.
gminy w
ha
%
Powierzchnia ogólna
16 373
100
Pow.
powiatu
olsztyńskiego
w ha
284 029
Użytki rolne, w tym:
12 843
78,4
Gruntu orne i sady
9 125
71*
Łąki trwałe i pastwiska
Lasy i zadrzewienia
Wody
3 341
2 160
202
Wyszczególnienie
Użytki kopalne
Tereny zainwestowane (w
tym komunikacyjne)
Nieużytki
Pozostałe
%
Pow.
województwa
w ha
%
100
2 420 295
100
138 576
48
1 318 049
54,5
96 576
69,7*
901 412
68*
26*
13,1
1,2
42 000
105 537
14 099
30,3*
37,2
5,0
416 637
732 071
151 644
32*
30,2
6,3
1
0,006
36
0,03
1 728
0,07
733
4,5
13 835
4,9
183 617
7,6
725
4,4
11 050
3,9
76 319
1 112
6,8
846
0,3
126 231
3,2
5,3
* udział powierzchnia użytków zielonych i gruntów ornych i sadów liczony do
powierzchni użytków rolnych
źródło: Warmińsko-Mazurskie Biuro Planowania Przestrzennego
Powyższa tabela ilustruje uwarunkowania przestrzeni gminy, do rozwoju funkcji
rolnej w skali powiatu i województwa. Z porównania wynika, że sytuacja gminy w
podstawowych uwarunkowaniach przyrodniczych do rozwoju rolnictwa jest zarówno w
skali powiatu jak i województwa bardzo korzystna. Ilość użytków rolnych jest to jeden
element z wielu uwarunkowań jakie mają wpływ na rozwój funkcji rolnej. Oprócz ilości
ważnym czynnikiem jest jakość przestrzeni produkcyjnej. Składają się na nią takie
podstawowe czynniki jak: warunki glebowe, agroklimat, rzeźba terenu i warunki wodne.
Jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej w formie wskaźnika punktowego,
została opracowana przez IUNG w Puławach dla obszaru województw i gmin w kraju.
W metodzie tej wartość użytkowa gruntów i ich przydatność rolnicza oraz
czynniki przyrodnicze: agroklimat, rzeźba terenu i stosunki wodne stanowią walory
przestrzeni produkcyjnej. Podanym wyżej cechom przypisano przedziały punktowe,
których wielkość została uzależniona od ich znaczenia dla jakości przestrzeni
produkcyjnej.
72
Suma punktów średniej bonitacji i przydatności rolniczej oraz pozostałych 3
czynników daje umowny wskaźnik waloryzacji przestrzeni produkcyjnej.
Poniższe zestawienie przedstawia sytuację gminy w województwie warmińsko –
mazurskim w powiecie olsztyńskim oraz w kraju pod względem jakości rolniczej
przestrzeni produkcyjnej według IUNG w Puławach. Należy przy tym zaznaczyć, że
wartość wskaźnika dla powiatu została wyliczona szacunkowo w W-M BPP w Olsztynie.
Warunki
w województwie
Bardzo
korzystne
Najlepsze
Najsłabsze
Obszar
Gmina Świątki
Jakość i
przydatność
rolnicza gleb
Agroklimat
Rzeźba
terenu
Warunki
wodne
Zbiorczy
wskaźnik
jakości rolniczej
przestrzeni
produkcyjnej
61,5
8,8
2,6
3,9
76,8
Powiat olsztyński
49,7
8,7
3,0
3,3
64,6
Województwo
warm.- mazurskie
50,1
8,1
3,4
3,3
65,0
69,5
8,8
4,6
4,3
87,2
Gmina Gronowo
Elbląskie
Gmina Świętajno
Polska
30,2
7,8
4,7
2,5
45,2
49,5
9,9
3,9
3,3
66,6
Opracowano w WMBPP w Olsztynie na podstawie IUNG w Puławach.
W powyżej przedstawionej tabeli gmina została porównana do najlepszej w
województwie gminy Gronowo Elbląskie, najsłabszej – Świętajno oraz powiatu
województwa i kraju. Biorąc pod uwagę taką ocenę obszar gminy Świątki posiada
bardzo korzystne warunki przyrodniczo rolnicze, wysoką wartość rolniczą gleb, korzystny
agroklimat, średnio korzystną rzeźbę terenu i przeciętne warunki wodne.
Warunki klimatyczne w gminie charakteryzują następujące dane:
- średnia temperatura roczna 6,60C;
- długość okresu wegetacyjnego 190 – 200 dni;
- wilgotność względna powietrza ok. 80%
- suma roczna opadów waha się w granicach 580 - 600 mm.
Ponadto na omawianym obszarze obserwuje się dłuższe zaleganie pokrywy
śnieżnej oraz wczesne występowanie przymrozków niekiedy nawet w początkach
września i późniejsze zanikanie ich na wiosnę w II, a nawet w III dekadzie maja.
Uproszczonym, ale prostym i praktyczniejszym, a wystarczającym dla zagadnień
związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, sposobem ujęcia zagadnienia
przyrodniczej waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, będzie obliczenie
wskaźników bonitacji gruntów ornych i użytków zielonych oraz podanie wynikających z
nich średnich klas bonitacyjnych w poszczególnych obrębach geodezyjnych.
Podstawową zaletą tej metody jest możliwość stosowania jej do obszarów o różnej
wielkości.
W opracowaniu dokonano obliczeń metodą prof. H. Strzębskiego przyjmując dla
poszczególnych klas następujące przedziały ilorazu wskaźnikowego, które są
scharakteryzowane w poniższej tabeli:
73
Przedziały ilorazu
wskaźnikowego
8,0 – 7,5
7,5 – 6,5
6,5 – 5,5
5,5 – 4,5
4,5 – 3,5
3,5 – 2,5
2,5 – 1,5
1,5 – 1,0
Grunty orne
klasy
I
II
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
VI
Przedziały ilorazu
wskaźnikowego
Użytki zielone
klasy
6,0 – 5,5
5,5 – 4,5
4,5 – 3,5
3,5 – 2,5
2,5 – 1,5
1,5 – 1,0
I
II
III
IV
V
VI
Wartości wskaźnika dla poszczególnych obrębów geodezyjnych w gminie
przedstawione są w tabel nr 1.
Dla całej gminy średni wskaźnik bonitacji gruntów ornych przy ośmiostopniowej
skali wynosi 4.3 co odpowiada klasie IVa, użytki zielone w skali sześciostopniowej 3.2 o
średniej klasie IV-tej.
Tereny rolne w większości obrębach gminy charakteryzują się zbliżonymi
wskaźnikami bonitacji gleb. Na terenie całej gminy występują korzystne warunki do
rozwoju funkcji rolnej.
Istotne uwarunkowania do rozwoju rolnictwa stanowią czynniki społeczno –
gospodarcze i polityczne.
W gminie Świątki w ostatnim dwudziestoleciu zachodziły zmiany zarówno w
strukturze władania gruntami jak i w strukturze agrarnej gospodarstw indywidualnych.
Wynikały one z transformacji ustroju politycznego i gospodarczego oraz możliwości
adaptacyjnych społeczności lokalnych.
W poniższych zestawieniach przedstawione są przemiany w strukturze władania
w gminie w ostatnim dwudziestoleciu.
Struktura władania – 1980 rok.
Wyszczególnienie
Gmina ogółem
PGR
RSP
PGL
Razem uspołecznione
Gospodarstwa indywidualne
PFZ
INNE
Powierzchnia użytków rolnych
Pow. w ha
%
13 515
100
6 685
49
234
2
105
1
7 024
4 813
36
1 599
12
79
-
Struktura władania – 2003rok.
Wyszczególnienie
Gmina ogółem
AWRSP i Skarb Państwa
ALP
Mienie Komunalne
Gospodarstwa indywidualne
pozostałe
Powierzchnia użytków rolnych
Pow. w ha
%
12 843
100
5 280
41
170
1,3
67
0,5
6 481
50
845
6,6
74
Powyższe dane wskazują na znaczną stabilność struktury władania w gminie.
Zwiększyła się powierzchnia ALP i gospodarstw indywidualnych.
Jeżeli przyjąć, że funkcję gminnej rezerwy gruntów pełnił Państwowy Fundusz
Ziemi, to obecnie rezerwa ta w formie Mienia Komunalnego znacznie się zmniejszyła.
Analiza przemian struktury agrarnej gospodarstw indywidualnych w ostatnim
dwudziestoleciu przedstawiona jest w tabelach nr 2 i 3.
Z danych zawartych w tych tabelach wynika, że zarysowują się korzystne trendy
przemian w strukturze agrarnej gospodarstw indywidualnych. Zwiększyła się ilość
gospodarstw powyżej 20 ha. Należy zaznaczyć, że w ostatnich latach powstała nowa
grupa gospodarstw dużych o wielkości 50 – 100 ha i więcej. W 1990 roku nie było ich
wcale, w 1995 takich gospodarstw było 12, obecnie jest 24. Grupa ta
najprawdopodobniej będzie mogła najwięcej korzystać po przystąpieniu Polski do Unii
Europejskiej.
W produkcji roślinnej oraz wtórnej do niej produkcji zwierzęcej na przestrzeni
ostatnich dwudziestu lat zachodziły zmiany, które w pełni odzwierciedlały kierunki
aktualnej ówcześnie polityki rolnej. Lata siedemdziesiąte charakteryzowały się wysoką
produkcją i w miarę stabilną strukturą zasiewów. Wahania w poziomie plonów
poszczególnych roślin wynikały głównie ze zmian warunków atmosferycznych.
Większe przekształcenia struktury zasiewów wystąpiły później kiedy zaznaczył
się wyraźniej wpływ warunków ekonomicznych (relacje cen i kosztów). Istotne zmiany
miały miejsce po 1985 roku. W tym czasie udział zbóż przekroczył 60% całkowitej
powierzchni zasiewów. Zmniejszeniu też uległa powierzchnia upraw roślin pastewnych.
Obecnie w produkcji roślinnej zboża stanowią ponad 90% powierzchni zasiewów. Jest to
uprawa najmniej angażująca nakłady pracy i pozwala uzyskać spodziewane efekty
produkcyjne ze stosunkowo niewielkim stopniem ryzyka.
Na obszarze gminy wytworzył się ośrodek produkcji rolnej z wyspecjalizowanym
gospodarstwem rolnym:
- Gospodarstwo rolne Konradowo „Sadkowo” Sp. z o.o. – produkcja rolna
roślinna, produkcja zwierzęca (bydło rasy Hereford), tucz trzody chlewnej. Wielkość 400 szt. bydła,. trzoda chlewna - 100 szt. Ogółem zatrudnienie – 8 osób.
Analiza uwarunkowań rozwoju rolnictwa na obszarze gminy (tabela -1 pt.
Uwarunkowania rozwoju funkcji rolnej na terenie gminy Światki oraz tabela - 2) pozwala
na wyodrębnienie na jej obszarze terenów o preferencjach do rozwoju dużych
gospodarstw o charakterze farmerskim są to obszary w rejonach miejscowości:
Worławki, Kwiecewo, Jankowo, Gołogóra, Świątki, Brzydowo, Włodowo.
Na obszarach tych znajdują się znaczne rezerwy
gruntów rolnych do
zagospodarowania, będące w zasobach ANRSP. Największe zasoby gruntów Agencji
Nieruchomości Rolnej Skarbu Państwa występują w obrębach: Kwiecewo
(ok.70%użytków rolnych), Różynka, Konradowo, Klony, Jankowo i Kalisty (ok.45%) i ok.
30% użytków rolnych w obrębach Brzydowo, Gołogóra, Włodowo, Świątki. Obecnie
większość gruntów jest zagospodarowana w formie dzierżaw lub zarządu. Jest to także
obszar o najkorzystniejszych w gminie warunkach przyrodniczo rolniczych.
Na pozostałym obszarze uwarunkowania przyrodnicze stwarzają pewne
ograniczenia do produkcji rolnej wynikające z wrażliwości obszaru na antropopresję oraz
z funkcji ochronnych terenu. Nie zmienia to jednak predyspozycji terenu do rozwoju
rolnictwa o intensywnej produkcji na bazie gospodarstw zintegrowanych.
Walory krajobrazowe tych obszarów sprzyjają rozwojowi agroturystyki, która
ułatwi rolnikom przetrwanie w okresie transformacji gospodarczej oraz wpłynie na wzrost
poziomu życia na wsi, przez konieczność modernizacji budynków oraz rozwoju usług
komercyjnych w miejscowościach.
75
Mocne strony rozwoju rolnictwa w gminie głównie stanowią następujące czynniki:
bardzo korzystne warunki przyrodniczo – rolnicze
przemiany w strukturze agrarnej gospodarstw rolnych w kierunku powiększania ich
areału.
Ograniczenia do rozwoju funkcji rolnej wynikają przede wszystkim z następujących
czynników:
- brak przetwórstwa rolno – spożywczego i przechowalnictwa produktów rolnych na
obszarze gminy;
- nie rozwinięty system skupu i dystrybucji płodów rolnych
- brak akceptacji społecznej dla zachodzących przemian gospodarczych.
Na obszarze położonym w strefie ochrony doliny Pasłęki uwarunkowania
przyrodnicze stwarzają szereg ograniczeń do produkcji rolnej wynikających z wrażliwości
obszaru na antropopresję oraz z funkcji ochronnych terenu. Obszar ten preferowany jest
do rozwoju rolnictwa ekologicznego (zintegrowanego).
Rolnictwo ekologiczne polega na wykorzystaniu zasad funkcjonowania
agrosystemów i krajobrazu rolniczego. Rolnictwo to dopuszcza stosowanie środków
chemicznych, ale po uprzednim rozpoznaniu niezbędnych potrzeb i właściwych proporcji.
Najważniejszymi cechami rolnictwa ekologicznego są :
− kompleksowy sposób traktowania procesów przyrodniczych, z którymi wiąże się
produkcja rolna,
− zamknięty obieg substancji w obrębie gospodarstwa ze zróżnicowaną strukturą
produkcyjną
− duża dbałość o glebę i dobre odżywienie organizmów ją zamieszkujących
W rolnictwie ekologicznym (zintegrowanym) podstawową zasadą jest
prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej, a nie zakaz intensywnej produkcji.
Środowisku przyrodniczemu nie tyle szkodzi intensywność co ekologiczna
nieprawidłowość produkcji rolnej.
Na przykład w rolnictwie tym dopuszczalna obsada inwentarza żywego wynosi 4
SD (Sztuki Duże) na 1 ha użytków rolnych. Wielkość ta wynika głównie z możliwości
zagospodarowania obornika. Zakładając, że 1 ha użytków rolnych może absorbować w
ciągu roku 40 t obornika, a 1SD może wytworzyć w ciągu roku 10 t obornika to
dopuszczalna maksymalna koncentracja zwierząt na 1 ha może wynieść 4S D. Przy
uwzględnieniu zmianowania roślin i przeciętnej struktury użytkowania terenu, optymalna
koncentracja zwierząt w gospodarstwie rolnym nie powinna przekroczyć 2 SD na 1 ha
użytków rolnych. Stwarza to potencjalną możliwość uzyskania przeciętnej obsady
zwierząt gospodarskich na poziomie 200 SD na 100 ha użytków rolnych (dotychczas w
Polsce nie uzyskano takiego poziomu intensywności produkcji).
Wprowadzenie zasad rolnictwa ekologicznego w gospodarstwach oprócz efektów
ekologicznych wynikających z produkcji „zdrowej żywności”, daje także efekty
zwiększenia atrakcyjności terenu pozwalające na rozwój agroturystyki, która ułatwi
rolnikom przetrwanie w okresie transformacji gospodarczej oraz wpłynie na wzrost
poziomu życia na wsi, przez konieczność modernizacji budynków oraz rozwój usług
komercyjnych w miejscowościach.
Wytwarzanie, ochrona i promocja żywności wysokiej jakości odgrywają w
państwach Unii Europejskiej coraz bardziej znaczącą rolę. Jednym z podstawowych
sposobów realizacji polityki jakości we Wspólnocie (ang. Quality Policy) jest wyróżnianie
znakami potwierdzającymi wysoką jakość wyrobów rolno – spożywczych pochodzących
z konkretnych regionów, jak też charakteryzujących się tradycyjną metoda produkcji.
System ochrony i promocji wyrobów regionalnych i tradycyjnych jest jednym z
najważniejszych czynników wpływających na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich i
realizację założeń II filaru Wspólnej Polityki Rolnej. Przyczynia się on do zróżnicowania
-
76
zatrudnienia na obszarach wiejskich tworząc na wsi pozarolnicze źródła utrzymania oraz
zwiększa dochody producentów rolnych. Ma to ogromne znaczenie, w szczególności dla
obszarów odległych lub obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)
gdyż zapobiega wyludnianiu się tych terenów. Za sprawą systemu ochrony i promocji
produktów regionalnych i tradycyjnych chroni się także dziedzictwo kulturowe wsi, co w
dużym stopniu przyczynia się do zwiększenia atrakcyjności terenów wiejskich i rozwoju
agroturystyki i turystyki wiejskiej.
Realizowana w Unii Europejskiej polityka jakości daje także pewność
konsumentom, że kupują oni żywność bardzo wysokiej jakości, która jednocześnie
charakteryzuje się wyjątkową, tradycyjną metoda produkcji.
Podstawowe korzyści dla rolnictwa, które mogą nastąpić po zakończeniu procesu
integracji z Unią to:
- zwiększenie produktywności rolnictwa poprzez wprowadzenie postępu technicznego
oraz optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza pracy.
- zapewnienie godziwych warunków bytu społeczności rolników.
- stabilizacja rynku rolnego.
- zabezpieczenie ciągłości dostaw żywności.
- zagwarantowanie konsumentom żywności po umiarkowanych cenach.
Powyższe przybliżenia gospodarki rolnej w ramach Unii, oraz uprzednie analizy
stanu gospodarki rolnej w gminie stwarzają przesłanki do określenia, że rolnictwo na
terenie gminy przyjęło korzystne kierunki przekształceń strukturalnych.
Wnioski
Podsumowując można określić, że do podstawowych uwarunkowań dalszego
rozwoju funkcji rolnej na obszarze gminy należą:
− korzystne warunki przyrodniczo – rolnicze w tym agroklimat i warunki glebowe;
− bliska odległość od chłonnego rynku zbytu jaki stanowi miasto Olsztyn;
− korzystne kierunki przemian w strukturze agrarnej gospodarstw rolnych;
− znaczne zasoby gruntów w AWRSP, które mogą być wykorzystane do tworzenia
nowych lub powiększania istniejących gospodarstw;
− mało zanieczyszczone i przekształcone środowisko przyrodnicze , które stanowi
korzystne warunki do rozwoju produkcji żywności wysokiej jakości;
− ukształtowane kierunki produkcji zwierzęcej (drobiarstwo, chów bydła);
− korzystne warunki przyrodniczo – krajobrazowe do rozwoju agroturystyki;
− dobrze rozwinięta sieć usług dla ludności;
− istniejąca i projektowana sieć infrastruktury technicznej i drogowej.
Pewne ograniczenia rozwoju funkcji rolnej stanowią:
− znaczna ilość użytków rolnych wymagająca uregulowania stosunków wodnych
(zmeliorowania);
− duża ilość małych gospodarstw do 2 ha, która ma tendencję wzrostową;
− konieczność realizacji znacznej ilości sieci infrastruktury technicznej;
− nieodpowiedni stan techniczny większości dróg w gminie.
7.2. Prz e dsiębiorcz ość
Istniejące w gminie ukształtowanie rodzajowe i przestrzenne zakładów
produkcyjnych jest rezultatem oddziaływania podstawowego uwarunkowania jakim są
warunki przyrodnicze stymulujące rozwój gałęzi określonych charakterem występujących
surowców naturalnych: dotyczy to przemysłu rolno – spożywczego i przetwórstwa
drewna. Niezależnie od obiektów produkcyjnych rolnictwa na terenie gminy prowadzą
działalność gospodarczą następujące zakłady:
77
Zakłady przedsiębiorczości w gminie Świątki
Miejscowość
ŚWIĄTKI
SKOLITY
KŁOBIA
KOMALWY
RÓŻYNKA
WŁODOWO
GOŁOGÓRA
ŻARDENIKI
KWIECEWO
KONDRADOWO
KALISTY
Kowalstwo
Transport
Mechanika pojazdowa
Betoniarskie
Ogólnobudowlane
Tartaczne
Masarskie
Zakład Krawiecki
Nauka Języka Angielskiego
Ogólnobudowlane
Tartaczne
Transportowe
Cukiernicze
Stolarskie
Transportowe
Ogólnobudowlane
Transportowe
Transportowe
Ogólnobudowlane
Betoniarskie
Rolnicze
Melioracyjne
Ogólnobudowlane
Liczba
zakładów
1
8
3
1
2
2
1
1
1
3
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
Produkcja Roślinna i Zwierzęca
1
Rodzaj zakładów przedsiębiorczości
Transport
1
Komputerowe
2
Zakłady produkcyjne obecnie w większości skoncentrowane są w ośrodku
gminnym. Istniejące uwarunkowania do rozwoju rolnictwa, pozwalają prognozować, że
dalszy rozwój tej funkcji gospodarczej będzie wymagał rozbudowy zaplecza w postaci
przetwórstwa rolno – spożywczego, magazynów, przechowalni, które zapewnią zbyt
producentom rolnym.
7.3. Turystyka
Gmina Świątki leży w
północno-zachodniej
części
powiatu olsztyńskiego na granicy
pojezierza
Iławskiego
i
Olsztyńskiego. Jest to gmina
głównie
rolnicza,
z
dużym
potencjałem rozwoju rolnictwa.
Jest to między innymi powodem
nikłego
rozwoju
funkcji
turystycznych na terenie gminy.
W zasadzie do tej pory w
gminie nie powstały żadne obiekty
turystyczne.
Co
prawda
w
uchwalonym w 1994 roku planie
Plaża i pole biwakowe nad jez. Skolity
78
zagospodarowania przestrzennego gminy (obecnie już nieważnym) znaleźć można kilka
zapisów dotyczących turystyki jednak obszary predestynowane w planie pod jej rozwój,
nie zostały do dzisiaj zainwestowane.
Biorąc pod uwagę naturalne warunki środowiska, gmina uboga jest w tak
charakterystyczne dla terenów pojeziernych jeziora. W okolicach wsi Skolity znajduje się
jezioro o tej samej nazwie. W jego pobliżu projektowane były tereny związane z
rozwojem turystyki. Obecnie na wschodnim brzegu jeziora, w pobliżu drogi prowadzącej
ze Skolit do Kłobii znajduje się urządzone kąpielisko i bezpłatne pole biwakowe, z
wyznaczonymi miejscami do palenia ognisk oraz boiskiem do siatkówki.
Drugie, prawie dwukrotnie większe jezioro (jez. Sunia) znajduje się przy drodze
Świątki – Żardeniki, około 4,5 km na
północ od wsi gminnej. Brzegi tego
jeziora są w zasadzie niezalesione,
stąd jego wykorzystanie turystyczne
jest niewielkie. Co prawda nad
brzegiem
powstał
ośrodek
wypoczynkowy składający się z
domków letniskowych. Obecnie jest on
jednak zamknięty i wystawiony na
sprzedaż.
Pozostałe zbiorniki wodne na
terenie gminy mogące wpływać na
rozwój funkcji turystycznych to jeziora
(stawy rybne) na pn. – zach. Od wsi
Jeziora (stawy rybne) w okolicach wsi Kanradowo – widok na południowy –
Konradowo. Położone w rozległym
zachód, na dalszym planie po lewej wieś Łumpia
obniżeniu terenu, zbiorniki te stanowią
istotny element krajobrazowy, otwierający szeroką panoramę rozciągającą się z drogi
Konradowo – Wojciechy (gm. Miłakowo) w
kierunku południowo – zachodnim. Mniejsze
jeziorka w miejscowości Brzydowo traktować
należy jedynie w kategoriach przydatności
wędkarskiej. W ostatnich czasach w gminie
powstały również sztuczne zbiorniki wodne:
tzw. Polder Kwiecewo na północ od wsi
Kwiecewo na granicy z gminą Dobre Miasto
oraz nieduże jezioro na południe od tejże wsi.
Powstały one najprawdopodobniej poprzez
zablokowanie odpływu wód z podmokłych łąk.
Polder
Kwiecewo
jest
zbiornikiem
wykorzystywanym jako łowisko specjalne przez
PZW pod opieką koła PZW Warfama w Dobrym
Mieście.
Brak jest w gminie Świątki tak często
występujących na obszarze województwa
warmińsko – mazurskiego zespołów zabudowy
letniskowej.
Pojedyncze obiekty
(domki)
rzeka Pasłęka we wsi Kalisty
występują na terenie gminy, jednak są to
przypadki odosobnione, stąd ich znaczenie dla
rozwoju funkcji turystycznych gminy jest znikome.
79
Niepodważalnym walorem gminy Świątki, możliwym do wykorzystania w
programowaniu rozwoju turystyki na jej terenie jest nieskażone środowisko naturalne
oraz walory krajobrazowe. Uwarunkowania te przejawiają się m.in. poprzez urozmaiconą
rzeźbę terenu oraz wiele elementów wpływających na atrakcyjność krajobrazową tj.
liczne zadrzewienia śródpolne, często wypełnione wodą łozowiska, oraz niewileki cieki
wodne.
Gmina podobnie jak większa część województwa posiada bardzo wysokie walory
krajobrazowe oraz środowiskowe. Głównym atutem jest tutaj dolina rzeki Pasłęki,
przecinająca gminę z południa na północ w jej środkowo – zachodniej części na linii
Kiewry – Kłobia – Kalisty – Łumpia. Pasłęka stanowi północno – zachodni fragment
granicy gminy Świątki z gminą Miłakowo. Ze względu na utrudniony dostęp (trudności z
dojazdem, brak utwardzonych dróg) do wschodnich brzegów Pasłęki, znaczenia
nabierają jej brzegi zachodnie w okolicach wspomnianych wyżej miejscowości.
Wyjątkami są tu leżące po wschodniej stronie rzeki okolice wspominanych wcześniej
miejscowości Skolity i Konradowo. Wybitne walory krajobrazowe występują jednak na
całym obszarze doliny rzeki, co może być bodźcem do rozwoju turystyki pieszej i
rowerowej. Ważnymi elementami krajobrazu, są również doliny i wąwozy dopływów
Pasłęki, zwłaszcza cieków wodnych biegnących wzdłuż dróg Kalisty – Włodowo oraz
Kalisty - Brzydowo.
Ważnym faktem stanowiącym o znacznym ograniczeniu możliwości
wykorzystania samej rzeki do celów np. turystyki kajakowej jest objęcie rzeki ochroną
rezerwatową. Utworzony na całej długości Pasłęki rezerwat – ostoja zwierząt służy
ochronie licznie występujących tutaj bobrów. Poza tym na terenie gminy ustanowiono
obszary chronionego krajobrazu obejmujące obszary na zachodzie gminy o najwyższych
walorach przyrodniczych i krajobrazowych.
Warto nadmienić również o wysokich walorach krajobrazu w okolicach wsi
Jankowo, Drzazgi i Kwiecewo.
Istotnym elementem krajobrazu kulturowego gminy, jest niezwykle duża (do kilku
w jednej wsi) ilość kapliczek przydrożnych, od niewielkich krzyży, aż po duże obiekty
murowane. Wspomnieć warto również o dawnych, obecnie już w większości
zrujnowanych dworkach w: Kłobii, Komalwach, Dąbrówce oraz Łumpii.
80
8. Komunikacja
8.1. Sieć drogowa
Teren gminy Świątki obsługują drogi zaliczane do kategorii dróg wojewódzkich,
powiatowych i gminnych.
Drogi wojewódzkie, zgodnie z Dziennikiem Ustaw nr 160, obsługujące gminę
Świątki to:
Droga nr 530 Ostróda – Łukta – Dobre Miasto o nawierzchni bitumicznej w dobrym
stanie technicznym, odcinek o długości 17,22 km;
- Droga nr 593 Miłakowo – Dobre Miasto – Jeziorany – Lutry – Reszel o nawierzchni
bitumicznej w dobrym stanie technicznym, odcinek o długości 2,6km.
Kryteria określające drogi wojewódzkie zawarte w Dzienniku Ustaw nr 106 z 1998
roku brzmią: do dróg wojewódzkich zalicza się drogi stanowiące połączenia między
miastami, mające znaczenie dla województwa i drogi o znaczeniu obronnym.
-
Na podstawie powyższego stwierdzenia Studium proponuje utrzymanie kategorii dróg
wojewódzkich.
Drogi powiatowe obsługujące gminę Świątki to zgodnie z Dziennikiem Ustaw nr 133
z roku 1998 następujące drogi:
26107 Zagony – Żardeniki o nawierzchni bitumicznej w dostatecznym stanie
technicznym, odcinek drogi 0,8 km;
26115 Ełdyty Wielkie – Konradowo o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w
dostatecznym stanie technicznym, odcinek drogi 7,8 km w tym o nawierzchni
twardej 1,1 km, gruntowej ulepszonej 1,1 km, gruntowej nieulepszonej 5,6 km;
26116 Wilczkowo – Klony o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w dostatecznym stanie
technicznym, odcinek drogi 2,7 km w tym o nawierzchni twardej 0,5 km,
gruntowej nieulepszonej 2,2 km;
26117 Wilczkowo – Konradowo o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w dostatecznym
stanie technicznym, odcinek drogi 2,7 km w tym o nawierzchni twardej 0,7 km,
gruntowej nieulepszonej 3 km;
26118 Świątki – Żardeniki o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym,
odcinek drogi 8,2 km;
26120 Barcinkowo - Różynka o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w dostatecznym
stanie technicznym, odcinek drogi 2 km w tym o nawierzchni twardej 0,6 km,
gruntowej ulepszonej 1,4 km;
26121 Kwiecewo – Łomy o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym,
26122 Światki - Jonkowo o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym,
26123 Gołogóra – Kalisty o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w dostatecznym stanie
26184 Gołogóra – Nowe Kawkowo o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w
dostatecznym stanie technicznym, odcinek drogi 2,3 km w tym o nawierzchni
twardej 0,1 km, gruntowej ulepszonej 2,2 km;
81
26187 Kalisty – Raciszewo o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w dostatecznym
stanie technicznym, odcinek drogi 4,6 km w tym o nawierzchni twardej 4,3 km,
26118 Skality – Garzewo o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym,
odcinek drogi 2 km;
26815 Pityny – Włodowo o nawierzchni bitumicznej i gruntowej w dostatecznym stanie
gruntowej nieulepszonej 2,7 km;
261816 Miłakowo – Kalisty o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym,
28825 Zawroty – Kalisty o nawierzchni bitumicznej w dobrym stanie technicznym,
Stan techniczny dróg powiatowych w gminie Światki można określić jako
dostateczny z odcinkami w stanie dobrym.
Analizując na tych drogach komfort jazdy należałoby przyjąć, że ich stan
techniczny jest w większości średni, ponieważ liczne połatane dziury powodują
nierówności nawierzchni utrudniające jazdę samochodem.
Wszystkie drogi powiatowe o nawierzchni bitumicznej posiadają normatywną
szerokość nawierzchni tj. min 5,0 m.
Cześć dróg posiada nienormatywną szerokość nawierzchni (4,5m – 4,0m) a
liczne zadrzewienia w koronie drogi oraz nie utrzymywane w sposób właściwy pobocza,
nawet przy bardzo małym ruchu samochodem osobowym powodują utrudnienia i
narażają uczestników ruchu na niebezpieczeństwo.
Łączna długość dróg powiatowych obsługujących gminę Świątki wynosi 66 km, w
tym dróg o nawierzchni twardej 44,8 km tj. około 68%.
Drogi te pełnią funkcję głównych powiązań sieci osadniczej na terenie gminy a
także wiążą gminę z województwem zgodnie z kryterium zawartym w Dzienniku Ustaw nr
106 z 1998 roku, które brzmi: do dróg powiatowych zalicza się drogi stanowiące
połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedziby gmin
między sobą, analizując obecny stan widać, że nie wszystkie drogi powiatowe to
kryterium spełniają.
Drogi gminne obsługujące gminę Świątki (ogłoszone w Dzienniku Urzędowym
byłego województwa olsztyńskiego) o łącznej długości ok. 29,0 km, posiadają
nawierzchnię twardą na długości 1,65 km tj. 5,7%.
Dotychczasowe drogi zakładowe zgodnie z zapisami zawartymi w Dzienniku
Ustaw nr 106 z dnia 21 lipca 1998 roku zaliczone zostały do dróg wewnętrznych.
Drogi gminne i wewnętrzne tworzą układ komunikacyjny bezpośrednio
obsługujący sieć osadniczą (w tym i rozproszoną), zapewniając dojazd do pól i lasów.
Łączna długość wszystkich dróg twardych na terenie gminy Świątki wynosi ok. 78
km, co daje wskaźnik gęstości dróg twardych wynoszący 47 km na 100 km2.
Wskaźnik ten określa, że jest to gmina o średniej gęstości dróg twardych. Drogi te
wymagają poprawienia stanu technicznego, a więc budowy nowych nawierzchni na
szczególnie ważnych dla prawidłowego funkcjonowania gminy i obsługi mieszkańców.
Na mapie inwentaryzacyjnej gminy pokazano układ komunikacyjny obsługujący
gminę Świątki z podziałem na kategorie dróg i rodzaj nawierzchni.
82
8.2. Natężenie ruchu
Oceną dostosowania dróg do potrzeb użytkowników jest natężenie wyrażone
ruchem notowanym do przepustowości dróg. Pomiary ruchu wykonane w roku 1995 i
2000 na drodze wojewódzkiej nr 530 oraz na drodze wojewódzkiej nr 593 wykazują
spadek natężenia ruchu: na drodze nr 530 – 20,3% (750 poj./dobę w 1995r. na 598
poj./dobę w 2000r.), na drodze nr 593 – 11% (550 poj./dobę w 1995r. na 490 poj./dobę w
2000r.).
Pomiary ruchu wykazują, że jest to niewielkie natężenie niepowodujące dużej
uciążliwości dla mieszkańców.
Analizując rozwój motoryzacji należy wspomnieć, że w ostatnich latach wzrósł
udział w ruchu pojazdów ciężarowych wysokotonażowych. Samochody te wywierają
zasadniczy wpływ na odkształcenia słabych nawierzchni.
Przez miejscowość Światki przechodz drogi układu nadrzędnego w gminie
i należą do nich: droga wojewódzka nr 530 Ostróda – Łukta – Dobre Miasto, droga
powiatowa nr 26122 Świątki – Jonkowo oraz droga powiatowa nr 26118 Świątki –
Żardeniki.
8.3. Diagnoza stanu istniejącego
Barierą w prawidłowym funkcjonowaniu układu komunikacyjnego dróg w gminie
Świątki jest ich stan techniczny – dotyczy to głównie dróg gminnych.
Brak planowanych modernizacji i odnów dróg przyczynia się do dalszego pogarszania
stanu – dotyczy to szczególnie dróg powiatowych.
W pierwszej kolejności należałoby poprawić stan techniczny tzn. wykonać
nawierzchnię twardą na drogach powiatowych:
nr 26115 – odcinek drogi do Konradowa;
nr 26117 – na odcinku drogi Konradowo – Worławki;
nr 26123 - na odcinku drogi Skolity – Kalisty.
Dodatkowo w miarę możliwości należałoby zmodernizować najważniejsze odcinki
dróg gminnych.
-
Dodatkową barierą w prawidłowym funkcjonowaniu dróg powiatowych i gminnych jest
ich duże rozbudowanie. Drogi te należałoby przeanalizować pod kątem funkcjonalności i
ewentualnie obniżyć kategorie dróg niespełniających wymagań zawartych w Dz. U. nr
106 z 1998 r.
Reasumując, istniejący układ komunikacyjny po wykonaniu potrzebnych modernizacji
i remontów będzie w sposób prawidłowy obsługiwał gminę i zapewni mieszkańcom
dostępność różnych form aktywności społecznej i gospodarczej.
83
9. Infrastruktura techniczna
9.1. Gospodarka wodna
Na terenie gminy około 90% ludności posiada zbiorowe ujęcia wody oraz sieć
wodociągową zbiorowego zaopatrzenia.
Istniejące ujęcia wody pokrywają w większości potrzeby wody pitnej, są
zagospodarowane, posiadają hydrofornie i stacje uzdatniania wody.
Teren gminy Świątki posiada dość duże zasoby wód wgłębnych, szczególnie w
środkowej i środkowo-wschodniej i południowej części gminy, gdzie wydajność
poszczególnych studni osiąga 90 m3/h.
Część północna i zachodnia gminy posiadają gorsze warunki hydrogeologiczne ,
a studnie posiadają wydajność rzędu 110-40 m3/h.
W części miejscowości ludność zaopatrywana jest w wodę z indywidualnych
źródeł – studni wierconych i kopanych. Jakość uzyskiwanej wody wymaga uzdatniania z
uwagi na ponadnormatywne ilości Fe i Mn.
Na terenie gminy nie występuje deficyt wody.
Wodociągi zbiorowe
Kwiecewo – miejscowość zwodociągowana w 100% siecią wodociągową rozdzielczą z
ujęcia wody w Kwiecewie. Z powyższego ujęcia zaopatrywane są miejscowości:
Glotowo – gm. Dobre Miasto
Długość tej sieci wynosi:
- 7,6 km - sieć wodociągowa magistralna
- 2,4 km - sieć wodociągowa rozdzielcza
Stan techniczny tej sieci jest dobry.
Przy ujęciu wody w Kwiecewie składającym się z 2-ch studni wierconych o parametrach
Q = 61 m3/h, H = 55,7 m
Q = 72 m3/h, H = 61,0 m
znajduje się stacja uzdatniania wody, której wydajność wynosi 5040 m3/d.
Obecnie na powyższym ujęciu produkcja wody wynosi 80 m3/h, a sprzedaż wody 62
m3/h.
Gołogóra – zwodociągowana w 100% siecią wodociągową rozdzielczą z ujęcia wody
w Gołogórze. Wszyscy mieszkańcy włączeni są do sieci wodociągowej.
Z powyższego ujęcia zaopatrywane są miejscowości:
Gołogóra
Skolity
Przy ujęciu wody w Gołogórze składającym się z 2-ch studni wierconych o parametrach
Q = 58 m3/h, H = 71 m
Q = 37 m3/h, H = 72 m
Obecnie na powyższym ujęciu produkcja wody wynosi 32,5 m3/h, a sprzedaż wody 25
m3/h.
Komalwy - miejscowość popegeerowska w pełni zwodociągowana siecią wodociągową
magistralną i roozdzielczą. Wszyscy mieszkańcy Komalw i Walentynowa włączeni są do
sieci wodociągowej.
84
Komalwy
Walentynowo
Przy ujęciu wody w Komalwach składającym się z 2-ch studni wierconych o parametrach
Q = 13 m3/h, H = 126 m
Q = 9 m3/h, H = 127 m
Obecnie na powyższym ujęciu produkcja wody wynosi 8 m3/h, a sprzedaż wody 6 m3/h.
Urząd Gminy podjął decyzję wyłączenia powyższego ujęcia wody i stacji uzdatniania
i podłączenia tych miejscowości oraz Konradowa z ujęcia wody w Świątkach. Wykonano
już projekt techniczny sieci wodociągowej Świątki – Komalwy oraz WalentynowoKonradowo.
Drzazgi - miejscowość popegeerowska w pełni zwodociągowana siecią wodociągową
magistralną i rozdzielczą. Wszyscy mieszkańcy Drzazg i Jankowa włączeni są do sieci
wodociągowej.
Drzazgi
Jankowo
Przy ujęciu wody w Drzazgach składającym się z 1-nej studni wierconych o parametrach
Q = 79,5 m3/h, H = 80 m
m3/h.
Różynka – miejscowość zwodociągowana w 100% siecią wodociągową przesyłową i na
terenie miejscowości rozdzielczą. Zaopatrzenie w wodę odbywa się z gminy Jonkowo.
Worławki - miejscowość zwodociągowana w 100% siecią wodociągową przesyłową i na
terenie miejscowości rozdzielczą. Zaopatrzenie w wodę odbywa się z gminy Lubomino
z ujęcia wody w Wilczkowie.
Wodociągi wiejskie
Świątki – ośrodek gminny zwodociągowany w 100% siecią wodociągową rozdzielczą.
Zaopatrzenie
w wodę odbywa
się z
ujęcia
wody w Świątkach.
85
Przy ujęciu wody w Świątkach składającym się z 2-ch studni wierconych o parametrach
Q = 59 m3/h, H = 83 m
Q = 90 m3/h, H = 85 m
m3/h.
Łumpia – miejscowość popegeerowska w pełni zwodociągowana siecią wodociągową
magistralną i rozdzielczą z ujęcia wody zlokalizowanego przy obiektach PGR w Łumpi
Stan techniczny tej sieci jest zadowalający.
Przy ujęciu wody w Łumpi składającym się z 1-nej studni wierconych o parametrach
Q = 20 m3/h, H = 79,5 m
m3/h.
Włodowo - miejscowość zwodociągowana w 100% (łącznie z zabudową rozproszoną)
siecią wodociągową przesyłową i na terenie miejscowości rozdzielczą. Zaopatrzenie w
wodę odbywa się z ujęcia wody we Włodowie.
Przy ujęciu wody we Włodowie składającym się z 2-ch studni wierconych o parametrach
Q = 40 m3/h, H = 74,5 m
Q = 34 m3/h, H = 82 m
m3/h.
Brzeźno - miejscowość zwodociągowana ww 100% siecią wodociągową magistralną i
rozdzielczą z ujęcia wody w Brzeźnie.
Stan techniczny tej sieci jest zadowalający.
Przy ujęciu wody w Brzeźnie składającym się z 1-nej studni wierconych o parametrach
Q = 15,0 m3/h, H = 63 m
Obecnie na powyższym ujęciu produkcja wody wynosi 1,3 m3/h, a sprzedaż wody 1 m3/h.
Brzydowo - miejscowość zwodociągowana w 100% (łącznie z zabudową rozproszoną)
siecią wodociągową przesyłową i na terenie miejscowości rozdzielczą. Zaopatrzenie w
wodę odbywa się z ujęcia wody zlokalizowanego przy PGR Brzydowo.
Przy ujęciu wody w Brzydowie składającym się z 2-ch studni wierconych o parametrach
Q = 11 m3/h, H = 60,8 m
Q = 40 m3/h, H = 56,8 m
znajduje się stacja uzdatniania wody, której wydajność wynosi 1200 m 3/d.
m3/h.
Żardeniki - miejscowość zwodociągowana w 100% siecią wodociągową rozdzielczą.
Zaopatrzenie w wodę odbywa się z ujęcia wody w Żardenikach.
Brak danych dotyczących parametrów ujęcia wody jak również długości sieci
wodociągowej.
86
9.2. Gospodarka ściekowa
Gmina praktycznie nie jest skanalizowana ( z wyjątkiem Świątek ), a gospodarka
ściekowa funkcjonuje w oparciu o zbiorniki bezodpływowe często nieszczelne.
Obecnie jedynie w 1-nej miejscowości ścieki są utylizowane w M-B-CH oczyszczalni
ścieków.
Świątki - miejscowość objęta jest siecią kanalizacji sanitarnej w pełnym zakresie tj. w
100%. Długość tej sieci wynosi 4200 m.
Ścieki z wsi dopływają do M-B-CH oczyszczalni ścieków zlokalizowanej w
kierunku północnym poza miejscowością.
Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rów melioracyjny wpadający w odl. Ca
9 km do rzeki Pasłęki.
Obecnie miejscowość Świątki obsługuje M-B-CH oczyszczalnia ścieków
zrealizowana w 1994r. i zmodernizowana w latach 2002-2003.
Technologia oczyszczalni oparta jest o osad czynny.
Przepustowość oczyszczalni wynosi ( wg pozwolenia wodnoprawnego ) Qdśr = 300 m3/d.
Aktualnie dopływa na oczyszczalnię 130 m3/d
Schemat technologiczny oczyszczalni :
punkt zlewczy ścieków dowożonych
krata ręczna płaska (usuwanie zanieczyszczeń stałych ze ścieków dowożonych)
piaskownik pionowy
krata łukowa mechaniczna(usuwanie zanieczyszczeń stałych ze ścieków
surowych dopływających)
- komory osadu czynnego CBR-FOS Vcz = 2 x 100 m3 = 200 m3
- komora zagęszczania osadu nadmiernego Vcz = 26 m3
- poletko osadowe – 4 kwatery o pow. 348 m2
- przepompownia odcieków
- staw ściekowy i kanalizacja odprowadzające ścieki oczyszczone do odbiornika.
Ścieki surowe z terenu miejscowości doprowadzone są do oczyszczalni
kolektorem sanitarnym. Oczyszczanie mechaniczne odbywa się na kracie ręcznej,
piaskowniku pionowym, kracie mechanicznej. Ścieki po wstępnym oczyszczeniu dopłyną
do zbiornika retencyjnego, którego zadaniem jest uśrednianie składu ścieków oraz
przyjęcie ścieków poza cyklem pracy reaktora biologicznego CBR-FOS. Komory reaktora
CBR-FOS pracują w cyklu 5-fazowym, w trakcie którego odbywa się usuwanie związków
węgla, fosforu i azotu.
-
W pozostałych miejscowościach brak rozwiązań systemowych gospodarki ściekowej.
9.3. Gospodarka gazowa
Skrajem północnej części gminy przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia Dn 100
mm relacji Dobre Miasto - Morąg. Na trasie, przy miejscowości Wilczkowo gm. Lubomino
znajduje się stacja redukcyjna Io.
Gmina posiada zatwierdzoną koncepcję gazyfikacji gminy ale dotychczas nie
zrealizowała powyższej w postaci realizacji sieci.
Koncepcja gazyfikacji przewiduje zaopatrzenie w gaz gminy ze stacji redukcyjnej I o przy
Wilczkowie.
87
9.4.Ocena stanu istniejącego
Z przeprowadzonych analiz stanu istniejącego wynikają następujące wnioski :
1. Większość miejscowości gminy posiada wiejskie lub zbiorcze ujęcia wody i jest
zwodociągowana siecią rozdzielczą bądź przesyłową magistralną.
2. Na terenie gminy istnieją możliwości ujmowania wód użytkowych wgłębnych
( brak deficytu wody ) – w perspektywie nie będzie to stanowić bariery rozwojowej.
3. Wydajność istniejących ujęć wody, stanowiących ujęcia wiejskie i zbiorowe, jest
wystarczająca dla potrzeb perspektywicznych.
4. Konieczna jest sukcesywna modernizacja sieci w szczególności sieci wodociągowej
zrealizowanej za czasów działalności PGR – ów jak również zbiorowych ujęć wody.
5. Generalnie gospodarka wodna nie stanowi bariery rozwojowej gminy. Budowa
i rozbudowa sieci wodociągowej zbiorczej i rozdzielczej uzależniona jest jedynie od
możliwości finansowych gminy.
Gospodarka ściekowa
Teren gminy praktycznie nie posiada kanalizacji. Wyjątek stanowi ośrodek gminny
Świątki. Miejscowość jest skanalizowana w ca 100 %, a ścieki utylizowane
w mechaniczno – biologiczno - chemicznej oczyszczalni ścieków.
Na terenie wszystkich pozostałych miejscowości brak jest zorganizowanego
systemu utylizacji ścieków.
Wykonana jest dokumentacja techniczna (wraz z pozwoleniem na budowę) na
kanalizację sanitarną z przesyłem do Świątek z miejscowości: Kwiecewo, PGR Drzazgi i
Jankowo.
Z uwagi na położenie gminy, budowę geologiczną terenu, walory przyrodnicze i
krajobrazowe należy dążyć do skanalizowania gminy w zasięgu
maksymalnym z
wykorzystaniem istniejących systemów kanalizacyjnych w Świątkach oraz istniejącej
oczyszczalni ścieków w Świątkach bądź budowę nowych obiektów utylizacji ścieków w
zależności od możliwości ich lokalizacji, odbiorników ścieków o odpowiednim przepływie
SNQ oraz uwarunkowań ekonomicznych.
Wnioski:
1. Na terenie gminy Świątki występuje znaczne niedoinwestowanie w zakresie zbiorczej
sieci kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich. Wsie
rolników indywidualnych oraz jednostek osadniczych po byłych PGR-ach nie są
praktycznie skanalizowane, a
ścieki
bytowo-gospodarcze zbierane są
w zbiornikach bezodpływowych najczęściej o złym stanie technicznym. Generalnie
brak jest komunalnych, wiejskich oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych
przesyłowych. Stanowi to znaczną barierę inwestycyjną na tych terenach.
2. Miejscowości położone na terenach o nieciągłej izolacji od użytkowych warstw
wodonośnych nie mają rozwiązanego problemu gospodarki ściekowej. Należy dążyć
do objęcia siecią kanalizacji sanitarnej wszystkich obiektów położonych na terenach o
izolacji nieciągłej, w zlewni pojeziernej oraz w bezpośredniej strefie ochrony jezior.
3. Na tych terenach należy dążyć do realizacji kanalizacji sanitarnej w 1-szym etapie w
miejscowościach już zwodociągowanych poprzez budowę kanalizacji sanitarnej z
oczyszczalnią ścieków bądź przesyłem do systemu kanalizacji sanitarnej Świątek lub
oczyszczalni ścieków projektowanych dla poszczególnych miejscowości.
88
4. Na terenach o stwierdzonej izolacji nieciągłej zaleca się realizację kanalizacji
sanitarnej zbiorczej grupowej lub rozwiązań indywidualnych kanalizacji (dla jednej
wsi) z wykluczeniem rozwiązań opartych o zbiorniki bezodpływowe
5. Na terenach pozostałych, znacznie mniej wrażliwych na antropopresję,
o izolacji ciągłej dopuszcza się inne, zgodne z prawem rozwiązania gospodarki
ściekowej.
6. Brak wysokosprawnych oczyszczalni ścieków (z wyjątkiem oczyszczalni w
Świątkach) stanowi duże zagrożenie dla wód powierzchniowych (jeziora, rzeki)
i jest potencjalnym źródłem stałego dopływu zanieczyszczeń do odbiorników.
Słabe strony gminy
Mocne strony gminy
1. Brak skanalizowania
gminy
z wyjątkiem ośrodka
Gminnego Świątki.
2. Brak
gazyfikacji
gminy (brak sieci
gazowej
średniego
ciśnienia)
3. Brak
pełnego
zwodociągowania
gminy
w
oparciu
o
wodociągi zbiorowe.
1. Wysoki stopień zwodociągowania gminy ca 90%
2. Istniejące, wydajne zbiorowe ujęcia wody w pełni pozwalające na
perspektywiczne zaspokojenia potrzeb gminy.
3. Zrealizowana w projekcie technicznym i przygotowana do
wykonania sieć wodociągowa przesyłowa Świątki – Komalwy i sieć
rozdzielcza Komalwy – Konradowo.
4. Istniejąca w miejscowości
Świątki wysokosprawna MBCH
oczyszczalnia ścieków.
5. Skanalizowany ośrodek gminny Świątki.
6. Zrealizowana w projekcie technicznym i przygotowana do
wykonania kanalizacja sanitarna dla miejscowości Kwiecewo,
Drzazgi i Jankowo z odprowadzeniem ścieków do kanalizacji
sanitarnej w Świątkach.
7. Na terenie gminy Lubomino przy m-ci Wilczkowo istniejąca stacja
redukcyjna gazowa I o
9.5. Elektroenergetyka
Obszar Gminy Świątki usytuowany jest na terenie działania Zakładu
Energetycznego S.A.
w Olsztynie w Rejonie Energetycznym Ostróda ( część
zachodnia) i w Rejonie Energetycznym Lidzbark (część wschodnia)
Zaopatrzenie w energię elektryczną Gminy odbywa się ze stacji 110/15 kV Dobra
Miasto linią SN 15 kV Jonkowo przez Glotowo, oraz poprzez PZ Miłakowo 15/15 kV
pracujący w relacji linii 15 kV Miłakowo - Łukta przez Mostkowo i Miłakowo – Dobre
Miasto .
Energia elektryczna do odbiorców doprowadzana jest , w większości
poprzez stacje transformatorowe 15/0,4 kV promieniowo podłączone do sieci
rozdzielczej 15 kV.
Przez teren Gminy przebiegają linie napowietrzne wysokiego napięcia o znaczeniu
ponad lokalnym. Jest to linia WN 110 kV relacji Mątki – Piotrowiec oraz linia
napowietrzna WN 400 kV Mątki - Gdańsk
Zarówno konfiguracja sieci
elektroenergetycznej jak i stan
urządzeń
zasilających zapewnia wystarczającą dyspozycyjność i duże możliwości przesyłowe
gwarantujące właściwe zabezpieczenie potrzeb elektroenergetycznych gminy .
Na większości obszaru gminy, ewentualne plany inwestycyjne wymagające
zabezpieczenia elektroenergetycznego można realizować po wykonaniu lokalnych
dowiązań do istniejącej sieci SN 15 kV i wybudowaniu stacji 15/0,4 kV w
zależności od potrzeb.
89
10.
Diagnoza uwarunkowań
kierunków rozwoju
zagospodarowania
przestrzennego
–
zarys
Diagnoza uwarunkowań rozwoju została przedstawiona w niniejszym opracowaniu
w aspektach głównych elementów zagospodarowania przestrzennego jakimi są:
środowisko przyrodnicze, sieć osadnicza, dorobek kulturowy, funkcje gospodarcze i
infrastruktura techniczna, w ujęciu układów obszarowych, węzłowych i liniowych.
Określone zostały uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, bariery i konflikty oraz
rezerwy tkwiące w zagospodarowaniu przestrzennym w ujęciu dynamicznym, który
pozwolił na określenie głównych kierunków rozwoju przestrzennego gminy.
Stworzyło to przesłanki do wyodrębnienia na terenie gminy obszarów o podobnych
uwarunkowaniach rozwoju, które będą miały w pewnym zakresie wspólną politykę
przestrzenną (np. zagadnienia ochrony środowiska, standardy zabudowy, kierunki
rozwoju itp.).
W syntetycznym ujęciu zostało to zagadnienie przedstawione na załączonej mapce
i w legendzie scharakteryzowane zostały jednostki funkcjonalno – przestrzenne o
podobnych uwarunkowaniach rozwoju.
Na terenie gminy zostały wyodrębnione 5 jednostek funkcjonalno przestrzennych.
Wszystkie jednostki oprócz doliny Pasłęki – symbol jednostki „P” posiadają podobne
uwarunkowania rozwoju z dominującą funkcją gospodarczą – rolnictwo, a szerzej ujmują
gospodarka żywnościowa. Niewielkie różnice w gospodarowaniu na ich obszarze
wynikają z ograniczeń lub preferencji w gospodarowaniu na terenach wrażliwych na
antropopresję. W związku z tym, że główną funkcją na całym obszarze gminy będzie
rolnictwo nazwy jednostek strukturalnych nawiązują do nazwy największej jednostki
osadniczej na jej obszarze lub cechy charakterystycznej. Są to jednostki: „W” –
Włodowo, „B” – Brzydowo, „P” –Dolina Pasłęki, „Sw” – Świątki, „K” – Kwiecewo.
Symbol obszaru
Diagnoza obszaru
W
Największa jednostka osadnicza – Włodowo. Dominująca funkcja obszaru rolnictwo. Występują bardzo korzystne warunki przyrodniczo – rolnicze.
Znaczne zasoby gruntów w A.N.R.S.P stwarzają sprzyjające warunki do
rozwoju gospodarstw farmerskich. W istniejącym zainwestowaniu przewaga
zabudowy zagrodowej. Brak jest kanalizacji sa nitarnej. Możliwość realizacji
niewielkich zakładów związanych z przetwórstwem rolno – spożywczym. Na
obszarze występują warunki do realizacji usług agroturystycznych w
istniejących i nowych gospodarstwach rolnych. Nadrzędny układ
komunikacyjny wiążący obszar z ośrodkiem gminy oraz sąsiednimi gminami i
województwem to droga wojewódzka nr 530(Ostróda – Łukta – Dobre Miasto)
i droga powiatowa Miłakowo - Kalisty
B
Największa jednostka osadnicza – Brzydowo. Dominująca funkcja - rolnictwo.
Występują korzystne warunki przyrodniczo – rolnicze. Znaczne zasoby
gruntów w A.N.R.S.P preferują obszar do rozwoju gospodarstw farmerskich.
W istniejącym
zainwestowaniu przewaga
zabudowy po byłych
gospodarstwach wielkotowarowych. Wskazana rewitalizacja zabudowy
mieszkalnej. Brak kanalizacji sanitarnej. Mo żliwość realizacji niewielkich
zakładów związanych z przetwórstwem rolno – spożywczym. Nadrzędny
układ komunikacyjny wiążący obszar z ośrodkiem gminy oraz sąsiednimi
gminami i województwem to droga wojewódzka nr 530(Ostróda – Łukta –
Dobre Miasto)i droga powiatowa Boguchwa ły– Kalisty.
90
P
Sw
K
Dominująca funkcja ochronna ze względu na wybitne walory przyrodniczo –
krajobrazowe i objęcie ochroną prawną jako Obszar Chronionego Krajobrazu
Doliny Pasłęki i ochroną rezerwatową Ostoja Bobrów na Rzece Pasłęce.
Wskazane działania fitomelioracji w kierunku zabezpieczenia brzegów rzeki
Pasłęki. Teren o wzmożonej infiltracji od poziomu wodono śnego. Zwiększone
rygory w zakresie gospodarki wodno – ściekowej. Po skanalizowaniu terenów
przydatnych pod zainwestowanie, wskazany rozwój funkcji turystycznej o
małej intensywności zabudowy. W rolnictwie wskazane są ekologiczne zasady
gospodarowania.
Największa jednostka osadniczą i równocześnie głównym ośrodkiem obsługi
gminy jest miejscowość Światki. Korzystne warunki przyrodniczo – rolnicze i
krajobrazowe. Obszar predystynowany do rozwoju wielofunkcyjnego, to
znaczy równorzędny rozwój rolnictwa i przedsi ębiorczości oraz agroturystyki.
Na obszarze istnieje możliwość intensywnego rozwoju funkcji gospodarczych
ze względu na mniejsza niż na pozostałym obszarze gminy wrażliwość na
antropopresję. W miejscowości Świątki istniejąca kanalizacja i oczyszczalnia
gminna, do której planuje się odprowadzenie ścieków z części gminy.
Powiązanie obszaru i miejscowości świątki z układem dróg wojewódzkich i
sąsiednimi gminami przez drogę wojewódzką nr 530 (Ostróda – Łukta –
Dobre Miasto)
Największa jednostka osadnicza i zarazem pomocniczy o środek obsługi
gminy – wieś Kwiecewo. Teren o korzystnych warunkach przyrodniczo –
rolniczych i walorach krajobrazowych. Objęty częściowo ochroną
krajobrazową. Znaczna wrażliwość na antrpopresję z uwagi na położenie
wododziałowe. Konieczne działania w kierunku zatrzymania wody na
obszarze, przez dolesienia, realizację małej retencji. Preferencje rozwoju
wielofunkcyjnego – rolnictwa, turystyki, leśnictwa i przedsiębiorczości. W
rolnictwie rozwój mniejszych gospodarstw z uwagi na przesuszanie obszaru w
uprawach monokultur. Postulowany rozwój grup producenckich. Nadrzędny
układ komunikacyjny wiążący obszar z ośrodkiem gminy oraz sąsiednimi
gminami i województwem to droga wojewódzka nr 530(Ostróda – Łukta –
Dobre Miasto) oraz droga wojewódzka nr 593 (Miłakowo – Dobre Miasto) i
drogi powiatowe.
91
11. Interpretacja niektórych pojęć przyjętych w studium gminy
Agroturystyka
Dodatkowa działalność gospodarcza w dziedzinie turystyki w oparciu o gospodarstwo
rolne, zabezpieczająca miejsca noclegowe i wyżywienie.
Antropopresja - wyrąb lasów itp. działalność człowieka powodująca zmiany w
środowisku przyrodniczym. Antropopresja ma na ogół skutki negatywne np.
zanieczyszczenie wód, powietrza, hałas,.
Interesie publicznym - należy przez to rozumieć uogólniony cel dążeń działań,
uwzględniających zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych
społeczności, związanych z zagospodarowaniem przestrzennym;
Inwestycji celu publicznego - należy przez to rozumieć działania o znaczeniu lokalnym
(gminnym) i ponadlokalnym (powiatowym, wojewódzkim i krajowym), stanowiące
realizację celów, o których mowa w art. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami
Infrastruktura techniczna – należy przez to rozumieć obiekty i urządzenia techniczne
służące zaspokajaniu potrzeb bytowych i gospodarczych w danym układzie osadniczym,
na które składają się : system komunikacji i transportu ( drogi, ulice, itp. ) oraz uzbrojenia
( wodociągi i kanalizacja, sieci energetyczne i telekomunikacyjne, itp.),
jednostka osadnicza oznacza skupisko istniejącej zabudowy posiadające funkcje
mieszkania, pracy i wypoczynku, której przypisana jest określona nazwa.
nowa zabudowa może być realizowana w nawiązaniu do istniejących jednostek
osadniczych oznacza, że nowa zabudowa powiązana jest z istniejącą jednostką
osadniczą wspólnym systemem uzbrojenia w infrastrukturę techniczną jak zaopatrzenie
w wodę, kanalizację sanitarną, energię elektryczną i system komunikacyjny i oddalona
od niej na mniej niż 250,00 m.
parametrach i wskaźnikach urbanistycznych - należy przez to rozumieć parametry i
wskaźniki ustanawiane w dokumentach planistycznych, zgodnie z przepisami, o których
mowa w art. 10 ust. 4, art. 16 ust. 2 i art. 40;
standardach - należy przez to rozumieć zbiory i zakresy wymagań dotyczących
opracowań i dokumentów planistycznych oraz zasady stosowania w nich kategorii
i parametrów dotyczących zagospodarowania przestrzennego;
Struktura przestrzenna zabudowy wsi, którą stanowi:
-
zabudowa skupiona charakteryzująca się znacznym stopniem skupienia
zabudowy i wyraźnym kształtem obrysu zewnętrznego. Z reguły stanowią ją
jednostki osadnicze z ciągłą, zwartą zabudową w większości ukształtowane
historycznie na zabytkowym układzie drogowym z częścią usługową,
produkcyjną i mieszkalną;
-
zabudowa rozproszona charakteryzująca się małym stopniem skupienia bez
wyraźnego obrysu zewnętrznego. Jest to z reguły zabudowa mieszkalno –
produkcyjna powiązana bezpośrednio z miejscem pracy tj. rolna, rybacka lub leśna.
rolnictwo ekologiczne (zintegrowane)
Rolnictwo ekologiczne polega na wykorzystaniu zasad funkcjonowania agrosystemów
i krajobrazu rolniczego. Rolnictwo to dopuszcza stosowanie środków chemicznych, ale
po uprzednim rozpoznaniu niezbędnych potrzeb i właściwych proporcji.
Najważniejszymi cechami rolnictwa ekologicznego są :
92
− kompleksowy sposób traktowania procesów przyrodniczych, z którymi wiąże się
produkcja rolna,
− zamknięty obieg substancji w obrębie gospodarstwa ze zróżnicowaną strukturą
produkcyjną
− duża dbałość o glebę i dobre odżywienie organizmów ją zamieszkujących
W rolnictwie ekologicznym podstawową zasadą jest prowadzenie racjonalnej
gospodarki rolnej, a nie zakaz intensywnej produkcji.
Usługi komercyjne - należy przez to rozumieć usługi o charakterze rynkowym,
nastawione na osiągnięcie zysku;
Usługi nieuciążliwe - należy przez to rozumieć usługi związane z obiektami nie
zaliczanymi do szczególnie pogarszających stan środowiska i zdrowia ludzi lub
mogących pogorszyć stan środowiska, nie emitujące nieprzyjemnych zapachów,
widocznych dymów i oparów, nie wymagające składowania odpadów na otwartej
przestrzeni, a także nie generujące hałasu o dużym natężeniu w porze nocnej (np. lokale
gastronomiczne z działalnością nocną) oraz nie powodujące innych uciążliwości poza
granicami nieruchomości;
usługi oświaty - należy przez to rozumieć w szczególności przedszkole, szkołę
podstawową, gimnazjum;
usługi publiczne - należy przez to rozumieć usługi mające na celu realizację celów
publicznych,

studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

Podobne dokumenty

Marokański mur.

TO Żebym wreszcie powiedzieć mógł, co siedzi we mnie

Mury. Perspektywa komparatysty Poznań, 3 grudnia 2013 (wtorek

Zapora wodna - fragment Kroniki Wilkanowa (Chronik von

kliknji tutaj - Boeser-Wolf

Jerzy Vetulani o kobietach wyzwolonych na

ulotka Wyjdź zza muru uprzedzeń - I Liceum Ogólnokształcące im. T