Rynek mocy Szansa czy zagrożenie dla kogeneracji?

Ź ródła ciepła i energii elektrycznej
Rynek mocy
Szansa czy zagrożenie dla kogeneracji?
Capacity Market
An opportunity or a threat for cogeneration?
WOJCIECH DĄBROWSKI
W lipcu br. Ministerstwo Energetyki (ME) przedstawiło do konsultacji społecznych projekt wprowadzenia rynku
dwutowarowego energii elektrycznej w Polsce poprzez uruchomienie tzw. rynku mocy (RM). Oznacza to, że oprócz
sprzedawania i kupowania energii elektrycznej, jak do tej pory, będą dokonywane także transakcje polegające na
zakupie przez Operatora Sieci Przesyłowej (OSP) od producentów ich gotowości do dostarczenia określonej ilości
mocy do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE).
Słowa kluczowe: rynek mocy, energia elektryczna
Last July, the Ministry of Energy (ME) presented a proposal for the introduction of a dual-commodity market in Poland
by launching the so-called capacity market (CM). This means that in addition to buying and selling of electricity, as
has been the case so far, transactions will also be contracted involving the purchase by the Transmission Network
Operator (TSO) of producer’s readiness to supply a specific quantity of capacity to the Polish Power System (PPS).
Keywords: capacity market, electricity
Wprowadzenie
Dzięki wdrożeniu rynku mocy producent energii miałby gwarancję uzyskiwania stałych wpływów ze sprzedaży mocy dyspozycyjnej. Takie gwarantowane przychody i wynikająca z nich stabilność ekonomiczna mają zachęcać do podejmowania inwestycji: budowania nowych mocy produkcyjnych i modernizowania istniejących, a także do niewycofywania mocy istniejących.
Podstawową korzyścią z wprowadzenia rynku mocy będzie zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez zapewnienie
odpowiedniego poziomu sterowalnych mocy wytwórczych w KSE. Ich rozwój jest obecnie zagrożony w wyniku obniżenia hurtowych
cen energii, co jest skutkiem m.in. rozwoju niesterowalnych źródeł OZE, a zwłaszcza farm wiatrowych. Stworzenie zachęty do inwestowania w nowe moce skutkować będzie również pozytywnymi skutkami dla środowiska i ochrony klimatu.
Rynek mocy nie jest rozwiązaniem nowym. Od wielu lat funkcjonuje na części obszaru USA. Ostatnio rozwiązanie rynku mocy
zostało wdrożone w Wielkiej Brytanii,
gdzie po uzyskaniu aprobaty Komisji
Europejskiej (KE) pierwsza aukcja
z dostawą na rok 2018 została przeprowadzona w grudniu 2014 r.
Propozycja Rynku Mocy dla Polski
bazuje w znacznym stopniu na rozwiązaniach brytyjskich. Ma to tę zaletę, że
zwiększa szanse na uzyskanie zgody na
wdrożenie rozwiązania.
Przy przygotowaniu ostatecznej wersji rozwiązania rynku mocy należy jednak także uwzględnić pewne różnice
jakie istnieją pomiędzy rynkami energii
w Polsce i Wielkiej Brytanii.
Korzyści, jakie może przynieść rynek
mocy nie są na ogół kwestionowane, brak
jednak definitywnego rozstrzygnięcia
o ostatecznym modelu funkcjonowania
RM. Przedstawienie pierwszego szkicu
koncepcji do konsultacji uznać należy
w tej sytuacji za szczególną zaletę, jednak
ostateczna ocena będzie możliwa dopiero
Wojciech Dąbrowski – Prezes Zarządu
PGNiG TERMIKA
34 Rys. 1.
Harmonogram prac nad wprowadzeniem rynku mocy w Polsce
Fig. 1 Schedule of work on the implementation of the capacity market in Poland
Źródło: Ministerstwo Energii.
9/2016
www.informacjainstal.com.pl
www.informacjainstal.com.pl
Źródła ciepła i energii elektrycznej
po przedstawieniu szczegółów. Tym bardziej, że możliwych wariantów rozwiązań
jest wiele.
Propozycja ME zakłada wprowadzenie tzw. „obowiązku mocowego”. określanego w MWe netto/rok, to jest wielkości
mocy jaką dana jednostka wytwórcza
będzie zobowiązana dostarczyć do KSE
w tzw. „okresach zagrożenia”, po cenie
wyznaczonej w wyniku akcji (element
modelu cenowego). Przewiduje się uruchomienie dwóch typów aukcji: aukcji głównej
i aukcji dodatkowej.
Kwestią nierozstrzygniętą jest wzajemna koegzystencja, systemu wsparcia dla
kogeneracji z mechanizmami rynku mocy.
Brak jasnej deklaracji, że wdrożenie rynku
mocy zostanie wsparte przez nowy system
wsparcia dla kogeneracji po roku 2018.
Dla branży byłoby niekorzystne, gdyby
nowy system wsparcia kogeneracji nie
został wdrożony. Gdyby jednak tak się
stało, konieczne byłoby zaprojektowanie
rozwiązań rynku mocy, które pozwoliłyby
na wykorzystanie jednego z bogactw polskiej energetyki – potencjału rozwoju
wysokosprawnej kogeneracji.
Rys. 2
Oszczędność paliwa jednostki kogeneracyjnej w porównaniu z produkcją w układzie rozdzielonym
Fig. 2 Cogeneration unit fuel savings compared with separate generation
Źródło: Zeszyt Naukowo-Techniczny PGNiG TERMIKA nr 1/ 2014
Rys.3.
Mechanizmy wsparcia w wybranych krajach Europejskich
Fig. 3 Support mechanisms in selected European countries
Źródło: Zeszyt Naukowo-Techniczny PGNiG TERMIKA nr 1/ 2014
9/2016
35
Ź
Wszystkie kwestie i wątpliwości muszą zostać rozstrzygnięte podczas, przewidywanych na najbliższe miesiące konsultacji.
Specyfika kogeneracji
Kogeneracja to jednoczesne wytwarzanie energii elektrycznej oraz ciepła z jednego strumienia wytworzonej pary wodnej. Taka technologia daje oczywiste korzyści, gdyż paliwo użyte do wytworzenia energii elektrycznej jest wykorzystywane także do celów ciepłowniczych. Sprawność układów wysokosprawnej kogeneracji wynosi 80%, podczas gdy w nowoczesnych elektrowniach tylko połowę, a w starych dużo mniej.
Niestety, wadą kogeneracji w naszym klimacie jest to, że zapotrzebowanie na ciepło nie jest równomierne przez cały rok. O ile
zatem w tzw. sezonie grzewczym wykorzystuje się wszystkie zalety produkcji energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu, o tyle w miesiącach letnich, przy spadku zapotrzebowania na ciepło, potencjał produkcyjny kogeneracji spada.
Mniejsza produkcja energii elektrycznej to mniejsze przychody z jej sprzedaży i gorsza sytuacja finansowa utrudniająca prowadzenie niezbędnych modernizacji i realizację nowych, niezbędnych, inwestycji. Ograniczone w ten sposób przychody ze sprzedaży
energii elektrycznej nie są niestety wystarczająco rekompensowane przychodami z rynku ciepła. Jego cena nie wynika tylko z decyzji
biznesowych producenta i konkurencji rynkowej, ale przeciwnie – w dużym stopniu kreowana jest przez decyzje administracyjne, które
często ją zaniżają. W wielu przypadkach cena ciepła z kogeneracji jest niższa niż cena z odpowiednich ciepłowni co nie znajduje
żadnego ekonomicznego uzasadnienia.
Rozwiązaniem, które ma rekompensować nieefektywności rynku jest system wsparcia. Jest on niezbędny zarówno dla utrzymania
produkcji w jednostkach istniejących (kogeneracja gazowa) jak też w celu zapewnienia środków na modernizacje i inwestycje. Różne
metody wspierania kogeneracji funkcjonują w Polsce od wielu lat. Ostatnie rozwiązanie, oparte o system świadectwa pochodzenia zostało wdrożone w roku 2007. System wsparcia kogeneracji w Polsce nie jest rozwiązaniem wyjątkowym. Analogiczne rozwiązania funkcjonują w wielu państwach Unii Europejskiej.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej
ujmuje w swoich przepisach kwestie dotyczące rozwoju wysokosprawnej kogeneracji. Wskazuje m.in., że państwa członkowskie
powinny oszacować możliwości rozwoju kogeneracji oraz stworzyć warunki do osiągania związanych z nią korzyści ekonomicznych.
W państwach UE zasadniczo dominuje, podobnie jak w przypadku energetyki odnawialnej, system tzw. feed–in, oparty na gwarantowanych prawem taryfach dla energii, bądź system feed-in premium, gdzie dopłata uzupełnia wpływy ze sprzedaży po cenach
rynkowych. Niektóre kraje wdrożyły także systemy oparte na formule sprzedaży praw majątkowych do świadectw pochodzenia (tzw.
certyfikatów), tak, jak to ma miejsce w Polsce, stosują także system kontraktów i dopłat do inwestycji.
W wielu krajach istnieją systemy mieszane. Wsparcie operacyjne często uzupełnione jest wsparciem inwestycyjnym w postaci
kontraktów i dopłat do inwestycji oraz ustalaniem stabilnych, niezmiennych przez 15-20 lat warunków inwestowania. Najlepszym
przykładem efektywności takiego podejścia jest Dania, gdzie obecnie ok. 50% produkowanej energii elektrycznej pochodzi z kogeneracji.
W innych krajach korzysta się ze wsparcia pośredniego producentów, na przykład gwarantując przyłączanie do systemów dystrybucyjnych nowo oddawanych mocy wytwórczych, co również obniża ryzyko inwestycyjne.
System wsparcia dla kogeneracji w Polsce, w swojej obecnej formie, będzie funkcjonował do roku 2018. Nie prowadzi się w tej
chwili prac nad modelem wsparcia dla kogeneracji, jaki miałby obowiązywać po tym czasie. Same rozwiązania rynku mocy mogą
jednak nie zapewnić bodźców rozwojowych tej branży, której potencjał wedle założeń Polityki Energetycznej Polski, zarówno tej
poprzedniej o horyzoncie czasowym do roku 2030, jak i opracowywanej obecnie, sięgającej roku 2050, powinien wzrosnąć dwa razy.
ME postuluje zakaz łączenia uczestnictwa w Rynku Mocy z innymi systemami wsparcia. Niektórzy eksperci uważają, że w Polsce nie
powinno się prowadzić oddzielnie prac nad wdrożeniem rynku mocy oraz prac nad nowym systemem wsparcia kogeneracji, mającym
obowiązywać po roku 2018. Występuje bowiem duża współzależność pomiędzy nimi. Producenci mogą wszak teoretycznie korzystać
z każdego z tych mechanizmów oddzielnie, albo z obu naraz zależnie od opłacalności, ale wówczas należy zadbać, by nie wystąpiło
zjawisko nadwsparcia, to znaczy przekazywania większej ilości środków finansowych, aniżeli jest to uzasadnione. Może też wystąpić
sytuacja, że dla korzyści biznesowych wytwórca będzie ograniczał produkcję energii elektrycznej w skojarzeniu i wytwarzał ją wyłącznie
w kondensacji, jeśli mechanizmy rynku mocy będą korzystniejsze dla tego drugiego rodzaju produkcji.
Zarówno zasadność łączenia różnych systemów wsparcia, jak też inne szczegółowe rozwiązania rynku mocy podlegające obecnie
konsultacji powinny być oceniane z punktu widzenia kosztów i korzyści społecznych. Taka ocena, wymaga przede wszystkim jak najszybszego podjęcia prac analitycznych zmierzających do wyliczenia skutków ekonomicznych poszczególnych wariantów rozwiązań
rynku mocy oraz jego odziaływania na poszczególne sektory dostaw „obowiązku mocowego” oraz odbiorców. Na razie takich wyliczeń brak. Kiedy odpowiednie symulacje powstaną, powinny być jak najszybciej udostępnione wszystkim uczestnikom prac nad rynkiem
mocy. Będzie to sprzyjało obiektywizacji wyboru ostatecznego rozwiązania i ograniczy możliwość forsowania rozwiązań korzystnych
tylko dla niektórych, najsilniejszych graczy rynkowych.
Uruchomienie rynku mocy może być szansą dla kogeneracji, pod warunkiem uwzględnienia w mechanizmach alokacji środków
dla producentów specyfiki branży produkcji energii elektrycznej w skojarzeniu z produkcją ciepła. Przy niewłaściwym ustawieniu
konkretnych rozwiązań może wystąpić skutek wręcz odwrotny.
Wnioski
36
1. Rynek mocy jest elementem planowanego w Polsce dwutowarowego rynku energii elektrycznej, tzn. handlowania zarówno wytworzoną energią elektryczną, jak i gwarancjami jej wytworzenia i przekazania do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego,
mierzonymi w jednostkach mocy. Ministerstwo Energii opracowało i przedstawiło w lipcu do konsultacji koncepcję funkcjonowania
tego rynku.
2. RM może stymulować rozwój i modernizację nowych mocy wytwórczych w Polsce, a przez to sprzyjać zwiększaniu bezpieczeństwa
energetycznego oraz ochronie środowiska i klimatu.
3. Zapewniając wyższy poziom bezpieczeństwa rynek mocy musi w pewnym stopniu podnieść koszty dla odbiorców. Konieczne jest
www.informacjainstal.com.pl
9/2016
Źródła ciepła i energii elektrycznej
przedstawienie wariantowych rozwiązań uwzględniających odmienne propozycje i podjęcie decyzji o ostatecznym kształcie rynku
dopiero po ocenie prognoz ekonomicznych dla każdego wariantu.
4. Kogeneracja w Polsce już dziś zapewnia znaczny poziom mocy wytwórczych niezbędnych z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego. Analizy pokazują, że zgłaszany już wcześniej postulat podwojenia produkcji energii w kogeneracji jest zasadny i możliwy
do efektywnej ekonomicznie realizacji. Biorąc pod uwagę niskie ceny ciepła z kogeneracji jej rozwój wymaga odpowiednich dodatkowych mechanizmów finansowania. Przedstawiony do konsultacji model rynku mocy będzie mógł być poddany ocenie w tym względzie dopiero po przedstawieniu szczegółowych analiz finansowych.
5. Warto się zastanowić czy razem z pracami nad rozwiązaniami rynku mocy nie uruchomić działań na rzecz spójnego z nim
systemu wsparcia dla kogeneracji, której rozwój pozwoliłby na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego przy najniższych
kosztach społecznych. Bazą dla odpowiednich rozwiązań mogą stać się propozycje rozwiązań przygotowane przez sektor kogeneracyjny, które były już prezentowane Ministerstwu Energetyki. n
37