1. Dolina Kwaczańska (słow. Kvačianska dolina) – krótka,

1. Dolina Kwaczańska (słow. Kvačianska dolina) – krótka,

Góry Choczańskie ( słow. Chočské vrchy) - grupa górska w Karpatach Zachodnich, należąca do
Łańcucha Tatrzańskiego. Leży w całości na terenie Słowacji. Ma formę pasma rozciągniętego ze
wschodu na zachód na długości ok. 18 km. Graniczy od północy z Pogórzem Orawskim, od
wschodu poprzez Kwaczańską Dolinę z Tatrami Zachodnimi, od południa z Kotliną Liptowską, a
od zachodu poprzez przełęcz Brestová z tzw. Szypską Fatrą, będącą najdalej na północ wysuniętą
częścią Wielkiej Fatry.
Góry Choczańskie składają się z trzech części (licząc od zachodu):



grupy Wielkiego Chocza, ciągnącej się od przełęczy Brestová i doliny Likawki na zachodzie
po przełęcz Vrchvarta i Dolinę Luczańską na wschodzie, w której wznosi się kulminacja
całego pasma - Wielki Chocz (słow. Velký Choč) - 1611 m n.p.m.;
Sielnickich Wierchów, ciągnącej się od Doliny Luczańskiej na zachodzie po Dolinę
Sesterską na wschodzie, w której najwyższymi szczytami są Luczańska Magura (1171 m
n.p.m.), Havrania (1130 m n.p.m.), Ostroň (1105 m n.p.m., w części północnej) i Sielnická
hora (1051 m n.p.m., w części wschodniej);
grupy Prosiecznego, ciągnącej się od Doliny Sesterskiej na zachodzie po Dolinę
Kwaczańską na wschodzie, w której najwyższymi szczytami są Prosieczne (1372 m n.p.m.)
i Hrádkovo (1206 m n.p.m.) w części wschodniej grupy oraz Prawnacz (1206 m n.p.m.),
Heliasz (1186 m n.p.m.) i Łomy (1278 m n.p.m.) w części zachodniej, oddzielonej od
poprzedniej Doliną Prosiecką.
W obrębie Gór Choczańskich wyróżniamy szereg głębokich dolin, z których najbardziej znanymi są
Dolina Kwaczańska i Dolina Prosiecka.
Roślinność ma charakter wysokogórski, zaznacza się wyraźnie piętrowość roślinna - w dolnych
piętrach przeważa buk i świerk, powyżej 1300 m rozpoczyna się pasmo kosówki i hal z bogatą florą
o charakterze alpejskim. We florze gór występuje wiele gatunków storczykowatych oraz innych
gatunków, podlegających ochronie.
Najcenniejsze fragmenty gór objęto ochroną rezerwatową, tworząc rezerwaty Chocz, Dolina
Prosiecka i Dolina Kwaczańska. Od początku lat 90. XX w. trwają prace studyjne, zmierzające do
objęcia całości pasma parkiem narodowym.
1. Dolina Kwaczańska (słow. Kvačianska dolina) – krótka,
głęboka dolina w Centralnych Karpatach Zachodnich na Słowacji,
stanowiąca granicę między Górami Choczańskimi (na zachodzie)
a Tatrami Zachodnimi (na wschodzie)[1]. Doliną spływa potok
Kwaczanka
Położenie
Dolina ma przebieg północ-południe. Wycięta jest pomiędzy masywami zaliczanego do Tatr
Zachodnich Ostrego Wierchu Kwaczańskiego (Ostrý vrch, 1128 m n.p.m.) na wschodzie a
ramieniem Hradkowej (Hrádkovo, 1206 m n.p.m.) i Czarnej Hory (Čierna hora, 1094 m n.p.m.),
należących już do Grupy Prosiecznego w Górach Choczańskich, na zachodzie. Jej południowy
(dolny) wylot znajduje się na wysokości ok. 630 m n.p.m. już na terenie Kotliny Liptowskiej, na
północnym skraju wsi Kwaczany (Kvačany). W północnej (górnej) części, w miejscu zwanym
Obłazy (Oblazy), na wysokości ok. 750 m n.p.m., dolina rozdziela się na trzy odnogi: północno-
wschodnią Dolinę Huciańską, którą płynie potok Hucianka (wg map słowackich: dalej Kwaczanka),
północno-zachodnią Dolinę Roztoki, którą płynie potok Roztoka (Ráztoka) i południowo-zachodnią
Dolinę Borowianki, którą płynie potok Borowianka (Borovianka). Wszystkie trzy odnogi
wyprowadzają już w obszar ograniczającego Góry Choczańskie od północy Rowu
Podtatrzańskiego. Długość doliny od Obłazów po dolny wylot wynosi niespełna 3 km.
Geologia i morfologia
Dolina ma charakter typowego wąwozu krasowego: jest wąska,
kręta, głęboka i pełna progów. Została wycięta tokiem Kwaczanki w
triasowych, ciemnych wapieniach i dolomitach tzw. serii
choczańskiej. Całą szerokość dna doliny (miejscami nie więcej niż 3
m) zajmuje koryto potoku, w którym woda utrzymuje się przez cały
rok. Zbocza doliny są bardzo strome, ich nachylenie przekracza
często 60°. Skalne turnie, ograniczające ją w wielu miejscach,
wznoszą się 100–200 m ponad dno doliny, natomiast sąsiadujące
szczyty sięgają 1200 m n.p.m. – a więc od 100 do 300 m wyżej niż
obszar źródliskowy potoków źródłowych Kwaczanki. Dolina jest
wynikiem erozyjnego działania potoku, który cierpliwie rozcinając
miękkie podłoże przeniósł z czasem swe źródliska z południowych
stoków Gór Choczańskich na sąsiadujące z nimi od północy,
zbudowane już z utworów fliszowych tereny Pogórza
Skoruszyńskiego i Pogórza Orawskiego.
Przyroda ożywiona
Cała dolina Kwaczanki jest zalesiona, jedynie najbardziej strome i skaliste miejsca pokrywają
bogate zbiorowiska roślinności naskalnej. Dolina Kwaczańska wraz z ograniczającym ją od
zachodu masywem Czarna Hora – Hradkowa oraz przyległymi do doliny stokami Ostrego Wierchu
Kwaczańskiego zostały objęte w 1967 r. rezerwatem przyrody Kvačianska dolina o powierzchni
467,3 ha.
Znaczenie komunikacyjne
Dnem doliny nie biegnie żadna droga ani nawet ścieżka. Ze względu na rezerwat przyrody przejście
bezpośrednio wzdłuż nurtu potoku jest zabronione (zresztą, przy wyższych stanach wody, wprost
niemożliwe). Lewym (orograficznie) stokiem doliny, miejscami ponad 100 m powyżej jej dna,
biegnie droga leśna z Kwaczan do Hut; schodzi ona do Doliny Huciańskiej ok. 700 m powyżej
Obłazów. Była ona mniej więcej do I wojny światowej licznie uczęszczana, w tym przez
liptowskich kupców udających się na jarmarki na Orawie. Droga ta jest zjezdna dla samochodów
terenowych, lecz nie jest dopuszczona do ruchu dla pojazdów samochodowych poza uprawnionymi.
Z Obłazów biegną drogi: w prawo doliną Hucianki do Hut, w lewo doliną Borowianki do
Wielkiego Borowego (również one nie są dopuszczone do ruchu publicznego).
Zagospodarowanie
Dolina nie jest zabudowana. Jedynie na Obłazach znajduje się kompleks zabudowań dwóch
dawnych młynów wodnych, wzniesionych w I połowie XIX w., chroniony obecnie jako jeden z
cenniejszych zabytków techniki w tej części Słowacji.
Turystyka
Sama dolina, ze względu na wspomnianą niedostępność i wymogi
ochrony przyrody, nie jest zwiedzana przez turystów. Drogą wzdłuż
doliny Kwaczanki biegnie czerwono znakowany
szlak turystyczny
z Kwaczan do Hut. Ponad Obłazami odgałęzia się od niego
szlak
niebieski, który obok młynów na Obłazach i dalej doliną Borowianki
prowadzi do Wielkiego Borowego. Najlepszy wgląd w Dolinę
Kwaczańską jest ze wspomnianego czerwonego szlaku, z wierzchołka
położonej tuż przy drodze skalnej turni zwanej Rogacz (Roháč, tuż
obok zabytkowy kamienny krzyż przydrożny z 1860 r.).
2. Dolina Prosiecka (słow. Prosiecka dolina) – krótka, głęboka dolina w Górach Choczańskich
w Słowacji, przecinająca w poprzek całe to pasmo górskie. Jeden z najbardziej reprezentatywnych
przykładów doliny krasowej w Karpatach Zachodnich. Doliną (lub generalnie w jej osi) spływa
potok Prosieczanka.
Położenie
Dolina ma ogólny przebieg północ – południe. Rozcina położoną najbardziej na wschodzie część
Gór Choczańskich, tzw. Grupę Prosiecznego, na dwie mniej więcej równe części: wschodnią z
masywami Prosiecznego i Hradkowej oraz zachodnią z masywami Łomów i Prawnacza. Dolinę
ograniczają od wschodu zbocza Prosiecznego, zaś od zachodu – rozczłonkowane stoki wschodniego
ramienia Łomów. Południowy (dolny) wylot Doliny Prosieckiej znajduje się na wysokości ok. 650
m n.p.m. już na terenie Kotliny Liptowskiej, na północ od liptowskiej wsi Prosiek. Górny
(północny) wlot doliny znajduje się na wysokości ok. 920 m n.p.m., na skraju kotliny zwanej
Svorad, już na granicy Rowu Podtatrzańskiego.
Geologia - Morfologia
Dolina Prosiecka została wycięta w wapieniach i dolomitach płaszczowiny choczańskiej. Ma
charakter typowego przełomu antecedentnego, a jednocześnie jest klasycznym przykładem doliny
krasowej z okresowym przepływem wody, z podziemnymi ciekami wodnymi, wywierzyskami,
bogatą rzeźbą krasową itp.
Dolną, wylotową część doliny tworzy głęboka, otoczona pionowymi skałami i wąska na kilka
metrów gardziel, zwana Wrotami (słow. Tiesňava Vráta). Jej dno, przy wyższych stanach wód na
całej szerokości, zajmuje potok Prosieczanka. Tuż powyżej gardzieli znajduje się Vyvieranisko główne wywierzysko Prosieckiego potoku. Wyżej dolina się rozszerza, a stoki stają się
łagodniejsze. Ta część doliny, długości ok. 2 km, zwie się Półgórą (słow. Polhora) i jest zwykle
bezwodna. Jej dno zasłane jest w większości skalnym gruzem, a na zboczach zwracają uwagę
oryginalnie ukształtowane formy skalne, noszące nazwy: „Janosik”, „Niedźwiedź”, „Wielbłąd” czy
„Sowa”. Na wysokości ok. 820 m n.p.m., w miejscu zwanym Vidová, w osi doliny wyrasta
wzniesienie Kubín (1000 m n.p.m.) z wysoką na 150 m skałą zwaną Sokołem (słow. Sokol). Tu
dolina rozwidla się na dwie gałęzie.
Gałąź prawa (północno-wschodnia), zwana również Sokołem, to znów wąski wąwóz o
kilkumetrowej zaledwie szerokości, ograniczony pionowymi ścianami skalnymi. Dno tego odcinka,
o znacznej stromości, podzielone jest na kilka stopni, w których występują dobrze wykształcone
kotły eworsyjne. Otoczeniem wąwozu są wysokie skały na stokach Prosiecznego i Kubína, w tym
wspomniany Sokół. Również ten odcinek jest przez większą część roku bezwodny – woda pojawia
się z reguły w czasie wiosennych roztopów i po większych opadach. Najwyższa część Sokoła ma
już łagodny charakter i wyprowadza na łąki Svoradu.
Gałąź lewą, północno-zachodnią, w dolnej części tworzy krótka (ok. 400 m) dolina, zwana
Czerwone Piaski (słow. Červené piesky). Jest ona otoczona stromymi zboczami i zamknięta
wysokim skalnym progiem tworzonym przez skały Španiej – północno-wschodniego ramienia
Łomów. Z progu spada wysoki na ok. 15 m wodospad Czerwone Piaski. Poniżej wodospadu woda
po kilkudziesięciu metrach znika w skalnym podłożu, a dolinka jest niżej sucha. Część doliny
powyżej progu nosi nazwę Skalnej Doliny (słow. Skalná dolina) i wyprowadza również na skraj
kotliny Svoradu.
Przyroda ożywiona
Dolina Prosiecka posiada niezmiernie bogatą florę i faunę. Dla jej ochrony całą dolinę, po zachodni
skraj grzbietu Prosiecznego na wschodzie i po szczyt Łomów na zachodzie, objęto utworzonym w
1967 r. rezerwatem przyrody "Dolina Prosiecka" o pow. 376 ha.
Znaczenie komunikacyjne
Z uwagi na pionowe uskoki dna w wąwozie Sokół w górnej części doliny, nie posiadała ona nigdy
znaczenia komunikacyjnego jako przejazd z liptowskiej na orawską stronę Gór Choczańskich.
Korzystali z niej doraźnie na piechotę chłopi z Prosieka, posiadający łąki w kotlinie Svoradu.
Prawdopodobnie na przełomie XIX i XX w. wybudowano pomost długości ok. 30 m, który
pokonywał skalne uskoki w dolnej części wąwozu Sokoła. Pomost ten, wzniesiony z drewnianych
belek na stalowych wspornikach (podobny do pomostu z Doliny Juraniowej w Tatrach
Zachodnich), pozwalał zimą na zwożenie saniami siana z łąk Svoradu. Drogi tej używali też
mieszkańcy Wielkiego Borowego do komunikacji z Liptowem. To oryginalne dzieło inżynierskie
uległo zniszczeniu w latach 1944 – 1945, a kolejne podpory zostały wyrwane podczas powodzi w
1976 r. Do dziś jednak znajdziemy tu wykucia w skałach obu ścian, w których osadzone były
poprzeczne belki: jedna z nich (stalowa szyna) zachowała się do chwili obecnej.
Turystyka
Całą długością doliny biegnie niebiesko znakowany szlak turystyczny z Prosieka do Wielkiego
Borowego. W gardzieli Wrót przy dolnym wylocie doliny przejście suchą nogą umożliwiają
drewniane kładki ułożone nad nurtem Prosieczanki. Niski próg powyżej posiada ubezpieczenie
łańcuchem. Przejście progów Sokoła w górnej części doliny po zniszczeniu pomostu przez dłuższy
czas było możliwe tylko dzięki drewnianym drabinom. Dopiero na początku lat 60. XX w.
organizacja turystyczna z Rużomberku podjęła starania odnośnie budowy stałych ułatwień w tym
miejscu. W maju 1964 r. zainstalowano tu trzy stalowe drabiny (od czasu do czasu uszkadzane
przez wysoką wodę lub lawiny śnieżne schodzące zimą ze wznoszących się nad nimi zboczy) oraz
łańcuch ubezpieczający trawers przez skalną ściankę powyżej. Przejście z Prosieka do
skrzyżowania szlaków turystycznych na Svoradzie to ok. 2 godz. (z powrotem również ok. 2 godz.,
niezalecane!), a do Wielkiego Borowego jeszcze ok. 50 min.
Doliną Prosiecką prowadzi ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza (słow. Náučný chodnik »Prosiecka a
Kvačianska dolina«), zaznajamiająca z najbardziej charakterystycznymi zjawiskami
przyrodniczymi tego rejonu Gór Choczańskich (jej ciąg dalszy biegnie przez Svorad do Wielkiego
Borowego i wzdłuż Doliny Kwaczańskiej schodzi do Kwaczan).