Rynek energii elektrycznej

Rynek energii elektrycznej
Wybrane aspekty prawne i techniczne
Pod redakcją naukową RAJMUNDA MOLSKIEGO//
prawne i techniczne
UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI
R O Z P R A W Y I S T U D I A T. ( C M X L I X ) 875
RYNEK ENERGII ELEKTRYCZNEJ
WYBRANE ASPEKTY PRAWNE I TECHNICZNE
pod redakcją naukową Rajmunda Molskiego
SZCZECIN 2013
Rada Wydawnicza
Adam Bechler, Tomasz Bernat, Anna Cedro, Paweł Cięszczyk
Piotr Michałowski, Małgorzata Ofiarska, Aleksander Panasiuk
Grzegorz Wejman, Dariusz Wysocki, Renata Ziemińska
Marek Górski - przewodniczący Rady Wydawniczej
Edyta Łongiewska-Wijas - redaktor naczelna, dyrektor Wydawnictwa Naukowego
Recenzent
dr hab. Marek Szydło prof. UWr
Redaktor Wydawnictwa
Elżbieta Blicharska
Korektor
Małgorzata Szczęsna
Skład komputerowy
Joanna Dubois-Mosora
Projekt okładki
Joanna Dubois-Mosora
4
Pomorze
Zachodnie
iła h io
C r"
PKP ENERGETYKA
PREDA
© Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2013
ISBN 978-83-7241-936-1
ISSN 0860-2751
WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
Wydamel. Ark. wyd. 11,0. Ark. druk. 13,7. FormatA5.
Uczynimy oświetlenie elektryczne tak tanie,
że tylko zamożni będąpalić świece.
Thomas AlvaEdison, 1880
Spis treści
Przedmowa ........................................................................................................ 7
Marlena Ballak, Wspólny rynek energii elektrycznej w Unii Europejskiej ... 13
Wojciech Jerzy Piwowarczyk, Przekształcenia strukturalne polskiego
rynku energii elektrycznej w perspektywie wieloletniej w kontekście rynku
wewnętrznego energii elektrycznej .................................................................. 43
Jacek Walski, Jadwiga Rajkiewicz, Marzena Budnik-Ródź,
Agnieszka Myszkowska, Spostrzeżenia i wnioski wynikające z realizacji
zadań nałożonych na samorząd województwa ustawą Prawo energetyczne ... 73
Daniel Wacinkiewicz, Konsekwencje otwarcia rynku energii
elektrycznej dla stosowania procedur zamówień publicznych
w polskim systemie prawnym .......................................................................... 89
Jakub Kasnowski, Fotowoltaika w perspektywie ustawy o odnawialnych
źródłach energii ................................................................................................ 113
Kornelia Łuczejko, Projekt ustawy o korytarzach przesyłowych
- ogólna charakterystyka i konsekwencje wprowadzenia nowych
regulacji prawnych.......................................................................................... 137
Marek Górski, Zmiany w regulacjach prawnych dotyczących ochrony
jakości powietrza ...............................................................................................161
Małgorzata Weronika Grepier, Wybrane problemy związane
z transformacją energetyczną w Niemczech (w najnowszym orzecznictwie
tego państwa) .................................................................................................. 179
Michał Zeńczak, Techniczne aspekty przyłączania elektrowni wiatrowych
i farm wiatrowych do systemu elektroenergetycznego ................................... 195
Informacje o autorach i redaktorze naukowym ....................................... 219
Contents
Preface................................................................................................................8
Marlena Ballak, The common electricity market of the European Union.......... 13
Wojciech Jerzy Piwowarczyk, The structural transformations
of the Polish electricity market in the long-term perspective in the context
of intemal electricity market............................................................................... 43
Jacek Walski, Jadwiga Rajkiewicz, Marzena Budnik-Ródź,
Agnieszka Myszkowska, Remarks and findings on the implementation
of tasks levied on province self-govemment by the energy law Act .................... 73
Daniel Wacinkiewicz, The conseąuences of the opening of the electricity
market for the use of public contracts award procedures in the Polish
legał system........................................................................................................ 89
Jakub Kasnowski, Photovoltaic in the perspective of the Act on renewable
energy sources.................................................................................................. 113
Kornelia Łuczejko, The draft Act on transmission corridors - generał
overview and the conseąuences of the implementation of new regulations........ 137
Marek Górski, Amendments to regulations conceming air ąuality
protection ......................................................................................................... 161
Małgorzata Weronika Grepier, Selected problems connected
with Germany’s energy transformation (in the latest case law of this State) ....... 179
Michał Zeńczak, Technical aspects of connection of wind power plants
andwindpowerfarmstopowersystem ............................................................ 195
About the Authors and the E d ito r................................................................. 219
Przedmowa
Nawet jeśli w XXI w. ziściło się już w dużej mierze zawarte w motcie pre­
zentowanej publikacji proroctwo wielkiego wynalazcy i prekursora elektroener­
getyki, wciąż ponad miliard ludzi na świecie nie ma dostępu do elektryczności,
a w krajach najbardziej nawet rozwiniętych polityka energetyczna, w tym kwe­
stia bezpieczeństwa energetycznego, którego elementem jest bezpieczeństwo
dostaw energii elektrycznej oraz bezpieczeństwo pracy sieci elektroenerge­
tycznej, nadal zaprząta uwagę opinii publicznej i decydentów. Polityka ener­
getyczna pozostaje jednym z kluczowych wyzwań współczesności. Co więcej,
urasta wręcz do problemu rangi strategicznej w wymiarze nie tylko krajowym,
ale i ponadnarodowym. Dzieje się tak dlatego, że energia odgrywa fundamen­
talną rolę we współczesnym świecie. Jest kluczowym czynnikiem zrównoważo­
nego rozwoju społecznego i gospodarczego - filarem współczesnych gospodarek
i krwią życia współczesnych społeczeństw. Energia elektryczna stała się wręcz
symbolem współczesnej cywilizacji.
Energetyka uznawana jest za nader konserwatywny sektor gospodarki, co
w dużej mierze wynika z jego natury, jednak jego otoczenie prawnoregulacyjne trudno uznać za ustabilizowane. Wielkie wyzwania modernizacyjne, sto­
jące przed polskim sektorem energetycznym, wymagają od władz publicznych
podejmowania odważnych, ale i rozważnych działań o charakterze legislacyj­
nym, regulacyjnym i instytucjonalnym. Osobne wyzwania, natury operacyjnej,
związane z transformacją technologiczną sektora energetycznego, stoją przed
podmiotami rynkowymi (przedsiębiorstwami energetycznymi). Przynajmniej
w części wyzwania te są konsekwencją uczestnictwa Polski w procesie budowania
8
Rajmund Molski
wewnętrznego europejskiego rynku energii elektrycznej, który ma integrować
krajowe rynki energii w jeden wspólny, aby sprostać wyzwaniom energetycz­
nym i ekologicznym, przed którymi stoi Unia Europejska. Nie sposób przecenić
znaczenia tego procesu dla bezpieczeństwa energetycznego Polski, niemniejjednak trudno nie zauważyć także, że wpływ unijnej polityki energetyczno-klimatycznej na polską energetykę może prowokować napięcia czy nawet konflikty
(np. na tle polityki dyskryminującej energetykę węglową czy eksploatację gazu
niekonwencjonalnego).
Do niedawna problematyka energetyczna była w Polsce uznawana za temat
niszowy i, ze względu na stopieńjej komplikacji, raczej zarezerwowany dla eks­
pertów. Od pewnego czasu daje sięjednak zauważyć zmianę tego stanu rzeczy,
co należy przyjąć z aprobatą. Oto trwa ożywiona debata różnych środowisk,
także naukowych, w tym prawniczych, nad kierunkami rozwoju nie tylko pol­
skiej energetyki in genere, ale takżejej poszczególnych podsektorów (zwłaszcza
elektroenergetycznego, gazowego oraz związanego z odnawialnymi źródłami
energii). Prezentowana publikacja wpisuje się w tę debatę. Jej tematem prze­
wodnim są problemy i dylematy rozwoju polskiej elektroenergetyki, co wynika
z przeświadczenia, że system elektroenergetyczny jest najważniejszym elemen­
tem infrastruktury współczesnego państwa. Jego niewydolność, a w skrajnym
przypadku trwałe wyłączenie, nieuchronnie prowadziłoby do rozpadu struktur
gospodarki, wręcz całego państwa.
Bezpośrednią inspiracją do wydania prezentowanej publikacji była konferen­
cja naukowa Rynek energii elektrycznej w nowej perspektywie prawa energe­
tycznego, zorganizowana przez Katedrę Prawa Gospodarczego Publicznego na
Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego 6 listopada 2012
roku. Konferencja miała charakter interdyscyplinarny - na liście uczestników
poza przedstawicielami sektora energetycznego oraz lokalnej administracji rzą­
dowej i samorządowej znaleźli się naukowcy, doktoranci oraz studenci zarówno
kierunków humanistycznych, jak i technicznych szczecińskich uczelni. Wystą­
pienia prelegentów i dyskutantów ogniskowały się wokół wyzwań współczes­
nego rynku energii elektrycznej, w tym odnawialnych źródeł energii, energetyki
jądrowej oraz projektu nowych regulacji energetycznych. W sposób szczególny
Przedmowa
9
odniesiono się do uwarunkowań zachodniopomorskiego rynku energii elektrycz­
nej. Prelekcje stały się impulsem do dyskusji oraz wymiany poglądów i doświad­
czeń w zakresie kluczowych wyzwań współczesnego rynku energii elektrycznej.
Konferencja podzielona była na trzy panele tematyczne. Pierwszy, któremu prze­
wodniczył prof. dr hab. Marek Górski (prorektor ds. nauki i współpracy między­
narodowej US, kierownik Katedry Prawa Ochrony Środowiska Wydziału Prawa
i Administracji US), poświęcony był perspektywom rozwoju rynku wytwórców
energii elektrycznej. Tematem przewodnim drugiego panelu, którego modera­
torem był Witold Kępa (pełnomocnik Wojewody Zachodniopomorskiego ds.
bezpieczeństwa energetycznego) była organizacja i funkcjonowanie rynku ener­
gii elektrycznej. Trzeci panel natomiast, któremu przewodniczył dr hab. Raj­
mund Molski, prof. US (kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Publicznego
Wydziału Prawa i Administracji US), obejmował problematykę modernizacji
prawa energetycznego.
Ambicją organizatorów konferencji było przybliżenie jej uczestnikom teo­
retycznych i praktycznych aspektów rynku energii elektrycznej w kontekście
zmieniającego się otoczenia prawnego tego obszaru gospodarki, a także zin­
tegrowanie różnych środowisk wokół problematyki energetycznej, co w przy­
szłości może stać się impulsem do stworzenia zachodniopomorskiego klastra
energetycznego.
Prezentowana książka składa się z sześciu rozdziałów będących zmodyfiko­
wanymi referatami zaprezentowanymi na konferencji, a także trzech innych,
które powstały później - pod wpływem refleksji wywołanych dyskusją w jej
trakcie. Opracowanie ma przynajmniej w części charakter interdyscyplinarny
- osiem rozdziałów ma charakter prawniczy, przy czym niektóre z nich zawierają
też wyraźne odniesienia ekonomiczne, natomiastjeden (ostatni) koncentruje się
na zagadnieniach technicznych.
W pierwszym rozdziale Marlena Ballak opisuje proces kształtowania
wewnętrznego rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej oraz jego ramy
normatywne i instytucjonalne. Odnosi się także do inicjatyw legislacyjnych,
mających na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego rozwiązań przyję­
tych w ramach tzw. trzeciego pakietu liberalizacyjnego.
10
Rajmund Molski
Wojciech Piwowarczyk analizuje aspekty strukturalne rynków energetycz­
nych - ogólnie w Unii Europejskiej i w niektórych państwach członkowskich,
szczególnie w Polsce. Wiodącą tezą autora jest twierdzenie, że polski rynek
energetyczny oraz polska gospodarka nie są przygotowane na zmiany mające
prowadzić do pełnej konkurencyjności w wymiarze krajowym oraz partycypacji
w unijnym rynku wewnętrznym energii elektrycznej.
Jacek Walski, Jadwiga Rajkiewicz, Marzena Budnik-Ródź oraz Agnieszka
Myszkowska oceniają realizację obowiązku gmin w zakresie planowania ener­
getycznego, nałożonego na nie przepisami ustawy Prawo energetyczne. Autorzy
prezentują także wnioski wynikające z długoletnich doświadczeń związanych
z opiniowaniem przez samorząd województwa dokumentów gminnych doty­
czących planowania energetycznego. Autorzy opowiadają się za wzmocnieniem
rangi dokumentów planistycznych z zakresu energetyki, a także wskazują kie­
runki zmian niezbędnych do poprawyjakości planowania energetycznego.
Daniel Wacinkiewicz wskazuje zmiany praktyki stosowania procedur zamó­
wień publicznych spowodowane przekształceniami na rynku energii elektrycznej,
szczególnie podkreślając korzyści wynikające z możliwości zastosowania tzw.
procedur konkurencyjnych. Autor pokazuje ukształtowanie się nowych modeli
stosunków prawnych pomiędzy zamawiającym a wykonawcą. Zamawiający albo
przeprowadza dwa odrębne postępowania o udzielenie zamówienia publicznego,
każde w innym trybie zamówieniowym, i na ich podstawie zawiera dwie odrębne
umowy (dostawy oraz świadczenia usług) z różnymi wykonawcami, albo udziela
przedsiębiorstwu zajmującemu się obrotem energią elektryczną zamówienia
publicznego na tzw. usługę kompleksową.
Rozdział, którego autoremjest Jakub Kasnowski, to głos w dyskusji o „energii
jutra”, jak się określa energetykę słoneczną opartą na instalacjach fotowoltaicznych. Autor wskazuje, że ustalony dla Polski wymóg udziału energii elektrycznej
pochodzącej z odnawialnych źródeł energii (OZE) w finalnym zużyciu energii
na poziomie 15% w 2020 roku wymaga wdrożenia regulacji prawnych służą­
cych wspieraniu inwestycji w instalacje OZE. Odnotowuje też, że projekt ustawy
0 OZE zawiera wiele udogodnień mających pobudzić rozwój energetyki rozpro­
szonej opartej na mikroinstalacjach i małych instalacjach fotowoltaicznych.
W rozdziale autorstwa Kornelii Łuczejko przedstawiono charakterystykę
1konsekwencje wprowadzenia w życie rozwiązań zawartych w projekcie ustawy
Przedmowa
11
o korytarzach przesyłowych. Szczególny nacisk położono na analizę relacji
zachodzącej między dwoma, często sprzecznymi, interesami - interesem właści­
ciela nieruchomości a interesem publicznym związanym z realizacją inwestycji
przesyłowych. Poruszono ponadto kwestię konstytucyjności proponowanych
rozwiązań oraz zasadności wprowadzania przez ustawodawcę szczególnych
regulacji prawnych w trybie tzw. specustaw.
Marek Górski dotyka nader aktualnego i doniosłego, a przy tym niewolnego
od kontrowersji aspektu relacji między ekologią a gospodarką. Wpisując się
w debatę nad przyszłością energetyki polskiej i unijnej, autor uświadamia, że
nie wolno pomijać problemu niebagatelnych kosztów zdrowotnych związanych
z wytwarzaniem energii, w szczególności będących konsekwencją spalania
węgla, któryjest dominującym paliwem w produkcji energii elektrycznej w Pol­
sce. W rozdziale tym autor koncentruje się na analizie nowych regulacji dotyczą­
cych ochrony jakości powietrza wprowadzonych wiosną 2012 roku nowelizacją
ustawy - Prawo ochrony środowiska, która dokonała transpozycji do polskiego
prawa dyrektywy w sprawiejakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy
(tzw. dyrektywa CAFE). Autor zwraca uwagę, że wykonanie zobowiązań okre­
ślonych dyrektywą może stanowić dla Polski problem, spotęgowany opóźnie­
niem transpozycji i ograniczeniem terminów uzyskiwania ustalonych efektów
działań ochronnych. Konieczne będzie m.in. podjęcie działań modernizacyjnych
przez przedsiębiorstwa wprowadzające zanieczyszczenia do powietrza, w tym
zwłaszcza wytwórców energii bazujących na węglu. Wymagać to będzie znacz­
nych nakładów finansowych, a skutkować może ograniczeniem poziomu dostaw
energii.
W artykule Małgorzaty Grefiler poruszono niektóre problemy związane
z transformacją energetyczną w Niemczech. Na podstawie analizy orzecznic­
twa i literatury niemieckiej sformułowano wiele ważkich odwołań systemowych,
w tym do niemieckiej ustawy zasadniczej i prawa unijnego. Przede wszystkim
jednak zwrócono uwagę na metodę wspierania bezpośrednio z portfeli obywateli
rozwoju technologii generujących energię ze źródeł odnawialnych. Referowany
mechanizm opartyjest na cenie gwarantowanej za sprzedaż ekologicznego prądu
do sieci oraz możliwości jej wliczania do rachunków odbiorców, w tym odbior­
ców końcowych.
12
Rajmund Molski
Rozdział autorstwa Michała Zeńczaka poświęcony jest technicznym uwa­
runkowaniom przyłączania elektrowni wiatrowych i farm wiatrowych do sys­
temu elektroenergetycznego. Autor trafnie wykazuje, że uwarunkowania te
nie są prawnie obojętne (często są przedmiotem szczegółowych unormowań
prawnych), jednak koncentruje się na ich merytorycznej treści. Zwraca uwagę,
że przyłączanie elektrowni wiatrowych i farm wiatrowych do systemu elektro­
energetycznego wiąże się z wieloma problemami technicznymi. Opisuje też rolę
ekspertyzy mającej na celu sprawdzenie wpływu farm wiatrowych na system
elektroenergetyczny.
Twórcy prezentowanej książki żywią nadzieję, że przyczyni się ona do lep­
szego poznania i zrozumienia realiów i wyzwań współczesnego rynku energii
elektrycznej i tym samym stanie się wartościowym wkładem w dorobek nauki
w obszarze energetyki.
Książka przeznaczona jest dla teoretyków i praktyków zainteresowanych
branżą energetyczną, w tym prawników, ekonomistów, inżynierów, przedstawi­
cieli biznesu oraz organów administracji publicznej, zajmujących się sprawami
energetycznymi, a zwłaszcza elektroenergetyką.
RajmundMolski