docNadciśnienie dla bystrzaków
download 
Reklamacja Transkrypt
Nadciśnienie dla bystrzaków
Nadciśnienie dla bystrzaków Autor: Alan L. Rubin T³umaczenie: Izabela Szybilska-Fiedorowicz ISBN: 978-83-246-1854-5 Tytu³ orygina³u: High Blood Pressure for Dummies Format: 180x235, stron: 360 Dowiedz siê wiêcej, a poczujesz siê lepiej Twoja podrêczna apteczka w domowej biblioteczce Nadciœnienie têtnicze (³ac. hypertonia arterialis) zwane jest tak¿e epidemi¹ XXI wieku. To przewlek³a choroba uk³adu kr¹¿enia, charakteryzuj¹ca siê trwale podwy¿szonym ciœnieniem krwi (ponad poziom 140 mm Hg podczas skurczu i 90 mm Hg w czasie rozkurczu serca). Mo¿na j¹ zauwa¿yæ podczas rutynowych badañ i kilkukrotnego pomiaru ciœnienia, jednak zdiagnozowana zbyt póŸno mo¿e spowodowaæ powa¿ne uszkodzenia organizmu. Najnowsze badania podaj¹, ¿e na nadciœnienie têtnicze cierpi prawie 8,5 miliona (czyli blisko 1/3) doros³ych Polaków, a 30% osób, u których obserwuje siê tzw. ciœnienie wysokie prawid³owe, znajduje siê w grupie ryzyka. U oko³o 90% pacjentów nadciœnienie ma charakter samoistny, co znaczy, ¿e nie uda³o siê jeszcze ustaliæ jego przyczyny. Nadciœnienie mo¿e byæ odpowiedzialne za Twoje problemy z sercem, bóle i zawroty g³owy, dusznoœæ, pobudzenie lub zmêczenie i sennoœæ. Niestety, mo¿e byæ tak¿e chorob¹ prowadz¹c¹ do zawa³u, udaru, a nawet œmierci. Nie pozwól na to! Kartka po kartce odzyskuj zdrowie i dobre samopoczucie: • SprawdŸ, czy znajdujesz siê w grupie ryzyka zagro¿onej nadciœnieniem. • Poznaj najczêstsze czynniki wywo³uj¹ce tê chorobê. • Naucz siê prawid³owo mierzyæ ciœnienie sobie i Twoim bliskim. • Skorzystaj z zawartych tu rad i zacznij prowadziæ higieniczny tryb ¿ycia. • Dowiedz siê wiêcej na temat nadciœnienia u kobiet, dzieci i osób starszych. Dodatek specjalny: Pomocne dane odnoœnie polskich organizacji, które wespr¹ Ciê w walce z nadciœnieniem Spis treci O autorze .......................................................................................................................... 13 Podzikowania od autora ................................................................................................. 15 Wstp .............................................................................................................................. 17 O ksice ................................................................................................................................ 19 Konwencje zastosowane w ksice ....................................................................................... 19 Czego nie czyta .................................................................................................................... 20 Naiwne zaoenia .................................................................................................................. 20 Jak podzielona jest ksika .................................................................................................... 20 Cz I: Czym jest nadcinienie? ..................................................................................... 21 Cz II: Medyczne nastpstwa nadcinienia .................................................................. 21 Cz III: Leczenie (albo profilaktyka) nadcinienia ttniczego .................................... 21 Cz IV: Grupy wymagajce szczególnej opieki ........................................................... 21 Cz V: Dekalogi ............................................................................................................. 22 Dodatek ............................................................................................................................ 22 Ikony wykorzystane w ksice .............................................................................................. 22 Co dalej .................................................................................................................................. 23 Cz I: Czym jest nadcinienie? ................................25 Rozdzia 1: Nadcinienie ttnicze. Podstawowe informacje ............................................ 27 Jak funkcjonuje ukad krenia ............................................................................................ 28 Mierzenie cinienia i odczytywanie wyników ..................................................................... 29 Czynniki zwikszajce ryzyko wystpienia nadcinienia .................................................... 29 Nastpstwa nadcinienia ....................................................................................................... 31 Obnianie cinienia za pomoc rónych kuracji ................................................................. 32 Ochrona dzieci, kobiet w ciy i osób starszych ................................................................. 32 By na czasie .......................................................................................................................... 33 Rozdzia 2: Diagnozowanie nadcinienia .......................................................................... 35 Podstawowe informacje o cinieniomierzu ....................................................................... 35 Prawidowy pomiar cinienia krwi ....................................................................................... 37 Jak unikn niedokadnego odczytu .................................................................................... 40 Unikanie kopotów ze sprztem ...................................................................................... 40 Unikanie zego podejcia do pomiaru cinienia i trudnoci ze strony pacjenta ............ 41 6 Nadcinienie dla bystrzaków Odczytywanie wyników ........................................................................................................ 41 Co wiadczy o nadcinieniu? ............................................................................................ 42 Klasyfikacja cinienia ttniczego u osób dorosych ......................................................... 42 Nadmierne obnienie cinienia ............................................................................................ 44 Syndrom biaego fartucha i inne przyczyny waha cinienia ............................................. 45 Mierzenie cinienia w domu ................................................................................................ 47 Ambulatoryjne monitorowanie cinienia krwi .................................................................... 48 Prawidowa ocena stanu zdrowia ......................................................................................... 49 Wywiad medyczny ............................................................................................................ 49 Ocena badania lekarskiego ................................................................................................ 50 Badania laboratoryjne ........................................................................................................ 51 Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? ................................................................53 Na co nie masz wpywu ........................................................................................................ 54 Globalny obraz nadcinienia ............................................................................................. 54 Wpyw genów .................................................................................................................... 55 Wpyw pochodzenia .......................................................................................................... 57 Wpyw pci ......................................................................................................................... 60 Cinienie a wiek ................................................................................................................ 61 Zapobieganie nadcinieniu za pomoc zmian trybu ycia .................................................. 62 Obnianie napicia ............................................................................................................ 63 Kontrolowanie wagi .......................................................................................................... 64 Mniej soli ........................................................................................................................... 66 Eliminacja palenia i nadmiernego spoycia alkoholu ...................................................... 67 Rozdzia 4: Wtórne nadcinienie ttnicze .........................................................................69 Wczesne wykrywanie wtórnego nadcinienia ttniczego .................................................... 70 Rola nerek we wtórnym nadcinieniu ttniczym ................................................................ 71 Uszkodzenie tkanki nerek ................................................................................................ 71 Zwenie ttnic nerkowych .............................................................................................. 74 Nowotwory wydzielajce hormony i podnoszce cinienie krwi ...................................... 76 Nowotwór produkujcy epinefryn ................................................................................. 77 Nowotwór produkujcy aldosteron ................................................................................. 80 Zespó Cushinga ............................................................................................................... 84 Choroba genetyczna jako przyczyna nadcinienia ttniczego ................................................ 87 Inne przyczyny wtórnego nadcinienia ttniczego .............................................................. 88 Zwenie cieni aorty ........................................................................................................ 88 Za duo lub za mao hormonów tarczycy ....................................................................... 89 Akromegalia ....................................................................................................................... 89 Bezdech senny ................................................................................................................... 90 Guz mózgu ........................................................................................................................ 91 Oparzenia ........................................................................................................................... 91 Spis treci Cz II: Medyczne nastpstwa nadcinienia ..............93 Rozdzia 5: Jak chroni swoje serce? .............................................................................. 95 Pompa o duej mocy ............................................................................................................. 96 Niedokrwienie minia sercowego ...................................................................................... 97 Badanie miadycy ttnic (arteriosklerozy) ..................................................................... 98 Stabilny ból serca .............................................................................................................. 99 Leczenie zawau minia sercowego .............................................................................. 106 Rozwój niewydolnoci serca ............................................................................................... 108 Sygnay ostrzegawcze ...................................................................................................... 108 Czego szuka lekarz? ........................................................................................................ 109 Leczenie niewydolnoci serca ......................................................................................... 111 Unikanie czynników ryzyka ............................................................................................... 111 Kontrola nad cholesterolem ........................................................................................... 112 Ograniczanie palenia ....................................................................................................... 112 Cukrzyca pod kontrol ................................................................................................... 113 Intensyfikacja aktywnoci fizycznej ............................................................................... 114 Rozdzia 6: Jak zadba o nerki? ...................................................................................... 115 Rola nerek ............................................................................................................................ 116 Funkcja filtrowania ......................................................................................................... 117 Inne funkcje nerek .......................................................................................................... 119 Uszkodzenie nerek ............................................................................................................. 120 Zoliwe nadcinienie ttnicze ........................................................................................... 122 Schykowa niewydolno nerek ......................................................................................... 124 Dializa, która ratuje ycie ............................................................................................... 126 Przeszczep nerki .............................................................................................................. 131 Rozdzia 7: Jak zabezpieczy swój mózg? ....................................................................... 135 Przyczyny udaru mózgu ..................................................................................................... 136 Miadyca ttnic (arterioskleroza) ................................................................................. 137 Zator naczy mózgowych (udar niedokrwienny) ......................................................... 138 Wylew krwi do mózgu (udar krwotoczny) ...................................................................... 138 Unikanie udaru przez obnienie cinienia ....................................................................... 139 Przegld innych czynników sprzyjajcych udarowi mózgu ............................................. 139 Z tym nie wygrasz — czynniki niekontrolowane ......................................................... 140 Nad tym masz wadz — czynniki kontrolowane ........................................................ 140 Dokonaj cudów za pomoc leków zapobiegawczych ................................................... 142 Dziaaj szybko, gdy zauwaysz objawy udaru ................................................................... 143 Monitorowanie czynnoci mózgu ...................................................................................... 144 Rozmaite metody leczenia udaru mózgu ............................................................................. 146 Rehabilitacja ........................................................................................................................ 148 Odzyskiwanie zdolnoci ruchu po udarze .................................................................... 148 Moliwoci rehabilitacji .................................................................................................. 149 Osoby odpowiedzialne za rehabilitacj .......................................................................... 149 Jak znale pomoc po udarze mózgu? ........................................................................... 151 7 8 Nadcinienie dla bystrzaków Cz III: Leczenie (albo profilaktyka) nadcinienia ttniczego ........................... 153 Rozdzia 8: Opracowanie udanego programu leczenia ....................................................155 Realizacja zaoe leczenia .................................................................................................. 156 Modyfikacje trybu ycia ...................................................................................................... 159 Zmiana trybu ycia na lepsze .......................................................................................... 159 Jak obniy cinienie miechem? ................................................................................... 161 Rozdzia 9: Dieta obniajca cinienie ............................................................................165 Obnianie cinienia za pomoc diety DASH .................................................................... 165 Jak powstaa dieta DASH? .............................................................................................. 166 Dowody na warto diety DASH ................................................................................... 167 Rozpoczcie programu ................................................................................................... 169 Ograniczanie spoycia soli w czasie stosowania diety DASH ...................................... 173 Utrata na wadze w celu obnienia cinienia ...................................................................... 174 Obliczanie wagi idealnej ................................................................................................. 174 Ustalanie dziennego zapotrzebowania kalorycznego .................................................... 175 Dostosowanie diety DASH ............................................................................................ 177 Inne diety ............................................................................................................................. 178 Pomoc zewntrzna .............................................................................................................. 180 Rozdzia 10: Dieta bez soli ..............................................................................................183 Zwizek midzy sol a nadcinieniem ............................................................................... 184 Dowody na istnienie zwizku midzy sol a nadcinieniem ............................................ 185 Wczesne eksperymenty ................................................................................................... 185 Wpyw chloru na cinienie krwi ..................................................................................... 186 Najnowsze badania ......................................................................................................... 187 Czy jeste wraliwy na sól? ................................................................................................. 188 Zmniejszenie spoycia soli .................................................................................................. 189 Kupowanie produktów ubogich w sól ........................................................................... 190 Unikanie pokarmów bogatych w sól ............................................................................. 191 Dieta niskosolna .............................................................................................................. 191 Rozdzia 11: Unikanie tytoniu, alkoholu i kofeiny ............................................................193 Nie igraj z ogniem. Tyto i nadcinienie ttnicze ............................................................. 194 Zasig problemu .............................................................................................................. 195 Jedn nog w grobie ........................................................................................................ 196 Zwalczanie biernego palenia ........................................................................................... 197 Nie bd ciemny jak tabaka w rogu ............................................................................... 197 Zrywanie z naogiem. Same plusy, adnych minusów ................................................. 198 Jak skoczy z naogiem? ................................................................................................ 199 Korzystanie z dostpnej pomocy .................................................................................... 203 Spis treci Zwizek alkoholu z nadcinieniem ttniczym .................................................................. 204 Objawy choroby alkoholowej ........................................................................................ 204 Zobacz, kto pije ............................................................................................................... 206 Medyczne skutki picia alkoholu ..................................................................................... 206 Terapia ............................................................................................................................. 207 Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 212 Kofeinowa euforia ............................................................................................................... 212 Kiedy za duo jest niezdrowo? ....................................................................................... 213 Wpyw kofeiny na zdrowie ............................................................................................. 214 Korzyci z rezygnacji z kofeiny ...................................................................................... 215 Unikanie kawy, czekolady i napojów gazowanych ....................................................... 215 Znajdowanie pomocy ..................................................................................................... 216 Rozdzia 12: Obnianie cinienia krwi za pomoc wicze fizycznych ............................ 217 Korzyci pynce z aktywnoci fizycznej ........................................................................... 218 Przygotowanie si do wicze ............................................................................................ 218 Sprawdzanie kondycji fizycznej ..................................................................................... 219 Dobór wicze ................................................................................................................ 220 Odpowiedni sprzt ......................................................................................................... 222 Odpowiednie natenie wicze ....................................................................................... 223 wiczenia na schudnicie ................................................................................................... 224 wiczenia siowe ................................................................................................................. 226 wiczenia na górn cz ciaa ....................................................................................... 227 wiczenia wzmacniajce nogi ........................................................................................ 228 Obnianie cinienia za pomoc metod alternatywnych .................................................... 229 Joga ................................................................................................................................... 229 Medytacja ........................................................................................................................ 230 Hipnoza ........................................................................................................................... 231 Biologiczne sprzenie zwrotne ..................................................................................... 231 Rozdzia 13: Terapia lekowa ........................................................................................... 233 Charakterystyka leków ........................................................................................................ 235 Jak skutecznie dziaa lek? ................................................................................................ 235 Jak bardzo moe obniy cinienie w porównaniu z innymi lekami? ......................... 235 Czy leki w tym samym stopniu obniajce cinienie krwi w identyczny sposób wpywaj na prawdopodobiestwo choroby i mierci? ........ 236 Klasy leków .......................................................................................................................... 236 Leki moczopdne ................................................................................................................ 237 Tiazydowe albo tiazydopodobne leki moczopdne ...................................................... 238 Ptlowe leki moczopdne ............................................................................................... 239 Leki moczopdne oszczdzajce potas ........................................................................... 240 Antagonici aldosteronu ................................................................................................. 240 Kombinacje rodków moczopdnych ............................................................................ 241 9 10 Nadcinienie dla bystrzaków Leki oddziaujce na ukad nerwowy ................................................................................. 241 Metyldopa ........................................................................................................................ 241 Klonidyna ......................................................................................................................... 242 Blokery receptora beta-adrenergicznego ....................................................................... 243 Antagonici receptora adrenergicznego alfa 1 ................................................................ 245 Wazodilatory ........................................................................................................................ 246 Hydralazyna ..................................................................................................................... 246 rodki blokujce kana wapniowy ...................................................................................... 247 Inhibitory konwertazy angiotensyny .................................................................................. 249 Blokery receptora angiotensyny II ...................................................................................... 251 Wybór leku ........................................................................................................................... 252 Leczenie nadcinienia bez powika .............................................................................. 252 Leczenie nadcinienia z powikaniami ........................................................................... 253 Gdy zawiedzie lek pierwszego wyboru… ...................................................................... 254 Jak pamita o braniu leków? ......................................................................................... 255 Dziaania niepodane ......................................................................................................... 255 Identyfikacja nazw handlowych .......................................................................................... 258 Cz IV: Grupy wymagajce szczególnej opieki ....... 259 Rozdzia 14: Osoby starsze ..............................................................................................261 Ocena sprawnoci umysowej ............................................................................................ 262 Ocena cinienia krwi ........................................................................................................... 263 Pierwotne nadcinienie ttnicze ..................................................................................... 263 Wtórne nadcinienie ttnicze .......................................................................................... 265 Leki podnoszce cinienie krwi u osób starszych .......................................................... 265 Waciwe odywianie si w celu obnienia cinienia ........................................................ 267 Kontrola diety .................................................................................................................. 267 Dieta DASH .................................................................................................................... 268 Redukcja spoycia soli ..................................................................................................... 268 Zmiana trybu ycia w celu obnienia cinienia ................................................................. 269 Stosowanie leków na obnienie cinienia .......................................................................... 271 Podstawowa terapia lekowa — tiazydowe rodki moczopdne .................................... 272 Druga moliwo — beta-blokery ................................................................................. 273 Trzecia moliwo ........................................................................................................... 273 Sytuacje wyjtkowe ......................................................................................................... 274 Niebezpieczne spadki cinienia .......................................................................................... 274 Rozdzia 15: Nadcinienie ttnicze u dzieci ....................................................................277 Prawidowy pomiar cinienia krwi ..................................................................................... 278 USG dopplerowskie i mae rczki .................................................................................. 278 Wybór waciwego rozmiaru mankietu ......................................................................... 279 Odpowiednia technika .................................................................................................... 279 Interpretacja wyników pomiaru ......................................................................................... 280 Spis treci Moliwe przyczyny podwyszonego cinienia .................................................................. 281 Przyczyny dziedziczne .................................................................................................... 281 Uwarunkowania zwizane z wag ................................................................................. 282 Czynniki chorobowe ...................................................................................................... 283 Ustalanie przyczyny podwyszonego cinienia u dziecka ................................................ 283 Kluczowe momenty w przeszoci dziecka ................................................................... 283 Wskazówki odkrywane podczas badania lekarskiego .................................................... 284 Pomoc z laboratorium .................................................................................................... 285 Rozpoczcie leczenia od zmian trybu ycia ....................................................................... 285 Intensywne wiczenia fizyczne .......................................................................................... 287 Terapia lekowa .................................................................................................................... 288 Rozdzia 16: Leczenie nadcinienia u kobiet .................................................................. 291 Co si dzieje z cinieniem kobiety w czasie ciy? ............................................................ 292 Co powoduje nadcinienie w ciy? .................................................................................. 293 Przewleke nadcinienie ttnicze ................................................................................... 293 Stan przedrzucawkowy ................................................................................................... 294 Stan przedrzucawkowy obok nadcinienia ttniczego .................................................. 300 Nadcinienie ciowe ..................................................................................................... 301 Nadcinienie ttnicze po porodzie ..................................................................................... 301 Kobieca terapia hormonalna w przypadku nadcinienia ................................................... 302 Hormonalna antykoncepcja doustna ............................................................................. 302 Hormonalne uzupenianie niedoboru estrogenu ......................................................... 303 Cz V: Dekalogi ...................................................305 Rozdzia 17: Dziesi prostych sposobów zapobiegania nadcinieniu i obnienia go .... 307 Rozpoznawanie nadcinienia .............................................................................................. 307 Ustalanie wtórnego nadcinienia ttniczego ..................................................................... 308 Podjcie diety DASH .......................................................................................................... 309 Utrata na wadze za pomoc ograniczenia liczby spoywanych kilokalorii ...................... 310 Redukcja soli w diecie ......................................................................................................... 311 Rzucanie palenia i ograniczenie picia ................................................................................. 312 Podjcie planu treningowego ............................................................................................. 313 Uzupenienie leczenia za pomoc technik doskonalenia ciaa i umysu ......................... 313 Leki suce do obniania cinienia .................................................................................... 315 Unikanie leków podnoszcych cinienie krwi .................................................................. 316 Rozdzia 18: Dziesi (lub wicej) mitów dotyczcych nadcinienia ............................. 319 Nadcinienie jest nieuniknionym skutkiem starzenia ...................................................... 319 Leczenie jest gorsze od choroby ......................................................................................... 320 Musisz ograniczy swoje ycie z powodu nadcinienia .................................................... 321 Leczy si tylko nadcinienie rozkurczowe ......................................................................... 322 Nadcinienie oznacza ykanie leków przez reszt ycia .................................................... 323 11 12 Nadcinienie dla bystrzaków Po zawale serca albo udarze mózgu mona przesta si leczy ........................................ 323 Jak masz nadcinienie, nie moesz wiczy ....................................................................... 324 Jeli dobrze si czujesz, moesz nie bra leków na nadcinienie ...................................... 325 Wysokiego cinienia krwi nie mona uregulowa ............................................................. 326 Leczy si tylko osoby nerwowe i lkliwe ............................................................................... 327 Osób starszych nie trzeba leczy ........................................................................................ 328 Nadcinienie jest mniej niebezpieczne u kobiet ............................................................... 329 Rozdzia 19: Dziesi nowych odkry na temat nadcinienia ttniczego .....................331 Ocena skutków obnienia cinienia krwi ......................................................................... 332 Stan przednadcinieniowy to wcale nie nic takiego .......................................................... 332 Przewidywanie nadcinienia (i zapobieganie mu) ............................................................. 333 Wyrokowanie o nadcinieniu u dorosych na podstawie poziomu cinienia u dzieci ..... 334 Czy wszyscy pacjenci po udarze mózgu maj nadcinienie? ............................................ 335 Ocena wpywu obcie zawodowych .............................................................................. 335 Czy alkohol jest dobry, czy zy dla osoby z nadcinieniem? ............................................. 336 Operacja zmniejszenia odka w celu schudnicia i obnienia cinienia krwi ............... 336 Czy nadcinienie oddziauje na cukrzyc? ......................................................................... 337 Znaczenie badania ALLHAT .............................................................................................. 338 Dodatek: Najnowsze informacje i róda .................. 341 Serce ..................................................................................................................................... 342 Polskie Towarzystwo Kardiologiczne ............................................................................ 342 Serwis kardiologiczny ..................................................................................................... 342 Nerki .................................................................................................................................... 342 Stowarzyszenie „Niemiertelni” .................................................................................... 342 Dialped — dializoterapia i nefrologia dziecica ............................................................. 343 Dializoterapia otrzewnowa ............................................................................................. 343 Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej .................................................................... 343 Stowarzyszenie „ycie po przeszczepie” ....................................................................... 344 Mózg .................................................................................................................................... 344 Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu ......................................... 344 Dekalog Udarowca .......................................................................................................... 344 Forum Neurologiczne .................................................................................................... 344 Polskie Towarzystwo Fizjoterapii oraz Polskie Towarzystwo Rehabilitacji ................ 345 Centrum Polskiej Rehabilitacji ...................................................................................... 345 Sanatoria ........................................................................................................................... 345 Cukrzyca .............................................................................................................................. 345 Polskie Towarzystwo Diabetologiczne .......................................................................... 345 Polska Federacja Edukacji w Diabetologii ........................................................................ 346 Polskie Stowarzyszenie Diabetyków .............................................................................. 346 Nadcinienie ttnicze .......................................................................................................... 346 Polskie Towarzystwo Nadcinienia Ttniczego ........................................................... 346 Skorowidz .......................................................................................................................347 Rozdzia 3 Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? W tym rozdziale: Przyjrzysz si demografii nadcinienia. Dowiesz si, co moesz zrobi — a czego nie — eby obniy swoje cinienie. W rozwoju nadcinienia odgrywa rol wiele czynników. Mimo e na niektóre nie masz wpywu (predyspozycja genetyczna, pochodzenie, wiek czy pe), inne ju moesz kontrolowa, na przykad sposób odywiania, natenie aktywnoci fizycznej, poziom stresu, przyzwyczajenia zwizane z paleniem i piciem oraz skonno do parkowania jak najbliej kompleksu sportowego. Kady z tych czynników moe wystpowa z wikszym lub mniejszym nasileniem w danym regionie wiata, wic w niektórych miejscach wskaniki nadcinienia s niskie, a w innych wysokie i towarzysz mu cikie powikania. W tym rozdziale omówi czynniki zwizane z rozwojem nadcinienia ttniczego, zarówno te, nad którymi mona zapanowa, jak i te, na które nie ma si wpywu. Jeeli nie zdiagnozowano u Ciebie nadcinienia, koniecznie zapoznaj si z opisem czynników, które mona kontrolowa, poniewa pomog Ci zmniejszy prawdopodobiestwo zachorowania. Jeeli cierpisz ju na nadcinienie, przeczytaj cz III ksiki, gdzie omówi te same, moliwe do opanowania czynniki, ale powi je z leczeniem schorzenia. Uwaga! Zapomnienie o urodzinach wspómaonka to czynnik, który moe podnie cinienie krwi. Podobnie jak przejechanie samochodem lecego w garau roweru syna. Na szczcie takie skoki cinienia s tylko tymczasowe! W niniejszym rozdziale nie opisaem wszystkich czynników prowadzcych do nadcinienia. Kad tu nacisk jedynie na najwaniejsze. Tymczasem naukowcy nieustannie dodaj nowe. Jeeli chcesz dowiedzie si wicej na temat najnowszych odkry, zajrzyj do Dodatku i wyszukaj zaktualizowane dane. 54 Cz I: Czym jest nadcinienie? Na co nie masz wpywu W tym punkcie poznasz czynniki yciowe, na które nie masz wpywu. Nie moesz odmieni genów swojej rodziny, pochodzenia etnicznego, pci i wieku. Uwaga! Do tych czynników nie zaliczamy sytuacji, w której pewnego razu wieszasz w szafie koszul, a po jakim czasie okazuje si, e skurczya si o 2 rozmiary! Mimo e nie nad wszystkimi czynnikami moesz zapanowa, i tak powiniene si dowiedzie, w jaki sposób wpywaj one na Twoje cinienie, oraz zachowa ostrono. Jeeli pozwolisz sobie na nadwag, szybko moesz nabawi si nadcinienia, nawet gdy znajdujesz si w grupie niewielkiego ryzyka. Globalny obraz nadcinienia wiatowe wskaniki nadcinienia dziel poziom zapadalnoci na nie na 4 podstawowe kategorie: 9 Poziom zerowy — kilka yjcych w pewnym odosobnieniu grup, jak te w dorzeczu Amazonki, wykazuj zerow zapadalno na nadcinienie. 9 Poziom niski — przypadki nadcinienia nale do rzadkoci (poniej 15 procent), wród ludnoci zamieszkujcej obszary wiejskie Ameryki aciskiej i Poudniowej, Chin i Afryki. 9 Poziom normalny — najczciej nadcinienie wystpuje u 15 – 30 procent przedstawicieli danej populacji, w tym mieszkaców obszarów najbardziej uprzemysowionych; taka sytuacja jest w Japonii, Europie i wród przedstawicieli rasy kaukaskiej (biaej) w Stanach Zjednoczonych. 9 Poziom wysoki — wysoka zapadalno na nadcinienie (30 – 40 procent) wystpuje w Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Polsce oraz w populacjach Afroamerykanów. W miejscach, gdzie wystpuje due rozpowszechnienie przypadków nadcinienia, wysokie s take wskaniki zapadalnoci na choroby serca, mózgu i nerek (zob. cz II). Ryzyko zachorowania na nie z powodu nadcinienia jest ogromne na przykad w Federacji Rosyjskiej czy wród Afroamerykanów. (Zob. punkt „Afroamerykanie” w dalszej czci rozdziau). Z kolei w Japonii drug gówn przyczyn zgonów jest udar mózgu — zwykle kojarzony z nadcinieniem — a naukowcy podkrelaj konieczno kontrolowania cinienia jako sposób na zapobieganie temu zaburzeniu pracy mózgu (Stroke, sierpie 2001). Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? Pewna cz bada prowadzonych nad nadcinieniem na caym wiecie dowodzi, e dua liczba przypadków tego schorzenia w danej populacji czsto zbiega si z nisk wiadomoci i niedostatecznym poziomem leczenia. Na przykad: 9 Badanie omówione w czasopimie Archives of Brazilian Cardiology (lipiec 2001) wykazuje, e wskaniki nadcinienia w Brazylii przypominaj dane ze Stanów Zjednoczonych, ale z powodu niskiej wiadomoci oraz sabej opieki medycznej jedynie niewielki wycinek brazylijskiego spoeczestwa moe utrzyma swoje cinienie pod kontrol. 9 Niektóre europejskie populacje s wiadome duej zapadalnoci na nadcinienie, ale nie potrafi go kontrolowa: x W Hiszpanii dopiero cinienie na poziomie 160/95 mm Hg jest decydujcym sygnaem do rozpoczcia leczenia (a nie 140/90 mm Hg, zalecane przez JNC 7; zob. rozdzia 2.). x We Francji niedostateczny poziom ma zarówno wiadomo spoeczna, jak i jako leczenia. 9 Mimo e wielu mieszkaców Korei Poudniowej cierpi na nadcinienie i si leczy, jedynie maa cz z nich jest w stanie zapanowa nad jego poziomem — donosi badanie opublikowane w pimie Journal of Hypertension (wrzesie 2001). Zanim spakujesz walizki i odlecisz do Amazonii w nadziei na dugie i wolne od chorób ycie w tropikalnym raju, zastanów si nad jedn rzecz: skoro wysoki odsetek przypadków nadcinienia czsto wspóistnieje z nisk wiadomoci i niedostateczn opiek medyczn, to prawdopodobnie wyostrzona wiadomo oraz odpowiednie leczenie przeo si na spadek liczby osób z nadcinieniem — i to bez wycieczki w tropiki! Czytaj zatem dalej. Wpyw genów Nadcinienie czsto wystpuje wród czonków jednej rodziny, wic wywiad lekarski w kierunku tego schorzenia moe przewidzie rozwój choroby u krewnych, którzy wci maj cinienie w normie. Na przykad, kiedy porównano stan zdrowia dzieci biologicznych z adoptowanymi, okazao si, e pomiary cinienia u rodziców i dzieci biologicznych czciej daway takie same albo podobne wartoci ni u dzieci adoptowanych i ich przybranych rodziców. Wniosek? Jeeli masz 2 lub wicej krewnych, u których nadcinienie wystpio przed 55. rokiem ycia, sam jeste znacznie bardziej zagroony tym schorzeniem. (A nastpnym razem postaraj si troch uwaniej wybra rodziców!) 55 56 Cz I: Czym jest nadcinienie? Strefa udarów mózgu Do tzw. strefy udarów mózgu (ang. Stroke Belt) zalicza si poudniowo-wschodnie stany USA z wyjtkiem Florydy. Wysze wskaniki zapadalnoci na nadcinienie w tym regionie kraju oznaczaj, e dochodzi tam do bardzo wielu udarów mózgu. Zgony spowodowane tym czynnikiem przekraczaj o 10 procent redni dla reszty kraju. Jednake udary mózgu to nie jedyna konsekwencja nadcinienia ttniczego. W tej czci USA znacznie czciej ni gdzie indziej wystpuje równie niewydolno nerek i serca. (Wicej informacji na temat udarów mózgu oraz niewydolnoci nerek i serca znajdziesz w czci II). Poza tym ogólne wskaniki miertelnoci take s tam wysze ni w innych stanach Ameryki. Biali mczyni zamieszkujcy poudniowowschodnie stany czciej zapadaj na nadcinienie w porównaniu z reszt kraju. Jednak niska waga urodzeniowa oraz nadcinienie ttnicze czciej wystpuje w populacjach afroamerykaskich zamieszkujcych poudniowo-wschodni czci kraju, czyli obszar, w którym skupia si wikszo czarnej ludnoci w USA. Natomiast przyczyny takich wysokich wskaników nadcinienia i zgonów w wyniku komplikacji zwizanych z tym schorzeniem wród Afroamerykanów z poudniowo-wschodniego regionu USA nie róni si od ogólnych powodów wystpowania nadcinienia. 9 Spoywanie duych iloci soli to rzecz normalna na poudniowym wschodzie, zwaszcza wród czarnej ludnoci. 9 Spoywanie maych iloci potasu pod postaci owoców i warzyw to powszechne zjawisko. 9 Otyo wystpuje tu u znacznie wikszego odsetka populacji. 9 Siedzcy tryb ycia to zasada, któr kieruje si wielu mieszkaców poudniowo-wschodniego regionu USA. Poowa ludnoci nie uprawia sportu odpowiednio czsto. Naukowcy wci nie do koca wiedz, jak geny — i które z nich — wpywaj na nadcinienie, ale przypuszczaj, e za problemy odpowiada cakiem dua ich liczba. Innymi sowy, posiadanie jednego konkretnego genu wcale nie przesdza o nadcinieniu — zreszt gdyby nawet naukowcy znaleli te waciwe, nie potrafiliby ich zmodyfikowa. Czynniki dziedziczne wpywaj take na wag ciaa. Osoby blisko spokrewnione zwykle maj ten sam stopie otyoci, która przecie odgrywa du rol w rozwoju nadcinienia. (Zob. fragment „Kontrolowanie wagi” w dalszej czci rozdziau, gdzie znajdziesz bardziej szczegóowe informacje na temat skutków dodatkowych kilogramów). Wyjtkowo istotnym przykadem roli, jak odgrywa w nadcinieniu czynnik dziedzicznoci, moe by zespó insulinoopornoci. Otó osoby cierpice na t dolegliwo maj: 9 podwyszone stenie insuliny (hormonu, który kontroluje poziom 9 cukru we krwi) i jednoczenie obnion wraliwo na wasn insulin; okrelon zawarto tuszczu we krwi, gdzie wystpuje wysokie stenie trójglicerydów (rodzaju tuszczów — powyej 200 mg/dL) oraz niskie stenie cholesterolu typu HDL (tzw. dobrego cholesterolu, który chroni przed zawaami serca — poniej 30 mg/dL). Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? Poza tym osoby z zespoem insulinoopornoci: 9 zazwyczaj s otye (cho nie zawsze); 9 czciej ni pozostali ludzie przechodz miertelne zaway serca; 9 stanowi 20 procent wszystkich przypadków nadcinienia; 9 najczciej gromadz tkank tuszczow wokó talii. Wpyw pochodzenia Wedug danych amerykaskich Orodków Kontroli i Zapobiegania Chorobom1 w latach 1960 – 1990 udao si zmniejszy liczb przypadków zapadalnoci na nadcinienie w kadej amerykaskiej grupie etnicznej, jednak póniej w latach 1990 – 2001 (ostatni rok bada, z którego udostpniono dane) wskaniki si podniosy. W tabeli 3.1 zmiany te wida jak na doni. Tabela 3.1. Odsetek mieszkaców Stanów Zjednoczonych w wieku ponad 20 lat cierpicych na nadcinienie* Grupa 1960 1970 1980 1990 2002 Obie pci 36,9 38,3 39,0 23,1 33,6 Mczyni 40,0 42,4 44,0 25,3 30,6 Kobiety 33,7 34,4 34,0 20,8 31,0 Biali mczyni 39,3 41,7 43,5 24,3 32,5 Biae kobiety 31,7 32,4 32,3 19,3 31,9 Czarni mczyni 48,1 51,8 48,7 34,9 42,6 Czarne kobiety 50,8 50,3 47,5 33,8 46,6 Mczyni Latynosi 25,0 25,2 26,3 Kobiety Latynoski 21,8 22,0 23,4 *Dane dostarczone przez amerykaskie Orodki Kontroli i Zapobiegania Chorobom Tabela pokazuje, e w tym 42-letnim okresie podjto powane dziaania, aby ograniczy liczb przypadków nadcinienia. Jednak dowodzi równie, e blisko jedna trzecia populacji powyej 20. roku ycia cierpi na to schorzenie, 1 Ang. Centers for Disease Control and Prevention — agencja rzdu federalnego USA, wchodzca w skad Departamentu Zdrowia i Opieki Spoecznej, z siedzib w Atlancie; do jej zada naley zapobieganie chorobom i ich zwalczanie oraz podejmowanie dziaa majcych na celu popraw stanu zdrowia Amerykanów — przyp. tum. 57 58 Cz I: Czym jest nadcinienie? a wród Afroamerykanów choruje a 2 na 5. Jeeli jednak poczy si wiadomo istnienia tych czynników z waciw opiek medyczn oraz zmianami w trybie ycia (które opisz w dalszej czci rozdziau), moe uda si obniy wskaniki zachorowa na nadcinienie. Afroamerykanie U Afroamerykanów — populacji najbardziej zagroonej nadcinieniem i zwizanymi z nim komplikacjami — chorob wykrywa si 2 razy czciej ni u przedstawicieli rasy kaukaskiej. Poza tym u Afroamerykanów: 9 znacznie czciej wykrywa si schykow niewydolno nerek, przynajmniej po czci spowodowan podwyszonym poziomem cinienia; 9 wystpuje moliwo odziedziczenia wady nerek, ograniczajcej zdolno usuwania nadmiaru soli z organizmu; 9 wystpuje sabsza reakcja na tlenek azotu (wany zwizek chemiczny obecny w naczyniach krwiononych) ni u przedstawicieli rasy biaej (wicej informacji na temat tlenku azotu znajdziesz w ramce niej — „Tlenek azotu na ratunek”). Ponadto win przynajmniej za cz przypadków nadcinienia ttniczego w populacji Afroamerykanów naley zrzuci na napicia zwizane z niszym statusem spoeczno-ekonomicznym tej grupy ludnoci. Wyjtkowo dobre efekty przyniosa w terapii nadcinienia u Afroamerykanów odpowiednia dieta. Najlepiej sprawdzia si dieta o nazwie DASH2 (zob. rozdzia 9.), na któr skada si zwikszona ilo owoców, warzyw, zboa, odtuszczonych produktów nabiaowych i innych produktów biakowych o maej zawartoci tuszczu. Latynosi Wskaniki zachorowalnoci na nadcinienie wród ludnoci latynoskiej maj mniej wicej takie same wartoci jak u przedstawicieli rasy kaukaskiej. Mimo e na nadcinienie czciej zapadaj Afroamerykanie, to Latynosi maj wiksze opory przed stosowaniem leków ni czarni i biali mieszkacy USA. Biali (rasa kaukaska) Okoo 30 procent dorosych przedstawicieli rasy kaukaskiej w Stanach Zjednoczonych cierpi na nadcinienie. Ta grupa populacji wydaje si bardziej wiadoma swojego nadcinienia i czciej poddaje si leczeniu ni Afroamerykanie i Latynosi. Jednak terapia dziaa jedynie w 20 procentach wypadków — wci wiele pozostaje do zrobienia. W tym przypadku problemem najprawdopodobniej jest brak podatnoci pacjentów na leki. 2 Ang. Dietary Approach to Stop Hypertension (leczenie nadcinienia za pomoc diety) — przyp. tum. Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? Tlenek azotu na ratunek Tlenek azotu, wany zwizek chemiczny, który rozszerza naczynia krwionone i obnia cinienie ttnicze, jest produkowany przez komórki wycieajce od wewntrz naczynia krwionone. Jednake pewne czynniki ryzyka, zwikszajce prawdopodobiestwo zapadnicia na choroby serca, niszcz te komórki i upoledzaj ich zdolno produkowania tlenku azotu. Zaliczamy do nich: 9 nadcinienie ttnicze, 9 wysoki poziom cholesterolu, 9 insulinooporno, 9 pomenopauzalny brak estrogenu, 9 palenie lub ucie tytoniu. Takie czynniki podnosz równie podatno danej osoby na nastpstwa stresu objawiajce si wzrostem cinienia krwi. Jeeli jednak uda si wyeliminowa te czynniki, dojdzie do usunicia ich zgubnych skutków i przywrócenia produkcji tlenku azotu. Z czci III dowiesz si, jak mona si z nimi upora. Identyfikacja winowajców. Rola soli i tuszczów W 1999 roku w magazynie Scientific American opublikowano wnioski z badania, którego celem byo znalezienie wyjanienia wysokich wskaników nadcinienia w populacji Afroamerykanów. W ramach projektu porównano ze sob ludzi tej samej rasy mieszkajcych w rónych zaktkach wiata. Autorzy, których nie zadowolio wyjanienie genetyczne, odkryli ogromne rónice dzielce czarnoskórych mieszkaców Nigerii, Jamajki i Stanów Zjednoczonych: 9 Ogólnie rzecz biorc, Nigeryjczycy s szczupli, wykonuj cik prac fizyczn i spoywaj tradycyjne posiki nigeryjskie, zoone z ryu, warzyw i owoców. Gdy si starzej, nie podnosi si im cinienie. Przypadki nadcinienia ttniczego nale do rzadkoci. 9 Dieta Jamajczyków stanowi mieszank ywnoci wiejskiej i produktów kupowanych w sklepach spoywczych. Mieszkacy Jamajki yj rednio o 6 lat duej ni Afroamerykanie, poniewa nisze s wskaniki zachorowa na raka i choroby serca. 9 W Maywood, niedaleko Chicago, afroame- rykaska spoeczno, zoona z emigrantów z poudniowego wschodu USA, odywia si sono i tusto. Mimo e wszystkie grupy czy wspólne pochodzenie genetyczne, odsetek przypadków osób z nadcinieniem wyniós 7 procent dla Nigeryjczyków, 26 — dla Jamajczyków i 33 — dla Afroamerykanów. Ci ostatni take wicej wa, spoywaj wiksze iloci soli i mniejsze potasu ni Nigeryjczycy. Autorzy doszli do wniosku, e wyjanienie rasowe nie ma racji bytu. Przypadki nadcinienia u Afroamerykanów nie maj podoa genetycznego, gdy osoby czarnoskóre, które cierpi na nadcinienie, i te, które maj cinienie w normie, maj takie same geny. Badanie dowodzi, e wyjanienia rozbienych wyników naley szuka w warunkach rodowiskowych, a nie genach. Nigeryjczycy pochaniali mniej soli, spoywali wicej potasu i prowadzili bardziej aktywny tryb ycia. 59 60 Cz I: Czym jest nadcinienie? Wpyw pci Chopcy czciej ni dziewczynki maj podwyszone cinienie skurczowe (cinienie powstae w ttnicach w chwili wypchnicia do nich krwi przez serce; zob. rozdzia 2., w którym znajdziesz wicej szczegóów). Opisane w 2006 roku w czasopimie Circulation badanie z udziaem uczestników w wieku od 12 lat, a potem dobieranych co 2 lata, dowiodo, e w Kanadzie wskaniki nadcinienia wzrosy u chopców o 19 procent, podczas gdy u dziewczt pozostay na tym samym poziomie. Do gównych przyczyn takiego stanu rzeczy zaliczono siedzcy tryb ycia oraz brak sportu i u chopców, i u dziewczt. Wicej na temat nadcinienia i dzieci pisz w rozdziale 15. W przypadku modych dorosych osób (18 – 35 lat) nadcinienie czciej wystpuje u mczyzn ni u kobiet. Jednak kiedy kobiety osigaj 50. rok ycia (i wikszo z nich traci moliwo produkcji estrogenu z powodu menopauzy bd usunicia jajników), czciej ni mczyni cierpi na nadcinienie. Niemniej to kobiety czciej od mczyzn maj wiadomo swojego schorzenia, lecz je i kontroluj. Wytumaczy to mona tym, e kobiety czciej widuj lekarzy z powodu ciy czy kontrolnych bada miednicy lub piersi — kada z tych okazji daje lekarzowi dodatkow moliwo zdiagnozowania nadcinienia. U kobiet — tak samo jak u mczyzn — spada ryzyko udaru, jeli poddadz si terapii przeciwnadcinieniowej, wic powinna by im ona zalecana tak czsto jak panom. Niej opisuj wpyw, jaki na poziom kobiecego cinienia wywieraj piguki antykoncepcyjne i menopauza. Antykoncepcja doustna Dawniej piguki antykoncepcyjne zawieray wiksze iloci estrogenu i progesteronu ni obecnie. Ich stosowanie czono z wyszymi wskanikami podatnoci na choroby serca, zaway i udary mózgu oraz czstszymi przypadkami zgonów. Wspóczesne specyfiki zawieraj mniej hormonów i nie prowadz do tego typu powika, zwaszcza w porównaniu z innymi metodami antykoncepcji. Jednake antykoncepcja doustna moe powodowa lekki wzrost ryzyka zakrzepów i raka piersi, wic kobiety, które w przeszoci borykay si z tym pierwszym zjawiskiem, nie powinny stosowa tej metody zapobiegania ciy. Piguki antykoncepcyjne kojarzy si niekiedy z pewnym wzrostem cinienia ttniczego, które si stabilizuje po odstawieniu rodka. Jednak raz na jaki czas ta metoda antykoncepcji moe wywoa powaniejszy przypadek Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? nadcinienia. Jeeli w rodzinie pacjentki wystpoway przypadki tej choroby bd niewydolno nerek, lekarz powinien powanie przemyle przepisanie jej antykoncepcji hormonalnej i czsto kontrolowa jej cinienie. Nie do koca wiadomo, dlaczego cinienie wzrasta w wyniku stosowania piguek antykoncepcyjnych, ale problem moe stanowi ilo progesteronu (nie estrogenu) w preparacie. Otó rodki, które zawieraj mniej progesteronu albo jego ladowe iloci, rzadziej wpywaj na powstanie nadcinienia u pacjentek. Jeeli po odstawieniu przez kobiet antykoncepcji doustnej poziom cinienia nie powróci do normy, powinna zosta ona przebadana w kierunku innych przyczyn. Kobiety, które nie mog stosowa innej formy zapobiegania ciy, powinny poczy t metod ze rodkami obniajcymi cinienie ttnicze. (Wicej informacji na ten temat znajdziesz w rozdziale 13.). Po menopauzie Kobiety po menopauzie — nawet te z normalnym cinieniem — reaguj na stres wzrostem cinienia, w przeciwiestwie do kobiet, które jeszcze nie osigny wieku klimakterium. Niedobór estrogenu, który wystpuje w czasie menopauzy, moe nie by jedyn przyczyn; wpyw moe mie bowiem równie przyrost wagi towarzyszcy procesowi starzenia oraz inne czynniki, na przykad mniejsza aktywno fizyczna. Uwaga! Kobiety po menopauzie s wraliwsze na sól od mczyzn, to za zjawisko moe stanowi dodatkowy powód, dla którego ronie wród nich podatno na nadcinienie ttnicze. Przyjmowanie hormonów estrogenowych najprawdopodobniej nie podnosi poziomu cinienia ani nie pobudza wraliwoci kobiet po menopauzie na sól czy stres. Z tego powodu paniom z nadcinieniem i po menopauzie mona podawa estrogeny. Cinienie a wiek Z wielu przyczyn cinienie wzrasta wraz z wiekiem — nastpuje pogorszenie funkcjonowania nerek, upoledzenie wydalania soli z organizmu, stwardnienie ttnic, wzrost otyoci oraz wiksza podatno na podnoszce cinienie dziaanie soli. Cinienie ronie wraz z wiekiem etapami. Mimo e u rónych osób rónie to wyglda, nadcinienie zazwyczaj rozwija si w dosy atwy do przewidzenia sposób — od etapu przednadcinieniowego do etapu utrwalonego nadcinienia ttniczego. 61 62 Cz I: Czym jest nadcinienie? Nadcinienie ttnicze moe pojawi si przed 30. rokiem ycia, a typowa kolejno wydarze wyglda nastpujco: 9 Okres midzy urodzeniem a 30. rokiem ycia (etap przednadcinieniowy): sporadyczne pomiary cinienia mog pokazywa podwyszone wartoci, ale wzrost nie utrzymuje si stale. Jednak nawet okazjonalny skok cinienia moe stanowi wskazówk, e kiedy u pacjenta moe rozwin si choroba. Do innych czynników nale: x niska waga urodzeniowa; x nadmierny wzrost cinienia w sytuacji stresu bd wysiku fizycznego; x wyniki wysokie (bliskie 140/90 mm Hg) — ale wci w normie — otrzymane w przypadkowych pomiarach; x inne: otyo, nadmierne spoywanie alkoholu, cukrzyca, obniony poziom cholesterolu HDL bd podwyszony trójglicerydów. 9 Zazwyczaj midzy 30. a 40. rokiem ycia: ten etap moe trwa od 5 do 10 lat. Wysoki poziom cinienia wystpuje do czsto, ale potem nadchodz okresy normalnego cinienia. 9 Zazwyczaj tu przed pidziesitk, ale czasami nawet w 30. roku ycia (nadcinienie pierwotne — utrwalone nadcinienie, którego przyczyny nie mona ustali): ludzie, którzy zapadaj na nadcinienie pierwotne w wieku 50 lat lub wczeniej, s niezwykle mocno naraenie na zaway serca i udary mózgu. Jeeli nie poddadz si leczeniu, rednia dugo ich ycia ulegnie skróceniu o 15 – 20 lat. 9 Po 50. roku ycia: najprawdopodobniej chodzi o schorzenie zwane nadcinieniem wtórnym (spowodowane innymi przyczynami), które omówi w rozdziale 4. Z kolei rozdzia 14. powicony jest problemom nadcinienia u osób w starszym wieku. Zapobieganie nadcinieniu za pomoc zmian trybu ycia Co roku w Stanach Zjednoczonych u 2 milionów nowych pacjentów diagnozuje si nadcinienie ttnicze. Owszem, genów przekazanych przez rodziców nie zmienisz, ale eby zapobiec rozwojowi choroby, moesz wprowadzi wiele modyfikacji do swojego stylu ycia. Na pocztek wszystkie osoby dorose powinny by poddawane przynajmniej co 2 lata badaniom przesiewowym w kierunku nadcinienia. Do innych zmian zaliczamy: Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? 9 obnienie poziomu stresu za pomoc poczucia humoru (zob. rozdzia 8.); 9 zwikszenie iloci spoywanego potasu przez wprowadzenie do swojej diety wikszej iloci owoców i warzyw (zob. rozdzia 9.); 9 sprowadzenie codziennego spoycia soli poniej poziomu 6 miligramów (1 yeczka), równego 2,4 miligrama sodu (zob. rozdzia 10.); 9 utrzymanie spoycia alkoholu na poziomie 2 drinków lub mniej dziennie (zob. rozdzia 11.); 9 kontrolowanie swojej wagi za pomoc waciwej diety (zob. rozdzia 9.) oraz sportu (zob. rozdzia 12.). Wszelkie techniki, które zapobiegaj nadcinieniu ttniczemu, mog równie pozwoli na obnienie podwyszonego ju cinienia. Jednak najwiksza rónica midzy profilaktyk a leczeniem polega na kosztach i zagroeniach zwizanych z lekami, które wikszo ludzi musi przyjmowa w ramach terapii nadcinienia. Jeeli jeste w stanie zapobiec chorobie, rób, co w Twojej mocy, eby do niej nie dopuci. Nie poaujesz. Obnianie napicia Pierwotne nadcinienie ttnicze (zob. wczeniejszy punkt „Cinienie a wiek”) powoduj w równym stopniu czynniki dziedziczne, jak i rodowiskowe. Wród tych ostatnich najwaniejsze s dieta oraz napicia psychiczno-spoeczne. Wiele populacji dowodzi istnienia wpywu stresujcych sytuacji na poziom cinienia. 9 W ramach badania omówionego w pimie New England Journal of Medicine (marzec 1968) dokonano porównania ycia kilku zakonnic, mieszkajcych we Woszech w cisej klauzurze, z grup kobiet yjcych w normalnym spoeczestwie. Z pocztku kobiety miay takie same wyniki, ale po 30 latach cinienie zakonnic byo o 30 milimetrów nisze od cinienia przedstawicielek drugiej grupy. 9 Ludzie, którzy przechodz ze spoeczestw o niszym poziomie stresu (jak Nigeryjczycy w Afryce, których opisaem wyej) do spoeczestw, gdzie panuje wicej czynników stresogennych (na przykad Afrykaczycy w Ameryce), wykazuj trway wzrost cinienia ttniczego. 9 Ludzie, którzy pracuj na stanowiskach, gdzie maj ma wadz, lecz du odpowiedzialno, wykazuj podwyszony poziom cinienia krwi. 9 Kontrolerzy ruchu lotniczego jako grupa maj wyszy poziom cinienia ni ludzie pracujcy w mniej stresujcych warunkach. 9 Wród Afroamerykanów, dorastajcych w bardziej stresujcych rodowiskach, wystpuje wicej przypadków nadcinienia ttniczego. 63 64 Cz I: Czym jest nadcinienie? Wyniki niektórych z tych bada zakwestionowano jednak, zwracajc uwag na inne czynniki zwizane z nadcinieniem. Na przykad dieta zakonnic moga w mniejszym stopniu przyczynia si do rozwoju choroby, zwaszcza po 30 latach. Z kolei ludzie wywodzcy si ze spoeczestw, dla których charakterystyczny jest wyszy poziom stresu, zwykle spoywaj wicej soli. Mimo e niektóre badania wykazuj wspózaleno midzy tumionym gniewem a nadcinieniem, inne jej nie dostrzegaj. To, czy cinienie bywa podwyszone u osób, które tumi w sobie zo, a nie daj jej ujcia w formie bezporedniego wyraenia albo w jaki inny uzewntrzniony sposób (na przykad w postaci wikszej dawki wicze fizycznych), wci stanowi przedmiot wielu sporów. Naley te zapyta, czy osoby, które przesadnie reaguj na stres, czciej zapadaj na nadcinienie ttnicze ni ludzie sabiej reagujcy. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi: badania zajmujce si tym zjawiskiem daj sprzeczne wyniki. Owszem, wiele prac badawczych powiconych stresowi i nadcinieniu przynosi niespójne wyniki, ale jedno jest pewne — obnienie poziomu napicia moe Ci tylko wyj na dobre. Im mniej jeste bowiem zestresowany, tym masz mniejsz skonno do przejadania si, palenia i nadmiernego picia, czyli czynników powodujcych — jako wiadomo — nadcinienie. W rozdziale 8. zapoznasz si ze wspania form obniania napicia — miechem. Kontrolowanie wagi Rola biernego trybu ycia w rozwoju nadcinienia ttniczego jest oczywista. Kolejne badania dowodz, e osoby czciej wiczce rzadziej zapadaj na schorzenie, a aktywny styl ycia sprzyja kontroli nad wasn wag. Na kade dodatkowe 4,5 kilograma przyrostu masy ciaa cinienie skurczowe podnosi si o 4 – 5 milimetrów supa rtci. Dlatego wcale nie trzeba mie nadwagi albo cierpie na otyo, eby nabawi si nadcinienia. Otyo brzuszn (tuszcz wokó talii) czciej kojarzy si z nadcinieniem ni otyo nóg i ud. Duy obwód pasa to znak, e zblia si albo ju si pojawio nadcinienie. Zespó insulinoopornoci (opisuj t dolegliwo wyej w punkcie „Wpyw genów”) zawiera czynniki, które podnosz prawdopodobiestwo zapadnicia na choroby serca: Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? 9 otyo; 9 wysokie cinienie ttnicze; 9 podwyszone stenie insuliny oraz insulinooporno; 9 wiksza ilo tkanki tuszczowej wokó talii; 9 wysoki poziom trójglicerydów; 9 niski poziom HDL (dobrego cholesterolu), a wysoki — LDL (zego cholesterolu); 9 due stenie kwasu moczowego w krwiobiegu; 9 cukrzyca typu 2 (dawniej nazywana cukrzyc insulinoniezalen); 9 wysokie stenie substancji chemicznych, które utrudniaj rozpadanie si skrzepów krwi. Nie wiadomo do koca, w jaki sposób otyo powoduje nadcinienie. Jednak naukowcy odkryli ju nastpujce rzeczy: 9 Osoby otye maj wiksz pojemno minutow serca (ilo krwi wytaczanej przez serce) oraz podwyszony opór obwodowy (opór stawiany krwi pyncej ttnicami). W konsekwencji serce musi pompowa wicej krwi, eby dostarczy skadników odywczych wikszej iloci tkanek ciaa. 9 Wiele narzdów, przede wszystkim nerki, nie toleruje podwyszonego poziomu przepywu krwi, wic produkuje hormony majce go ograniczy za pomoc zwenia ttnic. W ten sposób ronie obwodowy opór naczyniowy oraz cinienie ttnicze. 9 Osoby otye czsto spoywaj wicej soli ni ludzie szczupli i s bardziej podatne na podnoszce cinienie dziaanie tej przyprawy. 9 Otyo kojarzy si ze wzrostem czynnoci ukadu nerwowego, co moe spowodowa zwenie naczy krwiononych. W rozdziale 9. zalecam schudnicie jako form terapii w nadcinieniu ttniczym. Jeeli do tego utrat na wadze poczy si z aktywnoci fizyczn (któr omawiam w rozdziale 12.) oraz obnieniem spoycia soli i alkoholu, mona oczekiwa cakiem sporego obnienia cinienia. Uwaga! Dziaania te powinny zawsze by poprzedzone terapi farmakologiczn obniajc cinienie, chyba e jego poziom jest niebezpiecznie wysoki (powyej 180/120 mm Hg). Cz pozytywnych skutków tego typu zmian w trybie ycia moe polega na zagodzeniu objawów zespou insulinoopornoci, w tym obnieniu poziomu insuliny i jej roli w podnoszeniu cinienia ttniczego. Oczywicie z wiczeniami nie naley przesadza. Moja babcia zacza w wieku 60 lat uprawia marsze, codziennie pokonujc 8 kilometrów. Teraz ma 97 lat i nikt nigdy nie wie, gdzie si w danej chwili podziewa! 65 66 Cz I: Czym jest nadcinienie? Mniej soli W typowym jadospisie przedstawicieli bogatszych narodów wiata znajduje si za duo soli. Dowodów na taki stan rzeczy jest pod dostatkiem. Jednak nie u wszystkich ludzi wywizuje si z tego powodu nadcinienie ttnicze — problem dotyczy jedynie poowy populacji. Dlatego osoby z nadcinieniem najwyraniej cierpi na jak form podwyszonej podatnoci na schorzenie3 (sól bowiem w wikszym stopniu podnosi u nich cinienie). Dane potwierdzajce rol soli mona zaczerpn z bada prowadzonych na pewnych grupach ludnoci oraz eksperymentalnych manipulacji spoyciem tej substancji. W pierwszym przypadku odnotowano, e: 9 W plemionach pierwotnych, których czonkowie nie jedz soli, wystpuje zerowe nadcinienie; osoby te równie nie cierpi z powodu nastpstw schorzenia — niewydolnoci serca, nerek czy mózgu. 9 Kiedy te same plemiona zaczynaj siga po sól, zaczyna rozwija si nadcinienie i jego nastpstwa. 9 Im wicej soli si spoywa, tym cinienie ttnicze ma wyszy poziom. W wyniku bada drugiego typu ustalono, i: 9 Kiedy ludzie z nadcinieniem ograniczaj spoycie soli, spada im cinienie. 9 Dzieci spoywajce mao soli maj nisze cinienie. 9 U zwierzt karmionych ywnoci z wiksz zawartoci soli nastpuje wzrost cinienia. Tego rodzaju wraliwo na sól (sodowraliwo) najwyraniej dziedziczy si po matce, gdy najczciej wystpuje u niej ten sam skok cinienia po spoyciu soli co u potomka. Osoba, która nie cierpi na sodowraliwo, wydala wikszo soli z organizmu wraz z wod w nerkach, ale czowiek „wraliwy na sól” ma ju z tym problemy. Cinienie ttnicze nie zawsze spada po ograniczeniu spoycia soli, poniewa pewne osoby cierpi na sodowraliwo. Wród nich znajdziemy: 9 diabetyków; 9 osoby starsze; 9 osoby z niewydolnoci nerek; 9 osoby, które nie produkuj dostatecznej iloci reniny, enzymu podnoszcego cinienie krwi w nerkach. 3 T podatno nazywamy sodowraliwoci — przyp. tum. Rozdzia 3: Czy znajdujesz si w grupie ryzyka? Obnienie spoycia soli moe pomóc w zmniejszeniu niebezpieczestwa zapadnicia na nadcinienie ttnicze. Czytaj etykietki na opakowaniach produktów ywnociowych i wybieraj te opatrzone informacj „Nie zawiera sodu (soli)” bd „Nisza zawarto sodu (soli)”. W ten sposób bdziesz móg kontrolowa spoycie tej przyprawy. W rozdziale 10. zapoznam Ci z innymi przydatnymi sposobami redukcji soli w diecie. Eliminacja palenia i nadmiernego spoycia alkoholu Stosowanie tytoniu pod kad postaci oraz picie nadmiernych iloci alkoholu (zob. rozdzia 11.) podnosi poziom cinienia krwi, podczas gdy eliminacja tych czynników je obnia. Mimo e oczywicie siganie po tyto i alkohol powoduje wiele innych problemów ze zdrowiem, ju sam ich wpyw na poziom cinienia ttniczego powinien by wystarczajcym powodem do odstawienia. 67
