RECENZJA HABILITACYJNA 160115x

RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
Prof. dr hab. inż. arch. Zbigniew Paszkowski
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
Wydział Budownictwa i Architektury
Ul. Żołnierska 50
71-210 Szczecin
Szczecin, 6.01.2016
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ
„WARTOŚĆ PRZESTRZENI
KULTUROWYCH WSPÓŁCZESNEGO MIASTA W EUROPEJSKIM OBSZARZE
POZNAWCZYM” I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INŻ. ARCH.
MAŁGORZATY SOLSKIEJ
Podstawa opracowania
1. Umowa o dzieło z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej zgodnie z decyzją
Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów Naukowych z dnia 8. maja 2015 nr BCK-VI-L7638/2015.
2. Dr inż. arch. Małgorzata Solska: „Wniosek o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego
w dziedzinie : nauki techniczne – w dyscyplinie architektura i urbanistyka”, Kraków, 30.06.
2015, z załącznikami:
2.1. Zgoda Dziekana WA PK prof. dr hab. Jacka Gyurkovicha
2.2. Dane personalne i kontaktowe habilitantki
2.3. Potwierdzona kopia dyplomu nadania stopnia doktora nauk technicznych
2.4. Autoreferat w języku polskim
2.5. Wykaz opublikowanych prac naukowych w języku polskim
2.6. Dokumentacja wybranych prac naukowych opublikowanych po uzyskaniu stopnia
doktora nauk technicznych
2.7. Wykaz wybranych twórczych prac projektowych w języku polskim
2.8. Informacja o dorobku naukowym, o osiągnięciach dydaktycznych, współpracy naukowej,
popularyzacji nauki, w języku polskim
2.9. Informacja o działalności organizacyjnej na rzecz Wydziału, Uczelni i Społeczności
Akademickiej, w języku polskim,
2.10. Elektroniczna wersja składanego wniosku wraz z załącznikami,
2.11. Monografia habilitacyjna: Wartość przestrzeni kulturowych współczesnego miasta w
europejskim obszarze poznawczym, monografia Nr 475, Wyd. Politechnika Krakowska,
seria Architektura, Kraków 2014, ISSN 0860-097X
2.12. Kopie wybranych publikacji naukowych w recenzowanych czasopismach oraz
rozdziałów w monografiach uznanych przez autorkę za istotne.
2.13. Autoreferat w języku angielskim
2.14. Informacja o dorobku naukowym, o osiągnięciach dydaktycznych, współpracy
naukowej, popularyzacji nauki w języku angielskim
2.15. Informacja o działalności organizacyjnej na rzecz Wydziału, Uczelni i Społeczności
Akademickiej, w języku angielskim
Informacje podstawowe o Kandydatce
1970-75 studia na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej
1974-75 asystent stażysta w Zespole Geometrii Wykreślnej i Rysunku Technicznego AR w
Krakowie
1975 obrona pracy dyplomowej, promotor prof. Zbigniew Wzorek
1976-77 Kurs Pedagogiki dla Szkoły Wyższej II st.
1
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
1978-80 st. asystent w Zespole Geometrii Wykreślnej i Rysunku Technicznego AR w
Krakowie i asystent naukowy w Zespole Rozwoju Budowy Miast IHAiKZ PK
1980 ukończenie dwusemestralnego studium doktoranckiego Ekonomii Politycznej na AR
w Krakowie
1979-80 ukończenie dwuletniego kursu języka angielskiego dla pracowników naukowych
AR
1980-84 st. asystent naukowy w Zespole Rozwoju Budowy Miast IHAiKZ PK
1985-88 urlop macierzyński
1986-88 ukończenie dwuletniego kursu języka francuskiego dla pracowników naukowych
AR, AGH i UJ; egzamin państwowy z języka francuskiego
1988 współpraca (asystent projektanta) z Biurem Studiów i Projektów Budownictwa
Przemysłowego w Krakowie, ul. Wielopole 1
1988-89 współpraca z Muzeum Historii Fotografii w Krakowie
1988-89 asystent w Zakładzie Rysunku Odręcznego Malarstwa i Rzeźby IHAi KZ
1989 organizator Ośrodka Informacji Naukowej na WA PK
1994-95 asystent w Zakładzie Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego IPU WAPK
1995-2001 asystent naukowo-dydaktyczny w Katedrze Kształtowania Środowiska
Mieszkaniowego IPU WAPK
1999-04 współpraca ze szkolnictwem średnim (godziny zlecone)
2001 ukończenie studium Pedagogicznego dla asystentów przy Centrum Pedagogiki i
Psychologii Politechniki Krakowskiej
2001 uzyskanie stopnia doktora nauk technicznych na WA PK
Temat pracy doktorskiej: Przemiany przestrzenne w strefie podmiejskiej Krakowa w
okresie II poł. XX w. na przykładzie Bronowic. Promotor: prof. dr hab. Wacław Seruga
2000-2002 współpraca dydaktyczna z zespołem Szkół Budowlanych Nr 1 w Krakowie
2001 adiunkt naukowo-dydaktyczny na kontraktach 3-letnich
2006 -10 umowa o pracę w KKŚM IPU WA PK
2011 umowa o pracę na WAPK, okresowo przedłużane, „emerytura europejska”
Działalność organizacyjna i społeczna
Działalność organizacyjna i społeczna dr inż. arch. Małgorzaty Solskiej związana jest z Wydziałem
Budownictwa i Architektury Politechniki Krakowskiej oraz z Akademią Rolniczą w Krakowie.
Charakterystyka dorobku dydaktycznego
Działalność dydaktyczną Habilitantka prowadzi od roku 1998 na WAPK z projektowania wstępnego,
projektowania urbanistycznego, na kierunku architektura i urbanistyka oraz budownictwo.
Działania innowacyjne i wdrożeniowe
Brak.
Współpraca krajowa i międzynarodowa
Współpraca krajowa: prowadzenie zajęć dydaktycznych na Akademii Rolniczej w Krakowie oraz w
szkołach średnich i podstawowych.
Współpraca międzynarodowa przy projekcie koordynowanym przez The Environment Centre z
Southampton w Wielkiej Brytanii, współfinansowanym przez UE, o temacie: GREEN GROWTH,
podtemat: Sustainable Construction. Obszar badawczy Habilitantki: Alternatywne – odnawialne
źródła energii: geoenergetyka, hydroenergetyka, aeroenergetyka, w latach 2005-2007.
Udział w 23 międzynarodowych konferencjach naukowych w Polsce.
Udział w 11 wyjazdach studialno-seminaryjnych w Europie.
Nagrody i odznaczenia
Za swą działalność naukową, zawodową i społeczną uzyskała w okresie po uzyskaniu stopnia doktora:
2
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
1. Złotą odznakę Związku Nauczycielstwa Polskiego,
2. Srebrny Krzyż Zasługi,
3. Złoty Medal za Długoletnią Służbę.
Charakterystyka istotnej aktywności naukowej
Aktywność naukowa Habilitantki została przedstawiona w Tabeli 1, poniżej, opracowanej na
podstawie obowiązującego Rozporządzenia MNiSZW z dnia 1 września 2011. Mimo dużej aktywności
publikacyjnej i udziału w wielu konferencjach naukowych, w tabeli kryteriów oceny osiągnięć
habilitantki widocznych jest wiele braków, zwłaszcza w zakresie autorstwa w czasopismach z listy JCR,
cytowań, impact factor oraz kierowania zespołami badawczymi. Na pozytywną ocenę zasługuje
aktywność dydaktyczna, współudział w organizowaniu konferencji i autorstwo publikacji o zasięgu
krajowym.
TABELA 1. KRYTERIUM OCENY OSIĄGNIĘĆ HABILITANTKI
Na podst. Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 w sprawie kryteriów oceny
osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego
Przed
uzyskaniem
stopnia dr
KRYTERIUM OCENY
a)
b)
c)
d)
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
1)
2)
3)
4)
5)
w obszarze nauk technicznych
Autorstwo lub współautorstwo publikacji naukowych w
czasopismach znajdujących się w bazie JCR
Autorstwo lub współautorstwo zrealizowanego oryginalnego
osiągnięcia projektowego, konstrukcyjnego lub technologicznego;
Udzielone patenty międzynarodowe lub krajowe;
Wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe, które uzyskały
ochronę i zostały wystawione na międzynarodowych lub
krajowych wystawach lub targach;
we wszystkich obszarach wiedzy
Autorstwo lub współautorstwo monografii, publikacji naukowych
w czasopismach na liście JCR, dla danego obszaru wiedzy
Autorstwo lub współautorstwo
a) opracowań zbiorowych,
b) katalogów zbiorów,
c) dokumentacji prac badawczych,
d) ekspertyz,
e) utworów i dzieł artystycznych
Sumaryczny impact factor publikacji naukowych wg listy JCR
Liczba cytowań publikacji wg bazy Web of Science
Indeks Hirscha wg bazy Web of Science
a)Kierowanie międzynarodowymi lub krajowymi projektami
badawczymi lub
b)udział w takich projektach
Międzynarodowe lub krajowe nagrody za działalność naukową
lub artystyczną;
Wygłoszenie referatów na międzynarodowych lub krajowych
konferencjach tematycznych;
W zakresie dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego
oraz współpracy międzynarodowej;
Uczestnictwo w programach europejskich i innych programach:
a) międzynarodowych
b) krajowych;
Udział w konferencjach:
a) międzynarodowych (w kraju)
b) lub komitetach (organizacyjnych) tych konferencji;
Otrzymane nagrody i wyróżnienia; (jubileuszowe w nawiasie)
Udział w konsorcjach i sieciach badawczych;
Kierowanie projektami realizowanymi we współpracy z
3
Po
uzyskaniu
stopnia dr
Razem
zgodnie z § 3. ust. 4
?
-
-
-
-
zgodnie z § 4.
1
e)10
e)16
a) b)11
?
?
?
a)b)24 + 3
-
-
-
10
Zgodnie z § 5.
-
a)3
-
a)22
b)18
3(3)
-
3(2)
-
6 (5)
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
naukowcami z innych ośrodków polskich i zagranicznych, a w
przypadku
badań
stosowanych
we
współpracy
z
przedsiębiorcami;
Udział w komitetach redakcyjnych i radach naukowych
czasopism;
Członkostwo w międzynarodowych lub krajowych organizacjach i
towarzystwach naukowych;
Osiągnięcia dydaktyczne i w zakresie popularyzacji nauki i sztuki;
Opieka naukowa nad studentami (absolwentami) w toku
specjalizacji;
Opieka naukowa nad doktorantami w charakterze opiekuna
naukowego lub promotora pomocniczego;
Staże w zagranicznych lub krajowych ośrodkach akademickich lub
naukowych;
Wykonanie ekspertyz lub innych opracowań na zamówienie
organów władzy publicznej, samorządu terytorialnego,
podmiotów realizujących zadania publiczne lub przedsiębiorców;
Udział w zespołach eksperckich i konkursowych;
Recenzowanie projektów międzynarodowych lub krajowych oraz
publikacji w czasopismach międzynarodowych i krajowych;
-
-
-
1
8
-
15
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Rozwój naukowy Habilitantki określony poprzez uzyskiwanie kolejnych stopni naukowych jest
stosunkowo powolny. Dopiero po 25 latach (!) od uzyskania tytułu zawodowego magistra inżyniera
architekta, Habilitantka uzyskała stopień doktora nauk technicznych w dyscyplinie naukowej
architektura i urbanistyka, co w rezultacie przyczyniło się do znacznego opóźnienia dalszej kariery
naukowej. Byłem recenzentem jej pracy doktorskiej i moja recenzja była pozytywna. Tematyka pracy
dotycząca rozwoju podmiejskich dzielnic Krakowa, w tym zwłaszcza znanych z literatury pięknej
Bronowic, wymagała opracowania naukowego, dla zapobieżenia dalszemu chaotycznemu rozwojowi
miasta. Praca doktorska Habilitantki diagnozowała sytuację przestrzenną, nie wskazując jednak, co
tak naprawdę należy zrobić, by wstrzymać fragmentaryzację przestrzeni w rozwoju przestrzennym
krakowskich przedmieść.
Od uzyskania stopnia doktora do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie przewodu habilitacyjnego
minęło 14 lat. Zainteresowania Kandydatki w tej dziedzinie skierowały się nie na pragmatykę
rozwiązań urbanistycznych lecz w kierunku teorii kultury, teorii i filozofii bytu człowieka w
przestrzeni, w tym przestrzeni antropomorficznej i zurbanizowanej. Z bardziej szczegółowej analizy
aktywności naukowej Habilitantki wynika, że jej publikacje naukowe koncentrują się w obszarze teorii
urbanistyki, a nawet szerzej, w obszarze filozofii kultury i rozwoju cywilizacji. Tematyka poruszana w
jej publikacjach ma charakter bardzo ogólny i wykraczający znacznie poza dziedzinę wiedzy
architektura i urbanistyka. Jednocześnie Habilitantka nie odwołuje się do urbanistyki ani planowania
przestrzennego jako narzędzia regulacji zasad kształtowania przestrzeni, ogniskując się w swych
wypowiedziach na krytyce stanu istniejącego i sprzeciwie wobec istniejących kierunków
rozwojowych. Koncentruje się głównie na zagadnieniach „wyższego rzędu” , związanych z teorią
kultury, socjologią miasta, aksjologią i ontologią. W badaniach i publikacjach Habilitantki miasto jest
przedmiotem badań o charakterze socjologicznym, kulturowym i historyczno-filozoficznym. Ma to
istotne znaczenie w dalszej ocenie recenzenta. Warto nadmienić, że w swym dorobku zawodowym
Habilitantka nie wykazuje żadnych prac urbanistycznych, żadnych praktycznych działań na rzecz
dążenia do poprawy struktury miasta i jedynie drobne prace projektowe w dziedzinie architektury i
grafiki. Prace te zostały podane bez określenia procentowego współautorstwa Habilitantki. Nie
przedstawiają one, niestety, jakości, która pozwalałby na ich ocenę pozytywnie promującą
działalność zawodowo-twórczą Habilitantki.
Habilitantka wykazuje się wysoką aktywnością organizacyjną oraz udziałem w licznych konferencjach
naukowych, seminariach – w tym z wieloma własnymi wypowiedziami naukowymi i prezentacjami.
Zauważa się dużą koncentrację na problematyce miasta określonej przez - najogólniej ujmując 4
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
„mankamenty kulturowe i tożsamościowe wynikające z rozwoju urbanistycznego”. Wokół tej
problematyki Habilitantka buduje swoje narracje wypowiedzi naukowych, warsztat pojęciowy, jak
również tej problematyce poświęca swoją ostatnią monografię.
Ocena osiągnięcia naukowego w świetle art. 16 ust.2 ustawy o stopniach i
tytule naukowym i tytule w dziedzinie sztuki
Analiza ogólna osiągnięcia.
Monografia habilitacyjna zatytułowana „Wartość przestrzeni kulturowych współczesnego miasta w
europejskim obszarze poznawczym” wskazana została przez Habilitantkę jako osiągnięcie naukowe
stanowiące jej znaczący wkład w rozwój dziedziny naukowej architektury i urbanistyki, zgodnie z
zapisami ustawy. Jak sama autorka podkreśla, monografia ta jest: „ podsumowaniem wieloletnich
badań autorki nad tematem” (s.11). Rzeczywiście, praca ta zawiera wiele elementów tematycznych,
cytatów własnych z wydanych uprzednio ponad 30 publikacji Habilitantki, dotyczących tej tematyki.
Jednakże należy zwrócić uwagę na to, że zgodnie z intencją ustawową, osiągnięcie naukowe (zgodnie
z art. 16 ust.2 ustawy o stopniach i tytule naukowym i tytule w dziedzinie sztuki) nie ma być
podsumowaniem dorobku dotychczasowego, lecz nowym dziełem naukowym, które ponadto
posiada cechy „znaczącego wkładu w rozwój dziedziny naukowej”. Jeśli podstawowe tezy pracy
zostały już przez Habilitantkę wielokrotnie omówione w innych publikacjach, to ich aspekt
„znaczącego wkładu”, aspekt nowości i świeżości, jest mocno dyskusyjny.
Analiza formalna pracy.
Monografia „Wartość przestrzeni kulturowych współczesnego miasta w europejskim obszarze
poznawczym” wydana w 2014 roku, zawiera 236 stron tekstu i glosariusz, bibliografię oraz
streszczenia w języku polskim jak i w językach obcych: angielskim i francuskim, (opracowanych przez
tłumaczy), liczne przypisy (371) i ilustracje barwne (34 tablice wielozdjęciowe). Praca została
zrecenzowana przez dwóch recenzentów, samodzielnych pracowników Wydziału Architektury
Politechniki Krakowskiej, tj. macierzystej Uczelni Habilitantki, co jest praktyką niewłaściwą w
postępowaniach awansowych. Recenzenci powinni być wybrani z innych ośrodków akademickich.
Bibliografia zawiera 305 pozycji bibliograficznych, w tym 19 autorstwa Habilitantki oraz 16
wskazanych źródeł Internetowych. Ilustracje zostały przedstawione w formie jednostronicowych
tablic barwnych przedstawiających zdjęcia z różnych miast i miejsc, ilustrujących według autorki
określone zagadnienia tematyczne, w sposób ogólny. Ilustracje nie mają bezpośredniego związku z
opracowanym tekstem, wprowadzając jedynie pewną relację wrażeniową.
Praca podzielona została na dziewięć rozdziałów, przy czym pierwszy to „wprowadzenie”, a dwa
ostatnie to „podsumowanie” i „wnioski końcowe”. Można powiedzieć, że merytorycznych rozdziałów
jest sześć, a dotyczą one:
- miasta jako obszaru badań kulturowych, z uwzględnieniem przemian i charakterystyki jego
struktury,
-przestrzeni miejskiej, terminologii związanej z tym pojęciem i pojęciem filozofii percepcji przestrzeni
przez „człowieka”,
- aksjologii przestrzeni, wartościowania,
- kultury i jej definiowana w szczególności w odniesieniu do miasta i jego przestrzeni,
- wielokulturowości i jej znaczenia dla rozwoju miasta.
Praca jest napisana bez zauważonych błędów ortograficznych, interpunkcyjnych czy gramatycznych.
Jedyne uwagi formalne do pracy, to:
- powtórzenie tekstu ze s.58 na s. 74 akapit „Współczesne suburbium…”
- niewłaściwe użycie w przypisach skrótu ibidem przypis 30, 33,
- rzeka Elbe (niem.) to Łaba (pol.), a nie „Elba”,
- użycie słowa "podegrodzie" zamiast "podgrodzie".
5
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
Analiza merytoryczna pracy.
Autorka reprezentuje typ myślenia „postsocjalistycznego”, operując pojęciami filozofii
marksistowskiej, w jej rozumieniu homogeniczności społeczeństwa, jako przedmiotu badań i
oddziaływań, „inżynierii społecznej”, bez odnoszenia się do jednostki, jako bytu indywidualnego.
Pojawiające się w pracy pojęcie „człowieka” ma charakter uogólniający bez próby indywidualizacji
jednostki i jej zróżnicowanych charakterystyk psychofizycznych i kulturowych. Na s.60 pojawia się
akapit mówiący o indywidualnym ego człowieka, ale raczej jako o jego cesze gatunkowej, a nie
podmiotowości osobowej. Autorka porusza też zjawisko wielokulturowości w przestrzeni miasta,
ale w tym przypadku również rozważania prowadzone są w kontekście zjawisk asymilacji lub
alienacji grupowej, bez uwzględnienia jednostki, jako bytu niezależnego, samostanowiącego,
odpowiedzialnego za działania własne. Filozofia ta stanowi źródło dociekań Autorki w zakresie
takich obszarów socjologii i psychologii, jak „budowa świadomości społecznej” (s.43),
definiowania potrzeb „mas ludzkich”, w tym „społecznej integracji” w przestrzeniach publicznych
uogólnienia w zakresie wartości kultury, środowiska społecznego i biokulturowego (s.42). W
rozważaniach o kulturze, cywilizacji, wielokulturowości absolutnie umknęły zagadnienia roli religii,
wiary w kulturze europejskiej i związku pomiędzy strukturami miejskimi a wartościami
kulturotwórczymi, jakie ze sobą niosą.
Tytuł pracy zawiera kilka istotnych pojęć, jak „wartość”, „przestrzeń kulturowa”, „miasto
współczesne”, „europejski obszar badawczy”. Autorka definiuje w pracy poszczególne pojęcia, a
tematom „przestrzeń miejska” (nie „kulturowa”) oraz „współczesnej wartości przestrzeni”
poświęca całe rozdziały. Tematowi „miasto współczesne” poświęca podrozdział 2.2., a tematowi
przestrzeni kulturowej rozdział „współczesne definiowanie kultury”. „Europejski obszar badawczy”
pojawia się w podrozdziale 1.1. Ze sformułowania tytułu pracy można wnioskować, że istnieje
jeden typ miasta współczesnego w europejskim obszarze badawczym oraz, że do tego typu
odnieść można ocenę „wartości przestrzeni kulturowych”. Nie określa ram czasowych
analizowanego, teoretycznego „miasta współczesnego”. Z samej analizy tytułu pracy wynika, że
postawione przez Autorkę założenia są dyskusyjne, a nawet gdyby założyć, że są prawdziwe, to
oczywista jest ich niewykonalność z uwagi na zbyt szeroki rozmiar obszaru badawczego.
Już pobieżne przyjrzenie się poruszonemu zakresowi badawczemu wskazuje, że temat pracy
został określony zbyt szeroko. Potwierdza to lektura pracy, która odkrywa duży stopień uogólnień
i nazbyt powierzchownych stwierdzeń i sformułowań. Dokonywanie paneuropejskich uogólnień w
ocenie wartości przestrzeni kulturowych współczesnych miast europejskich, jest zadaniem, które
nie wydaje się możliwe do wykonania w ramach jednej monografii. Stąd też implikuje znaczne
spłycenie i zafałszowanie tej problematyki przez jednostronne i uproszczone spojrzenie. Ten
wysoki poziom abstrakcji pracy stwarza wrażenie oderwania od rzeczywistości, mimo nieśmiałych
prób zilustrowania różnych form przestrzeni kulturowych i różnych skal ich wartości w postaci
tematycznych „kolażowych” tablic zdjęciowych. Jednakże próby stworzenia sformułowań
definiujących zagadnienia kształtowania i wartościowania przestrzeni przeprowadzone zostały na
poziomie na tyle ogólnym, że ich poziom abstrakcji odrywa się nawet od dziedziny nauki, jaką jest
architektura i urbanistyka, wkraczając w dziedzinę filozofii kultury, ontologii. Być może Autorka
intuicyjnie odkryła, że dopiero ten poziom abstrakcji, w oderwaniu od materialnej siermiężności
architektury pozwala na odkrywanie prawd o ogólnym charakterze?
Autorka przedstawiła tezę naukową mówiącą, że:
„Każda przestrzeń jest bądź staje się przestrzenią kulturową w wyniku:
•
syntezy czynników kształtujących określone zachowania jednostek tworzących społeczne
grupy środowiskowe oraz
•
wygenerowania zjawisk sprzężenia zwrotnego interpersonalnych odniesień społecznych
przekładających się na kształtowanie współczesnego środowiska miejskiego, w tym
architektoniczno-urbanistycznego.”
6
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
Dalej autorka podkreśla, że teza składa się z trzech „założeń/pryncypiów”:
1. Założenie dotyczy przestrzeni publicznych– że są one ważne dla komunikacji interpersonalnej,
a co dalej za tym idzie kultury środowiskowej (w tezie pojęcie „przestrzeni” nie jest zawężane
do pojęcia „przestrzeni publicznej”),
2. Założenie o możliwości wprowadzania harmonijnie dobranych artefaktów i elementów
estetyzujących (ma to w odczuciu recenzenta charakter intencjonalny, projektodawczy, a nie
badawczy),
3. Założenie o powinności przejęcia przez współczesną architekturę roli informacyjnoedukacyjnej „stałego rzeczywistego animatora miejskich przestrzeni kulturowych”
oddziałującego przez podświadome i świadome elementy percepcji wizualnej na sposób
poznania, oceny i uczenia się nowej estetyki przez młode pokolenia jej użytkowników (ma to
charakter naprawczo-życzeniowy, normatywny, a więc niezbyt przystający do teoretycznego
charakteru tezy).
Teza pracy niestety nie odnosi się do tytułu monografii w jego warstwie aksjologicznej („wartość
przestrzeni”) ani do zakresu opracowania („europejski obszar poznawczy”) . Autorka definiuje ją
nie poprzez opisanie charakteru fizycznego, lecz poprzez analizę społecznych interakcji. Definicja
jest dość niejasna, pisana językiem zawodowego „szyfru”, wprowadzającego pojęcia naukowe z
innych dziedzin nauki (socjologii), jak np. „sprzężenia zwrotnego interpersonalnych odniesień
społecznych” – co wymagałoby szerszego objaśnienia. Wyjaśnienie pojęcia „przestrzeni
kulturowej”, którą jest bądź staje się, zgodnie z preambułą tezy, „każda przestrzeń" poprzez
zjawiska społeczne, jest w swej istocie ujęciem marksistowskim, stanowiącym jedno z możliwych
ujęć tego zagadnienia. Takie pojmowanie przestrzeni niestety niezbyt odpowiada dziedzinie
architektury i urbanistyki, operującej przede wszystkim tworzywem materialnym. Pojęcie
„przestrzeni kulturowej”, w ujęciu dziedziny architektury i urbanistyki, to przestrzeń kształtowania
przez świadome działania twórcze architektów i urbanistów. Zawiera ona w sobie wartości
historyczne, artystyczne, użytkowe i inne, uwzględniające potrzeby społeczne. Stanowi
przestrzeń społeczną, ale taką, która nie traci wartości, gdy zanikają w niej społeczne interakcje,
więc posiada wartości niezależnie od bieżących interakcji społecznych. To przestrzeń zmieniająca
się wraz z miastem i zamieszkującym je społeczeństwem. To przestrzeń, w której możliwa jest
zmiana semantyki wraz z upływem czasu lub w wyniku wydarzeń historycznych. Przestrzeń
kulturowa nie traci swej kulturowej wartości na skutek tego typu zmian.
Umiejętnością dobrego naukowca jest o sprawach trudnych mówić prostym językiem. W tym
przypadku mamy do czynienia z mówieniem o sprawach stosunkowo prostych językiem
„splątanym” różnymi pojęciami i słowami kluczami z innych dziedzin, co powoduje, że wywód
Habilitantki jest nie jasny, choć, być może, nie pozbawiony głębszego sensu. Należy zwrócić uwagę
również, że w pracy naukowej o charakterze badawczym ważne jest unikanie tonu pouczającego.
W przypadku tej pracy jest to tym bardziej zasadne, że Habilitantka nie legitymuje się własnym
doświadczeniem twórczym w zakresie projektowania przestrzeni publicznych – kulturowych i
społecznych, będąc w swej twórczości o charakterze bardziej literackim niż technicznym, jedynie
ich recenzentem.
Ocena wartości pracy.
Omawiana praca monograficzna, zgodnie ze stwierdzeniem Habilitantki, stanowi podsumowanie
jej dotychczasowych wnikliwych badań nad przestrzenią miasta, nad jej wartością, relacją ze
społeczeństwem i abstrakcyjnym „Człowiekiem” (zwanym również „organizmem
antropogennym”), którego postać przewija się w pracy, stanowiąc odniesienie na skali ocen
przestrzeni kulturowej.
Oceniana monografia jest w moim odczuciu niezwykle polemiczna. Zawiera wiele stwierdzeń,
stanowiących własne przemyślenia, założenia i definicje Autorki. Nie tworzą one jednak w całości
7
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
spójnego systemu myślowego. Myśl Autorki ucieka, gubi się w różnych spojrzeniach i
uogólnieniach, mieszając sprawy istotne z błahymi. Autorka z tych rozważań nie wyciąga, niestety,
żadnych istotnych wniosków. Trudno w tej sytuacji ocenić, czy przedstawiona monografia stanowi
„znaczny wkład w rozwój dziedziny architektury i urbanistyki” wymagany ustawą. Niewątpliwie
wkład intelektualny włożony w tę pracę jest duży. Wielodziedzinowa lecz subiektywna synteza tak
wielu zagadnień i pojęć, jak i podjęta próba zdefiniowania społecznego bytowania w przestrzeni
kulturowej miast Europy – chwalebna. Rodzi jednak pytanie, czy ten wysiłek intelektualny posuwa
naprzód naszą wiedzę, lub wyjaśnia skomplikowany, złożony świat naszej cywilizacji? Szczególnie
trudno ocenić jest czynnik nowości w analizowanej pracy, z uwagi na to, że praca ma charakter
konglomeratu różnych wcześniej publikowanych opracowań Autorki i prowadzonych przez nią
badań. Z analizy kilku wcześniejszych publikacji Habilitantki wynika, że niektóre akapity są w tej
monografii przetworzone z wcześniejszych prac, w nieco zmienionej szacie literackiej. Dotyczy to
np. artykułu: ”Transformacja przedmieścia przyczynkiem rehabilitacji pojęcia tożsamości lokalnej”
ULAR 2 , 2006 lub „Oazy kulturowości a spojrzenie na miasto” Czasopismo Techniczne,
Politechnika Krakowska 2007. Autorka zresztą bardzo często powołuje się w przypisach na własne
wykonane wcześniej opracowania oraz podkreśla własne sformułowania, wpadając w zastawioną
przez siebie "pętlę mentalną".
Praca zawiera wiele stwierdzeń natury ogólnej, które, może są trafne w odniesieniu do przestrzeni
kulturowych niektórych miast, nie są zaś adekwatne do innych. Te aksjomatyczne uogólnienia
prowadzą do niekoniecznie właściwych wniosków uogólniających podejmowanych przez
Habilitantkę. Autorka pisze, że tezy pracy zakładają „budowę świadomości społecznej przez
przybliżenie dobrych przykładów rozwiązań krajów europejskich” (s.43). Nasuwają się w związku z
tym uwagi:
- po pierwsze „świadomość społeczna” nie jest decydującym, ani wyłącznym czynnikiem
sprawczym w kształtowaniu miast,
- po drugie z tą świadomością różnic pomiędzy Polską a krajami zachodu nie jest aż tak źle. Polacy
coraz częściej podróżują za granicę i w swych działaniach starają się różnice rozwoju
cywilizacyjnego niwelować,
- po trzecie, nie zawsze jest możliwe i pożądane, by kopiować rozwiązania z innych stron świata i
rozwiązania przestrzenne innych miast. Raczej (poza Chinami) taki model rozwoju nie znajduje
zastosowania.
Mimo że Autorka w omówieniu swej „metody badawczej” (s.47) wspomina o „zgromadzeniu
wielowarstwowego materiału wyjściowego” do przeprowadzonych badań, nie widać dalszych
wskazań, jaki to materiał i gdzie go można z nim się zapoznać. W pracy nie ma zasadniczo
omówienia żadnych dobrych przykładów, poza nie związanymi z tekstem, skąpo opisanymi
zdjęciami! Z przykładów wybitnych dzieł architektonicznych Autorka przytacza dzieła Gaudiego,
Imre Makovecza i Hundertwassera – jest to dość szczególne zestawienie. Określenia, o jakie więc
dobre przykłady chodzi, co w nich jest dobrego i co jest adekwatne do bezpośredniej
transplantacji i dlaczego, w tej pracy zabrakło.
Nie można się całkowicie zgodzić z uogólnioną konstatacją Autorki, że „świadomość społeczna”
odpowiada za proces pozytywnych przemian w miastach. Świadomość nie jest warunkiem
wystarczającym. Dokonywanie pozytywnych (dla kogo?) zmian w mieście jest procesem o wiele
bardziej złożonym, w którym bierze udział wielu aktorów. Ich świadomość to jedno, a możliwości
finansowe, formalne czy spójność interesów różnych grup decyzyjnych (zwłaszcza władzy i
inwestorów) to jeszcze inne aspekty tego procesu. W rozważaniach Autorki nie pojawiła się
analiza „elementu twórczego” w kreowaniu przestrzeni miejskiej, jakże istotnego obok
„świadomości społecznej”, czynnika sprawczego. Nie została też podkreślona rola architektów i
urbanistów, którzy, są rzeczywistymi twórcami przestrzeni kulturowej.
8
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
Definicja miasta, mówiąca, że miasto to „twór przestrzenny (s. 53) jest niezbyt trafna, są lepsze
definicje, całe opracowania naukowe dotyczące definiowania pojęcia miasta, o których Autorka
nie wspomina.
Zaproponowany przez Autorkę podział struktury miasta na „centrum” i „strefy” nie jest w wielu
przypadkach miast europejskich całkiem trafny – są też ośrodki miejskie policentryczne,
aglomeracje, układy osadnicze o charakterze liniowym czy sieciowym (s. 57). Formy przedmieść są
też w różnych krajach, czy rejonach określonego w pracy obszaru badawczego różne.
Nie akceptuję stwierdzenia, że „prawdziwe życie mieszkańców toczy się na przedmieściach i w
strefie podmiejskiej”, bo to znaczy, że w mieście życie to jest „nie prawdziwe”, co nie jest prawdą.
Życie w centrum miasta jest, po prostu inne. Być może Autorce chodziło o podkreślenie różnic w
dynamice rozwoju? Miasta tak różnią się między sobą, że trudno tworzyć tak uogólniające
stwierdzenia. Tego typu skrótowych implikacji spotkać można w pracy wiele. Nie akceptuję też
stwierdzenia, że ”ludzie zamieszkujący zamknięte i strzeżone kondominia są zakładnikami
własnego statusu społecznego”. Uważam, że wybór miejsca zamieszkania jest dziś wyborem
świadomym, a status społeczny jest tylko jednym z elementów dokonanego wyboru, s. 56.
Na s. 42 autorka pisze, że z „człowiek” (ten pojawiający się w monografii byt abstrakcyjny)
„posiadający talent i wiedzę, z których buduje umiejętności”, „tworzy architekturę”, a z niej
„układa urbanistykę”. W dodatku pisze, że „urbanistykę od czasów nowożytnych – planową”. Są to
stwierdzenia naiwne i nie prawdziwe. Urbanistyki nie układa się z architektury, gdyż jest ona
zarówno nauką, jak i sztuką kształtowania przestrzeni, wyprzedzającą powstawanie obiektów
architektonicznych. Przestrzeń kulturowa budowana przez stopniowe jej zabudowywanie
obiektami budowlanymi (architekturą) trudno nazwać urbanistyką – to zabudowa przestrzeni, to
obszar zurbanizowany, nie zaś „urbanistyka”. Urbanistyka planowa powstawała już w czasach
starożytnych, a także w Średniowieczu, Renesansie i później dopiero w czasach nowożytnych.
Warto o tym pamiętać, gdyż zaprzeczanie wartości urbanistyki jako planowanego rozwoju
przestrzeni miasta, stanowi negowanie podstaw cywilizacji europejskiej, w której planowana
urbanistyka zajmuje istotne miejsce.
Jedyny wzór matematyczny zawarty w omawianej pracy Ś+H+W=Ww na s. 167 jest nieprawidłowo
wyjaśniony. Autorka wyjaśnia, że: Ś (środowisko) +H (historyczne uwarunkowania, nawarstwienia
form) = W (wartość nowo-tworzona, lub częściowo przenoszona/transferowana jako m.in.
wielokulturowa tkanka urbanistyczno-architektoniczna). Nie jest to możliwe, gdyż oznaczałoby to,
że: skoro Ś+H=W, a Ś+H+W=Ww, to W+W=Ww, czyli 2W=Ww , a jest to sprzeczne z definicją Ww
– jako wartości wzbogaconej.
Materiał ilustracyjny został umieszczony na wielozdjęciowych tablicach, których przeznaczeniem
jest tworzenie pewnych nawiązań pojęciowych i ogólnych do prezentowanego tekstu. Taka forma
ilustrowania tekstu, stosowana w artykułach publikowanych np. w Czasopiśmie Technicznym,
wydawanym na Politechnice Krakowskiej, nie jest, moim zdaniem, właściwa w pracy
monograficznej. Warstwa ilustracyjna jest bardzo ważna dla podbudowy treści wywodu w pracach
architektów i urbanistów. W tym przypadku warstwa ilustracyjna jest oderwana od treści, niezbyt
czytelna, nie znany jest też sposób wyboru takich, a nie innych fotografii. Brak też innych ilustracji
niż zdjęcia (planów miast, założeń, przestrzeni publicznych, rysunków ideowych itp., a przecież
rzecz jest o „przestrzeniach kulturowych współczesnego miasta”!). Warsztat naukowy piszącego
architekta-urbanisty powinien być ilustrowany w pracach naukowych w dziedzinie architektury i
urbanistyki nie tylko zdjęciami czy wizualizacjami, ale ilustracjami typowo zawodowymi planistycznymi, rysunkowymi, szkicami, wizualizacjami przestrzennymi itp. W tej pracy zabrakło
tej warstwy ikonicznej.
W odniesieniu do przedstawionego zestawienia bibliograficznego należy stwierdzić, że bogaty
zestaw literatury załączony na końcu monografii nie ma odniesienia do treści opracowanego
tekstu tej monografii. W treści pracy po wielokroć Habilitantka cytuje Ch. Barkera Studia
9
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
kulturowe …, B. Jałowieckiego, dając wyraz zafascynowaniu socjologią oraz innymi dziedzinami niż
architektura i urbanistyka. Cytuje również swoje wcześniejsze publikacje, pomijając natomiast
wiele innych, wartościowych dzieł, które, co prawda pojawiają się w końcowej bibliografii, nie
znajdują jednak swojego odzwierciedlenia w tekście pracy. Nieczytelność tekstu powodowana jest
stosowaniem kulturoznawczej i socjologicznej frazy i trochę „nieuczesanego” zestawu
pojęciowego (pojęcia są różnie definiowane i pojawiają się w odmiennych kontekstach, np.
tytułowa "przestrzeń kulturowa", której zdefiniowanie na podstawie tej pracy jest dość złożone…).
Czytelność przekazu merytorycznego pracy jest również utrudniona przez złożoną stylistykę
wypowiedzi. Wiele zdań ma nielogiczną budowę. Wiele jest też budowanych z kilkudziesięciu słów
i złożonych pojęć (np. s.180 akapit „wielorakość potrzeb…” 77 słów w zdaniu), co uniemożliwia
bezpośrednie przyswojenie sobie tekstu. Do specyficznych sformułowań należą: "oazy
kulturowości", "ekumeny", "kulturowe strefy miejskie", "teoria semiotyki", "kratery
wielokulturowości", "przestrzeń społecznej komunikacji interpersonalnej", "socjosfera życia",
interpersonalne odniesienia społeczne, ludność "glokalna", "zagnieżdżona", "miejsca nie-miejsca"
itd. Mimo załączenia w pracy glosariusza, nie wyjaśniono tam wielu stosowanych w pracy pojęć.
Habilitantka wprowadza autorską metodę badawczą (rozdz. 1.5.), którą nazywa „metodą
sumarycznej percepcji analitycznej”.
Efektem tej metody ma być „zgromadzenie
wielowarstowego materiału wyjściowego, który może być wykorzystany do wykonania studiów i
planów zagospodarowania obszarów miejskich bądź ich rewitalizacji przy miejscowej rekompozycji
przestrzeni/miejsc”. Zdaniem recenzenta „sumaryczna percepcja analityczna” – to inaczej synteza,
dokonana na podstawie badań analitycznych, a więc najbardziej podstawowa z metod
stosowanych w analizie przestrzeni, studiach i planowaniu przestrzennym. Lansowana przez
autorkę „metoda autorska” nie stanowi więc nic szczególnego, ani nowego.
Autorka lansując swoją metodę badawczą uważa, że materiał gromadzony w ramach badań
prowadzonych powyższą metodą powinien być czytelny zarówno dla architekta-urbanisty jak i dla
„przedstawiciela społeczności lokalnej”, który powinien mieć prawo wypowiedzi w ramach
partycypacji społecznej, którą autorka określa jako „obywatelski model zarządzania miastem” .
Autorka odnosi się do zagadnienia partycypacji w procesie planowania miasta czy też jego
rewitalizacji, poprzez wprowadzenie pojęcia „przedstawiciela społeczności lokalnej” (s.48). Biorąc
pod uwagę zakreślony przez Autorkę obszar badawczy (europejski obszar poznawczy), trudno o
jednoznaczne uogólniające stwierdzenia. Bowiem regulacje formalno-prawne partycypacji
społecznej są w różnych państwach odmienne i zależne od przyjętej polityki społecznej,
planistycznej, od możliwości, tradycji itd. Autorka nie widzi zróżnicowania w podejściu do
planowania przestrzennego w różnych krajach europejskich, traktując doświadczenia poznawcze
w tytułowym „obszarze europejskim” bardzo powierzchownie i subiektywnie. Wśród przykładów
omówionych w sposób bardziej szczegółowy, pojawia się jedynie Kraków (s. 135, s.197-198),
jednakże bez ilustracji. Kraków, nie ujmując mu wartości i swego rodzaju modelowości „miasta
europejskiego”, nie może być w opracowaniach naukowych uznawany za substytut każdego
innego europejskiego miasta czy aglomeracji, a kreowanie wypowiedzi o innych miastach
powinno być poprzedzone ich głęboką analizą.
Podsumowanie i wnioski
Opublikowane prace naukowe Habilitantki i jej rozprawa habilitacyjna stanowią szeroki materiał
poznawczy w dziedzinie teorii kultury w relacji pomiędzy miastem a społeczeństwem, między
fizycznością przestrzeni a efemerycznością życia społecznego. Praca habilitacyjna stanowi
sublimacje wielu przemyśleń Autorki – wiele z nich ma charakter polemiczny, z wieloma nie mogę
się zgodzić. Chociaż w przedstawionej do recenzji pracy można znaleźć wiele istotnych wartości i
stwierdzeń, praca wzbudza szereg wątpliwości. Do istotnych zastrzeżeń, jakie mam do
przedstawionej monografii, należy zaliczyć znaczące oderwanie omawianej problematyki od
10
RECENZJA PRACY HABILITACYJNEJ I DOROBKU NAUKOWEGO PANI DR INś. ARCH. MAŁGORZATY SOLSKIEJ - 2015
obszaru badawczego dyscypliny naukowej architektury i urbanistyki, mimo że podmiotem
badawczym pozostaje wciąż przestrzeń miejska i społeczność ją zamieszkująca.
Podsumowując należy stwierdzić, że:
•
•
•
•
•
Dorobek naukowy Kandydatki w okresie od uzyskania stopnia naukowego doktora nauk
technicznych jest stosunkowo duży i oscyluje wokół problematyki związanej z teorią
urbanistyki, kultury.
Działalność dydaktyczna i popularyzatorska Kandydatki wskazuje na jej duże
zaangażowanie w proces edukacyjny, a wiedza teoretyczna pozwala na prowadzenie
dydaktyki w obszarach teorii architektury i urbanistyki na wysokim poziomie
merytorycznym.
Analiza osiągnięć naukowych, zawodowych i postaw społecznych Kandydatki dr inż. arch.
Małgorzaty Solskiej wskazuje na osobę o dużej erudycji i możliwościach samodzielnego
prowadzenia badań naukowych oraz zdolnościach organizacyjnych.
Podjęte przez Kandydatkę badania, teza i przeprowadzony wywód opierają się studiach
literaturowych i subiektywnych obserwacjach rozwoju miast europejskich, prowadząc do
autorskich refleksji i konkluzji. Jej poglądy na kształtowanie przestrzeni zurbanizowanej
są zdecydowanie humanistyczne i prospołeczne, wyrażające troskę o kształt miasta
współczesnego i wskazujące na zagrożenia jego rozwoju zrównoważonego, integralności i
wartości.
Mankamentami przedłożonego wniosku są przedstawione wyżej uwagi do monografii
wskazanej jako największe osiągnięcie Kandydatki oraz niewielki i nie adekwatny do
podjętego tematu pracy habilitacyjnej dorobek zawodowy architekta-urbanisty.
Monografia stanowi podsumowanie
dotychczasowych teoretycznych rozważań
naukowych Kandydatki w dziedzinie teorii urbanistyki. Mimo pozornego uporządkowania
tematyki będącej przedmiotem pracy, Autorka omawia ją w sposób dość powierzchowny,
widziany głównie pod kątem prospołecznych idei socjologicznych. Wydana monografia
stanowi zbiór istotnych zagadnień teoretycznych, wątków tematycznych, stanowiących
niewątpliwie pewien wkład w dziedzinę architektury i urbanistyki – widzianą jednak przez
pryzmat innych dziedzin nauki.
Wniosek końcowy
Na podstawie przedstawionej charakterystyki postawy badawczej i twórczej dr inż. arch.
Małgorzaty Solskiej i recenzji dorobku naukowego opracowanego na podstawie złożonego
wniosku i przedłożonego dorobku publikacyjnego, organizacyjnego i dydaktycznego
stwierdzam, że Kandydatka nie spełnia w pełni warunków ustawowych do objęcia
samodzielnych funkcji w nauce, określonych w ustawie o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach naukowych i tytule naukowym w zakresie sztuki.
W związku z powyższym, kierując się wymogami ustawy o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach naukowych i tytule naukowym w zakresie sztuki z dnia 14 marca
2003 (Dz.U. 2003 nr 65 poz. 595 z późn. zm.), nie popieram wniosku o nadanie stopnia
doktora habilitowanego pani dr inż. arch. Małgorzacie Solskiej.
Zbigniew Paszkowski
11