Wspomaganie rozwoju małych dzieci z wadą słuchu

Wspomaganie rozwoju małych dzieci z wadą słuchu
Najważniejszym zmysłem człowieka jest słuch. Jego utrata powoduje ciężkie i trwałe
następstwa, które wpływają na nieharmonijny rozwój człowieka w wielu sferach. Dzięki
postępowi medycyny i techniki możliwe jest wczesne wykrywanie wad słuchu, precyzyjne
określenie stopnia ubytku słuchu, dobór efektywnego aparatu. Do leczenia głębokich ubytków
słuchu stosuje się implanty ślimakowe, które wykorzystują nowe strategie przetwarzania
sygnału mowy.
Proces słyszenia rozpoczyna się u człowieka już w okresie płodowym, ale dojrzewanie
poszczególnych struktur przebiega stopniowo w kierunku centralnego układu nerwowego
jeszcze długo po urodzeniu. Ocena możliwości słuchowych dziecka w pierwszych latach jego
życia i ich prawidłowe wykorzystanie należą do najtrudniejszych i najbardziej odpowiedzialnych
zadań w pracy lekarzy, logopedów i surdopedagogów. Im wcześniej wykryje się ubytek słuchu i
im dokładniej oceni się jego głębokość i zakres, tym większe są możliwości rehabilitacji oraz
zapewnienia dziecku szans prawidłowego rozwoju i integracji w słyszącym społeczeństwie.
Mowa u dziecka kształtuje się do trzeciego roku życia, a do jego rozwoju potrzebny jest
prawidłowy lub skutecznie rehabilitowany słuch. Za pomocą słuchu dziecko uczy się mówić
przez naśladowanie słyszanych dźwięków oraz kontrolę nad własnym głosem. Ważne jest więc,
aby umożliwić dziecku z wadą słuchu jak najszybszą diagnozę, odpowiednie do rodzaju
niedosłuchu zaprotegowanie oraz skuteczną rehabilitację.
Zajęciami wczesnej rewalidacji należy objąć w pierwszej kolejności dzieci w 0-3 roku życia.
Oprócz realizacji indywidualnego, dostosowanego do aktualnych potrzeb rozwojowych dziecka
programu rehabilitacyjnego istnieje wiele różnych form pracy z dzieckiem i jego rodziną.
Planując ich realizację powinno się uwzględnić etap wprowadzania rodziny w zagadnienia
związane z niepełnosprawnością dziecka oraz okres, w którym rodzina jest już gotowa do
podjęcia współpracy.
Wśród form pracy najczęściej stosowanych należy wymienić programy edukacyjne nastawione
na wspomaganie rozwoju poznawczego dziecka, stymulowanie jego percepcji i uwagi,
doskonalenie manipulacji i lokomocji oraz doskonalenie umiejętności wychowawczych
rodziców.
Wczesne usprawnianie może przebiegać dwiema drogami, wielozmysłową – polisensoryczną
1/3
Wspomaganie rozwoju małych dzieci z wadą słuchu
lub jednozmysłową – monosensoryczną: docieranie do dziecka przez słuch i wykorzystywanie
resztek słuchowych. Stąd konieczność zaopatrzenia dziecka w dwa aparaty, które zapewnią mu
słyszenie kierunkowe. Opanowanie słownego porozumiewania się nie jest jednak łatwe i nie
zawsze możliwe. Zależy od szeregu warunków, które można określić jako wewnętrzne tkwiące
w dziecku i związane z jego indywidualnymi możliwościami, oraz zewnętrzne, całkowicie od
niego niezależne. Do czynników niezależnych sprzyjających procesowi rehabilitacji należy
wczesna diagnoza, wczesne wyposażenie dziecka w aparaty słuchowe oraz właściwa opieka
logopedyczna; wszystko to stanowi szansę, pod warunkiem, że będą z niej chcieli i umieli
skorzystać rodzice. Czynniki wewnętrzne, które będą rzutować na efekty rehabilitacji, to:
stopień i rodzaj uszkodzenia słuchu, wiek dziecka w chwili, gdy nastąpiła utrata słuchu, poziom
inteligencji oraz cechy osobowości. Wysokie możliwości intelektualne sprzyjają rozwojowi
mowy, natomiast postępy w opanowaniu mowy stymulują zdolności poznawcze dziecka.
Zdolność skupiania uwagi, wytrwałość, umiejętność koncentracji są to cechy dziecka, które
korzystnie wpływają na przebieg rehabilitacji. Dla uzyskania oczekiwanych efektów niezbędne
jest zainteresowanie dziecka komunikacja słowną oraz jego własna potrzeba uczenia się mowy.
Przystępując do pracy rehabilitacyjnej z dzieckiem niesłyszącym musimy dokonać swoistej
oceny sytuacji dziecka wybierając metodę i tworząc program oddziaływań. Niezależnie jednak
od wyniku tej oceny, rehabilitacja dziecka z uszkodzonym słuchem powinna się przede
wszystkim opierać na tzw. wychowaniu słuchowym, które ma na celu zainteresowanie światem
dźwięków poprzez dostarczanie dziecku różnego rodzaju bodźców dźwiękowych. Wczesne
usprawnianie słuchu pomaga w szybkim opanowaniu rozumienia mowy, stanowi podwaliny dla
późniejszego rozwoju mowy czynnej oraz umożliwia lepszy rozwój umysłowy dziecka z
uszkodzonym słuchem. Indywidualne zajęcia z dzieckiem muszą zawierać oprócz treningu
słuchowego ćwiczenia rozumienia mowy bądź na drodze odczytywania mowy z ust, bądź z
wykorzystaniem kanału słuchowego. Prowadzone zajęcia należy wspierać ćwiczeniami
ogólnorozwojowymi oraz ćwiczeniami aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego.
Wyraźna mimika twarzy, intonacja głosu i gest ułatwiają rozumienie mowy. Trzeba pamiętać, że
wypowiedź słowna powinna wyprzedzać gest. Taki sposób postępowania stwarza dziecku
okazję do zwrócenia uwagi na twarz i usta osoby mówiącej. Z drugiej strony w przypadku
niezrozumienia wypowiedzi słownej gest i mimika mogą dać dziecku jeszcze jedną szansę na
odebranie komunikatu.
Wiele uwagi poświęca się metodzie „totalnej komunikacji”, na którą składają się: system znaków
migowych, czytanie, pisanie, mowa ustna, alfabet palcowy i wszelkie środki służące
skutecznemu przekazywaniu informacji w procesie komunikowania się. Mając do dyspozycji
dość bogaty wachlarz rozmaitych środków przekazu, dziecko może wybrać ten, który mu
najbardziej odpowiada. Wczesne przygotowanie dziecka do korzystania z alternatywnych i
wspomagających metod komunikacji stanowi jedno z pierwszoplanowych zadań rehabilitacji.
Aby oddziaływania wychowawcze i rehabilitacyjne były w pełni skuteczne trzeba starać się
dostosować je do charakterystycznych cech profilu rozwojowego dziecka z uszkodzonym
narządem słuchu. Każde z tych dzieci ma specyficzne, sobie tylko właściwe cechy rozwoju
2/3
Wspomaganie rozwoju małych dzieci z wadą słuchu
psychoruchowego i poznawczego, do którego powinniśmy starać się odpowiednio dopasować
zestaw metod terapeutycznych i programów rehabilitacyjnych.
Opracowała: mgr Marta Górska
Literatura:
I. Sosnowska – Wieczorek, Wspomaganie rozwoju małych dzieci z wadą słuchu, [w:] Rewalidac
ja. Zeszyty Problemowe Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej
, nr 2 (8) / 2000, s. 65 – 69.
3/3