wojciech jerzy górczyk lokacja ciechanowa

WOJCIECH JERZY GÓRCZYK
LOKACJA CIECHANOWA
Abstrakt
Na wzgórzu farnym znajdow ał się gród kasztelański. Gród funkcjonow ał już w XI w .1
Pierwszy kasztelan ciechanowski jest poświadczony przez dokument, w którym książę Siemowit I
nadaje biskupowi płockiemu wieś Proszkowo z 1 254 r.2, jest nim Rathiborius.
Z XIV w. pochodzi pierwsza w zm ianka o p a ra fii ciechanow skiej. Kościół p a ra fia ln y został
wzniesiony na wzgórzu farnym w pobliżu grodu kasztelańskiego. Był to kościół drewniany a od
XVI w., murowany (Pseudobazylika). W połowie XIV w. Ciechanów otrzymał prawo targu a w roku
1400 prawa miejskie.
Słowa kluczowe: Ciechanów, prawa miejskie, prawo chełmińskie, prawo targu
1. Poglądy na lokację Ciechanowa z poł. XIV w.
U podnóża wzgórza farnego znajdow ała się
osada, dla której gród kasztelański zapewne pełnił
funkcję refugialną.
Pewnym problemem jest ustalenie, kiedy Cie­
chanów otrzymał prawa miejskie3. Właściwie do
połow y XX wieku wszyscy historycy byli zgodni,
że prawa miejskie otrzymał w roku 1400, można
tutaj wspomnieć choćby o Marianie Gumowskim4.
W II połowie XX wieku pojawiła się hipoteza, ja­
koby owe prawa m ógł otrzymać wcześniej. Jed­
nymi z pierwszych historyków, którzy podnieśli
taką hipotezę, w formie popularnonaukowej, byli
Józef Kazimierski i Stanisław Pazyra. J. Kazimier­
ski w artykule opublikowanym w 1965 r.5 stwier­
dził, że pierwotna lokacja miała miejsce w poło­
wie XIV w. w rejonie dzisiejszego Placu T. Ko­
ściuszki. Na łam ach tego samego wydawnictwa
taką samą hipotezę zgłosił Stanisław Pazyra6.
J. Kazimierski jeszcze w 1957 r. w artykule
opublikowanym wspólnie z Danielą Warecką- Kosacką na łam ach „N otatek Płockich" uważał, iż
lokacja z roku 1400 była jedyną lokacją Ciecha­
nowa7. Trudno stwierdzić co go skłoniło do zmia­
ny poglądów. Możliwe, że J. Kazimierski zmienił
poglądy pod wpływem S. Pazyry.
Zdaniem S. Pazyry argum entem za lokacją
Ciechanowa w poł. XIV wieku, ma być fakt, że
Czerwińsk i Sochocin otrzym ał prawa miejskie
jeszcze przed rokiem 1400 a Ciechanów m iał
wyższą rangę od tych miast8. Te same argumenty
powtórzył Aleksander Kociszewski9.
Jednak fakt, że Sochocin i Czerwińsk otrzy­
m ały prawa miejskie przed rokiem 1400, w żad­
nym wypadku nie dowodzi, że Ciechanów rów­
nież musiał takie prawa otrzymać.
Zarówno w przypadku Sochocina jak i Czer­
wińska o otrzym aniu praw m iejskich zdecydo­
wała osoba właściciela a nie ranga osady.
8
Sochocin otrzymał prawa miejskie w 1 385 r.
Jak słusznie zauważa M ichał M arian G rzybow­
ski: „ W p r z y p a d k u S o c h o c i n a o n a d a n i u o s a ­
d z ie , b ę d ą c e j w s ią , p r a w m ie js k ic h z d e c y d o w a ł a
w d u ż e j m ie r z e o s o b a w ła ś c ic ie la .( ...) K s ią ż e m a ­
z o w ie c k i J a n u s z I, z w a n y S ta r s z y m , w y n a g r a d z a ­
j ą c z a s ł u g i D o b i e s ł a w a , k a s z t e la n a k r u s z w ic k ie ­
go,
i je g o
s y n a K r z e s ła w a , d z ie d z ic ó w
c h o c in , p o d p i s a ł
7
p a ź d z ie r n ik a
w si S o ­
1 3 8 5 r ( ...) d o ­
k u m e n t lo k a c y j n y 1" '0.
Podobna sytuacja zaistniała w Czerwińsku.
Czerwińsk w XIV w. był podzielony osadniczo na
dwie części: w sch o dnią-bisku pią i z a ch o d n ią klasztorną, należącą do Opactwa Kanoników Re­
gularnych, sprowadzonych do Czerwińska przez
biskupa Aleksandra z M olonne na początku XI
w 11. W tym wypadku inicjatorem nadania praw
miejskich był Biskup Płocki, Stanisław. Dzięki jego
staraniom, książę Siemowit III wydał przywilej lo­
kacyjny, ale tylko dla części biskupiej, w 1373 r.,
zaś Kanonicy Regularni nie wystąpili z takimi sta­
raniami do władcy, pomimo iż Opactwo w Czer­
wińsku, jak pisze Agnieszka Kowalczyk: „ b y ło n a j ­
b o g a ts z y m k la s z t o r e m m a z o w ie c k im , w y r a ź n ie d y ­
s ta n s u ją c y m
( . .. ) k la s z t o r b e n e d y k ty ń s k i ś w .
W o j­
Część klasztorna,
otrzymała prawa miejskie dopiero w 1582 r.
O ba te przypadki (Czerwińska i Sochocina)
pokazują, że decydujący wpływ na nadanie praw
miejskich ma osoba właściciela a nie ranga osa­
dy. W Ciechanowie, w tym czasie, nie było oso­
by, która m ogła by zabiegać o nadanie takich
praw, bądź osoby, której zasługi skłoniłyby księ­
cia do nadania przywileju lokacyjnego.
Hipoteza J. Kazimierskiego i S. Pazyry o pier­
w otnej lokacji C iechanow a w poł. XIV w. nie
wytrzymuje także krytyki naukowej. Po pierwsze
w rejonie dzisiejszego Placu T. Kościuszki nie
ma śladów regularnej zabudowy, co więcej taka
za bu dow a w tym re jo n ie jest n ie m o żliw a ze
c ie c h a w s t o łe c z n y m
P ło c k u " ]7.
NOTATKI PŁOCKIE » 2013 » 4 /2 3 7
względu na naturalne ukształtowanie terenu. W
związku z tym należy zauważyć, iż lokow anie
miasta na terenie, który nie nadaje się do regu­
larnej zabudowy byłoby zupełnie nie zrozum ia­
łe, przecież jednym z celów lokacji miasta jest
właśnie uregulow anie zabudowy. N ieregularna
zabudow a, jaka występuje w o kół Placu T. Ko­
ściuszki, jest charakterystyczna dla miast przedlokacyjnych.
Drugim argum entem przeciw hipotezie Kazi­
m ierskiego i Pazyry jest miejsce fundacji klasz­
toru Augustianów. W II poł. XIV w. książę Siemowit III wraz z żoną Eufemią ufundował klasz­
tor Augustianów w Ciechanowie13. Jednak klasz­
to r ten nie stanął w rejonie Placu T. Kościuszki,
ale w rejonie dzisiejszego skweru Tajnej O rg a ­
nizacji Nauczycielskiej. Klasztory Augustianów są
zakładane w m iastach, dlaczego więc w C ie­
chanowie klasztor m iałby zostać wzniesiony poza
miastem?
Biorąc pod uwagę powyższe argum enty, a
więc bra k śladów regularnej zabudow y w o kół
Placu T. Kościuszki (a także brak regularnej za­
budowy w ogóle w Ciechanowie do roku 1400),
fakt, że regularna zabudowa w tym rejonie jest
w ogóle niemożliwa, jak i fakt, że klasztor A u­
gustianów został ufundow any w II poł. XIV w.
poza rejonem Placu Kościuszki, a także b rak
osoby, która m ogła by czynić starania o pozy­
skanie praw miejskich dla Ciechanowa (jak bp.
S tanisław dla C zerw ińska czy D o b ie sła w dla
Sochocina) i odległość osady targowej ok. 1 km.
od zamku książęcego należy uznać, że hipote­
za o lokacji Ciechanowa w poł. XIV w. w rejo­
nie dzisiejszego Placu T. Kościuszki jest błędna.
2. Mistyfikacja Ciechanowska
Na przełomie lat 80. i 90. XX w. duże zaintere­
sowanie zyskała teoria o lokacji Ciechanowa w
1266 r. przez Konrada II. Jednak szybko okazało
się, dzięki badaniom Henryka Rutkowskiego, że
przywilej lokacyjny Ciechanowa z 1266 r., wraz z
całym tzw. „Rocznikiem Ciechanowskim" jest tyl­
ko oszustwem, którego dopuścił się Jerzy Gaczyński14. Z wynikiem tych badań zgadza się Kazi­
mierz Pacuski15. K. Pacuski zgłasza korektę do
N K D M a z . I I, opracow anego z jego udziałem ,
stwierdzając, że „ b a d a n i a ź r ó d ło w e n a k a z u ją w y ­
e lim in o w a ć d w a d o k u m e n ty , u z y s k a n e w m a s z y ­
n o p is a c h o d C ie c h a n o w s k ie g o
T o w a r z y s tw a N a ­
u k o w e g o , m ia n o w ic ie z a p is o r z e k o m e j lo k a c ji
m ia s t a C ie c h a n o w a z 1 2 6 6 r. ( n r 4 9 a ) o r a z s tre s z­
c z e n ie r z e k o m e g o p o t w ie r d z e n ia B o le s ła w a I I d la
k o ś c io ła ś w . P io tr a w C i e c h a n o w ie z
9 8 ).
Ί 2 9 5 r. ( n r
O b a d o k u m e n t y n a l e ż y u z n a ć z a fa ls y fik a t y
X X w . n ie m a ją c e w a r to ś c i b a d a w c z e j ( . . . ) " ]6.
Należy wspom nieć, że Jerzy Gaczyński d o ­
puścił się także innego fałszerstwa, które m iało
NOTATKI PŁOCKIE » 2013 » 4 /2 3 7
dowodzić istnienia w Ciechanowie rotundy z oraz
poświadczać jej budowę jeszcze w I poł. XI w.
M istyfikacja ta została wykryta i opisana przez
Stanisława S u chodo lskie go17. M istyfikacja ta,
zdaniem S. Suchodolskiego, miała na celu „p o d ­
niesienie prestiżu rodzinnego m iasta"18.
Elżbieta Kowalczyk, słusznie, pisze, że „ h o r r o ­
r e m s ą k o le jn e b r e d n ie : o is tn ie n iu w C i e c h a n o ­
w ie ś w ią t y n i S w a r o ż y c a , ( . . . ) o n a d a n i u t e j m i e j ­
s c o w o ś c i p r a w a m ie js k ie g o p r z e z K o n r a d a II, p o ­
w t ó r z o n e z a c ie c h a n o w s k im
f a łs z e r z e m , k t ó r y w
d r u g i e j p o ł o w i e X X w . s f a b r y k o w a ł ( ...) tzw . „ R o c z ­
n i k C ie c h a n o w s k i" ^ 9.
3. Prawo Targu
Wydaje się, że należy przyjąć, iż w II poł. XIV
w. Ciechanów otrzymał prawo targu. Za tą tezą
przemawia fakt, że w tym czasie nie ma regular­
nej zabudowy w żadnej ze znanych nam osad
wokół Ciechanowa. Kolejnym argumentem za tą
tezą jest fakt, że najnowsze badania archeolo­
giczne prowadzone przez Stowarzyszenie Nauko­
we Archeologów Polskich O /W arszawa, na zle­
cenie Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciecha­
nowie (w latach 2006-2008) dowodzą, iż budo­
wę zamku ciechanowskiego podjęto już w II poł.
XIV w. a w latach 20. XV w. Janusz I przebudo­
wał zamek20. Wydaje się więc oczywiste, że gdy­
by książę chciał lokować miasto w poł. XIV w., to
lokowałby je w pobliżu swojego zamku ( jak to
uczynił Janusz I w 1400 r.).
Można przyjąć, że osada targowa rozwijała się
w rejonie dzisiejszego Skweru Tajnej Organizacji
Nauczycielskiej, w pobliżu przeprawy przez Łydynię. Zapewne powstało tutaj typowe wrzeciono tar­
gowe, wokół którego rozwijała się osada. Osada
ta mogła funkcjonować już w II poł. XI w., wska­
zuje na to istnienie w tym rejonie (dzisiejsza ul.
Orylska) XII-wiecznego cmentarzyska21.
W II poł. XIV w. książę Siemowit III Trojdenowic tej osadzie nadał prawo targu, tym sa­
mym osada ta stała się miastem targowym. N a­
stępnie, również w poł. XIV w., Siemowit III ufun­
dow ał w mieście targowym , przy samym placu
targ ow ym , klasztor Augustianów . M ożliw e, że
praw o targu i fundacja klasztoru A ugustianów
m iały miejsce w tym samym czasie i były ze sobą
pow iązane.
Można by wówczas przyjąć, że prawo targu
Ciechanów otrzym ał o k o ło l3 5 8 r., bowiem w
tym roku został ufundowany klasztor augustia­
nów w Ciechanowie22. Klasztor w Ciechanowie
powstał później, od klasztorów Augustianów w
Rawie i Warszawie (oba zostały ufundowane w
1356 r.) zapewne, dla tego, że Siemowit III pro­
sił o zgodę na fundację trzech klasztorów, ale
konkretnie określił tylko dwie miejscowości: Rawę
i Warszawę, zaś miejsce trzeciej fundacji nie było
9
sprecyzowane, dopiero później w ybór padł na
C iechanów 23.
M niej więcej w tym samym czasie, czyli ok.
1355 r. Siemowit III rozpoczął budowę zamku w
C iecha now ie24. W tym w ypadku z b a d a n ia m i
archeologicznym i koresponduje m ateriał dyplo­
matyczny. M ianowicie z m ateriału dyplomatycz­
nego wynika, że Janusz Starszy wystawiał doku­
menty w Ciechanowie w roku 137525, 139026, a
w roku 1393 cztery dokumenty27. Ponadto w sa­
mym przywileju lokacyjnym Ciechanowa z roku
1400 jest mowa o podkom orzym ciechanow ­
skim - N i c o l a o d ie to S k u s c h a S u c c a m e r a r io C ie c h a n o v i e n s í 28. To sugeruje, że C iechanów był
siedzibą książęcą jeszcze przed rokiem 1400.
4. Lokacja Ciechanowa
Jerzy Wyrozumski zauważa:
„ Z re g u ły p r a w o
m ie js k ie u z y s k iw a ły o s a d y o d u ż e j a k u m u l a c j i e l e ­
m e n t ó w m ie js k ic h , c z ę s to t a k ie , k t ó r e j u ż w c z e ­
ś n ie j k o r z y s ta ły z p r a w a t a r g o w e g o lu b n a w e t p o ­
s i a d a ł y r o d z i m y z a w i ą z e k u s tr o ju m i e j s k i e g o " 29.
M ożna przyjąć, że od nadania prawa targu w
poł. XIV w. (1 358 r. ?) w Ciechanowie nastąpiła
akum ulacja elementów miejskich, a nawet wy­
kształcił się zalążek rodzimego ustroju miejskie­
go. Za tą tezą przemawia fakt, że w przywileju
lokacyjnym nie ma m owy o organach w ładzy
miejskiej, co wydaje się potwierdzać, że takie o r­
gany wykształciły się już w mieście targowym.
Taki stan rzeczy um ożliwił Januszowi I nada­
nie praw m iejskich C iechanow ow i w 1400 r.
Lokacja Janusza I z roku 1400, przenosiła m ia­
sto na nowe miejsce, około 900 metrów na p ó ł­
noc od poprzedniej zabudowy miasta targow e­
go, zacznie bliżej zam ku książęcego, w rejon
dzisiejszego Placu Jana Pawła II. Miasto zostało
lokowane na prawie chełm ińskim .
Za przeniesieniem m iasta w nowe miejsce
przem awiały przede wszystkim dwa argumenty.
Po pierwsze w mieście targow ym , czyli w o kół
Skweru Tajnej O rg a n iza cji Nauczycielskiej re­
gularna zabudowa jest nie możliwa ze względu
na naturalne ukształtowanie terenu. Po drugie
książę przeniósł miasto w pobliże swojego zam ­
ku, co było z korzyścią zarówno dla mieszczan
jak i samego księcia. Ponieważ prawa miejskie
nadano w W s c h e g r a d F e r i a T e r t ia p r o x i m o p o s t
fe s tů m P e tr i a d v in c u la a p o s t o li g l o r i i ( . . . ) 30, m ia­
sto za swojego patrona przyjęło św. Piotra, któ­
ry stał się godłem w herbie miasta31.
W nowo lokowanym mieście, ok 1427 r. wy­
budowano kościół p. w. św. M ałgorzaty, został
on wzniesiony w rejonie dzisiejszej ulicy 1 7 stycz­
nia, przy kościele tym funkcjonow ał cmentarz32.
N ajpraw dopodobniej w 1553 erygowano w tym
mieście kościół p.w. św. Ducha33, od XVIII wieku
była to już tylko ruina, rozebrana ostatecznie po
10
1797 roku. Możliwe, że prepozytura szpitalna z
kaplicą św. Ducha funkcjonow ała już w XV w.
podobnie jak w innych miejscowościach m azo­
wieckich34. Miasto zostało opasana wałem drewno-ziemnym z bram am i, otoczone fosą35.
Pierwsza wzmianka o organach władzy m iej­
skiej w Ciechanowie pochodzi z roku 1420, z
dokum entu w którym książę Janusz potwierdza
układ pom iędzy proboszczem C iechanow a a
urzędem m iejskim 36. Z dokum entu w ynika, że
urząd miejski w Ciechanowie już funkcjonuje a l­
bowiem znajduje się tam zapis: „ P a r o c h ia lis C ie c h a n o v ie n .
E x u n a , M a g is t e r C iv u m ,
S c a b in iq v e C i e c h a n o v ie n s e s " b u r m is tr z e m
C ie c h a n o w a ,
czyli:
C o n s u le s ,
„ P o m ię d z y
r a jc a m i i ła w n ik a m i
(sądu w ó jtow skiego-przp.W .G )".
Już w roku 1442 mieszczanie ciechanowscy
zyskują wpływ na wybór burmistrza.
Dowodzi tego dokument z tego właśnie roku,
w którym książę Bolesław nadaje urzędowi m iej­
skiemu w Ciechanowie prawo do wyboru trzech
osób, spośród których książę lub jego starosta
wybierze burmistrza C iechanowa37.
5. Przeniesienia placu targowego
M iasto targowe nie uległo deurbanizacji po
lokacji z 1400 r., ale nadal funkcjonowało. W y­
daje się, że fundam entalne znaczenie dla tego
stanu rzeczy m iało położenie w pobliżu przepra­
wy na Łydyni jak i istnienie w mieście targowym
klasztoru Augustianów . Zapewne nie bez zna­
czenia była też bliskość kościoła parafialnego.
Problemem pozostaje, kiedy plac targowy zo­
stał przeniesiony z rejonu Skweru Tajnej O rg a ­
nizacji Nauczycielskiej w rejon Placu T. Kościusz­
ki? W ydaje się, że przeniesienie to m ogło n a ­
stąpić bądź po pożarze miasta z końca XV w,
bądź po zniszczeniach spowodowanych „P oto­
pem Szwedzkim" w XVII w.
Pomocne w wyznaczeniu daty przeniesienia
placu targow ego w rejon dzisiejszego Placu T.
Kościuszki, gdzie funkcjonował pod nazwa „zie­
lonego rynku", byłoby ustalenie lokalizacji ko­
ścioła św. Piotra. Kościół ten, wzmiankowany jest
po raz pierwszy w 1 598 r.38 Możliwe, że kościół
św. Piotra został wzniesiony w II poł. XV w.39 po
pożarze kościoła parafialnego i przejął jego funk­
cję, do czasu wzniesienia murowanej pseudobazyliki40. G dyby kościół ten został wzniesiony w
rejonie Skweru TON ( bądź dzisiejszych ulic: Orylskiej, 3 M aja czy Augustiańskiej), ja k obecnie
przyjmuje większość historyków, oznaczałoby to,
że miasto targowe funkcjonowało w rejonie Skwe­
ru TON jeszcze do XVII w. Jeżeli zaś przeniesie­
nie placu targowego nastąpiło po pożarze w koń­
cu XV w., kościół ten zapewne został wzniesiony
w rejonie Placu Kościuszki (bądź dzisiejszych ulic:
G ro d zkie j i A. M ickie w icza lub ulic: Z ie lo n a
NOTATKI PŁOCKIE » 2013 » 4 /2 3 7
Ścieżka, ks. Ściegiennego i Farnej). Niestety lo­
kalizacja kościoła św. Piotra pozostaje hipote­
tyczna. Jedyne, co wiadomo o tym kościele to to,
że był budowlą drewnianą, już w końcu XVI wie­
ku był kaplicą, zaś w połowie XVIII w. był ruiną,
rozebraną ok. 1 800 r.41
Przeniesienie placu targowego w rejon Placu
T. Kościuszki spow odow ało skrócenie i w yp ro­
stowanie drogi łączącej rynek lokowanego m ia­
sta z placem targowym („zielonym rynkiem").
Osada targowa w rejonie Skweru TON wraz
z kościołem augustianów, przeniesiony plac ta r­
gowy w rejon Placu T. Kościuszki jak i lokowane
miasto w rejonie Placu Jana Pawła II są widocz­
ne w układzie urbanistycznym Ciechanowa do
dnia dzisiejszego.
Przypisy
1
B a d a n ia s o n d a ż o w e p r z e p r o w a d z o n e w la ta c h 6 0 XX w ie k u p rz e z
t. 8 , C ie c h a n ó w 1 9 9 2 , s. 7 0 . К P a c u s k i, U w agi i sprostowania do
Ire n ę G ó r s k ą w d w ó c h w y k o p a c h p o tw ie r d z a ją is tn ie n ie XI w ie c z ­
N ow ego Kodeksu dyplom atycznego Mazowsza, część III: doku­
m enty z la t 1356, „ S tu d ia Ź r ó d ło z n a w c z e " , T. 4 0 ( 2 0 0 2 ) , s. 1 6 8 .
K. P a c u s k i, U w agi i sprostowania do Now ego Kodeksu d yplom a­
tycznego M azowsza, część III: d o ku m e n ty z la t 1356, „ S tu d ia
n e g o g r o d u , a c z k o lw ie k n a le ż y p a m ię ta ć , że b a d a n ia s o n d a ż o w e
s ą n ie o b ie k ty w n e i m a ło e fe k ty w n e . Z a c a łk o w ic ie b łę d n e n a le ż y
16
u z n a ć p o g lą d y ja k o b y z n a le z io n o n a fa rs k ie j g ó rz e ś la d y o s a d ­
n ic tw a z V II w . O d n a le z io n o je d y n ie fr a g m e n t y n a c z y ń , w z ło ż u
w tó r n y m (a w ię c z o s ta ły o n e n a w ie z io n e n a fa r s k ą g ó r ę w r a z z
Z r ó d ło z n a w c z e " , T. 4 0 ( 2 0 0 2 ) , s. 1 6 8 .
17
a c z k o lw ie k w y m a g a ją jeszcze w y d a to w a n ia . - I. G ó r s k a ., Bada­
nia sondażowe na Farskiej Górze w Ciechanowie, „W ia d o m o ś c i
2
ty c z n e to m
4
5
6
III/IV , s. 3 0 3 - 3 2 1 .
A r c h e o lo g ic z n e " , Т . X X X IV / 3 - 4 , 1 9 6 9 , s. 4 3 6 - 4 4 2 .
18
Ib id e m , s. 3 1 9 .
K o d e k s D y p lo m a t y c z n y K s ię s tw a M a z o w ie c k ie g o , W a r s z a w a
19
E. K o w a lc z y k ,( r e c .) A . i R. S u p k o w ie , Z a m k i i w arow nie zie m i
m azow ieckiej, W a r s z a w a 2 0 0 2 , „ R o c z n ik M a z o w ie c k i" , t. 1 5 ,
20
W y n ik i n a jn o w s z y c h b a d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h p r e z e n to w a n o n a
1 8 6 3 , s. 1 8 .
3
S. S u c h o d o ls k i, Uwaga, fałszerstwol O rzekomych znaleziskach
d e narów z legendą G NEZDVN CIVITAS i innych m onet z czasów
Bolesława Chrobrego, N o ta e N u m is m a tic a e . Z a p is k i N u m iz m a ­
z ie m ią w p ó ź n ie js z y m o k re s ie ), k tó re m o g ą p o c h o d z ić z V II w ,
P ro b le m te n p o ru s z y łe m w a r ty k u le C iechanów - zarys dziejów
do XV w., „ K u ltu r a i H is to r ia " , 2 0 1 1 , n r 1 9 .
M . G u m o w s k i, H e rby m iast w ojewództwa warszawskiego, [w :]
2 0 0 3 , s. 2 9 5 .
w y s ta w ie „ Z a m e k w C ie c h a n o w ie -
P rze szło ść n a n o w o o d k r y ­
M ie s ię c z n ik H e ra ld y c z n y . O r g a n P o ls k ie g o T o w a rz y s tw a H e r a l­
t a " , P a ń s tw o w e M u z e u m A r c h e o lo g ic z n e w W a r s z a w ie , 1 9 lu te ­
d y c z n e g o w y d a w a n y p rz e z O d d z ia ł W a rs z a w s k i, 1 9 3 7 R. 1 6 , n r 1,
g o d o 6 k w ie tn ia 2 0 0 9 , k o m is a r z w y s ta w y : m g r A r tu r S ie r o s ła w ­
s. 6 .
s k i. K ie r o w n ik a m i b a d a ń b y li: M .J . P io tro w s k i, M . C z a r n e c k i, R.
J. K a z im ie rs k i, Rozwój przestrzenny m iasta Ciechanowa, „ M i le ­
M a c is z e w s k i i Z . M ie c z n ik o w s k i o r a z Z a m e k Książąt M azow iec­
n iu m
kich w Ciechanowie. W czoraj-D ziś-Jutro (W ybrane m ate ria ły z
sesji naukow ej - Ciechanów 13 V 2006), „ C ie c h a n o w s k ie S tu ­
C ie c h a n o w a " , C ie c h a n ó w 1 9 6 5 , s. 1 9 0 - 1 9 4 .
S. P a z y ra , Dziewięć wieków Ciechanowa, „ M ile n iu m C ie c h a n o ­
w a " , C ie c h a n ó w 1 9 6 5 , s. 1 2 - 3 0 .
d ia M u z e a ln e " , IV , M u z e u m S z la c h ty M a z o w ie c k ie j w C ie c h a n o ­
7
J. K a z im ie rs k i, D . W a r e e c k a - K o s a c k a , Studium historyczne m ia ­
w ie , P o ls k ie T o w a r z y s tw o H is to ry c z n e O / W
p a s s im .
8
sta Ciechanowa, „ N o t a t k i P ło c k ie ", 1 9 5 7 , n r 5 , s. 1 2 - 1 7.
S. P a z y ra , Dziewięć wieków Ciechanowa, „ M ile n iu m C ie c h a n o ­
21
A . K o c is z e w s k i, O d „ca stru m " do "o p p id u m " 1992. Problem y
22
genezy rozw oju Ciechanowa, „ Z a p is k i C ie c h a n o w s k ie " , n r V II I/
10
11
Z e b r o w s k i, Kościół (XIVw. - pocz. XV w j. J w : ] Dzieje Mazowsza
do roku 1526, re d . H .S a m s o n o w ic z , P u łtu s k 2 0 0 6 , s. 4 6 2 . N a ­
M .M . G rz y b o w s k i, Jubileusz 6 0 0 -le c ia nadania p ra w miejskich i
t o m ia s t Z . K r a to c h w il p o d a je ja k o d a tę z a ło ż e n ia k la s z to r u w
istnienia p a ra fii Sochocin (1 3 8 5 -1 9 8 5 ), „ S tu d ia P ło c k ie " , t 1 4
C ie c h a n o w ie 1 3 5 3 r „ c o jest n ie m o ż liw e , s k o r o s a m p rz y w ile j,
1 9 8 6 , s. 2 3 8 .
a m o c y k tó r e g o S ie m o w it III u fu n d o w a ł k la s z to ry A u g u s tia n ó w w
A . K o w a lc z y k , Biblioteka K anoników Regularnych w Czerwińsku,
W a r s z a w ie , R a w ie i C ie c h a n o w ie p o c h o d z i z r o k u
„ N o t a t k i P ło c k ie ", 2 0 0 9 , n r 1 , s. 4 .
K r a to c h w il, A u g u s t ia n ie w C ie c h a n o w ie ( 1 3 5 6 - 1 6 8 4 ) , „ S tu d ia
Ib id e m , s. 5 .
13
A . W itk o w s k a O S U , Kościół na M azowszu Płockim w XIII i na
1 3 5 6 . - Z.
P ło c k ie ", t. 2 4 , 1 9 9 6 , s. 1 5 3 .
23
J. B a rto s z e w ic z , Kościoły warszawskie rzym sko -ka to lickie o p i­
24
J. P e łk a , Z a m e k Książąt M azowieckich w Ciechanowie w św ia­
pocz. XIV w., „ S tu d ia P ło c k ie ", t. 3 ( 1 9 7 5 ) , s. 9 7 . A . W itk o w s k a
p is z e , że o s p ro w a d z e n ie a u g u s tia n ó w w y s tą p ił S ie m o w it IV, a le
sane p o d względem historycznym, W a r s z a w a 1 8 8 5 , s. 6 4 .
dom ości i tradycji Ciechanowian, [w :] Z am e k Książąt M azowiec­
kich w Ciechanowie. W czoraj-D ziś-Jutro (W ybrane m ate ria ły z
sesji naukow ej - Ciechanów 13 V 2006), „ C ie c h a n o w s k ie S tu ­
n a le ż y u z n a ć to z a lite ró w k ę .
L ite r a tu r a d o ty c z ą c a te g o z a g a d n ie n ia : H . R u tk o w s k i, Rocznik
ciechanowski ja ko m istyfikacja, „ K w a r t a ln ik H is to ry c z n y " , 1 9 9 1 ,
N r 4 , s. 7 5 - 8 2 . Id e m , O m istyfikacji ciechanowskiej raz jeszcze,
d ia M u z e a ln e " , IV , M u z e u m S z la c h ty M a z o w ie c k ie j w C ie c h a n o ­
„ S tu d ia Z ró d ło z n a w c z e . C o m m e n ta tio n e s " , t. 3 9 , 2 0 0 1 , s. 1 3 9 -
w ie , P olskie T o w a rz y s tw o H is to ry c z n e O / W C ie c h a n ó w 2 0 0 6 , s. 9.
1 4 5 , Id e m , Mistyfikacje Jerzego Gaczyńskiego, „P r z e g lą d H is to ­
o r a z M .J . P io tro w s k i, Ratownicze prace archeologiczne p ro w a ­
ry c z n y ", 2 0 0 1 , t. 5 2 , z - t. 2 . s. 3 2 5 - 3 3 7 . S. S u c h o d o ls k i, Uwaga,
fałszerstwo! O rzekomych znaleziskach d e narów z legendq GNEZD V N CIVITAS i innych m onet z czasów Bolesława Chrobrego,
dzone na Z am ku w Ciechanowie w 2 0 0 3 r., [w :] Z am e k Książąt
Mazowieckich w Ciechanowie. W czoraj-Dziś-Jutro ( W ybrane m a ­
teriały z sesji naukow ej - C iechanów 13 V 2006), „ C ie c h a n o w ­
N o ta e N u m is m a tic a e . Z a p is k i N u m iz m a ty c z n e to m lll/IV ,s . 3 0 3 -
s k ie S tu d ia M u z e a ln e " , IV , M u z e u m
321. W
C ie c h a n o w ie , P o ls k ie T o w a r z y s tw o H is to r y c z n e O / W
ro k u 2 0 0 7 w IH P A N o d b y ła się k o n fe re n c ja „ N a m a ­
n o w c e i z p o w r o te m . N a u k o w e m is ty fik a c je i ic h d e m a s k o w a ­
S z la c h ty M a z o w ie c k ie j w
C ie c h a ­
n ó w 2 0 0 6 , s. 8 1 .
25
W . S m o le ń s k i, Szkice z dziejów szlachty m azowieckiej, K r a k ó w
cie na M azowszu - średniowieczny (?) Rocznik Ciechanowski -
26
Ib id e m , s . l 9 .
K o n fe r e n c ja z o r g a n iz o w a n a
Ib id e m .
n ie " , g d z ie M a r e k S ło ń i H e n r y k R u tk o w s k i p rz e d s ta w ili r e fe r a t
d o ty c z ą c y m is ty fik a c ji c ie c h a n o w s k ie j p t. N iew iarygodne odkry­
15
A . W itk o w s k a O S U , K ościół na M azow szu Płockim , s. 9 7 , T.
1 9 9 2 , s .l 6.
12
14
R a to w n ic z e b a d a n ia a r c h e o lo g ic z n e p r o w a d z o n e p rz e z M u z e u m
S z la c h ty M a z o w ie c k ie j w C ie c h a n o w ie .
w a " , C ie c h a n ó w 1 9 6 5 , s. 1 2 - 3 0 .
9
C ie c h a n ó w 2 0 0 6 ,
1 9 0 8 , s. 1 8 .
1 7 lis t o p a d a 2 0 0 7 w W a r s z a w ie
27
p rz e z K lu b S ty p e n d y s tó w Z a g r a n ic z n y c h FN P w In s ty tu c ie H is to rii
28
K D K s M a z , n r 8 , s. 3 4 3 .
P A N . K o n fe re n c ja m ia ła c h a r a k te r n ie fo r m a ln y .
29
J. W y r o z u m s k i, D zieje Polski Piastow skiej (VIII -
K. P a c u s k i, Początki osad na obszarze dzisiejszego m iasta C ie­
chanow a w świetle ź ró d e ł pisanych, „ Z a p is k i C ie c h a n o w s k ie " ,
NOTATKI PŁOCKIE » 2013 » 4 /2 3 7
W ielka Historia Polski, t. 2 , K r a k ó w 1 9 9 9 . s. 2 0 2 .
30
K D K s M a z , n r 8 , s. 3 4 3 .
1370), [w :]
31
W . G ó rc z y k , Herb Ciechanowa, „ N o ta tk i P ło c k ie ", 2 0 1 3 , n r 2 , s. 6 .
32
W c z a s ie ra to w n ic z y c h b a d a ń w y k o p a lis k o w y c h w r e jo n ie u lic y
36
m atiae Europae descriptio (XVI w.) p is z e o C ie c h a n o w ie : „C ie ­
chanów m iasto (...) walem obtoczone". A . G w a g n in , Z Kroniki
Sarm acyi Europejskiej, K r a k ó w 1 8 6 0 , s. 2 4 .
Kodeks d yp lo m a tyczn y księstwa m a zo w ie ckie g o , W a r s z a w a
m o g ły b y ć p o z o s ta ło ś c ią , lo k a liz o w a n e g o w te j o k o lic y , k o ś c io ła
37
Ib id e m .
p .w . św . M a łg o r z a ty " . W ty m r e jo n ie z a d o k u m e n to w a n o i z a b e z ­
38
W .J. G ó rc z y k , Herb Ciechanowa, „ N o ta tk i P ło c k ie ", 2 0 1 3 , n r. 2 , s. 5.
p ie c z o n o s z k ie le ty z c m e n ta rz a p rz y k o ś c ie ln e g o . -
39
W N K D M a z II o p u b lik o w a n o fa ls y fik a t, k tó ry m ia ł w s p o m in a ć o
17 S ty c z n ia , p rz e p ro w a d z o n y c h p rz e z M a r k a P io tro w s k ie g o , „ z a ­
d o k u m e n to w a n o p r o f ile a rc h e o lo g ic z n e . W je d n y m z n ic h o d s ło ­
n ię to p o tę ż n e fu n d a m e n ty k a m ie n n e z z a p r a w ą w a p ie n n ą , k tó re
33
„ In fo rm a to r
1 8 6 3 , s. 3 4 2 .
A r c h e o lo g ic z n y 1 9 9 8 " , re d . D o ro ta C s á k y , H a n n a Z a b o ro w s k a ,
k o ś c ie le św . P io tra , a k tó ry w y d a w c y b łę d n ie z in te r p r e to w a li ja k o
M ic h a ł B u g a j, K ra jo w y O ś r o d e k B a d a ń i D o k u m e n ta c ji Z a b y tk ó w
X V w ie c z n y ( m ia ł p o c h o d z ić z 1 4 2 7 r.) - N K D M a z . C z II, n r 9 8 ,
R. X X X II/ 2 0 0 9 , s. 2 4 3 . M a t e r ia ły i d o k u m e n ta c ja b a d a ń
je s t
s. 9 1 - 9 2 . P ó ź n ie js z e b a d a n ia w y k a z a ły , że d o k u m e n t te n , p o ­
p rz e c h o w y w a n a w M u z e u m S zlach ty M a z o w ie c k ie j w C ie c h a n o w ie .
d o b n ie ja k tz w . „Rocznik C iechanow ski" to XX w ie c z n y fa ls y fik a t
Z d a n ie m R. M a ło w ie c k ie g o k o ś c ió ł te n is tn ia ł ju ż w 1 5 3 8 r. - R.
a u to r s tw a J. G a c z y ń s k ie g o - К P a c u s k i, U w agi i sprostowania do
M a ło w ie c k i, k a le n d a riu m urbanistyczne d zie jó w Ciechanow a,
Now ego Kodeksu dyplomatycznego Mazowsza, część III: d o ku ­
m enty z la t 1356, „ S tu d ia Ź r ó d ło z n a w c z e " , T. 4 0 ( 2 0 0 2 ) , s. 1 6 8 .
o r a z E. K o w a lc z y k , Szlaki drogowe w puszczy na pograniczu M a zow iecko-P ruskim w średniowieczu, „ K w a r t a ln ik H is to r y c z n y " ,
„ Z a p is k i C ie c h a n o w s k ie " t. 1 0 , C ie c h a n o w s k ie T o w a rz y s tw o N a ­
u k o w e , C ie c h a n ó w 2 0 0 0 , s . 1 4 3 - 1 5 8 .
34
T a k i p o g lą d w y ra ż a T. Z e b r o w s k i,
p r e p o z y tu ry s z p ita ln e z k a p li­
c a p .w . św . D u c h a fu n k c jo n o w a ły w B ie ls k u , Ł o m ż y , N o w y m M ie ­
ś c ie , P ło c k u , P u łtu s k u , S ie rp c u , G ą b in ie , G o s z c z y n ie , S o c h a c z e ­
R. C V I ( 1 9 9 9 , I), s. 8 , p . 3 6 .
40
w ie , W a r c e , W a rs z a w ie - T. Z e b r o w s k i, Kościół (XIV - początek
XVIw.), [w :] Dzieje Mazowsza, re d . H . S a m s o n o w ic z , t. 1 , P u łtu s k
2006, s 486.
35
s a k r a ln e ty lk o ty m c z a s o w o , n a cza s b u d o w y m u r o w a n e j p s e u d o b a z y lik i.
41
A le k s a n d e r G w a g n in , W ło c h z p o c h o d z e n ia , w s w y m d z ie le : Sar-
Z a p e w n e k o ś c ió ł św . P io tra o d s a m e g o p o c z ą tk u p e łn ił fu n k c je
W . G ó r c z y k , C iechanów - zarys d zie jó w do X V w., „ K u lt u r a
i
H is to r ia " , 2 0 1 1 , n r 1 9 .
LOCATION OF CIECHANÓW
Summary
Ciechanów is one of the medieval towns of northern Mazovia.
In 1400, its town rights were granted and the town quickly rose to become one of the most
im portant in the Duchy of Mazovia.
The term „C iechanów m ystification" in the study is a reference to falsifications, which were
com m itted by Jerzy Gaczynski, it is the allegedly fifteenth century „a n n a ls", whose author was
supposed to be Stanislaw from Lipia, as well as the others documents, such as the cited text
Ciechanów (1266), which were included with the „annals" in the volume Liber Ecclesiae Praeposituralis Ciechanoviensis in the parish archives of the Parish Church in Ciechanów.
The alleged disclosure of „Ciechanów annals" was presumably accomplished by Jerzy Gaczyński.
In the early 90s of the twentieth century, Henryk Rutkowski established that the "annals" were a
twentieth-century forgery written by J. Gaczyński.
Unfortunately, both documents related to the mystification were published in NKDmaz II, there
are documents 4 9a , which were supposed to be the location text C iechanów from 1266 and
document 98, so the alleged summary of the confirm ation of Bolesław II fo r St Peter's Church in
Ciechanów from 1295.
12
NOTATKI PŁOCKIE » 2013 » 4 /2 3 7