mosty mieszkalne

Zwi¹zek Mostowców Rzeczypospolitej Polskiej
MOSTY MIESZKALNE
JAN PIEKARSKI
BIBLIOTEKA ZMRP
Warszawa 2007
Panu Profesorowi Wojciechowi Radomskiemu
z wyrazami szacunku i przyjaźni — autor
Wstęp
Jest wiele kryteriów klasyfikacji mostów: wed³ug typów rozwi¹zañ konstrukcyjnych,
rodzaju zastosowanych materia³ów czy te¿ przeznaczenia. To ostatnie kryterium
wydaje siê oczywiste — mówimy o mostach drogowych, kolejowych oraz o k³adkach
dla pieszych i dla zwierz¹t. Podstawow¹ funkcj¹ mostu jest bowiem umo¿liwienie
komunikacji pomiêdzy brzegami przeszkody, nad któr¹ jest on rozpiêty.
Ale istnieje pewna szczególna kategoria mostów, których funkcja komunikacyjne nie jest jedyna, a czasem nawet nie najważniejsza — są to mosty mieszkalne. Nieco zapomniane, swoje „5 minut” w historii cywilizacji mają raczej za sobą, ale ciągle, a może
znowu coraz częściej, inspirują różnego rodzaju wizjonerów — artystów, architektów i inżynierów.
Mosty mieszkalne składają się z dwóch podstawowych części: konstrukcji nośnej, przekraczającej przeszkodę, oraz umieszczonej na niej zabudowy architektonicznej. Oprócz zapewnienia możliwości mieszkania, służą różnym formom aktywności człowieka,
takim jak praca, handel i rozrywka. Pełnią więc funkcje społeczne, ekonomiczne i kulturalne, a niekiedy
także kultowe (kaplice wznoszone na mostach miały
chronić przed skutkami powodzi) oraz obronne.
Mosty mieszkalne zaznaczyły ważny etap w rozwoju
miast europejskich. Niestety, tylko nieliczne z nich
przetrwały burzliwe dzieje do czasów współczesnych.
Budowano ich bardzo wiele od wczesnego średniowiecza do XVIII wieku. W późniejszym okresie, aż do
chwili obecnej, także powstawało sporo niezwykle
ciekawych projektów, ale bardzo niewiele z nich doczekało się realizacji.
3
3
Od średniowiecza do XVIII wieku
Œredniowiecze jest okresem ogromnego rozkwitu mostów mieszkalnych. Pierwsze
z nich powstawa³y ju¿ w XII wieku. Miasta œredniowieczne, otoczone murami
obronnymi, mia³y bardzo niewielkie mo¿liwoœci rozwoju przestrzennego z powodu
ograniczonej powierzchni zabudowy. Nic wiêc dziwnego, ¿e wykorzystywano ka¿de
wolne miejsce — tak¿e na mostach.
Chętnie umieszczano na nich młyny wodne, często
po kilka na jednym moście. Mieszkanie tuż nad nurtem rzeki ułatwiało także rozwiązanie problemów
sanitarnych w sposób jak na tamte czasy komfortowy i higieniczny.
Mosty mieszkalne powstawały w różny sposób — jedne
od początku starannie planowane, inne rosły i zmieniały się żywiołowo, odpowiednio do różnych czynników
społecznych, ekonomicznych i politycznych. Najwcześniej pojawiły się w Anglii, we Francji i w Niemczech.
W Anglii, w Newcastle, na miejscu rzymskiego mostu cesarza Hadriana zbudowano Old Tyne Bridge,
który przetrwał aż do roku 1771, kiedy zniszczyła go
powódź. Most został zrekonstruowany w zmniejszonej skali jako eksponat na Królewską Wystawę Jubileuszową w roku 1887.
Old Tyne Bridge, 1727
Rzut i widok Pont de Blois, ok. 1680
Nie zachowało się wiele wizualnych informacji
o moście w Blois, którym przejeżdżali niemal wszyscy francuscy królowie, a w 1428 roku także Joanna
d’Arc. Ze swą wielką, masywną bramą stanowił on
część systemu obronnego miasta; mieścił co najmniej
pięć młynów wodnych i — prawdopodobnie od XI
wieku — kaplicę. Był całkowicie zabudowany budynkami mieszkalnymi i sklepami. W ciągu swojej historii odnosił wielokrotne uszkodzenia, między innymi
przez samych mieszkańców Blois dla powstrzymania
ataku hugenotów w 1560 roku.
Dzieła zniszczenia dokonał pochód lodów w lutym
roku 1716.
Krämerbrücke w Erfurcie na rzece Gera jest rzadkim przypadkiem zachowanego średniowiecznego
mostu. Zbudowany początkowo jako konstrukcja
drewniana w X i XI wieku, stopniowo obrastał kioskami i sklepami, a uzyskane z opłat środki pozwoliły na przebudowę konstrukcji na kamienną. Zachowana do dzisiaj w tej formie konstrukcja powstała
w roku 1235. Budynki zajmują całą długość mostu,
a na obydwu jego końcach znajdują się kościoły.
Krämerbrücke w Erfurcie
zdjêcie wspó³czesne
4
Mosty miejskie nie są jedynymi przykładami mieszkalnych mostów w średniowieczu. Wznoszono je także
poza miastami. Mosty pozamiejskie mają zupełnie
inny charakter. Budowano je ze środków prywatnych
raczej dla fantazji właścicieli niż dla rzeczywistej
potrzeby. Można je klasyfikować w dwóch kategoriach: mosty ogrodowe, czysto dekoracyjne, i mostyzamki jak francuskie Château de Fere-en-Tardenois
i Château de Chenonceaux w dolinie Loary.
Poza miastami budowano także mosty obronne, jak
zachowany w Cahors, Francja, 170-metrowy most
Valentré, zbudowany w latach 1308—1380, o sześciu
większych i dwóch mniejszych gotyckich łukach,
z trzema wieżami o wysokości około 40 metrów. Odegrał on ważną strategiczna rolę w trakcie wojny stuletniej.
We Włoszech początkowo, a potem w wielu innych
krajach Europy, budowano także mosty z kaplicami,
mającymi chronić przed żywiołami. Często poświęcano je św. Mikołajowi, patronowi żeglarzy. Częściowo przetrwał słynny most St-Bénézet w Awinionie,
pierwotnie długi na 850 metrów. Takie mosty budowano we Francji, Niemczech, Anglii i Szwajcarii.
Château de Fère-en-Tardenois
Most Valentré
Château de Chenoceaux
Wasserkirche w Zurychu, ok. 1500
5
Najwspanialsze przykłady mostów mieszkalnych znaleźć można jednak w Londynie, Paryżu i Florencji.
5
Każde z tych miast rozwijało się inaczej i zupełnie
różne były też ich mieszkalne mosty.
Plan Londynu, 1572
Londyn
Œredniowieczny Londyn rozrasta³ siê na pó³nocnym brzegu Tamizy. Du¿a
szerokoœæ rzeki stanowi³a tak istotn¹ trudnoœæ dla budowniczych, ¿e a¿ do roku
1737 Londyn by³ po³¹czony z po³udniowym przedmieœciem Southwark zaledwie
jednym mostem.
Ten jedyny most, słynny Old London Bridge, składajacy się z dziewiętnastu kamiennych łuków o całkowitej długości 285 metrów i szerokości 4,6 metra,
zbudowano w latach 1176—1209. Jest to wspaniały
przykład mostu wielofunkcyjnego.
Zabudowa Old London Bridge zmieniała się bardzo
przez cały czas jego funkcjonowania. Historia mostu
była bardzo burzliwa. Wzniesione na nim wieże, młyny, magazyny i inne budynki niszczone były wielokrotnie przez żywioły: ogień, lód i wodę. Na przykład
pożary w latach 1632—33 zniszczyły ponad czterdzieści domów na moście, które, odbudowane, spłonęły
znowu w wielkim pożarze w roku 1666. Nad centralnym przęsłem mostu zbudowano okazałą kaplicę,
która pełniła swoja funkcję do 1737 roku, kiedy to
została zamieniona na magazyn. Bogata historia
mostu zakończyła się w roku 1831, gdy jego konstrukcję uznano za niestabilną i zagrażającą bezpieczeństwu żeglugi. Zastąpiony został zupełnie nową, pięcioprzęsłową konstrukcją kamienną.
Zmiany, jakim podlega³a zabudowa Old London Bridge w ci¹gu wieków
Pary¿
Drugie wielkie miasto europejskie — Pary¿, po³o¿ony nad relatywnie w¹ska rzek¹
Sekwan¹, by³ rozbudowywany wokó³ wyspy Ile de la Cité. Miasto rozwija³o siê
koncentrycznie z zal¹¿ka, który tworzy³a ta wyspa.
Powstanie dużej liczby mostów wynikało więc z uwarunkowań geograficznych i urbanistycznych. Szerokość Sekwany w Paryżu okazała się optymalna dla
rozwoju mostów mieszkalnych — nie dość duża, by
podzielić miasto (jak w przypadku Londynu lub Budapesztu), a równocześnie wystarczająca (w przeciwieństwie do na przykład Amsterdamu), by zagospo-
darowanie przekraczających ją mostów było opłacalne. Pomiędzy XII i XVIII wiekiem to właśnie Paryż
miał najwięcej mostów mieszkalnych ze wszystkich
europejskich miast (kramy zaczęły się na nich pojawiać już w XI wieku). Mosty te łączyły pierwotne centrum z dzielnicami rozwijającymi się na obu brzegach
Sekwany.
6
Mapa Pary¿a, 1540
Jednym z najsławniejszych był Pont Notre-Dame, zbudowany w latach 1414—1419 i następnie przebudowany w latach 1500—1512. Obydwie jego wersje odegrały ważną rolę w życiu miasta. Pierwotny most podpierał systematyczny szereg podobnych do siebie budynków, tworzących ulicę, a na obu jego końcach
znajdowały się łuki triumfalne — doskonała sceneria
do świętowania państwowych ceremonii.
W roku 1499 nastąpiła katastrofa drewnianej konstrukcji wsporczej, która pociągnęła za sobą śmierć
wielu ludzi. Nowy, zbudowany już z kamienia most
Widok perspektywiczny na Pont Notre-Dame, 1507
miał 124 metry długości i 24 szerokości. Znajdowały
się na nim, w dwóch szeregach, trzydzieści cztery domy
z okazałymi sklepami, zwróconymi do wewnętrznej
ulicy. W sklepach na moście sprzedawano biżuterię,
malowidła, książki, perfumy, ubrania oraz żywność. Tak
jak wcześniej most drewniany, także ów nowy obiekt
służył oficjalnym ceremoniom. Najbardziej spektakularny był triumfalny wjazd do Paryża Ludwika XIV
z żoną Marią Teresą w roku 1660, kiedy to most udekorowano rzeźbami postaci, trzymających kosze owoców
i kwiatów, oraz girlandami i medalionami. Oczywiście
nie zabrakło także łuku triumfalnego. Decyzję o zburzeniu domów na moście podjęto w roku 1760, lecz
znaczne dochody, jakie przynosiły znajdujące się na
nim sklepy, odwlekły jej realizację aż do roku 1786.
W pobliżu wybudowano drugi, podobny most — Pont
au Change. Także na nim znajdowały się, zgodnie
z obowiązującym kanonem architektonicznym, dwa
szeregi jednolitych budynków równej wysokości, zbudowanych z tego samego materiału. Znajdujące się
na parterach sklepy miały witryny skierowane ku centralnej ulicy, a fasady od strony rzeki ozdobione były
obudowanymi balkonami.
Cechą wyróżniającą ten most jest jego rzadka forma
w planie w kształcie litery „Y”.
Nazwa Pont au Change nawiązuje do funkcji, jaką
spełniał znajdujący się wcześniej w tym miejscu
Grand Pont aux Changeurs (który uległ zniszczeniu
w roku 1296), wyznaczony zarządzeniem Ludwika VII
na wyłączne miejsce wymiany walut.
Wspaniały rozkwit mostów mieszkalnych Paryża pozwala patrzeć na nie jako na prekursorów współczesnych centrów handlowych i każe zastanowić się nad
ich kresem świetności i upadkiem w XVIII wieku. Decyzje o wyburzeniu podejmowano tak konsekwentnie, że do współczesności nie przetrwał żaden z nich.
Jedną z przyczyn było na pewno ich odwrócenie się
od rzeki. Zwrócone do wewnętrznej ulicy, zamykały
przestrzeń po obydwu jej stronach zwartym szeregiem budynków. Okazało się to niemożliwe do pogodzenia z nowymi trendami kształtowania krajobrazu
miejskiego. Ale z biegiem lat miasta też dawno opuściły ciasne mury, a rozwój techniki wojennej osłabił
obronne znaczenie mostu. W XVIII wieku doszło
do rozdzielenia zawodów architekta i inżyniera, i zaczęło dominować konstruktywistyczne spojrzenie na budowle mostowe. Wreszcie gwałtownie nasilający się
ruch kołowy wymagał wciąż więcej przestrzeni i ostatecznie wyparł z mostów ich rezydentów.
Mosty mieszkalne wokó³ Ile de la Cité
Widok perspektywiczny Pont au Change, 1639
Burzenie budynków na Pont au Change, 1786—1787
6
„W owym czasie było w Paryżu tuzin z okładem perfumiarzy. Sześciu zamieszkiwało na
prawym brzegu, sześciu — na lewym, a jeden
osiedlił się dokładnie pośrodku, mianowicie na Pont au Change, łączącym prawy
brzeg z wyspą Cité. Most ten był z obu stron
tak gęsto zabudowany czteropiętrowymi
domami, że przechodzień ani przez chwilę
nie widział rzeki i mógł mniemać, iż znajduje się na normalnej, mocno osadzonej,
a w dodatku jeszcze nader eleganckiej
ulicy. W istocie Pont au Change uchodził
za bardzo wytworny adres dla firmy.
Tu znajdowały się najbardziej renomowane
sklepy, tu osiedlili się złotnicy, ebeniści,
najlepsi perukarze i kaletnicy, producenci
najwykwintniejszej bielizny i pończoch,
ramiarze, cholewnicy, hafciarze epoletów,
goldgiserzy i bankierzy. Tutaj również mieściła się firma i dom mieszkalny perfumiarza i rękawicznika Giuseppe Baldiniego.”
Patrick Süskind:
„Pachnidło.
Historia pewnego mordercy”
tłum. Małgorzata Łukasiewicz
Świat Książki
Warszawa 2006
Sceneria pomiêdzy Pont Notre–Dame i Pont au Change
Ponte alle Grazie, 1870
Florencja
Inny charakter mia³y mosty budowane we W³oszech. W istniej¹cej do dzisiaj formie
Ponte Vecchio we Florencji oddano do u¿ytku w roku 1345. Jednak ju¿ w roku
1172, kiedy wzniesiono nowe mury miejskie, Ponte Vecchio stanowi³ centralny
element miasta.
Pierwotny most niósł wieżę i dom rodziny Manneli —
opiekunów mostu, jak również kościół, targ warzywny oraz czterdzieści trzy sklepy. Nie był wyjątkiem,
bo znajdujący się w pobliżu Ponte alle Grazie (przetrwał do XX wieku) miał podobne funkcje.
W swojej obecnej postaci Ponte Vecchio został odbudowany po dwóch pożarach i powodzi w roku 1333,
którą przetrwały tylko dwie centralne podpory. Znalazło na nim miejsce czterdzieści siedem sklepów
dla różnych rzemiosł, skupionych w czterech gru-
pach z pozostawieniem wolnej przestrzeni pośrodku przęsła. To otwarcie przestrzenne na rzekę odróżniało Ponte Vecchio od mostów francuskich i być
może zadecydowało o tym, że możemy podziwiać
go do dnia dzisiejszego. Dekretem księcia Fryderyka I z 1593 roku sklepy na moście przeznaczono tylko dla dóbr luksusowych, handlu złotem i srebrem
oraz wymiany pieniędzy. Wynikło to zapewne z częstej obecności władcy na moście dzięki dobudowaniu korytarza, biegnącego ponad dotychczasowymi
Ponte Vecchio
8
Ponte di Rialto, widok wspó³czesny
zabudowaniami. Trakt służył wielkiemu księciu do
bezpośredniej komunikacji między pałacami Uffizi
i Pitti; na centralnym przęśle pojawiły się wówczas
trzy arkady jako konieczne podpory. Mimo ciężkich
bombardowań w tym regionie most przetrwał II wojnę światową, a także wielką powódź w roku 1966.
Drugim nie mniej słynnym istniejącym do dziś mostem włoskim jest Ponte di Rialto w Wenecji. Pierwotny most drewniany powstał w roku 1250. W XV
wieku magistrat zezwolił na budowę dwóch rzędów
sklepów na moście, by pozyskać środki na jego utrzymanie. Pożar na początku XVI wieku przyczynił się
do decyzji przebudowania mostu drewnianego na
kamienny. Kształt mostu stał się przedmiotem ogłoszonej przez senat w roku 1503 bezprecedensowej,
trwającej kilkadziesiąt lat debaty. Rozważano koncepcje od jednego do pięciu łuków, a w prace koncepcyjne zaangażowani byli znani architekci epoki. Wielkim przegranym został Andrea Palladio, który zaproponował kilka wariantów mostu, od trzech do pięciu
łukowych przęseł, z centralną kopułą i rzędami sklepów po bokach. Na ostateczne zdefiniowanie formy
mostu, tworzącej niezwykle udany kompromis pomiędzy wymogami komercyjnymi, architektonicznymi
i społecznymi, pozwoliła trójprzęsłowa koncepcja
zaprezentowana przez Vinzenzo Scamozziego. Na
moście przewidziano umieszczenie dwóch ciągów
sklepów, pozostawienie — jak na Ponte Vecchio — nie
zabudowanej przestrzeni w centralnej części i poprowadzenie trzech ciągów komunikacyjnych: środkiem
i na zewnątrz. Ostateczną decyzję senat podjął w roku
Ponte di Rialto, koncepcja Andrei Palladia
Ponte di Rialto, koncepcja Vinzenzo Scamozziego
1588, wybierając projekt Antonia dal Ponte. Jednoprzęsłowa, niezwykle śmiała konstrukcja jego autorstwa miała wielu oponentów. Mimo silnej opozycji
zbudowany w ciągu trzech lat most zyskał szybko należną sławę i bezpiecznie dotrwał do współczesności.
8
9
Thomas Malton, akwarela Pulteney Bridge
Wielkie osiągnięcia twórców włoskiego renesansu inspirowały jeszcze długo europejskich architektów. Jednym z ostatnich zbudowanych mostów
w europejskich miastach ulegała burzeniu. Most
połączył tereny jego 600-akrowej posiadłości z leżącym po drugiej stronie rzeki Avon uzdrowiskowym
miastem Bath. Autorem projektu był Robert Adam,
znawca i wielbiciel mostów włoskich. Jego projekt,
inspirowany jednym z nie zrealizowanych projektów
Ponte di Rialto autorstwa Palladia, świetnie wpisał
się w gregoriańską architekturę Bath, umiejętnie łącząc dramatyzm formy z komercyjną zabudową użytkową. Budowę ukończono w roku 1773. Na pomoście,
opartym na trzech pełnych gracji łukach, znajduje się
jedenaście sklepów, mieszczących się w dwóch rzędach.
W następnych latach most podlegał licznym
„upiększeniom”, które niszczyły jego oryginalną
architekturę. W XX wieku władze miasta Bath podjęły decyzję o przywróceniu mu oryginalnej elewacji, a w roku 1936 most został uznany za pomnik
kultury. Budowa mostu mieszkalnego w Bath
wzbudziła konsternację mieszkańców tego miasta.
Pulteney Bridge, widok wspó³czesny
Jednakże ciągle jeszcze powstawały nowe, pełne fantazji projekty, jak choćby autorstwa Williama Bridgesa z roku 1793 dla miasta Bristol.
Po raz pierwszy zaproponował on konstrukcję mostu
mieszkalnego, która według współczesnych kryteriów
określona byłaby jako „łuk z jazdą górą”. Jego przyczółki mieściły pięć kondygnacji pomieszczeń o różnych funkcjach (m.in. targ, giełda zbożowa, magazy-
ny węgla, muzeum i biblioteka, szkoła morska, biura, stajnie i mieszkania) i wysokości 12 metrów każda. Sam łuk, zwieńczony latarnią morską, miał mieć
70 metrów wysokości i 60 szerokości, co umożliwiłoby swobodny dostęp statków do portowych doków
Bristolu. Propozycja Williama Bridgesa nie była już
jednak przez potencjalnych inwestorów poważnie rozpatrywana.
Rzut i elewacja mostu przez rzekê Avon w Bristolu
Thomas Malton, Pultney Bridge od strony wewnêtrznej
mieszkalnych jest Pulteney Bridge w Bath. Projekt
mostu zamówił szkocki prawnik z Edynburga, William Johnson Pulteney, w II połowie XVIII wieku,
a więc w czasach, kiedy większość takich mostów
W tym czasie podjęto już bowiem decyzje o usunięciu budynków z Old London Bridge, a mosty
mieszkalne uznano za niepotrzebne, a wręcz niebezpieczne.
10
XIX WIEK
Pomimo ¿e pod koniec XVIII wieku wiêkszoœæ mostów mieszkalnych w Europie
zburzono, ten typ budowli w dalszym ci¹gu fascynowa³ twórców.
L.P. Baltard, projekt mostu w Lyonie
Do najbardziej znanych projektów należy propozycja
zastąpienia istniejącego mostu w Lyonie, zgłoszona
przez L.T. Baltarda na konkurs rozpisany w roku 1827.
Na moście miał znajdować się klasycystyczny budynek, mieszczący sąd i więzienie.
Nowe materiały budowlane, przede wszystkim żeliwo
i szkło, skłaniały tak znanych twórców, jak Gustave
Eiffel, do intensywnych poszukiwań oryginalnych
form konstrukcyjnych i estetycznych dla mostów
mieszkalnych.
130 metrów. Dostęp do hali zapewniały przeszklone
arkady. Realizacja tak spektakularnego projektu mogła uczynić Eiffela jednym z najznamienitszych europejskich twórców. Jednakże, jak wiele innych propozycji mostów mieszkalnych, i ta została odrzucona
przez urzędników. Prefekt Sekwany uznał, że budowla
będzie zakłócać widok wzdłuż rzeki na nowo wybudowany pałac Trocadero w Chaillot, a ambicje Eiffela musiały zaczekać, by zostać w pełni zaspokojone dopiero
po wybudowaniu w roku 1889 słynnej paryskiej wieży.
J. Galman, propozycja mostu w Amsterdamie
Żeliwne, oszklone galerie proponowano też dla mostu przez Limmat w Zurychu.
Inny oryginalny projekt dla mostu w Amsterdamie
zgłosił w roku 1848 holenderski inżynier J. Galman.
Mimo że fasady budynków na moście nawiązywały
do tradycji holenderskiej estetyki i architektury, się-
gających średniowiecza, także ta propozycja została
odrzucona. Argumenty uzasadniające koncentrację
na moście zabudowy o charakterze komercyjnym,
istotne w zamkniętej przestrzeni miast średniowiecza, nie uzasadniały budowy tak kosztownej przeprawy w realiach XIX wieku.
Gustave Eiffel, propozycja mostu zbudowanego nad Pont d’Iena
Z okazji Wystawy Światowej w Paryżu w roku 1878
Eiffel zaproponował projekt hali o wymiarach
70 na 24 metry, wzniesionej nad istniejącym mostem
Pont d’léna. Konstrukcję nośną hali stanowił oparty
na przyczółkach tego mostu żelazny łuk o rozpiętości
Ambitny projekt Eiffela miał ewidentny wpływ na prace innego twórcy, Friedricha Kecka. Zaprojektował on
połączenie brzegów Renu w Bazylei dwoma mostami,
niosącymi rozpiętą nad rzeką przeszkloną halę.
Friedrich Keck, projekt podwójnego mostu, nios¹cego halê
10
11
11
XX WIEK
Zupe³nie nowe propozycje przyniós³ XX wiek, po raz pierwszy tak¿e poza Europ¹.
W Stanach Zjednoczonych fascynacja estetyk¹ i rozmachem drapaczy chmur
przenios³a siê te¿ na projekty mostów.
W roku 1924 Louis Christian Mullgardt przedstawił
wizjonerski projekt mostu łączącego San Francisco
z Oakland. W przeciwieństwie do większości wcześniejszych projektów (z wyjątkiem opisanego wyżej
mostu w Bristolu), przestrzeń zabudowana mieszkalnie i komercyjnie nie została ulokowana nad pomostem, lecz w podporach. Mimo amerykańskiego rozmachu (w tym czasie powstawał słynny, imponujący
do dziś Golden Gate) idea Mullgardta pozostała
w sferze fantazji, nie znajdując uznania ani u inwestorów, ani u odpowiednich władz. Departament
Wojny uznał projekt wręcz za zbyt niebezpieczny. Projekt przewidywał dziesięć podpór — pylonów o szkieletowej konstrukcji stalowej i wysokości do 86 metrów. Na poziomie wody zaprojektowano przystanie
dla łodzi, a nawet lądowisko dla modnych wówczas
sterowców. Pylony zapewniały przestrzeń dla mieszkań, biur, hoteli i garaży. Ruch samochodów miał
odbywać się na trzech poziomach.
W roku 1928 czytelnicy Chicago Sunday Tribune zapoznali się z równie fantastycznymi propozycjami
architekta i artysty Charlesa Morgana. Jego Rainbow
Bridge tworzył szereg 25-kondygnacyjnych wieżowców-filarów, połączonych łukami przęseł. Także dostęp do budynków miał być niezwykły — od góry. Użytkownicy, po dojechaniu jezdnią, usytuowaną na górnej powierzchni konstrukcji, mieli parkować samochody w garażach, a następnie zjeżdżać windami do
biur i mieszkań. Szerokość mostu miała wynosić około 50 metrów. Swoją nazwę most zawdzięczał sugerowanej przez Morgana kolorystyce, oferującej efekt
tęczy obserwatorom spacerującym bulwarem nad
brzegiem jeziora Michigan.
Wśród europejskich projektów zwraca uwagę nie zrealizowana propozycja rekonstrukcji słynnego Tower
Bridge, uszkodzonego w czasie II wojny światowej.
Otwarty do użytku w roku 1894 obiekt nawiązuje do
średniowiecznej architektury obronnej Tower of London i neogotyckiego budynku Parlamentu w pobliżu. Londyńskie pismo „The Builder” określiło go
Charles Morgan, Rainbow Bridge
Widok mostu
Louis Christian Mullgardt, przekrój poprzeczny
mostu przez zatokê w San Francisco
Projekty mostów mieszkalnych dla Nowego Jorku
autorstwa Raymonda Hooda, twórcy pięciu najważniejszych nowojorskich drapaczy chmur, uznane zostały za niezwykle ambitne, ale także megalomańskie.
Nie tylko ich skala, ale i liczba była niezwykła — na
wzór średniowiecznego Paryża skupionego wokół Ile
de la Cité, Hood proponował w roku 1925 otoczenie
Manhattanu kilkudziesięcioma mieszkalnymi mostami.
Raymond Hood, Mosty na Manhattanie
12
w dniu otwarcia jako „najbardziej monstrualną
i niedorzeczną architektoniczną sztuczność, jaką
kiedykolwiek znano”. Prawdziwą funkcją pozornie
mieszkalnych wież jest pomieszczenie hydraulicznej maszynerii służącej do podnoszenia pomostu.
uznania i most odbudowano w oryginalnym kształcie.
Zupełnie inną estetykę reprezentuje projekt awangardowego rosyjskiego architekta Konstantina Melnikowa. W roku 1925 władze Paryża zamówiły u niego
koncepcję garażu dla 1000 samochodów. Niezwykła
W.F.C. Holden, propozycja przebudowy Tower Bridge
W.F.C. Holden w 1943 roku zaproponował przebudowę uszkodzonego mostu na „Crystal Tower Bridge”—
ogromną, oszkloną konstrukcję, mieszczącą 24 000 m2
powierzchni biurowych. Także ten projekt nie znalazł
propozycja Melnikowa przewidywała usytuowanie go
na moście nad Sekwaną. Początkowo propozycja spotkała się z dużą przychylnością, lecz potem podzieliła los wielu innych nie zrealizowanych wizji.
Tower Bridge
13
13
W roku 1963 na zamówienie Glass Age Development
Committee (utworzonego przez braci Pilkington) powstał projekt mostu mieszkalnego przez Tamizę —
Vauxhall Bridge. Celem studium było badanie możliwości zastosowań i promowanie użycia szkła w nowoczesnym budownictwie. Zaprojektowano trójpoziomową konstrukcję (300 metrów długości, 39 szerokości i 50 wysokości). Na najniższym poziomie znajdowały się dwie trzypasmowe jezdnie, powyżej droga serwisowa z parkingami, a górna część konstrukcji została przykryta klimatyzowaną powłoką szklaną nad blisko 90 000 m2 powierzchni użytkowej. Po
jednej stronie mostu przewidziano galerię sztuki, po
drugiej — luksusowy hotel. Środkowa część mostu
miała zawierać współczesną formę bazaru-targowiska.
Także w Londynie w roku 1980 powstał ciekawy projekt Battlebridge. Wyeksponowany estetycznie ustrój
nośny stanowił stalowy łuk rozpiętości 48 metrów,
a około 2000 m2 powierzchni biurowych umieszczono na trzech poziomach, podtrzymywanych przez
wieszaki mostu. Projekt nie przewidywał tranzytowego ruchu pieszych, a jedynie dostęp do znajdujących
się w obiekcie biur.
Konstantin Melnikow, most gara¿owy w Pary¿u
Barfield and Marks, Battlebridge
Wielofunkcyjny Vauxhall Bridge
Elegancką wizję rozwiązania inżynierskiego o wysokich walorach estetycznych stanowi propozycja 325metrowego mostu miejskiego przez Jezioro Genewskie w Szwajcarii, powstała w roku 1994. Jezdnie
umieszczono po zewnętrznych stronach konstrukcji,
natomiast jej przestrzenny rdzeń dysponuje kubaturą zdolną pomieścić pomieszczenia o różnym przeznaczeniu użytkowym.
Wizjonerskie projekty mostów mieszkalnych nie
omijają też innych części świata. Dla Dubaju — centrum finansowego Środkowego Wschodu — włoski
architekt Mario Bellini zaprojektował most-symbol
Pearl Bridge, silnie podkreślający pozycję miasta
w tym regionie, a jednocześnie integrujący jego dzielnice po obu stronach zatoki Al-Khor Creek. Central
Team Luscher, Pont Devenir
na Jeziorze Genewskim
14
nym elementem zaprojektowanej w roku 1996 konstrukcji jest audytorium na dwa i pół tysiąca miejsc
w formie muszli (odniesienie do lokalnej tradycji poławiania pereł), tworzącej zwornik ogromnego łuku.
14
480 metrów długości, 90 wysokości i 60 szerokości.
Dubaj jak chyba żadne inne miejsce na świecie sprzyja powstawaniu spektakularnych i niezwykle kosztownych przedsięwzięć, vide słynne sztuczne wyspy
szono siedmiu czołowych europejskich architektów,
reprezentujących różne kierunki w architekturze.
Współczesne wymogi funkcjonalne, ale też możliwości technologiczne, różnią się w zasadniczy sposób
prac jury wybrało do dalszej publicznej dyskusji dwie:
dekonstruktywistyczny projekt Zahy Hadid oraz mniej
ekstrawagancki w formie „Garden Bridge” Antoine’a
Grumbacha.
Mario Bellini, Pearl Bridge w Dubaju
Po obydwu jego stronach na konstrukcji łuku zaprojektowano pomieszczenia użytkowe o łącznej powierzchni 200 000 m2 i różnorodnym przeznaczeniu.
Przewidziano miejsce dla centrum kongresowego,
giełdy papierów wartościowych, 400-pokojowego
hotelu, biur, lokali rozrywkowych, a także luksusowych apartamentów. Ogromna konstrukcja ma
w kształcie palmy czy najwyższy budynek świata
w budowie. Jednak wśród tych niezwykłych budowli
ciągle brak Perłowego Mostu.
Ukoronowaniem działalności XX-wiecznych twórców
są projekty zgłoszone na konkurs „The Thames Water Habitable Bridge Competition”, dotyczący mostów III milenium w Londynie. Do konkursu zapro-
Wizualizacja komputerowa mostu Zahy Hadid
od tych, z którymi byli konfrontowani twórcy we wcześniejszych epokach. Mieszkalne mosty średniowiecza ignorowały naturalne piękno rzeki, których
uwzględnienie stanowi jeden z najważniejszych
aspektów nowoczesnego projektowania. Odpowiednio nie są już ani technicznie uzasadnione, ani estetycznie akceptowane krótkie przęsła. Nowoczesne
projekty stanowią więc wyzwanie zarówno dla architektów, jak i konstruktorów, którzy muszą skonfrontować architektoniczne wizje z technologicznymi
możliwościami. Spośród zgłoszonych do konkursu
Model mostu Zahy Hadid
Projekt Zahy Hadid składa się ze wspornikowo wysuniętych form konstrukcyjnych, dających pomieszczenie funkcjom publicznym na niższych poziomach,
a prywatnym przestrzeniom mieszkalnym na wyższych. Pomiędzy nimi przebiegają piesze ciągi komunikacyjne.
Bardziej tradycyjny w formie most Antoine’a Grumbacha spina oba brzegi Tamizy serią ogrodów umieszczonych po obu stronach zakrytych arkad. Garden
Bridge został zaprojektowany jako konstrukcja, mogąca pomieścić różnorodne, zmieniające się w cza
15
sie funkcje. Most składa się z trzech części. Na południowym brzegu umieszczono „World’s Culture
Greenhause” — publiczną przestrzeń dla sklepów,
restauracji i koncertów, pełną egzotycznej roślinności. Po obu jej stronach znajdują się ciągi piesze, prowadzące do środkowej, częściowo odkrytej części
mostu „Garden Arcade”, mieszczącej także sklepy
i restauracje. Dwie wieże „Hanging Garden Towers”,
stanowiące pylon podwieszonej części mostu, mieszczą
hotel i apartamenty mieszkalne, oraz także miejsca publicznych spotkań. Zwieńczeniem wież są skrzydlate formy, mające symbolizować lot do III tysiąclecia.
Czy któryś z tych niezwykłych projektów zostanie zrealizowany — nie wiadomo. Ale wizje mostów mieszkalnych będą z pewnością przedmiotem dalszych
twórczych poszukiwań.
Garden Bridge, przekrój pod³u¿ny
U Ÿróde³ idei budowy mostów mieszkalnych le¿a³y wzglêdy czysto utylitarne
i one zapewni³y tym budowlom trwaj¹cy ponad piêæset lat rozkwit. Gdy zabrak³o
praktycznych powodów ich budowy, nowe wizje, choæ powstaj¹ce w pracowniach
najwybitniejszych twórców epoki, nie znajduj¹ na ogó³ uznania decydentów. Wiele
z przytoczonych projektów popartych zosta³o analiz¹ ekonomiczn¹, uzasadniaj¹c¹
tak¿e ich komercyjny sens. Do podjêcia pozytywnej decyzji potrzeba jednak nie
tylko developerów finansuj¹cych ogromne koszty inwestycji, ale te¿ zgody
odpowiednich w³adz administracyjnych, odpowiedzialnych za urbanistykê
i ekologiê, a mo¿e przede wszystkim — szerokiego poparcia spo³ecznego.
Wizualizacja komputerowa Garden Bridge
Bibliografia:
1. Graf Bernhard, Bridges that Changed the World,
Prestel Verlag, Munich—Berlin—London—New York,
2002
2. Murray Peter, Stevens Mary Ann, Living Bridges —
The inhabited bridge, past, present and future,
Royal Academy of Arts, London, Prestel Verlag
Munich—New York 1996
3. Pierce Patricia, Old London Bridge: The Story of the
Longest Inhabited Bridge in Europe, Headline Book
Publishing, London 2003
4. www.historyworld.net
5. en.wikipedia.org
6. www.engineering-timelines.com
7. www.time.com
MOSTY MIESZKALNE
JAN PIEKARSKI
wydawca:
projekt i skład:
druk:
okładka:
ISBN:
Związek Mostowców
Rzeczypospolitej Polskiej
Warszawa 2007
Manufaktura
Katarzyna Janikowska
Bydgoszcz
FineArts
Bydgoszcz
Sceneria pomiędzy
Pont Notre–Dame
i Pont au Change
Warszawa, ul. Marywilska 38/40, www.bbr.pl
83—921668—3—3
Biblioteka ZMRP
Warszawa 2007
ISBN 83—921668—3—3