Zbigniew Kwiasowski Sądzę, że to jest istotą nauczycielskiego

Zbigniew Kwiasowski
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Sądzę, że to jest istotą nauczycielskiego powołania,
które można by określić jako miłość dusz ludzkich.
Jest to miłość, bo człowiek wychodzi poza siebie,
troszczy się, bezinteresownie czyni coś dla drugiego...1
J. W. Dawid
Głosząc referat na jednej z kon­
ferencji w 2009 r., wierny ideałom
znanych i uznanych pedagogów, eks­
ponowałem takie przymioty na­
uczycielskie, jak: szacunek dla ludzi,
wierność etyce zawodowej, profesjo­
nalizm, otwartość, przyjaźń... Pod­
czas przerwy, prowadzący ze mną
wywiad dziennikarz spytał, czy wiem,
czym współcześnie kierują sie młodzi
ludzie wybierając zawód nauczyciela.
Odpowiedziałem, zgodnie z przeko­
naniem, że pasją, powołaniem itd.,
a na to dziennikarz: głównym pow o­
dem, dla którego młodzież podejmu­
je studia pedagogiczne są dwa mie­
siące wakacji latem i dwa tygodnie
zimą oraz nienormowany czas pra­
cy. Przyznam się, byłem kompletnie
zaskoczony. Przecież powszechnie
wiadomo, że uposażenia nauczycieli
są więcej niż skromne, osiemnasto­
godzinne pensum w tygodniu to zale­
dwie około 1/3 wszystkich obowiąz­
ków nauczyciela, a podczas wakacji
realizowane są: rekrutacja, egzami­
ny poprawkowe czy zajęcia dodat­
kowe. Wydaje się, że specyfika i trud
zawodu nauczycielskiego są w spo­
łeczeństwie generalnie mało znane.
A z dmgiej strony, czy obecnie każ­
dy nauczyciel to profesjonalista, czło­
wiek przyjazny, kochający młodzież,
taki, o którym można powiedzieć do­
bry człowiek?
Wyniki badań przeprowadzo­
nych w latach 2009-2010 w szko­
łach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych (przebadano 1346 uczniów
Małopolski) ukazują niechęć do szko­
ły (nie lubią chodzić do szkoły) u po­
nad 50% respondentów (58% gim­
nazjalistów i 44% uczniów szkół
ponadgimnazjalnych). Zaufanie do
nauczyciela (wychowawcy) deklaruje
zaledwie 29% uczniów (największym
zaufaniem badani uczniowie darzą
przyjaciół, kolegów 48%). W bada­
niach przeprowadzonych w latach
1994-1995, które miały na celu po­
znanie hierarchii wartości młodzieży
szkolnej (przebadano wówczas 2090
uczniów szkół podstawowych, za­
wodowych i liceów ogólnokształcą­
cych)2, okazało się, że badana mło­
dzież, wśród dziesięciu grup wartości,
najwyżej ceni przyjaźń i koleżeństwo
(wartości allocentryczne). „Mniej wię­
cej w połowie hierarchii wartości ba­
danej młodzieży plasują się wartości
edukacyjne. Biorąc pod uwagę to,
że respondentami byli młodzi ludzie
uczący się w szkołach, należy uznać,
iż jest to pozycja stosunkowo niska.
Uzyskane wyniki świadczą, iż ucznio­
wie zajmują wobec edukacji jako war­
tości - średnio rzecz biorąc - postawę
pośrednią między całkowitą ambiwalencją a umiarkowaną akceptacją.
Jak się wydaje, jest możliwą do prze­
widzenia konsekwencją trwającej od
wielu lat tendencji spychania eduka­
cji przez kolejne rządy na drugopla­
nowe, a nawet trzeciorzędne pozy­
cje. Wiąże się z tym także deprecjacja
edukacji w opinii społecznej”3. Doko­
nując porównania badań sprzed pięt­
nastu lat z obecnymi (2010 r.), moż­
na dostrzec wiele cech wspólnych,
które jednak niepokoją postępują­
cym spadkiem autorytetu szkoły.
Jak więc polska młodzież XXI w.
postrzega nauczycieli, jaki ma do
nich stosunek? Próby odpowiedzi
na to pytanie udziela M. Bereźnicka
w analizie swych badań opatrzonych
tytułem Wartości kształcenia we
współczesnej szkole. „W przypad­
ku czynników związanych z cecha­
mi nauczycieli sami nauczyciele
niemal w zupełności pominęli swo­
je cechy, wspominając jedynie (1%)
o niedocenianiu wartości. Natomiast
uczniowie przypisali pewnym ce­
chom i idącym za nimi zachowaniom
swoich nauczycieli znaczący nega-
uczanie, jak sprostać wymaganiom
XXI w.? „Modernizacja nauczania
jest pojęciem, z którym spotykamy
się codziennie, chodzi jednak przede
wszystkim o to, żeby termin ten prze­
nieść z wszystkim, co się z nim wią­
że, do praktyki nauczycielskiej. Ce­
lem nie jest bycie nowoczesnym, ale
przede wszystkim umożliwienie ucz­
niom zdobywania najszerszej wiedzy,
zapewnienie im warunków do tego,
by poznawanie nowego było dla nich
ciekawe, radosne i twórcze. Takie
nauczanie może realizować wyłącz­
nie nauczyciel, który jest zaintereso­
wany codziennym ulepszaniem swej
pracy. (...) Modernizacja i innowa­
cja oznaczają zmianę własnej pracy
i nastawienia wobec uczniów w taki
sposób, by przy małym wysiłku na­
uczyli się możliwie najwięcej” 6. Gdy­
by do tego włączyć szacunek dla tra­
dycji, doświadczenia, pokorę wobec
wyników przeprowadzonych badań
i poszukiwanie mistrzów, można by
realizować zasadę, iż mądrość bu­
dujemy na wiedzy i doświadczeniu
przodków... A może przestać na ja­
kiś czas analizować także zagrożenia,
zlo, a eksponować pokłady dobra na­
szej młodzieży, pozytywne zjawiska,
postacie i zachowania godne uka­
zania, będące przykładem zacności
i pasji nauczycielskiej? Postrzegając
otoczenie, widzimy przecież wspa­
niałych ludzi, rewelacyjnych nauczy­
cieli, dlaczego o nich nie mówimy?
Są przecież medialne przykłady pięk­
nych zachowań naszej młodzieży,
które dotyczą, bezinteresowności, lo­
jalności i oddania dla sprawy koleża-
Analizując przeprowadzone ba­
dania dotyczące oceny (stanu) pol­
skiej szkoły niepokoją zjawiska,
które często zaskakują, m.in.: nie­
kompetencja i nieuczciwość części
nauczycieli (w tym dyrekcji), szkoły
bez klamek, głupota, obsceniczność
i bylejakość, wulgaryzm, mobbing,
stres szkolny, fonoholizm, bigoreksja, nikotynizm, „falaszkolna” ... Nie­
przerwanie rozszerzający się kata­
log zagrożeń człowieka powoduje,
że wpelzają one także do szkól, cze­
go przykładem może być bieda, „po­
kolenie X X L ” , zmiana obyczajów,
zniewolenie czasem, poszukiwanie
coraz mocniejszych wrażeń, pogoń
za sukcesem (coraz częściej w me­
diach określana mianem sukcesomanii), akceptacja za wszelką cenę,
„smog medialny” czy chaos aksjolo­
giczny. Oczywiście należy sobie zda­
wać sprawę, że zasygnalizowane wy­
żej zagrożenia, tworzące konkretne
wyzwania w pracy nauczyciela, wy­
stępują z różnym nasileniem, w pew­
nych środowiskach nawet w ogóle
nie występują, a w wielu szkołach wy­
stępują inne, niewymienione przeze
mnie, specyficzne dla rejonu lub spo­
łeczności. Przykład mogą stanowić
społeczności wielokulturowe, w któ­
rych daje się często zauważyć nie­
tolerancję graniczącą z ksenofobią.
T o tylko nieliczne problemy
współczesnej edukacji, szkoły i na­
uczyciela. A może należy przestać
analizować trudności, kłopoty, zagro­
żenia i niedostatki współczesnej szko­
ły? Może czas, by zastanowić się nad
pytaniem: jak zmodernizować na­
tywny wpływ na realizację wartości
kształcenia. Wskazali na niewłaściwą
postawę nauczycieli (17%), brak za­
angażowania, niekompetencję, nie­
sprawiedliwość, negatywny stosunek
do uczniów (po 5%) oraz bezradność
i zbyt wysokie wymagania (po 1%).
W odpowiedziach dotyczących czyn­
ników związanych z cechami ucz­
niów najbardziej zwraca uwagę wiel­
kość uczniowskich głosów na temat
niezdyscyplinowania ich kolegów
w stosunku do nielicznych głosów na­
uczycieli (14% i 3%). Natomiast obie
grupy zgodnie oceniają, że realiza­
cję wartości kształcenia utrudnia bier­
na lub niechętna postawa uczniów.
Na negatywny stosunek młodzie­
ży do wartości zwracają uwagę tyl­
ko nauczyciele, natomiast lizusostwo
przeszkadza jedynie uczniom”4. Jeśli
dodamy do tych spostrzeżeń opinie
nauczycieli, iż zbyt liczne klasy, brak
sal przedmiotowych i środków dydak­
tycznych wpływają negatywnie na re­
alizację wartości kształcenia, nie trud­
no dostrzec, „...że chodzi tu głównie
0 wamnki, jakie stworzyła uczniom
szkoła, oraz ich reakcję na nie”5.
Siedząc informacje przekazywa­
ne przez media oraz uwzględniając
wyniki prowadzonych badań diagno­
zujących problemy szkolne w kraju
1na świście, można doszukać się wie­
lu analogii i cech wspólnych dla zja­
wisk występujących w szkole XXI w.
Przedstawione hasłowo w opracowa­
nym przeze mnie schemacie zagro­
żenia szkolne na świecie dla podmio­
tów działalności edukacyjnej stanową
realne, najczęściej bardzo trudne wy­
zwania.
Brak wzorców
Pseudokibice
Wagarowanie
P rz e m o c i a g re s ja
Smog informacyjny’
Wypadki
Tanoreksja
Wymuszenia
Ortoreksja
Nikotynizm
Bigoreksja
Awarie
Głupota
Niekompetencja
Lekomania
Alkoholizm
Konflikty
Trudności logistyczne
Kryzys rodziny
Anoreksja
Bieda
Biurokracja
Prostytucja
Bulimia
Nietolerancja
Wandalizm
Kradzieże
Ksenofobia
Komputeromania
Wykluczenie
Subkultury
Plagiaty
Szkoły bez klamek
„Zawody”
Mobbing
Gangi
Sekty
Brutalizacja życia
... ,
Wulgaryzacja
Schemat: Zagrożenia szkolne
Korupcja
Przestępczość
Narkomania
Blokowiska
Nieuczciwość
Chuligaństwo
Niechęć do szkoły
Cybermania
Chaos aksjologiczny
Inność
Głód
Choroby
|| .
Hałas
Sieroctwo
Oszustwa
Bylejakość
Molestowanie
Hazard
Pokolenie XXL
Katastrofy
Fonoholizm
Stres
„Dresiarze”
„Sieć udręczenia"
T e rro ry z m
„Fala szkolna»
nek i kolegów będących w potrzebie.
Spektrum problemu jest bardzo sze­
rokie, a dotychczasowe wyniki prze­
prowadzonych badań wykazują po­
trzebę dalszej diagnozy problemu
oraz inspirowanie dyskusji o nauczy­
cielu, poszukując odpowiedzi na py­
tania o istotę oraz sens bycia nauczy­
cielem, jak również o powinności
i misję nauczyciela w jego działalności
dydaktyczno-wychowawczej XXI w.
PRZYPISY:
1 J. W. Dawid, O duszy nauczyciel­
Nasza Księgarnia
1927, s . l l .
2 M. J. Szymański, Młodzież wobec
wartości. Próba diagnozy, Warsza­
wa: IBE 2006, s. 36.
3 Tamże, s. 51.
4 M. Bereźnicka, Wartości kształce­
nia we współczesnej szkole, Kraków:
Wyd. Nauk. Uniwersytetu Pedagogicz­
nego 2010, s. 181.
5 Tamże, s. 178.
6 E. Petlak, Rola nauczyciela we
współczesnej szkole, Warszawa: W y­
dawnictwo Akademickie Żak 2008,
s.177-178.
stwa, Warszawa:
BIBLIOGRAFIA:
Bereźnicka M.: Wartości kształce­
nia we współczesnej szkole. Kraków:
Wyd. Nauk. Uniwersytetu Pedagogicz­
nego 2010.
Dawid J. W.: O duszy nauczyciel­
stwa. Warszawa: Nasza Księgarnia
1927.
Petlak E.: Rola nauczyciela we
współczesnej szkole. Warszawa: W y­
dawnictwo Akademickie Żak 2008.
Szymański M. J.: Młodzież wobec
wartości. Próba diagnozy. Warszawa:
IBE 2006.
6