Zarządzanie finansami w małych i średnich przedsiębiorstwach

Zarządzanie finansami w małych
i średnich przedsiębiorstwach
Zarzadzanie zapasami,
gotówką i należnościami
ZARZĄDZANIE ZAPASAMI
Funkcje zapasów
• Antycypacyjne – wyprzedzające zaspokajanie
potrzeb
• Ekonomiczne – umożliwiające zarządzanie
kosztami:
– Ekonomia skali
– Oszczędności przy rabatach
– Inne…
• Zabezpieczające – chronią przed niepewnością
popytu
Rodzaje zapasów
• Zapasy bieżące - cześć zapasów zużywanych w rutynowym
procesie zamawiania (dla zaspokojenia z góry określonego
popytu przy znanym czasie dostawy)
• Zapasy bezpieczeństwa (safety stock) lub zapasy buforowe
(buffer stock)- chronią przed wahaniami popytu
• Zapasy sezonowe (seasonal stock) są gromadzone i
utrzymywane przed sezonem w którym będzie na nie
zapotrzebowanie.
• Zapasy promocyjne (promotional stock) gromadzone w
celu szybkiej reakcji na promocję marketingową
• Zapas martwy (dead stock) nie ma wartości dla normalnej
działalności przedsiębiorstwa
Rodzaje zapasów
• Zapas rotujący – związany z dostawami pod bieżące potrzeby oraz systematycznym
zużyciem
• Zapas zabezpieczający – chroni przed niepewnością w dynamice popytu lub czasie
dostawy i stanowi zabezpieczenie ciągłości operacji
• Zapas nadmierny – który nie rotuje i nie wnosi wartości do procesu
Metoda ABC (ang. ABC method)
• wykorzystywana w procesie monitorowania zapasów
• podzielenie zapasów utrzymywanych w przedsiębiorstwie
na trzy grupy oznaczone jako A, B, C
– Grupa A - zapasy o największym znaczeniu (zapasy związane z
największymi inwestycjami), jest najmniej liczna (najwyższy
priorytet)
– Grupa B - zapasy pośrednie
– Grupa C - tanie lub łatwe w zastąpieniu zapasy, jest najbardziej
liczna (najniższy priorytet)
Metoda XYZ
• Klasyfikuje produkty na podstawie regularności zapotrzebowania
• Produkty dzielone są na trzy grupy w zależności od:
– regularności zapotrzebowania
– dokładności sporządzonych prognoz zapotrzebowania.
• do grupy X zalicza się materiały o regularnym zapotrzebowaniu i
wysokiej dokładności prognoz
• do grupy Z materiały o nieregularnym zapotrzebowaniu i niskiej
dokładności prognoz
• do grupy Y materiały o średnim poziomie.
Zapasy dystrybucyjne
• Utrzymywane w małych przedsiębiorstwach
handlowych
• Utrzymywane z powodu:
–
–
–
–
–
–
oszczędności na transporcie,
skali produkcji,
sezonowości popytu,
potrzeby zapewnienia odpowiedniej obsługi klienta,
stabilizacji zatrudnienia
zapewnienia wystarczającej ilości towarów do
sprzedaży
Rodzaje zapasów – relacja z procesem
• ZAPASY MATERIAŁÓW:
–
–
–
–
Ułatwiają planowanie produkcji (ciągłość produkcji)
Zmniejszają ryzyko związane ze zmianami cen materiałów
Chronią przed ryzykiem braku podaży materiałów
Umożliwiają prowadzenie polityki uzyskiwania rabatu za
jednorazowy zakup w dużej ilości
• ZAPASY PRODUKCJI W TOKU:
– Zapewniają płynność produkcji (następuje utworzenie
zapasu buforowego produktów przesuwanych z jednego
procesu do drugiego)
• ZAPASY WYROBÓW GOTOWYCH:
– Zmniejszają ryzyko braku możliwości sprzedaży przy
wahaniach popytu
– Stabilizują produkcję, zmniejszając koszty spowodowane
zmianą rodzaju produkowanego dobra
Strategie dotyczące zapasów
• Minimalistyczna:
– minimalizacja zapasów (utrzymywanie tylko
zapasu niezbędnego dla bieżącej działalności)
– Wymaga dokładnego prognozowania podaży i
popytu na rynku
– Duże ryzyko utraty sprzedaży
• Maksymalistyczna:
– utrzymywany jest wysoki poziom zapasów
– małe ryzyko utraty ciągłości produkcji
– Wysokie koszty utrzymania zapasów
– Zagrożenie dla płynności finansowej
Koszty zapasów
• Koszty utrzymania zapasów (holding cost):
– zmieniające się wprost proporcjonalnie do wielkości zapasów:
• koszty finansowania zapasów (koszt utraconych korzyści)
• koszty magazynowania
• ubezpieczenia
– zmieniające się nieliniowo /w stosunku do średniego okresu
magazynowania
• zużycia i starzenia się zapasów,
• Koszty zamawiania (ordering cost)
– koszty dostawy, transportu i rozładunku
– opłaty pocztowe, telefoniczne
– Koszty utraty rabatu dla dużych zamówień (koszty alternatywne)
• Koszty braku zapasów (stockout cost)
–
–
–
–
utrata zysku na sprzedaży,
możliwość utracenia klienta
dodatkowe koszty związane z koniecznością natychmiastowego zakupu
dodatkowe koszty spowodowane zatrzymaniem procesu produkcji
(koszty ponownego uruchomienia produkcji)
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA
EOQ (Economic Order Quantity)
Założenia:
• zapotrzebowanie i zużycie zapasów jest stałe w badanym
okresie
• istnieją dwa rodzaje kosztów:
– Koszty utrzymania zapasów– zmieniające się wprost
proporcjonalnie do wielkości zapasów (jednostkowe koszty
utrzymania zapasów są stałe),
– Koszty zamówień – zmieniające się wprost proporcjonalnie do
liczby zamówień (koszty realizacji jednego zamówienia są stałe)
•
•
•
•
cena jednostkowa zapasów jest stała
nie występuje ryzyko niezrealizowania dostawy
zapasy nie tracą własności użytkowych
zamówiona partia od razu w całości trafia do magazynu
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA
Zmienne modelu EOQ
• D – roczne zużycie zapasów (roczne zapotrzebowanie)
• C – koszty utrzymania zapasów wyrażone w procentach wartości
średniego poziomu zapasu w skali okresu:
– koszty finansowania,
– koszty ubezpieczenia
– koszty magazynowania
•
•
•
•
•
P – cena jednostkowa zapasów
jkz – stały koszt złożenia jednego zamówienia
Jkuz-koszt utrzymania jednostki zapasów
Q – wielkość zamówienia
n - liczba zamówień w roku
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA
• Optymalna wielkość partii powinna minimalizować całkowite
koszty zapasów.
• Przy stosunkowo dużych partiach towaru zamówienia
składane są rzadziej i koszt ich składania jest zatem mniejszy.
• W takim przypadku rosną koszty utrzymania zapasów.
• Przy zamawianiu stosunkowo małych partii: koszt utrzymania
spada, a koszt dostaw rośnie.
• Dlatego wymagane jest obliczenie optymalnej wielkości
jednego zamówienia:
∗
𝑄 =
2×𝐷×𝑗𝑘𝑧
=
𝑗𝑘𝑢𝑧
2×𝐷×𝑗𝑘𝑧
𝐶×𝑃
MODEL OPTYMALNEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA
Koszty
Koszty całkowite
Koszty utrzymania
Koszty zamawiania
Qopt.
Wielkość zapasów jednostki
𝑄
Całkowite koszty utrzymania zapasów = 𝐾𝑈𝑍 = 𝐶 × 2
𝐷
Całkowite koszty zamówień= 𝐾𝑍 = 𝐹 × 𝑛 = 𝑗𝑘𝑧 × 𝑄
𝑄
𝐷
Całkowite koszty zapasów = 𝐾𝑈𝑍 + 𝐾𝑍 = 𝐶 × 2 + 𝑗𝑘𝑧 × 𝑄 → 𝑚𝑖𝑛
𝑄∗
=
2×𝐷×𝑗𝑘𝑧
=
𝑗𝑘𝑢𝑧
2×𝐷×𝑗𝑘𝑧
𝐶×𝑃
Dwuskładnikowy model zapasów
• Założenia:
• Abu zapewnić ciągłość operacji w przedsiębiorstwie należy
utrzymywać zapas zabezpieczający
• Za każdym razem, gdy zapasy przekraczają poziom
bezpieczny (Q0), składane jest zamówienie
• Poziom bezpieczeństwa jest to prawdopodobieństwo tego,
że zużycie nie przekroczy zapasu
• Czynniki determinujące zapas bezpieczeństwa:
– Niepewność prognoz popytu,
– Koszty niedoborów (koszty utraconych możliwości, pogorszenie
się reputacji, koszty szybkich dostaw),
– Prawdopodobieństwo opóźnień w dostawach (np. z powodu
niestabilności otoczenia)
Dwuskładnikowy model zapasów
• Zapasy „wyrównuje się” do poziomu ROP
ROP=zużycie w okresie dostawy+zapas bezpieczństwa
Inaczej:
ROP=średni czas dostawy*zużycie na jednostkę czasu+zapas bezpieczeństwa
Dwuskładnikowy model zapasów
Wielkość
zapasów
Q0
Czas
ZARZĄDZANIE GOTÓWKĄ
Zarządzanie gotówką
• Gotówka są to najbardziej płynne aktywa,
• Zarządzanie gotówką powinno przynosić
korzyści (gotówka nie powinna być zamrażana)
Motywy utrzymywania gotówki
• Motyw transakcyjny – do obsługi bieżących
transakcji,
• Ostrożnościowy – jako rezerwa na
nieprzewidziane wydarzenia,
• Spekulacyjny – na wypadek pojawiających się
okazji
Zarządzanie gotówką
– model Baumola
• Założenia:
– Zapotrzebowanie na gotówkę jest możliwe do
przewidzenia i stałe w danym okresie (roku),
– Dopływ gotówki jest stały i możliwy do
zaprognozowania,
– Wpływy gotówki są rytmiczne, ciągłe i pewne,
– Stopa procentowa jest stałą w całym okresie,
– Transfery gotówki są natychmiastowe i po
ustalonym koszcie bez względu na wielkość
transferu
Zarządzanie gotówką
– model Baumola
C
Gdzie:
C- kwota gotówki
podejmowana
jednorazowo
C/2
Czas
Zarządzanie gotówką – model Baumola
• T – łączna kwota zapotrzebowania na środki
pieniężne w roku,
• C – kwota gotówki podejmowana
jednorazowo,
• C/2- średni poziom zapasów gotówkowych,
• C*-optymalna wielkość dostawy gotówki
• T/C liczba transakcji w danym okresie,
• F – stałe koszty jednej transakcji,
• I – koszty alternatywne (oprocentowanie)
Zarządzanie gotówką – model Baumola
• Na koszty gotówki składają się:
• Całkowite koszty transakcji: (T/C)*F
• Koszty alternatywne związane z zamrożeniem gotówki:
(C/2)*I
• Całkowite koszty gotówki CC:
CC= (T/C)*F+(C/2)*I
• Aby obliczyć minimum, należy obliczyć pochodną funkcji i
przyrównać ją do zera
CC’=(1/2)*I-F*T*(1/C2)=0
• Obliczamy z tego C, które jest optymalne, zatem C*
𝐶∗=
2𝐹𝑇
𝐼
Zarządzanie gotówką – model Millera-Orra
• Założenia:
– Prawdopodobieństwo spadku i wzrostu gotówki
jest takie samo i równe 0,5 (gotówka wpływa i
wypływa z taką samą częstotliwością)
– Należy określić taki zakres gotówki, w którym jest
płynność, ale także nie ma wysokich kosztów
alternatywnych
Model Millera-Orra-podstawowe limity
• Limit dolny LL (lower limit) – przekroczenie
może zagrażać płynności,
• Limit górny UL (upper limit) – przekroczenie
nie ma uzasadnienia ekonomicznego,
• Punkt odnowienia RP (reodrer point)- wartość,
wokół której powinny być utrzymywane stany
gotówkowe
Model Millera-Orra –obliczanie RP
• 𝑅𝑃 =
3
3∙𝐹∙𝑆𝐸 2
4∙𝑖
+ 𝐿𝐿
• Natomiast
• 𝑈𝐿 = 3 ∙ 𝑅𝑃 − 2 ∙ 𝐿𝐿
• Gdzie:
–
–
–
–
F- koszt transferu środków pieniężnych,
i-dzienna stopa procentowa
SE2- wariancja dziennego stanu środków pieniężnych
LL- limit dolny
Model Millera-Orra – obliczanie
parametrów
•
•
Korzystamy z funkcji: f(t)=a+bt
Parametry wyliczane są z układu równań:
𝑛
𝑛
𝑦𝑡 = 𝑛 ∙ 𝑎 + 𝑏 ∙
𝑛
𝑡=1
𝑡=1
𝑛
𝑛
𝑦𝑡 ∙ 𝑡 = 𝑎
•
𝑡=1
𝑡2
𝑡+𝑏
𝑡=1
𝑡=1
Następnie obliczana jest wariancja gotówki:
1
•
•
•
•
•
𝑡
𝑆𝐸 2 =𝑛−𝑘
𝑛
𝑡=1
𝑦𝑡 − 𝑦′𝑡
Gdzie:
𝑆𝐸 2 -wariancja środków pieniężnych,
k-liczba parametrów funkcji trendu,
yt- wartości obserwowane,
y’t- wartości szacowane na postawie funkcji trendu
2
Literatura
• Kozłowski R., Wiśniewska K., Zarządzanie zapasami w małym
przedsiębiorstwie handlowym branży odzieżowej w: Lachiewicz S., Matejun
M. [red.], Problemy współczesnej praktyki zarządzania, Wydawnictwo
Politechniki Łódzkiej, Łódź 2007, s. 40-50
• Kreczmańska-Gigol K., Aktywne zarządzanie płynnością finansową
przedsiebiorstwa, Diffin, Warszawa 2010
• Sierpińska M., Wędzki D., Zarządzanie płynnością finansową w
przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa, 1998