Katarzyna Klimczak - studia oeconomica posnaniensia

STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA
2016, vol. 4, no. 11
DOI: 10.18559/SOEP.2016.11.10
Katarzyna Klimczak
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Zakład Rachunkowości Informatycznej,
Instytut Rachunkowości
[email protected]
SPRAWOZDAWCZE UJĘCIE
REZERW NA ZOBOWIĄZANIA
W PRAKTYCE SPÓŁEK GIEŁDOWYCH
Streszczenie: W artykule przedstawiono wyniki badania poświęconego raportowaniu
na temat rezerw na zobowiązania przez spółki wchodzące w skład indeksu WIG20.
Celem badania była analiza sposobu i zakresu prezentacji informacji o rezerwach na
zobowiązania w rocznych sprawozdaniach finansowych. Analizie poddano ujęcie
rezerw na zobowiązania w sprawozdaniu z sytuacji finansowej oraz w informacjach
dodatkowych do sprawozdania finansowego.
Słowa kluczowe: rezerwy na zobowiązania, ujawnienia, sprawozdanie finansowe.
Klasyfikacja JEL: M41.
DISCLOSURE OF PROVISIONS IN FINANCIAL STATEMENTS
OF PUBLIC COMPANIES
Abstract: The article presents the results of the research devoted to financial reporting
of provisions by public companies listed on Warsaw Stock Exchange. The aim of the
research was the analysis of the scope of disclosures in consolidated annual reports.
The analysis included the presentation of provisions in a statement of financial position and in notes to financial statement.
Keywords: provisions, disclosure, financial statement.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 132
2016-11-24 17:10:33
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
133
Wstęp
Rezerwy, będące istotną, pełniącą wiele funkcji, złożoną i wieloaspektową kategorią rachunkowości, są przedmiotem szczególnego zainteresowania ze strony
badaczy rachunkowości. W literaturze prowadzone są teoretyczne rozważania
na temat istoty, zakresu i funkcji rezerw w rachunkowości [Gmytrasiewicz 2003;
Poniatowska 2004; Nowak 2007; Klimczak 2010, 2013a; Stępień 2011; Poniatowska
2013a], analizowane jest ujęcie rezerw w krajowych i międzynarodowych regulacjach rachunkowości [Gierusz 2003; Gierusz i Gierusz 2009; Schneider 2003;
Walińska 2002; Wojas 2003, Klimczak 2013b; Poniatowska 2011, 2013b, Gos 2010].
Podejmowane są również badania empiryczne dotyczące rezerw na zobowiązania. Przedmiotem zainteresowania badaczy były między innymi skłonności polskich przedsiębiorstw do tworzenia rezerw obniżających wynik finansowy [Wojas 2008], wykorzystywanie rezerw jako narzędzia kreowania
wyniku finansowego przez spółki giełdowe [Walińska i Bek-Gaik 2012], wpływ
rezerw na sytuację majątkowo-finansową spółek [Hońko i Kufel 2011], ujawnienia na temat wyceny rezerw na zobowiązania [Hońko 2013] oraz podejście
praktyków do rozpoznania rezerw [Gierusz, Koleśniki i Silska-Gembka 2015].
Celem badania, którego wyniki zaprezentowano w niniejszym artykule,
były przegląd i ocena rozwiązań stosowanych przez spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w odniesieniu do sprawozdawczego ujęcia rezerw na zobowiązania.
Do badania wybrano spółki wchodzące w skład indeksu WIG20. Analizą
objęto skonsolidowane sprawozdania finansowe za 2014 rok, sporządzone zgodnie z międzynarodowymi standardami sprawozdawczości finansowej (MSSF).
W ramach badania dokonano przeglądu informacji na temat rezerw na
zobowiązania prezentowanych w sprawozdaniach finansowych, z wyłączeniem
rezerw na świadczenia pracownicze oraz rezerw z tytułu odroczonego podatku
dochodowego. Na potrzeby dalszych rozważań rezerwy będące przedmiotem
badania będą określane jako pozostałe rezerwy. Analizie poddano ujęcie
rezerw na zobowiązania w sprawozdaniu z sytuacji finansowej oraz w informacjach dodatkowych do sprawozdania finansowego.
1. Prezentacja rezerw na zobowiązania w sprawozdaniu
z sytuacji finansowej
W pierwszej kolejności, na potrzeby badania przeanalizowano prezentację rezerw
na zobowiązania przez spółki giełdowe w sprawozdaniu z sytuacji finansowej.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 133
2016-11-24 17:10:33
134
Katarzyna Klimczak
Z zapisów MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych” (MSR 1) wynika,
że w sprawozdaniu z sytuacji finansowej jednostki gospodarcze powinny wykazać odrębnie pozycję rezerwy oraz rezerwy z tytułu odroczonego podatku
dochodowego. Dodatkowo jednostki mogą prezentować dodatkowe pozycje
czy też grupy pozycji w odniesieniu do rezerw. Ponadto w bilansie lub w informacjach dodatkowych jednostki powinny wykazać subklasy (rodzaje) rezerw, przy czym rezerwy powinny podzielić przynajmniej na rezerwy z tytułu
świadczeń pracowniczych i inne rezerwy [MSR 1, par. 78].
Z przeprowadzonej analizy wynika, że spółki zastosowały następujące
rozwiązania:
– wyodrębniły w bilansie odrębną pozycję pozostałe rezerwy,
– połączyły pozostałe rezerwy i rezerwy na świadczenia pracownicze w jedną
pozycję bilansową,
– zastosowały inne rozwiązanie.
Dziewięć spółek ujmuje w bilansie odrębną pozycję dla kategorii pozostałe
rezerwy. Ta kategoria jest przez nie określana jako:
– rezerwy na pozostałe zobowiązania i obciążenia,
– rezerwy na pozostałe zobowiązania i inne obciążenia,
– rezerwy,
– inne rezerwy,
– pozostałe rezerwy.
Siedem spółek wykazuje w ramach jednej grupy w bilansie pozostałe rezerwy oraz rezerwy na świadczenia pracownicze. W tym wypadku określają
tę kategorię jako:
– rezerwy,
– rezerwy długoterminowe/rezerwy krótkoterminowe.
Powyższe rozwiązania (zastosowane przez większość spółek) można ocenić
jako zgodne z MSSF. Po pierwsze – pozycja rezerw została wyodrębniona
w bilansie. Po drugie, niektóre spółki oddzieliły pozostałe rezerwy od rezerw
na świadczenia pracownicze na potrzeby bilansu (co jest dopuszczalne przez
MSSF).
Cztery spółki spośród 20 zastosowały inne rozwiązania, które mogą budzić
zastrzeżenia z punktu widzenia ich zgodności z MSSF. Spółka Eurocash wyodrębniła rezerwy tylko w zobowiązaniach długoterminowych, w krótkoterminowych zaś połączyła je z rozliczeniami międzyokresowymi. Z kolei spółka
Cyfrowy Polsat S.A. wydzieliła w zobowiązaniach długoterminowych łączną
pozycję dla rezerw i innych zobowiązań, w krótkoterminowych zobowiązaniach
zaś w ogóle nie wyodrębniła w bilansie grupy rezerw. Szczególne rozwiązanie
zastosował także Bank Zachodni WBK S.A, który nie wyodrębnił w bilansie
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 134
2016-11-24 17:10:33
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
135
Liczba spółek
rezerw – znalazły się one w pozostałych pasywach – bardzo pojemnej kategorii
obejmującej między innymi rozrachunki z tytułu transakcji giełdowych, rozrachunki międzybankowe i międzyoddziałowe, rezerwy, rozliczenia międzyokresowe przychodów, rozliczenia publiczno-prawne, rozliczenia międzyokresowe
bierne, zobowiązania wobec kontrahentów leasingowych, zobowiązania z tytułu ubezpieczeń oraz pozostałe zobowiązania do odkupu udziałów w jednostkach zależnych. Z kolei LPP SA wyodrębniła długoterminowe rezerwy na
świadczenia pracownicze oraz krótkoterminowe rezerwy (które – jak wynika
z danych liczbowych zawartych w notach objaśniających – w analizowanym
okresie obejmowały tylko rezerwy z tytułu świadczeń pracowniczych).
Można stwierdzić, że 80% analizowanych spółek w danym obszarze stosuje
rozwiązania zgodne z MSSF.
Warto w tym miejscu dokładniej się zastanowić nad tymi rozwiązaniami,
które są zgodne z MSSF – pod kątem ich wpływu na cechy jakościowe informacji
sprawozdawczej. Spółki, które wyodrębniają w bilansie pozycję dla rezerw, mogą:
1) zawrzeć w niej wszystkie rezerwy (z wyjątkiem rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego),
2) podzielić rezerwy na potrzeby bilansu na pozostałe rezerwy oraz rezerwy
na świadczenia pracownicze,
3) podzielić rezerwy jeszcze bardziej szczegółowo.
Rysunek 1 przedstawia informacje na temat wyborów w tym zakresie
dokonywanych przez spółki giełdowe.
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
8
7
1
Spółki, które wyodrębiły
w bilansie jedną pozycję
dla rezerw
Spółki, które wyodrębiły
w bilansie pozostałe
rezerwy oraz
rezerwy na
świadczenia pracownicze
Spółki, które wykazały
rezerwy w bilansie
w podziale na bardziej
szczegółowe pozycje
Rysunek 1. Klasyfikacja rezerw na zobowiązania w sprawozdaniu z sytuacji
finansowej
Źródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek giełdowych.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 135
2016-11-24 17:10:33
136
Katarzyna Klimczak
Zdaniem autorki, najbardziej czytelnym dla odbiorcy sprawozdania rozwiązaniem jest wyodrębnienie w bilansie pozycji dla pozostałych rezerw oraz
rezerw na świadczenia pracownicze. Takie rozwiązanie zastosowało osiem na
20 spółek. Wydaje się, że odmienny charakter oraz zasady wyceny pozostałych
rezerw oraz rezerw na świadczenia pracownicze uzasadniają takie rozwiązanie.
Ponadto wyodrębnienie tych pozycji w bilansie pozwala już „na pierwszy rzut
oka” zorientować się co do charakteru zobowiązania.
Przyglądając się ośmiu spółkom, które wydzieliły grupę pozostałe rezerwy,
można stwierdzić, że dla sześciu z nich grupa pozostałe rezerwy ma znaczący
udział w sumie bilansowej. Są to następujące spółki (w nawiasie podano udział
pozostałych rezerw w sumie bilansowej): Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A.
(5%), KGHM Polska Miedź S.A. (4%), Orange Polska S.A. (5 %), PGNIG S.A.
(5%), Tauron Polska Energia S.A. (4%), ENEA S.A. (4%). Z kolei dla dwóch
pozostałych spółek, które wyodrębniły w bilansie pozostałe rezerwy, ich udział
w sumie bilansowej nie przekracza 1%. Są to następujące spółki: Synthos S.A.
(0,7%) i mBank S.A. (0,1%).
Wśród spółek, które łączą na potrzeby bilansu pozostałe rezerwy z rezerwami na świadczenia pracownicze, są: Bank Pekao S.A. (0,1%), PKO Bank Polski
S.A. (0,11%), Alior Bank S.A. (0,024 %), PKN Orlen S.A. (2,3%), PGE S.A.
(8,1%), Energa S.A. (2%), Asseco Poland S.A. (0,58%). W czterech spośród
wyżej wymienionych spółek udział pozostałych rezerw w sumie bilansowej
nie przekroczył 1%, w dwóch spółkach wyniósł około 2%.
Powyższe dane pokazują, że istnieje zależność pomiędzy wyodrębnianiem w bilansie pozycji pozostałe rezerwy i wielkością tej pozycji, mierzoną
udziałem w sumie bilansowej. Z siedmiu spółek, w których pozostałe rezerwy stanowią powyżej 4% sumy bilansowej, sześć wykazało odrębną pozycję
w bilansie przeznaczonym na pozostałe rezerwy. Jedna z nich (PGE S.A.)
połączyła pozostałe rezerwy z rezerwami na świadczenia pracownicze. Z kolei w tych spółkach, w których pozostałe rezerwy nie przekraczają 1% sumy
bilansowej – trzy spółki wyodrębniły pozostałe rezerwy, cztery zaś połączyły
je z rezerwami na świadczenia pracownicze.
2. Prezentacja rezerw na zobowiązania w informacjach
dodatkowych
Kolejnym krokiem badania było przeanalizowanie ujęcia rezerw na zobowiązania w notach objaśniających w sprawozdaniach finansowych spółek
giełdowych. W notach tych spółki przedstawiają bardziej szczegółowe in-
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 136
2016-11-24 17:10:33
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
137
formacje na temat tworzonych rezerw, przede wszystkim wyszczególniają
rodzaje tworzonych rezerw.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że zdecydowana większość spółek,
w których wystąpiły pozostałe rezerwy na zobowiązania, wykazała ich poszczególne rodzaje w notach objaśniających. Jedyną spółka, która tego nie
zrobiła, jest Cyfrowy Polsat S.A.
Spółki wykazały 1–7 rodzajów pozostałych rezerw, przy czym połowa
spółek wykazała maksymalnie trzy (rysunek 2).
1 rodzaj
7 rodzajów
1
6%
3
17%
6 rodzajów
2 rodzaje
2
11%
2
11%
2
11%
6
33%
3 rodzaje
5 rodzajów
2
11%
4 rodzaje
Rysunek 2. Liczba rodzajów pozostałych rezerw wykazywanych w notach
objaśniających do sprawozdania finansowego
Źródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek.
Poza samym wyszczególnieniem rodzajów tworzonych rezerw, w odniesieniu do każdego rodzaju rezerw jednostki gospodarcze powinny ujawnić
określone dane liczbowe. Zgodnie z MSSF, dane te obejmują:
a) wartość bilansową na początku i na końcu okresu,
b) dodatkowe rezerwy utworzone w ciągu okresu, łącznie ze zwiększeniami
dotychczasowych rezerw,
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 137
2016-11-24 17:10:33
138
Katarzyna Klimczak
c) kwoty wykorzystane w ciągu okresu (czyli poniesione i rozliczone z rezerwami),
d) kwoty niewykorzystane, rozwiązane w ciągu okresu,
e) wzrost w ciągu okresu kwoty zdyskontowanej, wynikającej z upływu czasu
oraz ze skutków wszelkich zmian stopy dyskontowej [MSR 37, par. 84].
Z przeprowadzonej analizy wynika, że 16 spółek przedstawiło w swoim
sprawozdaniu finansowym wymagane dane liczbowe na temat stanu rezerw
na początku okresu, utworzonych, wykorzystanych, rozwiązanych rezerwach
w ciągu okresu oraz stanu rezerw na końcu okresu1.
Warto również zauważyć, że niektóre spółki przedstawiają bardziej szczegółowe dane (np. o zmianach stanu rezerw wynikających z różnic kursowych,
ujęciu zmiany w skonsolidowanym sprawozdaniu z sytuacji finansowej lub
ujęciu w skonsolidowanym sprawozdaniu z wyniku).
Oprócz danych liczbowych na temat poszczególnych rodzajów rezerw jednostki powinny również ujawnić – w odniesieniu do każdego rodzaju rezerw:
a) krótki opis charakteru obowiązku (zobowiązania) oraz oczekiwanych terminów wynikających zeń wypływów korzyści ekonomicznych,
b) wskazania świadczące o wszelkich istotnych niepewnościach co do kwoty
i terminu wystąpienia tych wypływów, jeśli konieczne jest podanie takiej
informacji, jednostka gospodarcza powinna ujawnić główne założenia
poczynione odnośnie do przyszłych zdarzeń [MSR 37, par. 85].
W celu odpowiedzi na pytanie, czy spółki giełdowe spełniają powyższe
wymogi, w badaniu przyjęto następujący sposób postępowania.
1) spośród wszystkich zobowiązań z kategorii pozostałe rezerwy zidentyfikowano pozycję najistotniejszą (największą pod względem wartościowym),
2) sprawdzono, czy w sprawozdaniu finansowym (w dowolnym jego miejscu)
w ogóle przedstawiono opis charakteru danego zobowiązania,
3) podjęto się próby oceny zakresu tego opisu; w tym celu zastosowano następującą skalę:
0 – zobowiązanie jest jedynie wymienione w ramach rodzajów rezerw na
zobowiązania (wskazana jest jego wartość oraz jej zmiany na przestrzeni okresu sprawozdawczego),
1 – przedstawiono podstawowe informacje na temat zobowiązania,
2 – przedstawiono szerszy opis charakteru zobowiązania,
3 – przedstawiono obszerny i wyczerpujący opis charakteru zobowiązania,
1
Ponieważ nie wszystkie spółki dyskontują rezerwy na zobowiązania, w tym miejscu
badania pominięto ten problem.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 138
2016-11-24 17:10:33
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
139
4) sprawdzono, czy w sprawozdaniu finansowym pojawia się jakakolwiek
opisowa informacja na temat innych rodzajów rezerw z grupy pozostałe
rezerwy,
5) podjęto się próby oceny zakresu tego opisu; w tym celu zastosowano następującą skalę:
0 – zobowiązania są jedynie wymienione w ramach rodzajów rezerw na
zobowiązania (wskazana jest ich wartość oraz zmiany na przestrzeni
okresu sprawozdawczego),
1 – zaprezentowano podstawowe informacje na temat poszczególnych
rodzajów rezerw na zobowiązania,
2 – zaprezentowano podstawowe informacje na temat poszczególnych
rodzajów rezerw na zobowiązania plus szerszy opis w odniesieniu do
niektórych z nich,
3 – zaprezentowano szeroki opis w odniesieniu do wszystkich rodzajów
rezerw na zobowiązania.
Wyniki przeprowadzonej analizy ilustruje rysunek 3. Większość spółek
przedstawiła opis charakteru zobowiązania najistotniejszej rezerwy z pozostałych rezerw (15 spółek). Dokonując tego opisu, cztery spółki ograniczyły
się do podstawowych informacji na temat zobowiązania.
Przedstawiono obszerny
i wyczerpujący opis
charakteru zobowiązania
Przedstawiono szerszy
opis charakteru zobowiązania
Przedstawiono jedynie
podstawowe informacje
na temat zobowiązania
0
1
2
3
4
5
6
7
Liczba spółek
Rysunek 3. Opis najistotniejszego zobowiązania z grupy pozostałe rezerwy
Źródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek
Jeśli chodzi o opis innych rezerw z grupy pozostałe rezerwy – 10 na 18
spółek przedstawiło opis charakteru zobowiązania wszystkich rodzajów
rezerw z tej grupy, a 8 na 18 nie przedstawiło opisu wszystkich rezerw, trzy
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 139
2016-11-24 17:10:33
140
Katarzyna Klimczak
spółki ograniczyły się jedynie do podania wartości poszczególnych rodzajów rezerw oraz ich zmian w danym okresie sprawozdawczym; 50% spółek
przedstawiło podstawowe informacje na temat poszczególnych rezerw na
zobowiązania oraz rozszerzyło informację w odniesieniu do wybranych
rezerw (rysunek 4).
Przedstawiono szeroki opis
w odniesieniu do wszystkich rodzajów
pozostałych rezerw na zobowiązania
Przedstawiono podstawowe informacje
na temat poszczególnych rodzajów
pozostałych rezerw na zobowiązania
plus szerszy opis w odniesieniu
do niektórych z nich
Przedstawiono podstawowe informacje
na temat poszczególnych rodzajów
pozostałych rezerw na zobowiązania
Zobowiązania są jedynie wymienione
w ramach rodzajów pozostałych rezerw
na zobowiązania (wskazana jest ich
wartość oraz zmiany na przestrzeni
okresu sprawozdawczego)
0
2
4
6
8
10
Liczba spółek
Rysunek 4. Opis innych zobowiązań (poza najistotniejszym) z grupy Pozostałe
rezerwy
Źródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek
W celu uzupełnienia powyższych informacji zbadano, czy spółki podają
informacje na temat oczekiwanych terminów wypływów korzyści ekonomicznych związanych z poszczególnymi rodzajami rezerw. Stwierdzono, że ponad
połowa spółek (11) nie prezentowała informacji na temat. Z kolei spośród
tych, które prezentowały taką informację, większość (sześć spółek) robiła to
w odniesieniu tylko do wybranych grup pozostałych rezerw.
Bardzo ważnym aspektem raportowania w obszarze rezerw na zobowiązania jest informacja na temat stosowanych przez jednostkę gospodarczą
zasad ich wyceny. Istotnym elementem wyceny rezerw na zobowiązania jest
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 140
2016-11-24 17:10:33
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
141
ich dyskontowanie (lub jego brak). Rozwiązania MSSF co do ujawniania
informacji na ten temat są następujące:
– standardy nie zawierają bezpośredniego obowiązku przedstawiania informacji na temat dyskontowania rezerw (lub też niedyskontowania),
– standardy nie zawierają bezpośredniego obowiązku przedstawienia informacji na temat zastosowanej stopy dyskonta,
– standardy przewidują obowiązek ujawniania wzrostu w ciągu okresu kwoty zdyskontowanej, wynikającej z upływu czasu oraz skutków wszelkich
zmian stopy dyskontowej w odniesieniu do poszczególnych rodzajów
rezerw na zobowiązania [MSR 37, par. 84].
W związku z tym w badaniu przeanalizowano, czy spółki przedstawiają
informację na temat tego, czy dyskontują rezerwy, a jeśli tak, to w którym
miejscu sprawozdania finansowego pojawia się ta informacja. Sprawdzono
również, czy spółki ujawniają informacje na temat przyjętej stopy dyskonta
oraz czy ujawniają kwotowe zmiany wynikające z upływu czasu oraz skutków
zmian stopy dyskontowej
Z analizy wynika, że tylko trzy spółki przedstawiły w ramach opisu stosowanych zasad rachunkowości jednoznaczną deklarację co do tego, że dyskontują rezerwy. Reszta albo w ogóle nie wspominała w ramach tego opisu
o fakcie dyskontowania przez nie pozostałych rezerw, albo przedstawiała taki
opis, który nie wskazywał jednoznacznie, czy rezerwy są dyskontowane, czy
nie, informując na przykład, że „jeśli skutek zmiany wartości pieniądza jest
istotny, kwota rezerw odpowiada bieżącej wartości nakładów, które, jak się
oczekuje, będą niezbędne do wypełnienia tego obowiązku”.
Następnym aspektem ujawnień na temat stosowanych zasad wyceny rezerw
na zobowiązania, który został przeanalizowany w badaniu, jest prezentacja
stopy dyskontowej przyjętej na potrzeby wyceny. Okazuje się, że tylko siedem
spółek przedstawiło informację na temat przyjętej stopy dyskonta. Co więcej,
sześć z nich zrobiło to tylko w odniesieniu do najistotniejszej rezerwy z pozostałych rezerw, a jedna w odniesieniu do jednej z grup pozostałych rezerw.
O ile MSSF nie przewidują bezpośredniego obowiązku ujawniania informacji na temat przyjętej stopy dyskontowej na potrzeby wyceny pozostałych
rezerw, o tyle wskazują na konieczność ujawnienia kwotowych zmian wynikających z upływu czasu oraz skutków zmian stopy dyskontowej dla poszczególnych rodzajów rezerw na zobowiązania. Z analizy wynika, że tylko sześć
na 19 spółek wypełniło ten obowiązek. Z powyższych rozważań wnioskujemy
zatem, że dziewięć na 19 spółek rzeczywiście dyskontuje rezerwy, a więc ponad
30% tych spółek nie ujawnia wymaganych informacji.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 141
2016-11-24 17:10:33
142
Katarzyna Klimczak
Zakończenie
Na potrzeby badania przeanalizowano zgodność raportowania spółek z WIG20
na temat pozostałych rezerw na zobowiązania z zapisami MSSF. Zestawienie
i podsumowanie wyników przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Zgodność wybranych aspektów raportowania na temat Pozostałych
rezerw na zobowiązania z zapisami MSSF
Badany aspekt raportowania
Udział spółek
wypełniających
wymogi MSSF (%)
Udział spółek
niewypełniających
wymogów MSSF (%)
Prezentacja odrębnej pozycji dla kategorii rezerw w bilansie
80
20
Podział pozostałych rezerw na zobowiązania na szczegółowe subklasy
(rodzaje) w informacji dodatkowej
95
5
Przedstawienie danych liczbowych
na temat poszczególnych rodzajów
pozostałych rezerw w odpowiednim
przekroju
84
16
Przedstawienie opisu charakteru obowiązku (zobowiązania) najistotniejszej rezerwy z pozostałych rezerw
79
21
Przedstawienie opisu charakteru obowiązku (zobowiązania) wszystkich rodzajów pozostałych rezerw
55
45
Prezentacja informacji na temat
oczekiwanych terminów wypływów
pieniężnych w związku z tworzonymi
rezerwami
42
58
Ujawnienie kwotowych zmian wyni33
67
kających z upływu czasu oraz skut(spośród spółek, które (spośród spółek, które
ków zmian stopy dyskontowej dla
dyskontują pozostałe re- dyskontują pozostałe reposzczególnych rodzajów rezerw na
zerwy na zobowiązania) zerwy na zobowiązania)
zobowiązania.
Źródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek.
Żaden z badanych aspektów raportowania nie został rozwiązany w sposób zgodny z MSSF przez wszystkie spółki. Najwyższy poziom zgodności
z MSSF odnotowano w odniesieniu do podziału pozostałych rezerw na bardziej szczegółowe pozycje w informacji dodatkowej. Natomiast najwyższy
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 142
2016-11-24 17:10:33
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
143
poziom niezgodności z MSSF dotyczy ujawnienia charakteru zobowiązania
dla poszczególnych rodzajów pozostałych rezerw.
Poza zgodnością stosowanych przez spółki giełdowe rozwiązań ze szczegółowymi wytycznymi MSSF w ramach badania przeanalizowano te aspekty
raportowania, które nie zostały konkretnie sprecyzowane w MSSF, a które –
zdaniem autorki – mogą mieć istotny wpływ na cechy jakościowe informacji
pochodzących z rachunkowości.
Zaliczono do nich zakres i jakość opisu charakteru obowiązków, w związku
z którymi tworzone są pozostałe rezerwy, a także przedstawienie informacji
na temat dyskontowania rezerw na zobowiązania oraz przyjętej stopy dyskontowej.
Zdaniem autorki, dla zapewnienia odpowiedniej jakości informacji sprawozdawczej, za absolutne minimum informacyjne należy uznać przedstawienie wyczerpującego opisu najważniejszej rezerwy z grupy pozostałe rezerwy.
Za taki opis można uznać opis przedstawiony przez 26% spółek. Niestety, aż
jedna piąta z nich nie przedstawia jakiegokolwiek opisu nawet w odniesieniu
do najistotniejszej pozostałej rezerwy. Ważnym uzupełnieniem informacji
o pozostałych rezerwach jest opis innych pozostałych rezerw (poza tą najistotniejszą). Badanie pokazało, że wiele spółek nie przedstawia jakiejkolwiek
informacji opisowej na ten temat.
Jeśli chodzi o informacje na temat dyskontowania rezerw na zobowiązania
(lub też ich niedyskontowania) – za dość zaskakujący można uznać fakt, że
zaledwie 15% spółek przedstawiło w sprawozdaniu finansowym jednoznaczną deklarację co do stosowania dyskonta w procedurach wyceny rezerw.
W wypadku aż 63% przeanalizowanych sprawozdań informację na temat
tego, czy rzeczywiście dyskontuje się rezerwy, można było uzyskać dopiero
po przeanalizowaniu kilku różnych not objaśniających. Co więcej, często
nawet te dodatkowe poszukiwania nie dawały jednoznacznej odpowiedzi co
do poszczególnych rodzajów pozostałych rezerw.
Spółki, które dyskontują pozostałe rezerwy, nie zawsze podają wysokość
zastosowanej stopy dyskontowej, a jeśli już to robią, to często ograniczają tę
informację tylko do stopy dyskonta najistotniejszej pozostałej rezerwy.
Oczywiście, aby ocenić jakiś obszar raportowania w danym przedsiębiorstwie, należy na niego spojrzeć całościowo. Przede wszystkim na całokształt
danego obszaru raportowania wpływają poszczególne jego aspekty. Uchybienia
czy niedociągnięcia w jednym aspekcie mogą być zrekompensowane w ramach
innych aspektów. Ponadto, dokonując oceny, należy brać pod uwagę istotność danej pozycji majątku (zobowiązań) dla danego przedsiębiorstwa. Jest
sprawą oczywistą, że im większy jest udział rezerw na zobowiązania w sumie
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 143
2016-11-24 17:10:33
144
Katarzyna Klimczak
bilansowej, tym prezentowane dane o rezerwach (zakres i sposób ich prezentacji) mają większy wpływ na cechy jakościowe sprawozdania finansowego.
W tabeli 2 zestawiono informacje na temat wypełniania przeanalizowanych wymogów MSSF przez poszczególne przedsiębiorstwa. W zestawieniu nie uwzględniono wymogu dotyczącego ujawniania kwotowych zmian
wynikających z upływu czasu oraz skutków zmian stopy dyskontowej dla
poszczególnych rodzajów rezerw na zobowiązania, ponieważ nie wszystkie spółki dyskontowały pozostałe rezerwy na zobowiązania. W zestawieniu
uwzględniono ocenę opisu najistotniejszej rezerwy z pozostałych rezerw2.
Tabela 2. Wypełnianie wymogów MSSF przez spółki
Spółka
Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A.
KGHM Polska Miedź
S.A.
Synthos S.A.
LPP SA
Eurocash SA
Orange Polska S.A.
Cyfrowy Polsat S.A.
mBank S.A.
Bank Zachodni WBK
S.A.
Bank Pekao S.A.
PKO Bank Polski S.A.
Alior Bank S.A.
Grupa PZU SA
PGNIG S.A.
PKN Orlen S.A.
PGE S.A.
Ocena opisu
Udział
charakteru
pozostałych
Przestrzeganie zbadanych
zobowiązania
rezerw
wymogów
największej rezerwy
w sumie
z grupy Pozostałe
bilansowej
(1) (2) (3) (4) (5) (6) rezerwy (w skali 0–3)
(%)
5
T
T
T
T
T
T
3
4
0,7
0
0,46
5
1
T
T
–
N
T
N
T
T
–
T
T
N
T
T
–
N
T
N
T
T
–
T
T
N
N
T
–
N
T
N
T
T
–
T
T
N
0,1
T
T
T
N
T
T
3
2
1
3
nie można określić na
skali ze względu na
brak wyszczególnionych rodzajów rezerw
0
0,9
0,1
0,11
0,024
0,3
5
2,3
8,1
N
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
N
T
T
N
T
T
N
T
T
T
T
T
N
N
T
N
T
T
N
N
N
N
N
N
N
T
0
1
1
0
2
3
2
3
2
Tak jak już wcześniej zauważono, przedstawienie tego opisu uznano za minimum informacyjne raportowania na temat rezerw na zobowiązania.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 144
2016-11-24 17:10:33
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
145
cd. tabeli 2
Spółka
Tauron Polska Energia
S.A.
Energa SA
ENEA S.A.
Asseco Poland S.A.
Ocena opisu
Udział
charakteru
pozostałych
Przestrzeganie zbadanych
zobowiązania
rezerw
wymogów
największej rezerwy
w sumie
z grupy Pozostałe
bilansowej
(1) (2) (3) (4) (5) (6) rezerwy (w skali 0–3)
(%)
4
2
4
0,58
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
N
N
N
T
N
2
2
1
2
Objaśnienia:
Przestrzeganie zbadanych wymogów:
(1) Prezentacja odrębnej pozycji dla kategorii rezerw w bilansie
(2) Podział pozostałych rezerw na zobowiązania na szczegółowe subklasy (rodzaje) w informacji dodatkowej
(3) Przedstawienie danych liczbowych na temat poszczególnych rodzajów pozostałych rezerw w odpowiednim przekroju
(4) Przedstawienie opisu charakteru obowiązku (zobowiązania) najistotniejszej rezerwy z pozostałych
rezerw
(5) Przedstawienie opisu charakteru obowiązku (zobowiązania) wszystkich rodzajów pozostałych rezerw
(6) Prezentacja informacji na temat oczekiwanych terminów wypływów pieniężnych w związku z tworzonymi rezerwami
T – dany wymóg jest przestrzegany, N – dany wymóg nie jest przestrzegany.
W celu oceny opisu charakteru zobowiązania największej rezerwy z grupy pozostałe rezerwy posłużono
się następującą skalą:
0 – zobowiązanie jest jedynie wymienione w ramach rodzajów rezerw na zobowiązania (wskazana jest
jego wartość oraz jej zmiany na przestrzeni okresu sprawozdawczego),
1 – przedstawiono podstawowe informacje na temat zobowiązania,
2 – przedstawiono szerszy opis charakteru zobowiązania,
3 – przedstawiono obszerny i wyczerpujący opis charakteru zobowiązania.
Źródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek.
Z zestawienia w tabeli 2 wynika, że 11 spółek (60%) wypełnia pięć lub
sześć przeanalizowanych wymogów, pozostałe zaś – cztery i mniej. Tylko pięć
spółek wypełnia wszystkie przeanalizowane wymogi.
Można stwierdzić, że wśród siedmiu spółek, w których pozostałe rezerwy
mają większy udział w sumie bilansowej (od 4 do 8,1%), prawie wszystkie
(z wyjątkiem jednej) spełniają wszystkie lub prawie wszystkie wymogi. Z kolei
wśród dziewięciu spółek, w których pozostałe rezerwy mają mniejszy udział
w sumie bilansowej (do 1%), odsetek tych, które wypełniają wszystkie lub prawie wszystkie wymogi, jest znacznie mniejszy – jedna spółka spełnia wszystkie
wymogi, dwie spełniają pięć wymogów, reszta – cztery i mniej.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 145
2016-11-24 17:10:34
146
Katarzyna Klimczak
Spółki, które wypełniają wszystkie i prawie wszystkie wymogi, prezentują
jednocześnie bardziej wyczerpujący opis zobowiązania najistotniejszej rezerw
z grupy pozostałe rezerwy. Spośród tych spółek, które wypełniają pięć lub
sześć przeanalizowanych wymogów, cztery przedstawiają obszerny i wyczerpujący opis charakteru zobowiązania najistotniejszej pozostałej rezerwy, pięć
przedstawia szerszy opis charakteru zobowiązania.
Z kolei łącząc dane na temat udziału pozostałych rezerw w sumie bilansowej, spełnianych wymogów oraz oceny opisu charakteru zobowiązania
najistotniejszej pozostałej rezerwy, można zauważyć, że:
– spółki, w których udział pozostałych rezerw w sumie bilansowej wynosił
od 4 do 8,1%, przedstawiły w większości wyczerpujący opis charakteru
zobowiązania najistotniejszej pozostałej rezerwy,
– spółki, w których udział pozostałych rezerw w sumie bilansowej wynosił
poniżej 1% i które spełniały większość wymogów, jednocześnie przedstawiły
szerszy opis charakteru zobowiązania najistotniejszej pozostałej rezerwy,
natomiast te, które spełniały mniej wymogów, za opis charakteru zobowiązania otrzymały oceny 1 i 0, co oznacza, że ich opis był bardzo ograniczony.
Patrząc zatem na dany obszar raportowania całościowo, biorąc pod uwagę
zarówno istotność pozycji pozostałe rezerwy, jak i rozwiązania stosowane
przez spółki w ramach raportowania na temat pozostałych rezerw, można
wyciągnąć następujące wnioski.
Po pierwsze te spółki, które wypełniały większość obowiązkowych wymogów raportowania, przedstawiały jednocześnie szerszy i wyczerpujący opis
charakteru obowiązków oraz niepewności z nimi związanych. Z kolei te spółki,
które wypełniały mniej obowiązkowych wymogów raportowania, jednocześnie
ograniczały opis obowiązków i niepewności w ramach pozostałych rezerw.
Może to świadczyć o tym, że przedsiębiorstwa przyjmują pewną określoną
politykę informacyjną w odniesieniu do konkretnego obszaru raportowania
lub – mówiąc inaczej – przywiązują mniejszą lub większą wagę do danego
obszaru.
Po drugie istnieje duża zależność pomiędzy istotnością danej pozycji a rozwiązaniami stosowanymi przez przedsiębiorstwa – im większy udział pozostałych rezerw na zobowiązania w sumie bilansowej, tym większa zgodność
z wymogami MSSF i tym obszerniejszy opis danego obszaru.
Analizując sprawozdania finansowe spółek giełdowych, zwrócono dodatkowo uwagę na następujące kwestie.
1) Jak już wcześniej wspomniano, wydaje się, że z punktu widzenia odbioru
sprawozdania finansowego przez czytelnika najlepszym rozwiązaniem
jest przedstawienie w bilansie odrębnej pozycji dla pozostałych rezerw
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 146
2016-11-24 17:10:34
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
147
i rezerw na świadczenia pracownicze. Jeśli jednak jednostka decyduje
się na połączenie tych dwóch zobowiązań w bilansie, warto zastosować
odpowiedni przekrój, w jakim prezentowane są szczegóły na temat poszczególnych rezerw w notach objaśniających. Jest to ważne, zwłaszcza
wtedy, gdy spółka tworzy kilka rodzajów pozostałych rezerw na zobowiązania oraz kilka rodzajów rezerw na świadczenia pracownicze. Można
przedstawić odrębne zestawienie dla pozostałych rezerw i odrębne dla
rezerw na świadczenia pracownicze lub przedstawić jedno zestawienie,
ale wprowadzić dodatkową pozycję, w której podsumowane są rezerwy
dotyczące pracowników i oddzielnie podsumowane są pozostałe rezerwy (takie rozwiązanie zastosowała w swoim sprawozdaniu finansowym
spółka Energa SA).
2) Informacja na temat rezerw na zobowiązania jest rozproszona po wielu miejscach sprawozdania finansowego – dane liczbowe pojawiają się
w bilansie oraz notach objaśniających pozycje bilansowe, zasady wyceny
rezerw na zobowiązania – w opisie polityki rachunkowości oraz w opisach
ważnych oszacowań i założeń, opis charakteru zobowiązania między innymi w notach objaśniających pozycje bilansowe. Jest sprawą oczywistą, że
to rozproszenie informacji jest w dużym stopniu nieuniknione. Ponadto
to, w jakim miejscu sprawozdania umieszczane są określone informacje,
zależy od decyzji jednostki i rozwiązania w tym zakresie mogą być różne
w poszczególnych przedsiębiorstwach. Natomiast tym, co zwraca uwagę,
jest brak jednolitego postępowania w danym sprawozdaniu finansowym
dla całego obszaru rezerw. Na przykład, w tym samym sprawozdaniu finansowym opis jednego rodzaju rezerw (niekoniecznie najistotniejszego)
był przedstawiany w opisie zasad polityki rachunkowości, a opis innych
rodzajów rezerw – w nocie do pozycji bilansowej. Informacje na temat
zasad wyceny, przyjętej stopy dyskontowej – w odniesieniu do niektórych
rodzajów rezerw w tym samym sprawozdaniu finansowym – są przedstawiane w ramach opisu polityki rachunkowości, dla innych rodzajów
rezerw – w nocie o przyjętych oszacowaniach i założeniach, a jeszcze
dla innych rodzajów rezerw – w notach do pozycji bilansowej. Powyższe
rozwiązania znacznie utrudniają odbiorcy sprawozdania finansowego poruszanie się po obszarze rezerw na zobowiązania.
3) Aspektem raportowania na temat pozostałych rezerw, w ramach którego
występują najbardziej zróżnicowane rozwiązania, jest opis charakteru
obowiązku oraz oczekiwanych terminów wynikających z tego obowiązku
wypływów korzyści ekonomicznych. Zróżnicowane są zarówno zakres
ujawnień, jak i treść zawarta w tym opisie. Niektóre spółki ograniczają się
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 147
2016-11-24 17:10:34
148
Katarzyna Klimczak
w zasadzie do wyodrębnienia rodzajów pozostałych rezerw oraz przedstawienia danych liczbowych na ich temat, inne – przedstawiają obszerny
opis wszystkich rodzajów pozostałych rezerw.
Bibliografia
Gierusz, J., 2003, Ewolucja pojęcia rezerw w polskim prawie bilansowym, w: Cebrowska, T., Dotkuś, W. (red.), Rachunkowość krajów w drodze do Unii Europejskiej.
Rezerwy w rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara
Langego we Wrocławiu, Wrocław.
Gierusz, J., Gierusz, M., 2009, Rezerwy w prawie bilansowym i handlowym, Prace
i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, nr 4/1.
Gierusz, J., Koleśnik, K., Silska-Gembka, S., 2015, Podejście praktyków do rozpoznania
rezerw, zobowiązań oraz aktywów warunkowych w świetle MSSF – wyniki badania empirycznego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,
nr 390.
Gmytrasiewicz, M., 2003, Dylematy kwalifikacji rezerw, w: Cebrowska, T., Dotkuś, W.
(red.), Rachunkowość krajów w drodze do Unii Europejskiej. Rezerwy w rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu,
Wrocław.
Gos, W., 2010, Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz zobowiązania
warunkowe w świetle krajowego standardu rachunkowości nr 6, Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki finansowe. Ubezpieczenia, nr 27.
Hońko, S., 2013, Wycena w rachunkowości – znaczenie, podstawy, parametry, zasady,
Wydawnictwo Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Zapol Dmochowski,
Sobczyk.
Hońko, S., Kufel, T., 2011, Wpływ rezerw na sytuację majątkowo-finansową spółek
objętych WIG 20, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 668.
Klimczak, K., 2010, Istota i zakres przedmiotowy rezerw w rachunkowości, Zeszyty
Teoretyczne Rachunkowości, nr 58(114), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce,
Warszawa, s. 1–20. Klimczak, K., 2013a, Reserves in Traditional and Contemporary Accounting, European
Journal of Business and Economics, vol. 8, no. 2.
Klimczak K., 2013b, Wpływ zasad ujmowania, wyceny i prezentacji sprawozdawczej
rezerw na zobowiązania na użyteczność sprawozdania finansowego, w: Turyna, J.,
Rak, J. (red.), Finansowe uwarunkowania rozwoju organizacji gospodarczych, Ryzyko w rachunkowości i zarządzaniu finansami, Wydawnictwo Naukowe Wydziału
Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 148
2016-11-24 17:10:34
Sprawozdawcze ujęcie rezerw na zobowiązania w praktyce spółek giełdowych
149
MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych, Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IFRS, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce.
MSR 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe, Międzynarodowe
Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2013, IFRS, Stowarzyszenie Księgowych
w Polsce.
Nowak, E., 2007, Rezerwy w rachunkowości jako instrument zabezpieczenia przed
ryzykiem działalności, Prace Instytutu Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw,
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 50, t. 1.
Poniatowska, L., 2004, Rezerwy jako kategoria zobowiązań, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, nr 21(77), Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa.
Poniatowska, L., 2011, Rezerwy i bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów według
międzynarodowych i polskich standardów rachunkowości, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 625.
Poniatowska, L., 2013a, Rezerwy na zobowiązania jako instrument polityki bilansowej,
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 757.
Poniatowska, L., 2013b, Rezerwy w rachunkowości – ewolucja podejścia i perspektywy
zmian, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 313.
Schneider, K., 2003, Rezerwy w polskim prawie bilansowym i podatkowym, w: Cebrowska, T., Dotkuś, W. (red.), Rachunkowość krajów w drodze do Unii Europejskiej.
Rezerwy w rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara
Langego we Wrocławiu, Wrocław.
Skonsolidowane sprawozdania finansowe spółek WIG20 za rok 2014.
Stępień, K., 2011, Rezerwy jako instrument manipulowania wynikiem finansowym
przedsiębiorstwa, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, nr 1/1.
Walińska, E., 2002, Rezerwy w polskim prawie bilansowym, w: Rozwój gospodarki
rynkowej a rachunkowość w XXI wieku – wybrane zagadnienia, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Walińska, E., Bek-Gaik, B., 2012, Rezerwy jako istotna kategoria kształtująca wynik
finansowy spółek, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 689.
Wojas, M., 2003, Zasady uznawania i prezentacji rezerw oraz zobowiązań warunkowych, Monitor Rachunkowości i Finansów, nr 10.
Wojas, M., 2008, Częstotliwość tworzenia rezerw i ich wpływ na kształtowanie sytuacji
finansowej polskich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 768.
SOEP 2016-11 – 4 kor.indd 149
2016-11-24 17:10:34