Znaczenie zasad ogólnych k

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
„Znaczenie zasad ogólnych zawartych w Kodeksie Postępowania
Administracyjnego dla obywatela”
Zasady ogólne zawarte w Kodeksie Postępowania Administracyjnego
mimo, że nie zostały wyszczególnione pod konkretnymi nazwami, zarówno
w piśmiennictwie jak i w praktyce są łatwe do zidentyfikowania. W praktyce
administracyjnej bywają często pomijane jako mniej istotna strona zagadnienia
postępowania administracyjnego. Tymczasem określają one relacje jakie winny
panować w stosunkach między obywatelem a organem administracji publicznej.
Spośród wszystkich zasad ogólnych, cztery wydają się mieć największe
znaczenie dla kształtowania przyjaznych relacji i właściwego klimatu
w relacjach obywatela oraz organu administracji „zmaterializowanego” pod
postacią urzędu.
Wydaje się, że nie można choćby w kilku słowach nie wspomnieć o
zasadzie praworządności, jako najważniejszej z zasad ogólnych k.p.a. Mimo, że
zasada praworządności ma charakter generalny, będąc zasadą nie tylko w
postępowaniu administracyjnym, ale zasadą powszechną, ogólną dla całego
systemu prawa. Ma ona podstawowe znaczenie także dla relacji obywatel –
organ administracji, ponieważ to organ prowadzący postępowanie ma
bezwzględny obowiązek podejmowania wszelkich czynności w granicach prawa
i zgodnie z prawem. Nakłada także na organ obowiązek czuwania, aby prawo
było respektowane przez wszystkie strony postępowania.
Zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu jednostki
nakazuje organowi taki sposób rozstrzygnięcia sprawy, aby brać pod uwagę
zarówno interes społeczny reprezentowany przez organ jak i interes
indywidualny jednostki. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
przyjęło, że organ załatwiający sprawę ma obowiązek załatwienia jej zgodnie z
żądaniem obywatela, pod warunkiem, że nie koliduje to z interesem
społecznym.
Zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa ma za
zadanie, mówiąc kolokwialnie, nadanie administracji „ludzkiej twarzy”,
życzliwe podejście urzędników do obywatela. Nakłada ona na organ, a tym
samym działających w jego imieniu urzędników, obowiązek działań zgodnych z
prawem, ale również przestrzegania norm etycznych. Zgodnie z wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 28.11.1990 r. Jednym z fundamentów uczciwego i
sprawiedliwego systemu jest założenie, iż obywatele, których prawna i
faktyczna sytuacja wobec działających organów administracji jest zbliżona,
mogą oczekiwać, iż zostaną wobec nich podjęte decyzje o podobnej, jeśli nie
tożsamej treści.
Zasada udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom w
postępowaniu administracyjnym wyklucza zasadę „że nieznajomość prawa
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
szkodzi”. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 20.06.1995 r. organ
prowadzący postępowanie ma obowiązek udzielania stronie informacji nie tylko
na wniosek, ale również z urzędu. Nakłada ona na urzędnika obowiązek
zapobiegnięcia działań, które naraziłyby obywatela na niekorzystne dla niego
skutki. Idąc dalej orzecznictwo administracyjne przyjęło również, że
zaniechanie przestrzegania takiego obowiązku przez urzędników, nie może
wywoływać negatywnych skutków dla obywateli, którzy postąpili zgodnie ze
skierowanym do nich pouczeniem.
Na podstawie powyższych przykładów wydaje się, że w katalogu
ogólnych zasad postępowania administracyjnego, zostały zawarte dostateczne
gwarancje przestrzegania praw obywateli przez organy administracji publicznej.
Formułują one także dość jasne wytyczne, co do odpowiedniego sposobu
zachowania się pracowników urzędów administracji.
Niestety, ten poprawnie skonstruowany model nie ma swego pełnego
odzwierciedlenia choćby w tak istotnym dla obywatela postępowaniu jakim jest
postępowanie podatkowe.
Ordynacja podatkowa z 1997 r., która zastąpiła Dział III Kodeksu
Postępowania Administracyjnego: „Przepisy szczególne postępowania w
sprawach zobowiązań podatkowych oraz ubezpieczeń społecznych”, choć
przeniosła wiele uregulowań zawartych w k.p.a. niestety nie do końca postąpiła
tak z zasadami ogólnymi zawartymi w kodeksie.
Całkowicie pomija ona bowiem zasadę uwzględniania interesu
społecznego i słusznego interesu jednostki. Brak tej zasady w Ordynacji
oznacza, że sytuacja prawna obywatela zwanego popularnie w postępowaniu
podatkowym „podatnikiem”, jest niewątpliwie mniej korzystna niż przed jej
wejściem w życie.
Zasada informacji prawnej zawarta w Ordynacji Podatkowej w
porównaniu z zasadą udzielania informacji faktycznej i prawnej stronom i
uczestnikom w postępowaniu administracyjnym została znacznie „okrojona”,
przez co jej znaczenie nie jest tu tak wielkie. Udzielenie informacji odbywa się
jedynie na wniosek strony. Poza tym należy podkreślić, iż z organu
podatkowych zdjęto obowiązek takiego prowadzenia postępowania, które nie
przyniesie stronie szkody z powodu nie znajomości przez nią prawa.
Trudno jednoznacznie stwierdzić jakimi przesłankami kierował się
ustawodawca przenosząc w taki sposób zasady ogólne k.p.a. do Ordynacji. Nie
wiadomo czy było to działanie przemyślane i do końca świadome. Jedno co
wydaje się w tej sytuacji pewne to to, że takie wybiórcze ich przeniesienie jest
niekorzystne dla obywatela, ponieważ w oczywisty sposób wpływa na
pogorszenie jego sytuacji w relacji z organem podatkowym.
Radosław Lewandowski