Międzynarodowe prawo wojenne

po.tk.krakow.pl
Miêdzynarodowe prawo wojenne
Miêdzynarodowe Prawo Humanitarne Konfliktów Zbrojnych
1. Definicja miêdzynarodowego prawa humanitarnego.
Terminu "miêdzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych" u¿yto po raz pierwszy
w jednej z uchwa³ XX Miêdzynarodowej Konferencji Czerwonego Krzy¿a, która odby³a siê
w Wiedniu w 1965 roku. W przesz³o¶ci na okre¶lenie tego prawa u¿ywano terminów "prawo wojny", "prawo wojenne" (ius
belli, ius in bello) lub "prawo konfliktów zbrojnych"; niektórzy autorzy nadal u¿ywaj± tych terminów. Od chwili przyjêcia dnia
10 czerwca 1977 roku Aktu Koñcowego Konferencji Dyplomatycznej w sprawie potwierdzenia i rozwoju
miêdzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, termin "miêdzynarodowe prawo humanitarne konfliktów
zbrojnych", w skrócie "miêdzynarodowe prawo humanitarne", jest powszechnie u¿ywany
w oficjalnych dokumentach i w opracowaniach naukowych.
Niektóre definicje okre¶laj± miêdzynarodowe prawo humanitarne jako zespó³ norm maj±cych na celu ochronê osób i dóbr
przed skutkami konfliktów zbrojnych, lub nawet krócej - jako zespó³ norm maj±cych na celu ochronê ofiar konfliktów
zbrojnych, albo jako zespó³ norm odnosz±cych siê do zachowania i odpowiedzialno¶ci pañstw oraz ich funkcjonariuszy i
obywateli w czasie konfliktu zbrojnego.
We wstêpie do "Komentarza do Protoko³ów Dodatkowych z 8 czerwca 1977 roku do Konwencji Genewskich z 1949
roku", opublikowanego w 1987 roku przez Miêdzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy¿a, jego autorzy podaj±
nastêpuj±c± definicjê miêdzynarodowego prawa humanitarnego:
"Termin »miêdzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych« oznacza normy miêdzynarodowe ustanowione
przez umowy miêdzynarodowe lub zwyczaj miêdzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest rozwi±zywanie
problemów humanitarnych wynikaj±cych bezpo¶rednio z miêdzynarodowych lub niemiêdzynarodowych konfliktów
zbrojnych i które
z przyczyn humanitarnych ograniczaj± prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i ¶rodków
prowadzenia dzia³añ zbrojnych lub chroni± osoby i dobra, które s± lub mog± byæ dotkniête skutkami konfliktu zbrojnego".
Powy¿sza definicja, wprawdzie bardzo obszerna, zawiera jednak wszystkie elementy pozwalaj±ce zrozumieæ istotê
miêdzynarodowego prawa humanitarnego, a zw³aszcza to, ¿e podporz±dkowuje ono interes stron konfliktu zbrojnego
wymogom humanitaryzmu.
2. Miêdzynarodowe prawo humanitarne jako czê¶æ prawa miêdzynarodowego publicznego.
Spo³eczno¶æ miêdzynarodowa sk³ada siê obecnie sponad 190 niepodleg³ych pañstw. 189
z nich jest cz³onkami Organizacji Narodów Zjednoczonych, 189 stronami czterech Konwencji Genewskich z 1949 roku o
ochronie ofiar wojny. Stosunki miêdzy pañstwami regulowane s± przez prawo miêdzynarodowe publiczne. O ile w
poszczególnych pañstwach istnieje organ ustawodawczy (parlament) ustanawiaj±cy prawo dla wszystkich jego obywateli,
o tyle
w spo³eczno¶ci miêdzynarodowej organ taki nie istnieje i tylko pañstwa tworz± prawo miêdzynarodowe przez
zawieranie miêdzy sob± umów lub przez uznanie okre¶lonych zachowañ pañstw w okre¶lonych sytuacjach za prawo
zwyczajowe.
Umowy zawarte przez dwa lub kilka pañstw albo zwyczaj uznany przez dwa lub kilka pañstw stanowi± partykularne
prawo miêdzynarodowe publiczne obowi±zuj±ce tylko miêdzy tymi pañstwami, które dane umowy zawar³y lub dany
zwyczaj uznaj±, natomiast umowy zawarte przez wszystkie lub prawie wszystkie pañstwa lub zwyczaj uznany przez
wszystkie lub prawie wszystkie pañstwa stanowi± powszechnie obowi±zuj±ce prawo miêdzynarodowe.
Miêdzynarodowe prawo humanitarne jest w du¿ej czê¶ci prawem powszechnie obowi±zuj±cym.
3. Ró¿nica miedzy prawem do wojny, prawem przeciwwojennym i prawem wojny
(ius ad bellum, ius contra bellum i ius in bello).
W przesz³o¶ci pañstwa mia³y prawo do uciekania siê do wojny - ius ad bellum. Innymi s³owy mog³y rozwi±zywaæ
powstaj±ce miêdzy nimi problemy nie tylko w drodze rokowañ, lecz tak¿e przy u¿yciu si³y. Dopiero w XX wieku wojnê
postawiono poza prawem, najpierw w Pakcie Paryskim z 27 sierpnia 1928 roku, a nastêpnie w Karcie Narodów
Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 roku. W ten sposób prawo do wojny zosta³o zast±pione przez prawo przeciwwojenne.
Je¿eli wojna postawiona zosta³a poza prawem, to czy s³uszne jest utrzymywanie w mocy, a nawet rozwijanie prawa
http://po.tk.krakow.pl
Powered by Joomla!
Wygenerowano: 4 March, 2017, 05:41
po.tk.krakow.pl
wojennego? W 1949 roku Komisja Prawa Miêdzynarodowego ONZ odpowiedzia³a negatywnie na to pytanie uznaj±c,
¿e rozpoczêcie przez ni± badañ nad prawem wojennym mog³oby byæ uznane przez opiniê publiczn± za brak zaufania
w skuteczno¶æ dzia³añ ONZ na rzecz utrzymania pokoju.
Nie ulega w±tpliwo¶ci, ¿e nadal istnieje potrzeba rozwi±zywania problemów humanitarnych wynikaj±cych z konfliktów
zbrojnych oraz ochrony ofiar tych konfliktów, a wiêc konieczne jest utrzymywanie i rozwijanie miêdzynarodowego prawa
humanitarnego.
4. Miêdzynarodowe prawo humanitarne a prawa cz³owieka.
Prawa cz³owieka stanowi± zespó³ norm zarówno prawa miêdzynarodowego, jak i prawa wewnêtrznego, które zapewniaj±
ka¿dej jednostce ludzkiej mo¿no¶æ istnienia i dzia³ania w sposób odpowiadaj±cy przyrodzonej i niezbywalnej godno¶ci tej
jednostki jako cz³onka wspólnoty ludzkiej poprzez przyznanie jej dostêpu do okre¶lonych dóbr materialnych
i duchowych oraz swobody zachowywania siê w okre¶lony sposób, jak równie¿ poprzez zakaz przeszkadzania
jednostkom ludzkim w korzystaniu z przys³uguj±cych im praw i swobód.
Co siê tyczy prawa miêdzynarodowego publicznego, to prawa cz³owieka zawarte s±
w kilkudziesiêciu wielostronnych umowach miêdzynarodowych, z których najwa¿niejsz± jest Miêdzynarodowy Pakt
Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku. W prawie wewnêtrznym poszczególnych pañstw prawa
cz³owieka okre¶lone bywaj± w konstytucjach oraz
w wielu ro¿nych ustawach. Umowy miêdzynarodowe i ustawy krajowe przewiduj± mo¿liwo¶æ zawieszenia niektórych praw
cz³owieka, ale tylko w przypadkach wyra¼nie okre¶lonych przez te umowy lub ustawy.
Jako przyrodzone i niezbywalne, prawa cz³owieka przys³uguj± ka¿dej jednostce ludzkiej niezale¿nie od sytuacji
wewnêtrznej lub zewnêtrznej pañstwa, w której ona ¿yje. Oznacza to, ¿e nie traci ona swych praw z chwil± wybuchu
konfliktu zbrojnego. Jednak z tre¶ci prawie wszystkich umów miêdzynarodowych oraz z ustaw poszczególnych pañstw
dotycz±cych praw cz³owieka wynika, ¿e mog± one byæ realizowane w ca³o¶ci jedynie w czasie pokoju. Dlatego
Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjê³o, pocz±wszy od lat sze¶ædziesi±tych, wiele rezolucji stwierdzaj±cych, ¿e
miêdzynarodowe prawo humanitarne gwarantuje poszanowanie praw cz³owieka w czasie konfliktów zbrojnych. Pogl±d
ten popar³a zdecydowanie ¶wiatowa Konferencja Praw Cz³owieka, która odby³a siê w Wiedniu w czerwcu 1993 roku,
podkre¶laj±c zw³aszcza znaczenie czterech Konwencji Genewskich z 1949 roku o ochronie ofiar wojny.
5. Rozwój i ¼ród³a miêdzynarodowego prawa humanitarnego.
Do po³owy XIX wieku zwyczaj miêdzynarodowy by³ jedynym ¼ród³em miêdzynarodowego prawa humanitarnego.
Na tre¶æ norm zwyczajowych tego prawa wp³ywa³y liczne czynniki: konieczno¶æ rozwi±zywania ro¿nych sytuacji
powstaj±cych w czasie dzia³añ zbrojnych, postawa w³adców poszczególnych pañstw, religie, a nawet doktryny
filozoficzne.
Ju¿ w staro¿ytno¶ci przyznawano nietykalno¶æ parlamentariuszom, zawierano rozejmy, brano
i dawano zak³adników dla zapewnienia wykonania zobowi±zañ zaci±gniêtych wobec nieprzyjaciela, nie atakowano
miejsc kultu religijnego i kap³anów.Cyrus Wielki, za³o¿yciel imperium perskiego, rozkaza³ swym wojownikom po podbiciu
Babilonii w 538 roku przed n.e., nie prze¶ladowaæ jej ludno¶ci, nie niszczyæ domostw i pozwoliæ zwyciê¿onym na
swobodne oddawanie czci swym bogom.
Koran nakazywa³ ludzkie traktowanie jeñców, zabrania³ zabijania kobiet, dzieci i starców oraz niszczenia domów i zbiorów.
W ¶redniowiecznej Europie wiele zwyczajów wojennych powsta³o pod wp³ywem chrze¶cijañstwa. Jednak bardzo
czêsto stosowano je tylko w czasie wojen miêdzy chrze¶cijanami. Feudalni w³adcy stosowali kodeks rycerski
wymagaj±cy wielkoduszno¶ci wobec zwyciê¿onych i bezbronnych nieprzyjació³, jednak znaczenie kodeksu rycerskiego
zmala³o w okresie Odrodzenia wraz ze stosowaniem na wielk± skalê wojsk najemnych.
W okresie O¶wiecenia wielu pisarzy g³osi³o konieczno¶æ skodyfikowania prawa wojny; niektórzy opracowywali sami
kodeksy takiego prawa. Najwa¿niejsz± postaci± po¶ród nich by³ holenderski ma¿ stanu i prawnik, Hugo Grocjusz, który
opublikowa³ w 1625 roku monumentalne dzie³o
"De iure belli ac pacis libri tres" (Trzy ksiêgi o prawie wojny i pokoju).
Ogromne znaczenie mia³y pogl±dy francuskiego filozofa Jana Jakuba Rousseau (1712-1778), który w swym dziele
"Umowa spo³eczna" opublikowanym w 1762 roku wyrazi³ pogl±d, ¿e "wojna nie jest stosunkiem miêdzy pojedynczymi
lud¼mi, lecz miêdzy pañstwami" i ¿e "jednostki staj± siê nieprzyjació³mi tylko przypadkowo, nie jako ludzie, i nawet
nie jako obywatele, lecz wy³±cznie jako ¿o³nierze".
Stan rozwoju zwyczajowego prawa wojny w po³owie XIX wieku przedstawia "Instrukcja dla dowódców si³ zbrojnych Stanów
http://po.tk.krakow.pl
Powered by Joomla!
Wygenerowano: 4 March, 2017, 05:41
po.tk.krakow.pl
Zjednoczonych" opracowana w czasie Amerykañskiej Wojny Domowej przez Francisa Liebera, profesora Uniwersytetu
Columbia w Nowym Jorku, og³oszona przez prezydenta Lincolna 24 kwietnia 1863 roku jako Rozkaz Ogólny nr 100.
Instrukcja Liebera, chocia¿ by³a tylko wewnêtrznym aktem prawnym Stanów Zjednoczonych i obowi±zywa³a tylko si³y
zbrojne tego pañstwa, wywar³a powa¿ny wp³yw na pó¼niejsz± kodyfikacjê miêdzynarodowego prawa
humanitarnego. Dowiod³a ona tak¿e, ¿e w ro¿nych pañstwach istniej± ró¿nice zdañ co do tre¶ci poszczególnych
zwyczajowych regu³ prawa wojny. Ta ró¿nica zdañ widoczna by³a ju¿ od dawna, st±d te¿ ju¿ siedem lat wcze¶niej, 16
kwietnia 1856 roku uchwalono w Pary¿u Deklaracjê w przedmiocie prawa wojny morskiej, która stawia³a poza prawem
korsarstwo, zakazywa³a zajmowania ³adunków nieprzyjacielskich na statkach neutralnych i ³adunków neutralnych na
statkach nieprzyjacielskich oraz sformu³owa³a zasadê, ¿e blokada morska obowi±zuje tylko wtedy, je¿eli jest
skuteczna. Deklaracja Paryska by³a pierwsz± wielostronn± umow± miêdzynarodow± w przedmiocie prawa wojennego.
Istnia³a jednak dziedzina, w której mimo wysi³ków indywidualnych podejmowanych w ro¿nych pañstwach, nie by³o
praktycznie ¿adnych zasad - zarówno wewnêtrznych jak
i miêdzynarodowych: t± dziedzin± by³ los rannych ¿o³nierzy na polu walki. Wystarczy wskazaæ, ¿e w czasie wojen
napoleoñskich w latach 1789-1815 spo¶ród 4,5 miliona ¿o³nierzy francuskich tylko 300 tysiêcy zginê³o w czasie walki,
a 2,5 miliona zmar³o z ran i chorób, a w czasie Wojny Krymskiej w latach 1853-1856 60 % rannych ¿o³nierzy zmar³o
z powodu niedostatecznej opieki medycznej.
Konwencja o polepszeniu losu rannych ¿o³nierzy w armiach czynnych podpisana w Genewie 22 sierpnia 1864 roku
otworzy³a now± erê w dziedzinie kodyfikacji miêdzynarodowego prawa humanitarnego. Powa¿n± rolê w
doprowadzeniu do jej podpisania odegra³ Szwajcar, Henry Dunant, twórca Miêdzynarodowego Ruchu Czerwonego
Krzy¿a.
Znaczenie Konwencji Genewskiej z 1864 roku polega³o nie tylko na tym, ¿e zapewnia³a ona pomoc rannym
¿o³nierzom na polu walki, ale tak¿e i na tym, ¿e zapocz±tkowa³a proces kodyfikacji zasad miêdzynarodowego prawa
humanitarnego dotycz±cych ochrony ofiar wojny. Poprzez Konwencje Genewskie z 1906 i 1929 roku proces ten
doprowadzi³ do zawarcia 12 sierpnia 1949 roku czterech Konwencji Genewskich o ochronie ofiar wojny, które do dzi¶
obowi±zuj±, oraz do zawarcia 10 czerwca 1977 roku dwóch Protoko³ów Dodatkowych do tych Konwencji, równie¿ do dzi¶
obowi±zuj±cych.
Dnia 11 grudnia 1868 roku przyjêto w Sankt Petersburgu Deklaracjê o wyrzeczeniu siê stosowania w czasie wojny
pocisków wybuchaj±cych o wadze mniejszej ni¿ 400 gramów. Mimo, ¿e Deklaracja dotyczy³a jedynie w±skiego
zagadnienia, odegra³a olbrzymi± rolê
w procesie kodyfikacji miêdzynarodowego prawa humanitarnego ze wzglêdu na fundamentalne zasady tego prawa,
które w niej sformu³owano i które obowi±zuj± do chwili obecnej mimo ogromnego postêpu w dziedzinie zbrojeñ.
Deklaracja g³osi³a, "¿e jedynym uprawnionym celem, jaki pañstwa powinny sobie stawiaæ w czasie wojny, jest
os³abienie si³ zbrojnych nieprzyjaciela; ¿e w tym celu wystarczy mo¿liwie najwiêksz± liczbê ludzi uczyniæ niezdolnymi
do walki; [oraz] ¿e poza ten cel prowadzi³oby u¿ywanie broni, która by niepotrzebnie zwiêksza³a cierpienia ludzi ju¿
niezdolnych do walki albo sprowadza³a nieuchronnie ich ¶mieræ".
Omawiaj±c problem ¼róde³ miêdzynarodowego prawa humanitarnego nale¿y wymieniæ dwie Konferencje Pokojowe,
które odby³y siê w Hadze w latach 1899 i 1907. Na Konferencji w 1899 roku przyjêto trzy konwencje i trzy deklaracje,
które - z wyj±tkiem jednej konwencji - dotyczy³y prawa wojny, a na Konferencji w 1907 roku - 13 konwencji i jedn±
deklaracjê, które - z wyj±tkiem dwóch konwencji - dotyczy³y tego prawa.
Ze wszystkich dokumentów przyjêtych na obu Konferencjach Pokojowych najwa¿niejsza by³a Konwencja dotycz±ca
praw i zwyczajów wojny l±dowej wraz z za³±czonym do niej Regulaminem dotycz±cym praw i zwyczajów wojny l±dowej.
Na Pierwszej Konferencji Pokojowej nosi³a ona numer II, natomiast na Drugiej Konferencji wprowadzono do niej i do
Regulaminu kilka zmian
i otrzyma³a ona numer IV; tak wiêc obecnie mówi siê ju¿ tylko o IV Konwencji Haskiej z 1907 roku
i o Regulaminie Haskim z 1907 roku.
Miêdzynarodowy Trybuna³ Wojskowy powo³any dla os±dzenia i ukarania g³ównych przestêpców wojennych Osi
Europejskiej, zwany potocznie Trybuna³em Norymberskim,
w swoim wyroku wydanym w 1946 roku o¶wiadczy³, ¿e zasady zawarte w IV Konwencji Haskiej
z 1907 roku i w za³±czonym do niego Regulaminie odzwierciedla³y obowi±zuj±ce powszechnie prawo wojny i w zwi±zku
z tym wi±¿± one nie tylko pañstwa bêd±ce ich stronami, lecz wszystkie pañstwa ¶wiata.
Rz±dy pañstw - stron IV Konwencji Haskiej zdawa³y sobie sprawê z tego, ¿e prawa
i zwyczaje zawarte w Regulaminie Haskim nie s± w stanie przewidzieæ wszystkich sytuacji, które mog± wynikn±æ w czasie
konfliktu zbrojnego. Aby nie zostawiaæ dowódcom wojskowym swobody decydowania w takich sytuacjach, rz±dy te
w³±czy³y do tekstu Konwencji postanowienia zaproponowane przez rosyjskiego dyplomatê, Fiodora Martensa,
nazywane powszechnie "klauzul± Martensa", która brzmi jak nastêpuje:
"Zanim bardziej wyczerpuj±cy kodeks praw wojennych bêdzie móg³ byæ u³o¿ony, Wysokie Uk³adaj±ce siê Strony
uwa¿aj± za w³a¶ciwe skonstatowaæ, ¿e w wypadkach nie objêtych przyjêtymi przez nie obowi±zuj±cymi przepisami,
ludno¶æ i strony wojuj±ce pozostaj± pod opiek±
i w³adz± zasad prawa narodów wyp³ywaj±cych ze zwyczajów ustanowionych miêdzy cywilizowanymi narodami oraz z
zasad humanitaryzmu i wymagañ spo³ecznego sumienia.
W nieznacznie tylko zmienionej postaci Klauzula Martensa zosta³a potwierdzona w artykule
1 ustêp 2 Protoko³u Dodatkowego I z 1977 roku do Konwencji Genewskich z 1949 roku dotycz±cym ochrony ofiar
http://po.tk.krakow.pl
Powered by Joomla!
Wygenerowano: 4 March, 2017, 05:41
po.tk.krakow.pl
miêdzynarodowych konfliktów zbrojnych.
Nale¿y tak¿e zwróciæ uwagê na art. 22 Regulaminu Haskiego z 1907 roku, który zawiera nies³ychanie wa¿n± ogóln±
zasadê, ¿e strony wojuj±ce nie maj± nieograniczonego prawa wyboru ¶rodków szkodzenia nieprzyjacielowi; zasadê tê
potwierdzono w art. 35 ustêp
1 Protoko³u Dodatkowego I.
Obok IV Konwencji Haskiej z 1907 roku i za³±czonego do niej Regulaminu cztery Konwencje Genewskie z 1949 roku o
ochronie ofiar wojny równie¿ posiadaj± charakter prawa powszechnie obowi±zuj±cego, poniewa¿ ich stronami s±
praktycznie wszystkie pañstwa ¶wiata. Wszystkie inne umowy wi±¿± tylko te pañstwa, które s± ich stronami, jednak
wiele pañstw uznaje za wi±¿±ce dla siebie wiele postanowieñ umów, których nie s± stronami, poniewa¿ te postanowienia
s± - ich zdaniem - kodyfikacj± powszechnie obowi±zuj±cego prawa zwyczajowego.
W dziele rozwoju i kodyfikacji miêdzynarodowego prawa humanitarnego powa¿n± rolê odgrywa Miêdzynarodowy
Komitet Czerwonego Krzy¿a.
6. Konflikty zbrojne miêdzynarodowe i niemiêdzynarodowe.
¿ do po³owy XX wieku miêdzynarodowe prawo humanitarne mia³o zastosowanie wy³±cznie do konfliktów zbrojnych
miêdzy niepodleg³ymi pañstwami, to znaczy do konfliktów zbrojnych miêdzynarodowych. Jednak si³y u¿ywano tak¿e
do rozwi±zywania konfliktów w granicach jednego tylko pañstwa. Takie konflikty zbrojne, w których przeciwko w³adzom
pañstwa wystêpuj± z broni± w rêku ich oponenci, nazywamy konfliktami zbrojnymi niemiêdzynarodowymi; okre¶lane
s± one tak¿e jako wewnêtrzne konflikty zbrojne, wojny domowe lub wojny cywilne. Pañstwa uwa¿a³y tego rodzaju
sytuacje za swoje sprawy wewnêtrzne i sprzeciwia³y siê stanowczo jakiejkolwiek ingerencji z zewn±trz, w wyniku
czego miêdzynarodowe prawo humanitarne nie mia³o do nich zastosowania, a ofiary tych konfliktów nie mog³y korzystaæ
z jego ochrony. Konflikty zbrojne niemiêdzynarodowe, niezale¿nie od ich przyczyn - politycznych, etnicznych,
ideologicznych lub religijnych - by³y zawsze i s± nadal nies³ychanie okrutne i brutalne, i ich ofiary wymaga³y zawsze
wiêkszej ochrony ani¿eli ofiary miêdzynarodowych konfliktów zbrojnych. Jednak dopiero w 1949 roku pañstwa
zgodzi³y siê wprowadziæ w artykule 3 wspólnym dla wszystkich czterech Konwencji Genewskich postanowienia
przyznaj±ce ofiarom niemiêdzynarodowych konfliktów zbrojnych pewn± minimaln± ochronê.
Ochrona ta okaza³a siê ma³o skuteczna, w zwi±zku z czym pañstwa przyjê³y w 1977 roku Protokó³ Dodatkowy II do
Konwencji Genewskich z 1949 roku, w którym zakres ochrony ofiar niemiêdzynarodowych konfliktów zbrojnych zosta³
powa¿nie rozszerzony. Protokó³ Dodatkowy II sformu³owa³ jednak szereg warunków, które przeciwnicy w³adz
pañstwowych musz± spe³niæ, aby postanowienia Protoko³u Dodatkowego II mog³y byæ stosowane.
Strony konfliktu zbrojnego niemiêdzynarodowego mog± zgodziæ siê na stosowanie w danym konflikcie wszystkich lub
tylko niektórych norm odnosz±cych siê do miêdzynarodowych konfliktów zbrojnych.
7. Tre¶æ miêdzynarodowego prawa humanitarnego.
Nauka miêdzynarodowego prawa humanitarnego dzieli³a jego normy na dwie grupy: normy dotycz±ce ochrony osób i
dóbr przed arbitralnymi dzia³aniami nieprzyjaciela, nazywane "prawem genewskim", poniewa¿ umowy reguluj±ce te
zagadnienia zawierane by³y
w Genewie, oraz normy dotycz±ce zasad prowadzenia dzia³añ wojennych, nazywane "prawem haskim", poniewa¿
umowy reguluj±ce te zagadnienia zawierane by³y w Hadze. Podzia³ ten by³ od samego pocz±tku niezbyt trafny, a
obecnie ca³kowicie straci³ znaczenie. Jest tak nie tylko dlatego, ¿e w Genewie zawierano równie¿ umowy reguluj±ce
zasady prowadzenia dzia³añ wojennych (np. Protokó³ Genewski z 1925 roku dotycz±cy zakazu u¿ywania na wojnie
gazów dusz±cych, truj±cych lub podobnych oraz ¶rodków bakteriologicznych), a w Hadze - umowy dotycz±ce ochrony osób
i dóbr (np. Konwencja Haska z 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych w razie konflikty zbrojnego), ale przede wszystkim
dlatego, ¿e umowy zaliczane do "prawa haskiego" zawieraj± - obok zasad prowadzenia dzia³añ wojennych - tak¿e
regu³y dotycz±ce ochrony osób i dóbr (np. Rozdzia³ II Regulaminu Haskiego dotycz±cy traktowania jeñców wojennych), a
umowy zaliczane do "prawa genewskiego" zawieraj± - obok regu³ dotycz±cych ochrony osób i dóbr - tak¿e zasady
prowadzenia dzia³añ wojennych (np. liczne postanowienia Protoko³u Dodatkowego
I dotycz±ce metod i ¶rodków prowadzenia wojny - art. 35-39 oraz ¶rodków ostro¿no¶ci
w czasie ataku - art. 57-58).
Podstaw±, na której opiera siê miêdzynarodowe prawo humanitarne, jest rozró¿nienie miêdzy kombatantami, tzn.
cz³onkami si³ zbrojnych - regularnych i nieregularnych (partyzanci) a osobami cywilnymi, które w sumie stanowi± ludno¶æ
cywiln±.
Kombatanci maj± prawo uczestniczenia w dzia³aniach wojennych (maj± prawo szkodzenia nieprzyjacielowi), w zwi±zku
z czym nie podlegaj± ochronie dopóty, dopóki nie zostan± wy³±czeni z walki z powodu ran, choroby lub dostania siê do
niewoli; staj± siê w takich sytuacjach ofiarami wojny i podlegaj± ochronie na podstawie I Konwencji Genewskiej z 1949
roku o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych lub II Konwencji Genewskiej z 1949 roku o polepszeniu
losu rannych, chorych i rozbitków si³ zbrojnych na morzu, albo na podstawie III Konwencji Genewskiej z 1949 roku o
traktowaniu jeñców wojennych oraz - we wszystkich tych przypadkach - tak¿e na podstawie odpowiednich postanowieñ
Protoko³u Dodatkowego I z 1977 roku.
Osoby cywilne nie maj± prawa szkodzenia nieprzyjacielowi i w zwi±zku z tym podlegaj± ochronie na podstawie Dzia³u
III Regulaminu Haskiego z 1907 roku, IV Konwencji Genewskiej z 1949 roku o ochronie osób cywilnych podczas wojny
oraz odpowiednich postanowieñ Protoko³u Dodatkowego I z 1977 roku.
http://po.tk.krakow.pl
Powered by Joomla!
Wygenerowano: 4 March, 2017, 05:41
po.tk.krakow.pl
Miêdzynarodowe prawo humanitarne rozró¿nia tak¿e miêdzy celami wojskowymi, które mog± byæ atakowane i obiektami
cywilnymi, które nie mog± byæ atakowane. Postanowienia dotycz±ce tych zagadnieñ znajduj± siê przede wszystkim w
Dziale I i II Regulaminu Haskiego, w innych Konwencjach Haskich z 1907 roku oraz w Protokole Dodatkowym I
z 1977 roku.
Niektóre umowy z zakresu miêdzynarodowego prawa humanitarnego dotycz± zakazu lub ograniczenia stosowania
niektórych rodzajów broni lub metod prowadzenia dzia³añ wojennych, które ze wzglêdu na swoje w³a¶ciwo¶ci mog± albo
spowodowaæ zbêdne cierpienia w¶ród kombatantów, albo - ze wzglêdu na niemo¿no¶æ kontrolowania ich skutków w czasie
lub przestrzeni (¶rodki i metody walki dzia³aj±ce "bez rozró¿nienia") - mog± powodowaæ straty w¶ród ludno¶ci cywilnej lub
w dobrach o charakterze cywilnym nadmierne w stosunku do oczekiwanej konkretnej i bezpo¶redniej korzy¶ci
wojskowej. Do umów tych nale¿y przede wszystkim wspomniany ju¿ Protokó³ Genewski z 1925 roku dotycz±cy zakazu
u¿ywania na wojnie gazów dusz±cych, truj±cych lub podobnych oraz ¶rodków bakteriologicznych, jak równie¿ Konwencja z
10 pa¼dziernika 1980 roku o zakazie lub ograniczeniu u¿ycia pewnych broni konwencjonalnych, które mog± byæ uwa¿ane
za powoduj±ce nadmierne cierpienia lub maj±ce niekontrolowane skutki (bronie ra¿±ce od³amkami niemo¿liwymi do
wykrycia w ciele ludzkim przy pomocy promieni Roentgena, miny, miny pu³apki i inne podobne urz±dzenia, bronie
zapalaj±ce, bronie o¶lepiaj±ce).
8. Stosowanie miêdzynarodowego prawa humanitarnego
Zgodnie z ogóln± zasad± prawa miêdzynarodowego publicznego pañstwa zobowi±zane s± do wype³niania w dobrej
wierze zobowi±zañ wynikaj±cych dla nich z umownych i zwyczajowych norm tego prawa. Poniewa¿ miêdzynarodowe
prawo humanitarne jest czê¶ci± prawa miêdzynarodowego publicznego, obowi±zek przestrzegania zasady dobrej
wiary odnosi siê tak¿e do tej dziedziny prawa. Daje temu wyraz art. 1 wspólny dla wszystkich czterech Konwencji
Genewskich z 1949 roku oraz art. 1 Protoko³u Dodatkowego I z 1977 roku, gdzie stwierdza siê wyra¼nie, ¿e strony
tych umów "zobowi±zuj± siê przestrzegaæ i zapewniæ przestrzeganie [ich postanowieñ] we wszelkich okoliczno¶ciach".
Ze sformu³owania tego wynika nie tylko obowi±zek przestrzegania norm miêdzynarodowego prawa humanitarnego
dotycz±cych zarówno zasad prowadzenia dzia³añ wojennych, jak
i ochrony ofiar wojny w czasie trwania konfliktu zbrojnego, ale tak¿e obowi±zek wprowadzenia do prawa wewnêtrznego
- ju¿ w czasie pokoju - norm zapewniaj±cych przestrzeganie miêdzynarodowego prawa humanitarnego w czasie
konfliktu zbrojnego. Chodzi tu nie tylko o regulaminy wojskowe, ale o wiele dziedzin prawa, a zw³aszcza o prawo karne,
które powinno zawieraæ skuteczne sankcje karne dla osób, które pope³ni³y lub wyda³y rozkaz pope³nienia naruszeñ
miêdzynarodowego prawa humanitarnego.
Obok odpowiedzialno¶ci przed s±dami krajowymi jednostki mog± tak¿e odpowiadaæ za naruszenia miêdzynarodowego
prawa humanitarnego przed s±dami miêdzynarodowymi. Obecnie dzia³aj± dwa takie trybuna³y karne: dla by³ej
Jugos³awii i dla Rwandy. Wkrótce wejdzie w ¿ycie równie¿ umowa miêdzynarodowa, na której podstawie zostanie
utworzony sta³y miêdzynarodowy trybuna³ karny, który bêdzie s±dzi³ osoby winne dokonania zbrodni ludobójstwa,
zbrodni przeciwko ludzko¶ci, zbrodni wojennych oraz zbrodni agresji.
Obowi±zek przestrzegania i zapewnienia przestrzegania miêdzynarodowego prawa humanitarnego obejmuje tak¿e
obowi±zek upowszechniania znajomo¶ci tego prawa – ju¿
w czasie pokoju - przede wszystkim w si³ach zbrojnych oraz w tych dzia³ach administracji cywilnej, które w czasie
konfliktu zbrojnego bêd± mia³y do czynienia ze stosowaniem miêdzynarodowego prawa humanitarnego (np. sprawy
wewnêtrzne, zdrowie, wymiar sprawiedliwo¶ci, ³±czno¶æ i komunikacja), jak równie¿ w¶ród ludno¶ci cywilnej.
9. Skuteczno¶æ miêdzynarodowego prawa humanitarnego
Poszanowanie miêdzynarodowego prawa humanitarnego stanowi odrêbny i nies³ychanie obszerny oraz wa¿ny
problem. Wiadomo powszechnie, jak wiele zbrodni dokonywano
w przesz³o¶ci i dokonuje siê nadal podczas konfliktów zbrojnych i jak rzadko dochodzi³o
i dochodzi do ukarania osób winnych tych zbrodni. Niektórzy wyci±gaj± z tego wniosek, ¿e prawo to jest niedoskona³e,
nieskuteczne lub wrêcz, ¿e jest fikcj±.
Z pogl±dami takimi nie mo¿na i nie wolno siê zgodziæ. Z jednej strony wskazaæ mo¿na na wiele przypadków skuteczno¶ci
dzia³ania miêdzynarodowego prawa humanitarnego,
o których rzadko siê wspomina, jak chocia¿by ochrona jeñców wojennych w czasie II wojny ¶wiatowej, z drugiej strony
zjawisko nieskuteczno¶ci dzia³ania prawa wystêpuje w wielu ró¿nych dziedzinach prawa miêdzynarodowego
publicznego i prawa wewnêtrznego i nie prowadzi to do negowania danej dziedziny prawa.
Nieskuteczno¶æ miêdzynarodowego prawa humanitarnego nie wynika z jego niedoskona³o¶ci, ale ze z³ej woli dowódców
wojskowych i pojedynczych ¿o³nierzy oraz polityków, a w du¿ej mierze tak¿e z nieznajomo¶ci tego prawa w¶ród osób
odpowiedzialnych za jego stosowanie.
ýród³o: Serwis internetowy Polskiego Czerwonego Krzy¿a www.pck.org.pl
PPT
http://po.tk.krakow.pl
Powered by Joomla!
Wygenerowano: 4 March, 2017, 05:41
po.tk.krakow.pl
http://po.tk.krakow.pl
Powered by Joomla!
Wygenerowano: 4 March, 2017, 05:41