ENERGETYKA JĄDROWA - SZANSE I ZAGROŻENIA

ZJAZD FIZYKÓW POLSKICH
40.
A. Wojnar
Fizycznego. W tym roku Medal Mariana Smoluchowskiego
otrzymał dr Wojciech Żurek z Los Alamos National Laboratory.
Profesor Jerzy Jurkiewicz z Instytutu Fizyki UJ otrzymał Nagrodę
A. Wojnar
Zjazd Fizyków Polskich odbywał się w tym roku, już po
raz siódmy w historii, w Krakowie. Obrady, w których
uczestniczyło kilkuset wybitnych fizyków z Polski i z zagranicy,
Otwarcie obrad 40. Zjazdu Fizyków Polskich w auli Auditorium Maximum
Uczestnicy Zjazdu podczas sesji inauguracyjnej
A. Wojnar
miały miejsce od 6 do 11 września w Auditorium Maximum. Naukową im. Wojciecha Rubinowicza. Natomiast laureatem NaTematyka Zjazdu obejmowała prawie wszystkie dziedziny fi- grody Mariana Smoluchowskiego – Emila Warburga za rok 2008
zyki uprawiane w Polsce: fizykę ciała stałego, fizykę miękkiej został prof. Andrzej Sobolewski z Instytutu Fizyki PAN.
materii, optykę, zimne atomy, fizykę atomową i molekularną,
Trzydniowe obrady podzielono na odbywające się przed
fizykę jądrową i strukturę hadronów, zderzenia ciężkich jonów, południem wykłady plenarne oraz specjalistyczne, równoległe,
fizykę medyczną, fizykę
sesje popołudniowe, którym
oddziaływań elementartowarzyszyła stała ekspozynych, astrofizykę i historię
cja plakatowa. Odbyły się
wczesnego wszechświata,
także cztery sesje uzupełniofizykę plazmy, energetyne warsztatami i pokazami
kę, nauczanie i dydaktye-learningu przeznaczone
kę fizyki. Organizatorzy
dla nauczycieli przedmiotów
podkreślali, że tegoroczny
przyrodniczych i uczniów
Zjazd przypadł w trudnym
szkół średnich. Uczestnidla fizyki okresie, ponieważ
czyli oni także w pokazach doświadczalnych oraz
w ciągu ostatnich dziesięprezentacjach symulacji
cioleci zauważalny stał się
komputerowych w czasie
spadek zainteresowania
rzeczywistym.
fizyką wśród młodzieży.
Obrady tegorocznego
Dodatkowo, najprawdopoZjazdu Fizyków Polskich
dobniej w związku z ogólzaszczycił swoją obecnośnoświatowym kryzysem
Medal Mariana Smoluchowskiego odebrał dr Wojciech Żurek
cią laureat Nagrody Nobla
finansowym, państwo prze(po prawej)
z fizyki z 1987 roku Georg
znacza coraz mniejsze środki finansowe na naukę, w tym również na fizykę, a nowoczesne J. Bednorz, który wygłosił referat High Tc superconductivity
badania wymagają ogromnych nakładów, zwłaszcza modernizacji – a discovery and its impact. Gościem honorowym był dr Avahd
aparatury. O tych problemach, a także o kierunku, w jakim rozwi- Saxena z Los Alamos National Laboratory oraz prof. Chuang Tsang
jają się badania we współczesnej fizyce, dyskutowano w trakcie z Chińskiego Towarzystwa Fizycznego.
Ponadto w trakcie Zjazdu zorganizowano Kawiarnię fizyków
40. Zjazdu Fizyków Polskich.
Podczas uroczystości otwarcia Zjazdu odbyło się, zgodnie „Mam pytanie”, miejsce, w którym naukowcy odpowiadali na
z tradycją, wręcznie statutowych nagród Polskiego Towarzystwa pytania z różnych dziedzin fizyki. Odbyło się także zebranie de-
48
ALMA MATER
legatów PTF, podczas którego wybrano Komisję Wyborczą PTF
na kadencję 2010–2013.
Podsumowanie Zjazdu stanowił panel dyskusyjny zatytułowany Quo vadis polska fizyko?, podczas którego uczestnicy
konferencji starali się określić przyszłość polskiej fizyki w kontekście rozwoju fizyki światowej. Dyskusję poprowadził prof.
Andrzej Białas.
Organizatorami Zjazdu były: Oddział Krakowski Polskiego
Towarzystwa Fizycznego, Uniwersytet Jagielloński, Akademia
Górniczo-Hutnicza, Instytut Fizyki Jądrowej PAN im. Henryka
Niewodniczańskiego, Politechnika Krakowska oraz Uniwersytet Pedagogiczny.
AWoj
ENERGETYKA JĄDROWA
– SZANSE I ZAGROŻENIA
P
A. Wojnar
odczas 40. Zjazdu Fizyków Polskich zorganizowano wykład zacji, jak przypomniał prof. Niewodniczański, należało: zabezpubliczny Energetyka jądrowa. Stan obecny i perspektywy pieczenie materiałów jądrowych i weryfikacja ich pokojowego
rozwoju, który wygłosił 7 września br. w auli Auditorium Ma- użycia, kontrolowanie bezpieczeństwa instalacji jądrowych,
ximom prof. Jerzy W. Niewodniczański. W spotkaniu licznie ochrona radiologiczna pracowników i ogółu ludności oraz
uczestniczyli nie tylko przybyli na Zjazd fizycy, ale również transfer technologii jądrowych do krajów i rejonów mniej rozstudenci i młodzież szkół średnich.
winiętych. – MAEA odegrała ogromną rolę w światowym reżimie
Rozpoczynając wykład,
kontroli zbrojeń atomowych
profesor podkreślił, że eneri w utrwaleniu bezpieczgetyka jądrowa jest najnych standardów zastosobardziej spektakularnym
wań technologii jądrowych.
praktycznym zastosowaniem
Dowodem docenienia tej roli
współczesnej fizyki. Ponadto
było przyznanie tej organizaobecnie na świecie następuje
cji oraz jej dyrektorowi dr M.
renesans energetyki jądroElBaradeiowi w 2005 roku
wej. Jednocześnie jednak
Pokojowej Nagrody Nobla.
wykorzystanie materiałów
Obecnie Agencja liczy 150
jądrowych staje się ponownie
członków – mówił prof. Nie(po czasach zimnej wojwodniczański.
ny) realnym militarnym zaW Europie rozwój techgrożeniem świata. Początki
nologii jądrowych, w tym
energetyki jądrowej sięgają
energetyki jądrowej, nastąpił
lat 30. ubiegłego wieku.
po utworzeniu 25 marca 1957
W 1934 roku Enrico Fermi
roku w Rzymie Europejskiej
Prof. Jerzy W. Niewodniczański podczas wykładu
zademonstrował transformaWspólnoty Energii atomowej
cję jąder atomowych bombardowanych neutronami, skutecz- (EURATOM). Mówi się, że był to „drugi Traktat Rzymski”,
nymi zwłaszcza wtedy, gdy je spowolnił przez użycie parafiny. ponieważ został podpisany tego samego dnia co traktat tworzący
– Zasugerował więc możliwość rozszczepienia jąder ciężkich Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EEC).
W dalszej części wykładu prof. Jerzy W. Niewodniczański
pierwiastków na jądra pierwiastków lżejszych po absorpcji
neuronów, z wyzwoleniem energii wiązania nukleonów w jądrze szczegółowo wyjaśnił, co to jest i jak działa elektrownia jądrowa:
– wyjaśnił prof. Niewodniczański. W 1939 roku hipotezę tę To elektrownia cieplna, gdzie woda podgrzewana jest nie przez
potwierdzili naukowcy niemieccy i austriaccy: Otto Hahn i Fritz ciepło wyzwalane w czasie spalania węgla lub węglowodorów,
Strassman oraz Oskar Robert Frisch i Liza Meitner. Pierwszy lecz przez ciepło wytwarzane w czasie zachodzenia kontroloreaktor jądrowy (tak zwany stos atomowy) został zbudowany wanej łańcuchowej reakcji rozszczepiania jąder. Inne elementy
przez Enrico Fermiego pod trybunami stadionu Stang Field, elektrowni, poza tak zwanym paleniskiem, są takie same jak
należącego do uniwersytetu w Chicago. Reaktor uruchomiono we wszystkich elektrowniach cieplnych. Wynalezienie zasad
2 grudnia 1942 roku. Natomiast pierwsza uranowa bomba ato- działania elektrowni jądrowej doprowadziło do rozwoju, pomowa została wypróbowana 16 lipca 1945 roku na pustyni Ala- cząwszy od końca lat 40., energetyki jądrowej na całym świecie.
mogordo w stanie Nowy Meksyk w USA. W sierpniu 1945 roku Obecnie (stan na wrzesień 2009 r.) istnieje 436 bloków jądrodwie bomby atomowe zrzucone zostały na japońskie miasta: wych eksploatowanych w 31 krajach, o całkowitej mocy netto
Hiroshimę (bomba z uranem) i Nagasaki (bomba z plutonem). 370 221 MW(e), co odpowiada 15 procentom mocy wszystkich
Obok Stanów Zjednoczonych, jako pierwsze, broń atomową elektrowni świata. Pięć bloków jądrowych jest w stanie dłużposiadał ZSRR (1949 rok) oraz Wielka Brytania (1952 rok).
szego postoju, natomiast 52 są w budowie. Przykładowe liczby
W 1957 roku utworzona została Międzynarodowa Agencja reaktorów w poszczególnych państwach: USA – 104, Francja
Atomowa z siedzibą w Wiedniu. Do głównych zadań tej organi- – 59, Japonia – 53, Rosja – 31, Korea – 20, Wielka Brytania
ALMA MATER
49
A. Wojnar
– 19, Kanada – 18, Chiny wraz z Tajwanem, Niemcy i Indie stworzenie globalnego systemu bezpieczeństwa jądrowego i za– po 17, Ukraina – 15, Czechy – 6, Słowacja – 5, Hiszpania – 8, bezpieczenia materiałów jądrowych dla uniemożliwienia ich użySzwecja – 10, Litwa – 1, Bułgaria – 2, Węgry – 4. Elektrownie cia jako broni jądrowej. Kraje, w których wykorzystywana jest
jądrowe działają także w: Argentynie, Armenii, Belgii, Brazylii, energia jądrowa, muszą więc stworzyć sprawny system ewidenFinlandii, Meksyku, Holandii, Pakistanie, Rumunii, Słowenii, cji i ochrony materiałów jądrowych oraz obiektów jądrowych.
Szwajcarii. W Unii Europejskiej jest 15 „państw jądrowych”, Muszą istnieć także kompetentne struktury kontrolne, poddaa w budowie jest kolejnych 17 bloków (w Bułgarii, Finlandii, wane nadzorowi międzynarodowemu. – Energetyka jądrowa to
Francji, Rosji, na Słowacji, Ukrainie, Litwie, Węgrzech). De- jedyna technologia przemysłowa, dla której awaria w jednym
cyzje o budowie nowych elektrowni jądrowych podjęły także, zakładzie w dowolnym miejscu świata oznacza załamanie całego
miedzy innymi: Chiny
przemysłu światowego.
(największa liczba noStąd zasady bezpieczeńwych elektrowni), Korea
stwa jądrowego i radiaPołudniowa, Wietnam,
cyjnego mają charakter
Indie, Pakistan, Malezja,
globalny – dodał profesor.
Syria, Iran, Izrael, Kraje
Każdy kraj, który chce
Zatoki Perskiej, Egipt,
budować elektrownię jąNigeria oraz USA.
drową, musi więc być
Według prof. Niewodstroną układu NPT – o nieniczańskiego wykorzystarozprzestrzenianiu broni
nie energii pochodzącej
jądrowych z 1968 roku.
z elektrowni jądrowych
Obowiązują także inne
ma wiele zalet. Przede
porozumienia, między inwszystkim jest to szeroko
nymi: układ o ograniczepojęte bezpieczeństwo
niu broni strategicznych
energetyczne, nieporów– zawarty w 1991 roku
nywalnie większe niż
pomiędzy USA a Rosją
w przypadku wszystkich
(na mocy którego do 2001
Publiczność w auli Auditorium Maximum
innych opcji energetyczroku zniszczono około
nych. Po drugie, jak stwierdził profesor, jest to technologia 6000 głowic jądrowych); układ moskiewski, zawarty również
przyjazna środowisku, to znaczy poza wypalonym paliwem pomiędzy USA a Rosją w 2003 roku, na mocy którego państwa
i niewielką ilością innych odpadów promieniotwórczych oraz te zobowiązały się do 2012 roku zredukować swoje arsenały
ciepłem odpadowym, brak jest innego niekorzystnego wpływu strategicznych głowic jądrowych do 1700–2200; Comprehensive
na środowisko. Elektrownie jądrowe wykorzystują również nie- Test Ban Treaty z 1996 roku, zakazujący wszelkich wybuchów
wielkie obszary terenu. Plusem są także względy ekonomiczne, jądrowych (do września 2009 roku podpisany przez 180 państw,
ponieważ już przy założeniu 50 lat eksploatacji i bez uwzględnie- ratyfikowany przez 148).
nia podatków emisyjnych jest to najtańsza energia elektryczna,
W Polsce nie ma elektrowni jądrowych, działa jedynie
a stabilna cena paliwa, czyli uranu, pozwala na przewidywalne reaktor badawczy „Maria”, zarządzany przez Instytut Energii
rachunki ekonomiczne. Na przykład elektrownia jądrowa o mocy Atomowej. Wiele emocji budziła, rozpoczęta w latach 80. ubie1000 megawatów zużywa 35 ton paliwa rocznie, w porównaniu głego wieku, budowa elektrowni Żarnowiec w województwie
z siedmioma tysiącami ton węgla kamiennego dziennie zużywa- pomorskim. Z powodu protestów przeciwników energetyki
nego przez tradycyjną elektrownię. Największe zasoby uranu atomowej została jednak przerwana na początku lat 90.
na świecie posiada Australia (23 procent zasobów świata), KaKwestia budowy elektrowni atomowej w naszym kraju pozachstan (15 procent), Rosja (10 procent), Południowa Afryka, wraca. W styczniu 2005 roku rząd przyjął dokument Polityka
Kanada, i USA (po 8 procent), a także Brazylia, Namibia, Niger, energetyczna Polski do 2025 roku, w którym czytamy: Ze wzglęUkraina, Jordania, Uzbekistan, Indie, Chiny, Mongolia.
du na konieczność dywersyfikacji nośników energii pierwotnej
Z wykorzystaniem energii jądrowej wiążą się jednak istotne oraz potrzebę ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do
czynniki niekorzystne i zagrożenia. Wymienia się wśród nich atmosfery uzasadnione staje się wprowadzenie do krajowego
wysokie koszty inwestycji (zwracają się jednak po pewnym systemu energetyki jądrowej. Natomiast 9 listopada 2008 roku
czasie) oraz radiację (jest jednak mniejsza niż w przypadku w Gdańsku premier Donald Tusk zapowiedział budowę co najelektrowni jądrowej). Profesor podkreślił także, że prawdopo- mniej dwóch elektrowni atomowych w północno-wschodniej
dobieństwo awarii elektrowni jądrowej jest znikome (dotychczas Polsce, najprawdopodobniej właśnie w Żarnowcu na Pomorzu
w kilkudziesięcioletniej historii energetyki jądrowej były dwie oraz na Podlasiu. Ewentualnym planowaniem rozmieszczenia
takie awarie: w Three Mile Island w USA w 1979 roku oraz elektrowni jądrowych w Polsce ma się zająć Państwowa Agencja
w Czarnobylu w 1986 roku). Istotny problem stanowią natomiast Atomistyki. W marcu 2009 roku Departament Dywersyfikacji
odpady promieniotwórcze, ich zabezpieczenie i składowanie. Dostaw Nośników Energii w Ministerstwie Gospodarki prze– Wykorzystanie energii jądrowej wymusza także tworzenie mianowany został na Departament Energii Jądrowej. Przeciwmiędzynarodowego i krajowego systemu zabezpieczeń i kontroli ko budowie elektrowni jądrowej w Polsce są między innymi
– dodał prof. Jerzy W. Niewodniczański. – Stosowanie w elek- Greenpeace i partia Zielonych.
Anna Wojnar
trowniach jądrowych materiałów rozszczepialnych wymaga
50
ALMA MATER