Biblioteka Narodowa

Opinia Biblioteki Narodowej na temat komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego,
Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Strategia
jednolitego rynku cyfrowego dla Europy” (w zakresie dotyczącym prawa autorskiego i
praw pokrewnych)
Biblioteka Narodowa w pełni popiera postulaty zawarte w komunikacie „Strategia
jednolitego rynku cyfrowego dla Europy”.
Z punktu widzenia bibliotek szczególnie ważne są postulaty zawarte w rozdziale 2.4: Lepszy
dostęp do treści cyfrowych. Od kilkunastu lat biblioteki w całej Europie prowadzą digitalizację
swoich zasobów i udostępniają tworzone w ten sposób reprodukcje cyfrowe w bibliotekach
cyfrowych, dostępnych online dla użytkowników z całego świata. Biblioteki z państw
członkowskich Unii Europejskiej współpracują intensywnie w zakresie tworzenia zasobów
cyfrowych oraz udostępniania treści cyfrowych dokumentujących z jednej strony wspólnotę,
a z drugiej strony różnorodność kulturową krajów europejskich i bogactwo kultury
europejskiej. Jednym z najważniejszym przejawów współpracy w tym zakresie jest portal
europeana.eu, w którym swoje zasoby elektroniczne prezentuje Biblioteka Narodowa i wiele
innych polskich bibliotek.
Działania mające na celu udostępnianie poprzez internet zasobów bibliotecznych w postaci
cyfrowej dotyczą jednak w przeważającej części dokumentów z domeny publicznej tzn.
takich, do których autorskie prawa majątkowe wygasły. W praktyce oznacza to, że
dokumenty chronione prawem autorskim są niemal niedostępne w bibliotekach cyfrowych,
co powoduje zjawisko określane jako „czarna dziura XX wieku” i jest ogromnym
utrudnieniem w dostępie do treści opublikowanych w przeciągu ostatnich stu lat. W
szczególności ogranicza to dostęp do publikacji naukowych i publikacji o charakterze
edukacyjnym. Podkreślić należy, że zasoby elektroniczne w coraz większym stopniu są
uzupełniane przez publikacje born-digital, nadsyłane do BN jako egzemplarz obowiązkowy.
Biblioteka Narodowa w 2014 r. uruchomiła system elektronicznych wypożyczeń cyfrowych
Academica, dzięki któremu użytkownicy bibliotek na terenie całego kraju uzyskali dostęp do
zarówno starszych i jak i najnowszych publikacji naukowych na terminalach znajdujących się
na terenie bibliotek, co pozostaje w zgodzie z zapisami Ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych.
Wprowadzenie takiego rozwiązania wpływa na poprawę dostępności do cyfrowych publikacji
naukowych na terenie kraju, nie rozwiązuje jednak problemu braku możliwości
przetwarzania i eksploracji danych tekstowych obejmujących miliony stron i metadanych
(tzw. big data), którymi obecnie dysponuje Biblioteka Narodowa udostępniająca największy
w Polsce zbiór publikacji cyfrowych, w ogromnej części poddany procesowi optycznego
rozpoznawania tekstu, co umożliwia jego pełnotekstowe przeszukiwanie. Wg stanu na 25
maja 2015 r. BN udostępnia ponad 777 tys. publikacji, w tym ponad 346 tys. publikacji
chronionych prawem autorskim (książek, gazet i czasopism), dostępnych w systemie
Academica. Dziennie zasoby cyfrowe BN powiększają się o co najmniej 1000 publikacji,
zarówno z domeny publicznej, jak i chronionych prawem autorskim. Brak możliwości
wykorzystania tych danych w badaniach o charakterze statystycznym, eksploracyjnym, przy
tworzeniu korpusów językowych itp., zarówno przez naukowców polskich, jak i w ramach
współpracy transgranicznej jest często wskazywany jako istotna trudność podczas spotkań
zespołów zajmujących się humanistyką cyfrową.
Brak harmonizacji systemu praw autorskich w państwach UE uniemożliwia również
transgraniczny dostęp do elektronicznych wersji polskich publikacji naukowych, z których
wiele zostało opublikowanych w językach obcych, przede wszystkim w języku angielskim, co
osłabia wymianę myśli naukowej i pozycję polskiej nauki na rynku międzynarodowym.
Dlatego też polscy naukowcy i bibliotekarze są głęboko zainteresowani rozwiązaniami w
zakresie harmonizacji europejskiego systemu praw autorskich, które pozwolą na poprawę
dostępności do treści naukowych chronionych prawem autorskim, z możliwością
różnorodnego wykorzystania ich w badaniach.