Opis wystąpień

25 listopada 2015 roku
AUTOPORTRET STANISŁAWA AUGUSTA:
program polityczny – stan państwa – opis wypadków
Sekcja Czasów Stanisławowskich Studenckiego Koła Naukowego Historyków UW
Rafał Waszczuk – Anegdota historyczna
W okresie bezkrólewia po śmierci Augusta III stolnik litewski Stanisław Antoni
Poniatowski, który niebawem zasiądzie on na tronie Polski jako Stanisław August, napisał
tekst pt. Anegdota historyczna (Anectdote historique). Anegdota była planem reform,
który kandydat do tronu chciał wysłać Katarzynie II – osobie, która w realiach II połowy
XVIII wieku decydowała o tym, kto zostanie królem Rzeczypospolitej. Memoriał ten
na szczęście nie dotarł do adresatki, której zależało na tym, żeby żadna pożyteczna reforma
państwa polsko-litewskiego nie została zrealizowana.
Tekst ten pokazuje poglądy Stanisława Augusta, które w zasadniczych zrębach
niezmiennie reprezentował przez całe swoje panowanie. Znajdowało się tam potępienie
liberum veto, krytyka wolnej elekcji, postulat włączenia średniej szlachty do aktywnego życia
politycznego itd. Poznanie tych postulatów, pozwoli lepiej zrozumieć to, co wydarzyło się
w okresie panowania ostatniego króla (1764-1795).
Rozalia Kosińska – Uwagi Dobrego Obywatela nad memoriałem
rosyjskim i pruskim
Pismo Uwagi Dobrego Obywatela nad memoriałem rosyjskim i pruskim...
to odpowiedź króla na akcję dyplomacji rosyjskiej i pruskiej zmierzającą do utrzymania
w Rzeczpospolitej źrenicy polskiej wolności. Wbrew przewidywaniom to nie sprawa
dysydencka stała się głównym przedmiotem obrad sejmu 1766 roku, ale właśnie problem
liberum veto. Zasadnicza walka toczyła się o projekt „Porządek traktowania skarbowych
materii” zgłoszony przez kanclerza Andrzeja Zamojskiego, który pozorne jedynie uściślał
zapis mówiący o tym, że w materiach zgłaszanych przez Komisje Skarbowe głosowanie
będzie się odbywać figura iudiciaria – co istotne, zawsze i we wszystkich kwestiach miano
w taki sposób głosować. Rewolucyjność tego zapisu dostrzegła zarówno opozycja w kraju,
jak i dyplomaci: rosyjski i pruski. W imieniu swoich władców Repnin i Benoît wystąpili
ze zdecydowanym sprzeciwem, żądając zabezpieczenia nienaruszalności liberum veto.
Uwagi dobrego obywatela... to wyraz rozdarcia króla. Stanisław August Poniatowski
w piśmie obnażył intencje rosyjskiego i pruskiego dworu, podkreślił straty i upokorzenia
jakie doświadczał naród w wyniku swojej bezsilności. Stawiał przed swoimi poddanymi
zasadnicze pytanie, czy mają się zgodzić na dyktat rosyjsko-pruski i tym samym na zawsze
pogrążyć się w marazmie? Wytacza szereg argumentów przeciwko uległości, z drugiej strony
zdawał sobie sprawę ze słabości militarnej kraju i z osamotnienia Rzeczypospolitej na arenie
międzynarodowej. Król nie udzielił jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytanie,
pozostawiając każdemu samodzielną decyzję. Dramat króla-reformatora, którego celem była
służba Ojczyźnie wyrażają słowa Wpędzić Ojczyznę w niewczesną odwagę, w nieszczęście
oczywiste, jest zawsze płochością naganną; utrzymanie honoru iej etiam ultimo discrimine
jest czasem powinnością. Ale czy ten jest casus teraźniejszy, w tym kwestyja, której decyzyi
każdy sejmujący nie w powolności albo przywiązaniu swoim szukać powinien, ale jedynie
w sumieniu swoim.
Małgorzata Mrugała – Królewska relacja o sejmie 1766 r.
Królewska relacja o sejmie 1766 r. przedstawia zdanie Stanisława Augusta na temat
prawdziwych powodów zerwania sejmu, których nie poznamy czytając diariusz sejmowy.
Tekst napisany przez króla po francusku, pozbawione tytułu i datacji, należy
do nieopublikowanych archiwaliów monarchy. Opisywany jest w nim projekt prawa, który
monarcha chciał przeformować na sejmie 1766 roku. Polegał on na wprowadzeniu zasady
głosowania większością na zebraniach sejmowych. Projekt ten jest świadectwem troski
Stanisława Augusta o stan państwa. Była to kwestia, o którą król walczył na sejmie
osamotniony, nie wsparli go nawet wujowie Czartoryscy – przywódcy Familii. Królewska
relacja o sejmie 1766 r. pozwala nie tylko poznać opinię króla o ważnych wydarzeniach
trwających w trakcie sejmu, (do których należy m.in. mowa przeciw dysydentom wygłoszona
przez biskupa krakowskiego Sołtyka, czy projekt gwarantujący nienaruszalność liberum veto
kuchmistrza Wielhorskiego), ale również zachowania czołowych uczestników pamiętnego
sejmu.
Piotr Skowroński – Suum Cuique
Suum Cuique (łac. każdemu, co mu się należy) jest tekstem, który Stanisław August
napisał podczas rekonwalescencji po zamachu konfederatów barskich 3 listopada 1771 roku.
Dzieło to, które król rozpowszechniał anonimowo, pokazywało przyczyny złego stanu
Rzeczypospolitej w przededniu pierwszego rozbioru. Żeby dokonać oceny stanu państwa,
Stanisław August sięgnął do momentu śmierci Zygmunta Augusta, który umierając
bezdzietnie, nie wyznaczył swojego następcy. W ten sposób rozpoczął się okres, w którym
to szlachta decydowała o tym, kto zasiądzie na tronie i obejmie rządy. Ostatni król Polski
upatrywał w tych elekcjach głównego źródła destabilizacji Rzeczypospolitej. Zupełną
anarchię i uzależnienie państwa od sąsiednich mocarstw (w szczególności Rosji) przyniósł
okres panowania Augusta II i Augusta III (1. poł. XVIII wieku). Król odmalowując epokę
władców z dynastii saskiej, zdaje sobie sprawę, że Familia, z której się wywodzi, także
nie była w tym czasie bez winy i także zbytnio angażowała się w walki frakcji politycznych,
ze szkodą dla kraju. Takie państwo zastał Stanisław August wstępując na tron, a kolejne lata
i pierwsze próby reform przyniosły skutki odwrotne do zamierzonych. Cały ten wywód,
poprzez wykazanie, że nikt nie jest bez winy, ma za zadanie skłonić społeczeństwo
Rzeczypospolitej do zarzucenia wzajemnych waśni i zjednoczenia się w celu uspokojenia
sytuacji w kraju.
Tadeusz Mroziuk – Reforma konstytucji
Okres Sejmu Wielkiego był traktowany przez elity osiemnastego wieku jako moment
w dziejach, kiedy możliwe było przeprowadzenie reformy państwa. Rosja zajęta wojną, nie
miała sił, żeby przeciwstawić się projektom konstytucyjnym sejmujących, a idee oświecenia
przyczyniły się do tego, aby duża część szlachty zaakceptowała proponowaną formę ustroju.
Jednak Ustawa rządowa, znana nam jako Konstytucja 3 Maja, jest efektem kompromisu
głównych twórców tego prawa: Stanisława Augusta, Ignacego Potockiego, Hugona Kołłątaja.
Tekst Reforma konstytucji jest autorskim projektem króla, który pokazuje o jakim
ustroju dla Rzeczypospolitej marzył Stanisław August. Z projektu dobrze widać stałość
poglądów króla, które przedstawił nam u zarania swojego panowania w Anegdocie
historycznej.
Aleksandra Antoniewicz – Zdanie o królu polskim
Zdanie o królu polskim to broszura wydana w styczniu 1793 roku Stanisław August
starannie przygotował ją do druku i rozpowszechnienia. Zdanie zostało wydane w Gdańsku
w wielkiej konspiracji, za pośrednictwem komisarza królewskiego Fryderyka Ernesta
Henninga. Broszura była odpowiedzią na zarzuty stawiane królowi przez propagandę
targowicką. Autor Zdania broni postępowania króla w czasie Sejmu Wielkiego, podkreśla
jego zasługi dla Rzeczypospolitej i opisuje realia działań wojennych 1792 roku. Warto
podkreślić, że broszura była stopniowo uzupełniana, w związku z rozwojem wypadków
w kraju. Zachowało się kilka rękopisów będących rozszerzoną wersją pierwodruku.