Stosunki polsko-etiopskie

Forum Politologiczne – Tom 3
INP UWM Olsztyn
2006
Degefe Gemechu
STOSUNKI POLSKO-ETIOPSKIE.
ZARYS PROBLEMATYKI
POLISH-ETHIOPIAN RELATIONS:
OUTLINE OF THE PROBLEM
Kontakty polsko-etiopskie maj¹ stosunkowo krótk¹ historiê; odleg³oœæ geograficzna, brak powi¹zañ politycznych, kulturalnych i handlowych spowodowa³y, ¿e bardziej o¿ywione stosunki oba kraje nawi¹za³y dopiero w XX wieku. Nie oznacza to jednak, ¿e wczeœniej
Etiopia nie by³a w Polsce znana. Odk¹d w XVI wieku Europa odkry³a chrzeœcijañsk¹ Etiopiê, tak¿e w polskich zbiorach bibliotecznych
odnaleŸæ mo¿na prace i wzmianki dotycz¹ce Etiopii.
Oprócz aspektów kulturalno-naukowych, znajomoœæ Etiopii pojawia³a siê tak¿e w kontekœcie politycznym, czego przyk³adem jest
zainteresowanie tym krajem króla Polski Jana Sobieskiego (XVII
wiek), pragn¹cego stworzyæ sojusz pañstw chrzeœcijañskich przeciwko Turcji. Potwierdzeniem tego zainteresowania jest depesza nuncjusza papieskiego Opizio Pallaviciniego do kardyna³a sekretarza
stanu Alderano Cybo wys³ana ze Lwowa 6 lipca 1686 roku1.
O¿ywienie kontaktów polsko-etiopskich, a tak¿e nawi¹zanie oficjalnych stosunków nast¹pi³o dopiero w XX wieku; kontakty te obejmowa³y wspó³pracê dyplomatyczn¹, polityczn¹, stosunki handlowe,
1
J. Mantel-Nieæko, Znajomoœæ Etiopii w dawnej Polsce i pocz¹tki etiopistyki polskiej, w: Szkice z dziejów orientalistyki polskiej, t. 2, PWN, Warszawa,
1969, s. 217.
Degefe Gemechu
174
a tak¿e wymianê naukowo-techniczn¹2. Mimo ¿e wspó³czeœnie bariery w postaci odleg³oœci geograficznej czy trudnoœci komunikacyjnych
nie maj¹ wiêkszego znaczenia, to rozwój obecnych relacji miêdzy
obydwoma krajami pozostawia pewien niedosyt. W skali kontynentu
afrykañskiego Etiopia jest trzecim pod wzglêdem liczby ludnoœci
pañstwem (72 mln ludzi)3; ma tak¿e znaczenie polityczne: w stolicy
Etiopii Addis Abebie mieœci³a siê siedziba Organizacji Jednoœci Afrykañskiej (OJA), a obecnie Unii Afrykañskiej (UA). Warto podkreœliæ,
¿e nale¿y odpowiednio doceniæ znaczenie i potencja³ tego kraju pod
wzglêdem interesów Polski.
Niniejszy artyku³ przedstawia ogólny zarys problematyki stosunków polsko-etiopskich od okresu miêdzywojennego do lat siedemdziesi¹tych XX wieku. Artyku³ nie wyczerpuje ca³oœci zagadnieñ
zwi¹zanych z kontaktami obu krajów, naœwietla jednak najwa¿niejsze obszary wspó³pracy oraz trudnoœci jej towarzysz¹ce.
Kontakty w okresie miêdzywojennym
Formalne kontakty miêdzy Polsk¹ a Etiopi¹ zosta³y nawi¹zane
w 1930 roku, z okazji uroczystoœci koronacyjnych cesarza Hajle
Selassje. Na uroczystoœci te przyby³ do Addis Abeby jako przedstawiciel Polski chargé d’affaires w Kairze, Józef Dzieduszycki. Dalszy
rozwój stosunków polsko-etiopskich nast¹pi³, kiedy pose³ Etiopii
w Pary¿u i Londynie, Bedironde Zelleke Aguedeon przyby³ do Warszawy w 1932 roku. Z kolei w 1933 roku do Addis Abeby wyjecha³
przedstawiciel Pañstwowego Instytutu Eksportowego, Bohdan Wojewódzki. W sprawozdaniu, jakie wys³a³ do poselstwa RP w Kairze,
B. Wojewódzki donosi³ o pomyœlnoœci jego misji, opisuj¹c ogromne
zainteresowanie etiopskich polityków zamiarem nawi¹zania wieloaspektowych kontaktów miêdzy obydwiema stronami.
2
Ibidem, s. 222.
Population, Development and Environment in Ethiopia, http://www.wilsoncenter.org/topics/pubs/ecspr10_specialreport.pdf.
3
Stosunki polsko-etiopskie. Zarys problematyki
175
Po spotkaniu z ministrem spraw zagranicznych w dniu 22 kwietnia 1934 roku pisa³, ¿e strona etiopska oczekuje z niecierpliwoœci¹
przyjazdu polskiego ministra pe³nomocnego.
W dniu 3 maja 1934 roku przeprowadzi³ 45 minutow¹ rozmowê
z cesarzem Hajle Selassie, któr¹ opisa³ w kolejnym raporcie:
„[...] stwierdzi³, ¿e Etiopia potrzebuje bardzo wielu rzeczy i wyrobów
europejskich i doda³, ¿e by³by bardzo zadowolony, gdyby mo¿na by³o
ustaliæ sta³y kontakt handlowy, do czego nale¿a³oby nawi¹zaæ normalne stosunki dyplomatyczne. Rozpytywa³ siê te¿ o polskich fachowców i mo¿liwoœci ich sprowadzenia. Doda³ te¿, ¿e do Polski ma
kompletne zaufanie. W ci¹gu dalszej rozmowy, detale której zakomunikuje Poselstwu osobiœcie, podkreœla³ parokrotnie ten swój przychylny i przyjazny stosunek do Polski, co, mam wra¿enie jest rzeczywistym stanem, gdy¿ wielokrotnie udawa³o mi siê stwierdziæ to
w rozmowach z innymi osobistoœciami i poszczególnymi ludŸmi”4.
Wed³ug Andrzeja Bartnickiego, raporty B. Wojewódzkiego przedstawiaj¹ jednostronnie sytuacjê wewnêtrzn¹ w Etiopii, nie daj¹c
pe³nego obrazu stanowiska rz¹du etiopskiego wobec Polski, gdy¿
opisywa³ on tylko pozytywne strony swoich misji, nie maj¹c dostatecznej wiedzy o miejscowych warunkach. Mimo to A. Bartnicki
potwierdza, ¿e w po³owie 1934 roku istnia³y realne mo¿liwoœci zacieœnienia stosunków politycznych i gospodarczych miêdzy Polsk¹
a Etiopi¹, do czego nie dosz³o z powodu dzia³añ strony polskiej. Ostatecznie misja B. Wojewódzkiego nie przynios³a owocnych rezultatów,
a on sam pod koniec 1934 roku zosta³ odwo³any ze stanowiska.
Strona etiopska kontynuowa³a starania o nawi¹zanie stosunków z Polsk¹. W drugiej po³owie 1934 roku pose³ etiopski w Pary¿u
Tekle Hawariat podj¹³ rozmowy z ambasadorem Polski we Francji,
Alfredem Ch³apowskim, natomiast przedstawiciel Haile Selassje
w Kairze, Georgis Ibrahim nawi¹za³ kontakty z Alfonsem Kul¹,
4 A. Bartnicki, Abisyñskie próby nawi¹zania stosunków z Polsk¹ w okresie
miêdzywojennym, „Przegl¹d Historyczny”, t. 54, 1971, s. 104.
176
Degefe Gemechu
polskim chargé d’affaires w Kairze. W listopadzie 1934 roku Georgis
Ibrahim w imieniu cesarza zaproponowa³, aby rz¹d polski wys³a³
misjê specjaln¹ do Etiopii celem rokowañ bezpoœrednich w sprawie
kontaktów politycznych i gospodarczych oraz zapewni³ o gotowoœci
sprowadzenia z Polski doradców politycznych, ekonomicznych
i wojskowych.
Powstaje tu zasadnicze pytanie, dlaczego cesarz Etiopii by³ tak
bardzo zainteresowany nawi¹zaniem stosunków politycznych i gospodarczych z Polsk¹?
Wed³ug A. Bartnickiego istnia³y ku temu konkretne powody. Po
pierwsze, wynika³o to z polityki zagranicznej rz¹du etiopskiego
d¹¿¹cego do oparcia siê pod wzglêdem politycznym i gospodarczym
na mniejszych pañstwach, a jednoczeœnie odgrywaj¹cych pewn¹ rolê
w polityce miêdzynarodowej. Po drugie, kraje takie jak Polska, nie
maj¹ce kolonii w Afryce i ¿adnych interesów w pobli¿u granic Etiopii, nie zagra¿a³y jej bezpieczeñstwu. I po trzecie Etiopia d¹¿y³a do
uniezale¿nienia siê od imperialistycznych mocarstw i zablokowania
mo¿liwoœci agresji ze strony W³och.
Inicjatywa nawi¹zania stosunków z Polska rozpoczêta w Pary¿u
przez stronê etiopsk¹ zakoñczy³a siê podpisaniem polsko-etiopskiego
„Traktatu przyjaŸni, handlowego i osiedleñczego” w grudniu 1934
roku. Tekst umowy zosta³ sporz¹dzony w jêzykach amharskim, polskim i francuskim, przy czym tekst napisany w jêzyku francuskim
mia³ rozstrzygaæ ewentualne rozbie¿noœci w interpretacji dokumentu. Traktat zawiera³ cztery artyku³y okreœlaj¹ce przyjazne i pokojowe stosunki miêdzy stronami. Ustalono powstanie wzajemnych przedstawicielstw dyplomatycznych i handlowych, ustanowiono równie¿
wzajemn¹ klauzulê najwy¿szego uprzywilejowania w dziedzinach
handlowej, celnej i osiedleñczej. Strony zgodzi³y siê na wymianê
dokumentów traktatu w Pary¿u. Datê wejœcia w ¿ycie traktatu
ustalono na miesi¹c od daty wymiany dokumentów ratyfikacyjnych,
a czas jego obowi¹zywania na rok. W razie braku sprzeciwu ka¿dej
ze stron, wa¿noœæ traktatu przed³u¿ana by³aby o kolejne okresy
Stosunki polsko-etiopskie. Zarys problematyki
177
roczne. Traktat zosta³ podpisany przez pos³a Etiopii w Pary¿u Tekle
Hawariata i ambasadora polskiego we Francji Alfreda Ch³apowskiego5. Tym samym ustanowiono stosunki konsularne miêdzy Polsk¹
a Etiopi¹. Warto tu zauwa¿yæ, ¿e w okresie miêdzywojennym jedynym poselstwem Drugiej Rzeczpospolitej w Afryce by³o utworzone
w 1928 roku poselstwo w Kairze, bêd¹ce jedn¹ z 28 polskich placówek dyplomatycznych na œwiecie (z czego 21 w Europie, 3 – w Ameryce i 3 – w Azji). Jak podaje Edward J. Pa³yga, nieco bardziej
rozbudowana by³a sieæ placówek konsularnych; w 1939 roku Polska
mia³a 70 przedstawicielstw zawodowych i 141 honorowych, z tego
w Afryce 1 zawodowe i 15 honorowych6.
Stosunki polsko-etiopskie w okresie konfliktu
etiopsko-w³oskiego
Nawi¹zanie stosunków polsko-etiopskich zakoñczone podpisaniem Traktatu PrzyjaŸni, handlowego i osiedleñczego nie zosta³o
niestety wprowadzone w ¿ycie. Strona polska ratyfikowa³a wprawdzie w po³owie 1935 roku traktat, nie dosz³o jednak do wymiany
dokumentów ratyfikacyjnych na skutek sprzeciwu polskiego MSZ,
które wypowiedzia³o siê tak¿e negatywnie w sprawie utworzenia
w stolicy Etiopii przedstawicielstwa dyplomatycznego. Wp³yw na
takie decyzje mia³ równie¿ konflikt w³osko-etiopski: 5 grudnia 1934
roku dosz³o do zbrojnego ataku W³och w miejscowoœci Ual-Ual. Etiopia
apelowa³a wówczas o pomoc do Ligi Narodów. Sprawa konfliktu
w³osko-etiopskiego mia³a zostaæ wpisana do porz¹dku obrad Rady
Ligi w styczniu 1935 roku. Strona polska podjê³a wówczas niezbyt
udan¹ próbê poparcia Etiopii. W pierwszej fazie konfliktu polski
MSZ zaj¹³ stanowisko wyczekuj¹ce, pocz¹tkowo dyskretnie popiera5
Ibidem, s. 105–107.
E.J. Pa³yga, Stosunki dyplomatyczno-konsularne Drugiej Rzeczpospolitej
z krajami Afryki, „Przegl¹d Orientalistyczny” 1973, nr 3 (87), s. 193–195.
6
Degefe Gemechu
178
j¹c Etiopiê. Jak pisa³ przewodnicz¹cy delegacji polskiej Tytus Komarnicki: „Otrzymawszy instrukcje Pana Ministra ewentualnego
poparcia Abisyñczyków w wypadku dyskusji nad ustalaniem porz¹dku dziennego Rady uda³em siê w przeddzieñ sesji do pana Pilottiego, w³oskiego zastêpcy Sekretarza Generalnego. W rozmowie prywatnej da³em mu do poznania, i¿ osobiœcie – z prawnego punktu
widzenia – uwa¿am telegram abisyñski za wystarczaj¹cy do wpisania skargi tego rz¹du na porz¹dek dzienny. Nastêpnego dnia przed
posiedzeniem Rady, podszed³ do mnie baron Aloisi, któremu pan
Pilotti musia³ zdaæ sprawê z naszej rozmowy, prosz¹c gor¹co, abym
nie wywo³ywa³ dyskusji na temat skargi abisyñskiej, obiecuj¹c w
zamian ze swej strony poparcie nas we wszystkich interesuj¹cych
nas kwestiach znajduj¹cych siê na porz¹dku dziennym Rady. Uwa¿a³em za konieczne obiecaæ panu Aloisiemu, ¿e zachowam w tej
sprawie rezerwê [«»»])”7. Postêpowanie T. Komarnickiego w tej kwestii, by³o, zdaniem A. Bartnickiego, posuniêciem taktycznym obliczonym na uzyskanie poparcia Ligi Narodów dla stanowiska Polski
w sprawach narodowoœciowych.
W styczniu 1935 roku sytuacja Etiopii na arenie miêdzynarodowej uleg³a znacznemu pogorszeniu; znaczenia nabra³y wiêc kontakty polsko-etiopskie. Etiopia d¹¿y³a do umocnienia i wprowadzenia
w ¿ycie nawi¹zanych kontaktów, wykorzystuj¹c ró¿ne mo¿liwoœci.
Do polskich przedstawicielstw w USA, W³oszech i Francji dop³ywa³y
informacje od wybitnego znawcy Etiopii, uczonego Jakuba Fajtlowicza, mieszkaj¹cego w Nowym Jorku. Jak donosi³ ambasador polski
w Pary¿u: „W drodze powrotnej z Abisynii do Ameryki odwiedzi³
mnie p. dr Jacques Faitlovitch, Executive Director of the American
Pro-Falasha Committee [...] Pan Faitlovitch by³ przyjêtym przez
cesarza Abisynii, który mu wyrazi³ radoœæ z powodu zawartego
z nami traktatu, lecz który jednoczeœnie zaznaczy³ pragnienie, by
traktat ten zosta³ jak najprêdzej w ¿ycie wprowadzonym [...]”8.
7
8
A. Bartnicki, op.cit., s. 106.
Ibidem, s. 108.
Stosunki polsko-etiopskie. Zarys problematyki
179
Jak ju¿ wczeœniej wspomniano, polskie MSZ sprzeciwi³o siê
wymianie dokumentów ratyfikacyjnych; tak¿e inne próby nawi¹zania wspó³pracy w innych dziedzinach (m.in. wprowadzenia na rynek
etiopski wyrobów polskiego przemys³u wojennego w zamian za kawê
czy przys³ania do Addis Abeby misji lotniczej w celach instruktorskich) by³ torpedowane i blokowane przez stronê polsk¹. Ostatecznie Polska mimo pocz¹tkowo umiarkowanego stanowiska wobec
konfliktu w³osko-etiopskiego przyjê³a postawê zdecydowanie prow³osk¹. W 1937 roku dokonano zmiany zasiêgu kompetencji Konsulatu
Generalnego RP w Rzymie na terytorium Etiopii, co oznacza³o uznanie ze strony Polski zajêcia Etiopii przez W³ochy. W konsekwencji
zrozumia³a by³a niechêæ Addis Abeby wobec rz¹du Drugiej Rzeczypospolitej. Jak cytuje E.J. Pa³yga, „[...] kroki przedsiêwziête przez
rz¹d na emigracji, aby nawi¹zaæ stosunki z Hajle Selassje wkrótce
po jego powrocie do Addis Abeby, spotka³y siê fin ou non recevoir, tj.
z dyplomatycznym milczeniem”9.
Stosunki polsko-etiopskie po II wojnie œwiatowej
Stosunki dyplomatyczne miêdzy Polska a Etiopi¹ zosta³y wznowione w roku 1947. Do 1960 roku przedstawiciele Polski w Kairze
byli jednoczeœnie akredytowani w Addis Abebie. W maju 1960 roku
otworzono Biuro Attaché Handlowego w Addis Abebie, a w paŸdzierniku tego¿ roku – Poselstwo PRL z chargé d’affaires. Rok póŸniej
poselstwa podniesiono do rangi ambasad.
Latem 1963 roku wycofano z Etiopii personel MSZ, pozostawiaj¹c radcê handlowego jako chargé d’affaires. Jednak¿e po utworzeniu w Addis Abebie siedziby Organizacji Jednoœci Afrykañskiej oraz
Afrykañskiej Komisji Ekonomicznej dostrze¿ono rosn¹c¹ rolê Etiopii
w politycznym ¿yciu Afryki oraz perspektywê rozwoju stosunków
9
E.J. Pa³yga, op. cit., s. 196.
180
Degefe Gemechu
polsko-etiopskich; w zwi¹zku z tym wkrótce przywrócono pe³n¹ obsadê
placówki z ambasadorem oraz pierwszym i drugim sekretarzami10.
Polityczn¹ wspó³pracê polsko-etiopsk¹ w okresie PRL cechowa³a
du¿a zgodnoœæ pogl¹dów co do koniecznoœci dzia³ania na rzecz odprê¿enia miêdzynarodowego oraz metod jego osi¹gniêcia. Wymieniæ
tu mo¿na poparcie przez Polskê etiopskiej inicjatywy w sprawie
zakazu u¿ycia broni atomowej, która to inicjatywa zg³oszona zosta³a
na XVI Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ i dyskutowana na Konferencji Rozbrojeniowej w Genewie oraz zg³oszonej przez Etiopiê
rezolucji o uznanie Afryki za strefê bezatomow¹.
Kolejnym elementem zbie¿nych pogl¹dów w dziedzinie politycznej by³ stosunek Polski i Etiopii wobec kolonializmu i neokolonializmu. Oba kraje, bêd¹c cz³onkami Komitetu ds. Dekolonizacji, pragnê³y doprowadziæ do ca³kowitej likwidacji kolonializmu i neokolonializmu we wszelkich jego formach i przejawach. W czasie obrad
Komitetu delegacje obu krajów potêpi³y terror stosowany w koloniach portugalskich oraz dyskryminacjê rasow¹ w Republice Po³udniowej Afryki.
Pomimo chwilowych za³amañ w kszta³towaniu siê stosunków
polsko-etiopskich (np. w 1950 roku Polska g³osowa³a w ONZ przeciwko przy³¹czeniu Erytrei do Etiopii, co och³odzi³o nieco stosunki
miêdzy obydwoma krajami), wspó³praca polsko-etiopska rozwija³a
siê w atmosferze przyjaŸni. Polscy dyplomaci zawsze byli chêtnie
przyjmowani w Addis Abebie. Cesarz Hajle Selassje czêsto dawa³
wyraz zainteresowaniu wspó³prac¹ obu krajów; przyk³adem tego mo¿e
byæ spotkanie zainicjowane przez samego cesarza z delegacj¹ polsk¹
podczas pobytu na pogrzebie Johnna F. Kennedy’iego w Waszyngtonie. Du¿e znaczenie dla rozwoju stosunków polsko-etiopskich mia³a
wizyta cesarza Hajle Selassje I w Polsce w dniach 17–20 wrzeœnia
1964 roku. Podczas pobytu cesarza w Polsce wymieniono pogl¹dy
10 Etiopia. Materia³y informacyjne. Stosunki polsko-etiopskie, Archiwum
Ministerstwa Spraw Zagranicznych [dalej: A MSZ], D.V. 58/70, W-1, s. 48.
Stosunki polsko-etiopskie. Zarys problematyki
181
dotycz¹ce wielu zagadnieñ miêdzynarodowych. Strona polska przedstawi³a stanowisko w kwestii niemieckiej, stosunek wobec polityki
RFN, przedstawiono równie¿ konkretne inicjatywy pokojowe. Cesarz w swoich wypowiedziach stwierdzi³, ¿e „w czasie ciê¿kich dni
wojny sympatie Etiopii by³y po stronie Polski”11. Hajle Selassje przedstawi³ tak¿e w³asny pogl¹d dotycz¹cy konfliktu etiopsko-somalijskiego, bêd¹cego jego zdaniem wynikiem „machinacji imperializmu”12.
W wyniku rozmów uzgodniono równie¿ wys³anie do Etiopii polskiej misji ekonomicznej, której zadaniem mia³oby byæ przygotowanie gruntu do zawarcia umowy handlowej i kredytowej oraz formy
wykorzystania kredytu. Podjêto równie¿ temat wymiany naukowej:
uzgodniono, ¿e ambasador PRL w Addis Abebie zajmie siê spraw¹
zaanga¿owania polskich profesorów przez Uniwersytet w Addis
Abebie. Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e mimo podjêtych porozumieñ ich
realizacja nie przebiega³a sprawnie. Znaczenie tu zapewne mia³y
wytyczne tzw. pracy politycznej, k³ad¹ce znacznie wiêkszy nacisk na
realizowanie polityki ni¿ konkretnych dzia³añ. Wyrazem tego mog¹
byæ treœci zawarte w materia³ach opracowanych przez ówczesnego
ambasadora PRL w Etiopii, W³adys³awa Rólskiego. Pisze on m.in.
o takich zadaniach jak pozyskanie zrozumienia i poparcia rz¹du
Etiopii dla podstawowych za³o¿eñ i ¿ywotnych interesów naszej
polityki miêdzynarodowej; zacieœnienie wspó³pracy w ramach organizacji miêdzynarodowych, zw³aszcza ONZ; popieranie i wykorzystywanie wszystkich inicjatyw i gestów Etiopii zmierzaj¹cych do podkreœlenia samodzielnoœci swej polityki i wyrwania siê z pod dominuj¹cego wp³ywu Stanów Zjednoczonych; o¿ywienie kontaktów politycznych i wytwarzanie przychylnej atmosfery politycznej dla szerszej wspó³pracy miêdzy obu krajami13.
11
Ibidem, s. 49.
Ibidem.
13 W. Rólski, Ambasador PRL w Etiopii. Uwagi na temat polityki zagranicznej, sytuacji wewnêtrznej i gospodarczej, stosunków polsko-etiopskich oraz
perspektyw pracy Ambasady PRL w Addis Abebie, A MSZ, D.V 18/73, W-1, s. 11-13.
12
Degefe Gemechu
182
Stosunki handlowe
Wed³ug dokumentów MSZ14, przed II wojn¹ œwiatow¹ Polska
eksportowa³a do Etiopii niewielk¹ iloœæ cukru oraz wyrobów w³ókienniczych, importuj¹c z Etiopii skóry oraz artyku³y pochodzenia
roœlinnego.
W okresie powojennym nast¹pi³ wzrost wymiany handlowej
miedzy obydwoma krajami, co ilustruje nastêpuj¹ce zastawienie:
Tabela 1
Wartoœæ eksportu z Polski do Etiopii w tys. z³ dewizowych
K ra j
p o c h o d z en ia
Wiel k o œ æ
p ro d u k c j i
(t y s . t o n )
Ud z ia ³ %
w œ w ia to w ej
p ro d u k c j i
1. Codelco Chile
Chile
1671
12,14%
2. Phelps Dodge Corporation
USA
992
7,21%
3. BHP Billiton Group
Australia
939
6,82%
4. Rio Tinto Group
Wielka
Brytania
885
6,43%
Meksyk
664
4,83%
RPA
644
4,68%
Po lsk a
467
3 ,3 9 %
USA
440
3,20%
Lp.
F i rm a
5. Grupo Mexico S.A. de CV
6. Anglo American Plc.
7 . K G H M P o l s k a M i e d Ÿ S .A .
Freeport-McMoRanCopper
8.
& Gold Inc.
9. Norilsk Nikel Group
10. Strata Group
Rosja
424
3,08%
Szwajcaria
381
2,77%
6 253
45,44%
R a z em
13 760
1 0 0 ,0 0 %
11. Pozostali producenci
ród³o: Etiopia. Materia³y informacyjne. Polsko-etiopskie stosunki handlowe,
A MSZ, D.V 58/70 W-1, s. 50.
Eksport do Etiopii obejmowa³ g³ównie ró¿nego rodzaju narzêdzia, tkaniny i konfekcje, naczynia emaliowane i ocynkowane, cement, materia³y piœmienne i papier; niewiele natomiast importowa14
s. 50.
Etiopia. Materia³y informacyjne. Polsko-etiopskie stosunki handlowe...,
Stosunki polsko-etiopskie. Zarys problematyki
183
no z Etiopii – jak podaj¹ Ÿród³a, w 1964 roku zakupiono jedynie
niewielk¹ iloœæ olejku eterycznego15.
W ocenie ówczesnych w³adz PRL, rozwój i perspektywy eksportu do Etiopii rysowa³y siê pomyœlnie, na przyk³ad kwotê obrotu na
rok 1966 oceniono na 6 mln z³ dewizowych.
Eksport do Etiopii móg³ rozwijaæ siê dziêki sprzyjaj¹cym warunkom:
– eksport do Etiopii towarów polskich bez obowi¹zku zakupu
towarów etiopskich;
– brak kontroli pañstwa handlu zagranicznego i wewnêtrznego
w zakresie eksportu;
– p³atnoœci dokonywane dewizami.
Mniej korzystnie rozwija³ siê natomiast eksport inwestycyjny.
W tym zakresie nie osi¹gano zamierzonych rezultatów, przede wszystkim z powodu braku w Etiopii odpowiednich pañstwowych œrodków
finansowych na prowadzenie inwestycji. Dodatkowym problemem
by³o opanowanie rynku inwestycyjnego przez firmy angielskie, niemieckie i w³oskie16.
Nie mniej jednak, poza sektorem inwestycyjnym, eksport do
Etiopii wzrasta³ w szybkim tempie i w 1968 roku wyniós³ 3 381 tys.
z³ dewizowych i wzrós³ w stosunku do roku 1967 o 172 tys. z³, a do
roku 1966 – o 538 tys. z³ dewizowych.
Polska by³a zainteresowana umacnianiem swojej pozycji na rynku etiopskim, dlatego te¿ zwracano uwagê na konicznoœæ rozeznania
rynku, dotarcia do drugo- i trzecioplanowych odbiorców i agentów,
a tak¿e wiêkszej pomocy i nadzoru kontrahentów i agentów mniej
doœwiadczonych w poruszaniu siê na rynku etiopskim.
W³adze, bior¹c pod uwagê realne mo¿liwoœci rozwoju stosunków
gospodarczych z Etiopi¹, opracowa³y wytyczne dla realizacji tego
rodzaju kontaktów; wytyczne te obejmowa³y takie kwestie jak:
15
16
Ibidem.
Ibidem, s. 50–51.
Degefe Gemechu
184
– zabieganie o dalsze kontrakty w zakresie inwestycji, gdy¿ takie
transakcje mog¹ zapewniæ trwa³e istnienie na rynku etiopskim, g³ównie w przemyœle rolno-spo¿ywczym, budowy i wyposa¿enia rzeŸni,
m³ynów, garbarni itp.;
– utworzenie Spó³ki Polsko-Etiopskiej w celu poszerzenia eksportu;
– eksportowanie specjalistów polskich za poœrednictwem CHZ
Polservice, czego przyk³adem mo¿e byæ przygotowywanie wyjazdu
geologa górniczego, prof. Józefa Poborskiego, który oprócz pracy na
Uniwersytecie w Addis Abebie mia³ pe³niæ role rzeczoznawcy i doradcy rz¹du etiopskiego w zakresie eksploatacji surowców do przemys³u chemicznego. Pomys³ ten by³ zwi¹zany z perspektyw¹ eksportu do Etiopii us³ug w zakresie budowy kopalñ i zak³adów przeróbki
mineralnej oraz maszyn i urz¹dzeñ;
– zaanga¿owanie do pomocy Ambasady PRL w Etiopii w dziedzinie rozwoju stosunków gospodarczych oraz ekspertów polskich
pracuj¹cych w Afrykañskiej Komisji Gospodarczej ONZ, FAO oraz
Ministerstwie Przemys³u i Handlu Etiopii; uwa¿ano, ¿e wykorzystanie ich doœwiadczeñ i wiedzy sprzyjaæ bêdzie rozwojowi stosunków
handlowych17.
Jak podaje raport Ambasadora Jana Krzywickiego wys³any do
Departamentu V MSZ w dniu 15 marca 1969 roku, w Etiopii przebywa³o 21 polskich specjalistów:
– 11 osób przy budowie i administracji fabryki narzêdzi;
– 3 osoby na kontraktach zwi¹zanych z obs³ug¹ sprzedanych
przez Polskê maszyn tekstylnych;
– 3 osoby w Afrykañskiej Komisji Gospodarczej ONZ;
– 1 ekspert w Ministerstwie Przemys³u i Handlu;
– 1 ekspert FAO;
– 1 ekspert UNDP;
– 1 wyk³adowca na Uniwersytecie w Addis Abebie.
17
W. Rólski, Ambasador PRL w Etiopii..., s. 13–16.
Stosunki polsko-etiopskie. Zarys problematyki
185
W 1969 roku podjêto równie¿ dzia³ania na rzecz eksportu inwestycyjnego; zaplanowano zakoñczenie budowy fabryki narzêdzi (budowa ta by³a g³ówn¹ inwestycj¹ polsk¹ w Etiopii o wartoœci ok. 3 mln
dolarów etiopskich), finalizowano równie¿ rozmowy na temat rozbudowy fabryki i produkcji galanterii budowlanej oraz eksportu
i ewentualnej produkcji farmaceutyków. Strona etiopska z³o¿y³a szereg dalszych propozycji poczynienia na jej terytorium inwestycji, nie
wszystkie jednak dosz³y do skutku.
Prowadzono równie¿ badania op³acalnoœci ekonomicznej importu niektórych towarów, np. skór czy kawy18.
Stosunki naukowo-kulturalne
Umowa o wspó³pracy kulturalnej z Etiopi¹ zosta³a podpisana
w 1965 roku, jednak¿e strona etiopska nie ratyfikowa³a jej19. Wspó³praca naukowa ogranicza³a siê w zasadzie do przyjmowania studentów na studia wy¿sze w Polsce:
– w roku 1961 przyjêto 2 kandydatów;
– w roku 1963 – 6 kandydatów;
– w roku 1963 – 16 kandydatów;
– w roku 1964 – 15 kandydatów oraz 5 stypendystów ONZ;
– w roku 1965 - 20 kandydatów20.
Ponadto po wojnie kilkakrotnie przebywa³ w Etiopii prof. Stefan
Strelcyn, który wyda³ publikacjê pt. Mission Scientifique en Etiopie21.
Pewne o¿ywienie w zakresie wspó³pracy kulturalno-naukowej
nast¹pi³o w roku 1968 i na prze³omie 1968/1969. Mia³a wtedy miej18 Raport Ambasadora PRL w Etiopii, J. Krzywickiego przes³any
15.03.1969 roku do Departamentu V MSZ, A MSZ, D.V 18/73 W-1, s. 18–19.
19 W. Rólski, Uwagi na temat polityki zagranicznej…, s. 16.
20 Sprawozdanie z dzia³alnoœci Ambasady PRL w Addis Abebie za czas od
1 lipca 1963 roku do grudnia 1964 roku oraz stosunków polsko-etiopskich,
A MSZ, D.V 55/70 W-2, s.2.
21 Ibidem.
Degefe Gemechu
186
sce wizyta polskich alpinistów w Etiopii; prowadzona by³a równie¿
akcja propagandowa zwi¹zana z 25-leciem PRL-u. Ukaza³o siê wówczas w prasie etiopskiej wiele artyku³ów o Polsce (w 1968 roku ok.
30., podobna liczba – w styczniu i lutym 1969 roku). Ambasada PRL
do akcji tej wykorzystywa³a równie¿ takie wydarzenia jak udzia³
polskich filmów w festiwalu filmowym czy te¿ pobyt w Etiopii ró¿nych osobistoœci i delegacji z Polski22. Ambasada organizowa³a równie¿ cotygodniowe spotkania kulturalno-towarzyskie z udzia³em
spo³ecznoœci polskiej w Addis Abebie czy te¿ okolicznoœciowe projekcje filmów skierowane przede wszystkim do m³odzie¿y szkolnej
i akademickiej w stolicy Etiopii23.
BIBLIOGRAFIA
Bartnicki A., Abisyñskie próby nawi¹zania stosunków z Polsk¹ w okresie
miêdzywojennym, „Przegl¹d Historyczny”, t. 54, 1971.
Etiopia. Materia³y informacyjne. Stosunki polsko-etiopskie, Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, D.V. 58/70, W-1.
Mantel-Nieæko J., Znajomoœæ Etiopii w dawnej Polsce i pocz¹tki etiopistyki
polskiej, Szkice z dziejów orientalistyki polskiej, t. 2, Warszawa 1969.
Pa³yga E. J., Stosunki dyplomatyczno-konsularne Drugiej Rzeczpospolitej
z krajami Afryki, „Przegl¹d Orientalistyczny” 1973, nr 3(87).
Rólski W., Ambasador PRL w Etiopii, Uwagi na temat polityki zagranicznej,
sytuacji wewnêtrznej i gospodarczej, stosunków polsko-etiopskich oraz
perspektyw pracy Ambasady PRL w Addis Abebie, Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, D.V 18/73, W-1.
Raport Ambasadora PRL w Etiopii, J. Krzywickiego przes³any 15.03.1969
roku do Departamentu V MSZ, Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, D.V 18/73 W-1.
Sprawozdanie organizacyjno-kadrowe Ambasady PRL w Addis Abebie za rok
1969, Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, D.V 25/74 W-1.
22
Raport Ambasadora PRL w Etiopii..., s. 19–20.
Sprawozdanie organizacyjno-kadrowe Ambasady PRL w Addis Abebie za
rok 1969, A MSZ, D.V 25/74 W-1, s. 6.
23
Stosunki polsko-etiopskie. Zarys problematyki
187
Sprawozdanie z dzia³alnoœci Ambasady PRL w Addis Abebie za czas od
1 lipca 1963 roku do grudnia 1964 roku oraz stosunków polsko-etiopskich, Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, D.V 55/70 W-2.
POLISH-ETHIOPIAN RELATIONS:
OUTLINE OF THE PROBLEM
SUMMARY
This article examines the Polish-Ethiopian historical relations
and problems appeared in the course of their relations. The article
mainly refers to the process of efforts made to establish diplomatic,
political, scientific, cultural and trade relations between the two
countries to the end of 1960s. In the past, these relations were
determined by the barrier of geographical distance as well as the
lack of common interests of both countries.
Even though, now days when the problem of distance does not
appear as the major factor for multilateral relations between both
countries, still the Polish-Ethiopian relations can be considered as
unsatisfactory.
The earlier contacts can be traced back to the period of the
reign of king Jan Sobieski, who in the 17th century tried to establish the alliance of Christian countries against Turkey. Ethiopia
was one of the countries he considered to contact for this purpose.
The modern contacts and diplomatic relations started in 1930
during the coronation of Emperor Haile Sellasie I. During the Second World War, the Ethio-Italian conflict and pro Italian stand
taken by Poland, led to the deterioration of Polish-Ethiopian relations. The diplomatic relation was renewed after the end of the Second World War. Even though different obstacles occurred in bilateral
relations, and the achievements of the goals were not so satisfactory,
both parties were determined to maintain their relations.