Teoria a praktyka na linii UE Rosja

Relacje: Rosja - UE
Autor: Tomasz Niedziółka - ekspert fundacji Amicus Europae ds. polityki gospodarczej
Unii Europejskiej
(„Energia Gigawat” – 10/2011)
Rosja oraz Unia Europejska to dwa podmioty, które w sposób naturalny skazane są na
wzajemne współistnienie tak w sensie politycznym, jak i gospodarczym. Wynika to z
wzajemnych uwarunkowań każdego z sąsiadów.
Federacja Rosyjska jest trzecim co do wielkości spośród wszystkich partnerów
handlowych Unii Europejskiej. Współpraca w zakresie energii stanowi aż 65% wymiany
gospodarczej po stronie UE. Rosja jest przy tym największym eksporterem ropy
naftowej, gazu ziemnego, uranu oraz węgla do Unii Europejskiej. Szacuje się, że ok 24 %
wszystkich unijnych dostaw gazu pochodzi z Rosji. Z drugiej strony kraje Unii
Europejskiej są największym partnerem handlowym Rosji. Wedle istniejących
szacunków 45% importu Rosji pochodzi właśnie z UE, a 55% eksportu Rosji trafia do
Unii. Ponadto do UE trafia 88% rosyjskiego eksportu ropy, 70% gazu oraz 50% węgla
kamiennego. Podsumowując, eksport surowców do UE stanowi 40% wpływów
rosyjskiego budżetu, a inwestycje Unii Europejskiej stanowią 80% inwestycji
zagranicznych w Rosji.
Rozmowy
Zdając sobie sprawę z wzajemnych zależności UE oraz Rosja zainicjowały
sformalizowany dialog, mający na celu usystematyzowanie poszczególnych sfer
wzajemnej współpracy. Szczególnie intensywnie rozwijał się w ciągu ostatnich lat dialog
w sferze energetyki.
Przez ostatnie dziesięć lat toczył się instytucjonalny dialog pomiędzy
przedstawionymi wyżej partnerami. Analizując rozmowy pomiędzy Rosją a Unią
Europejską na temat energetyki w ciągu ostatnich lat zauważyć można, że toczyły się one
niejako równolegle oraz w kontraście do praktycznych działań, podejmowanych przez
każdą z jego stron.
Formalne rozmowy pomiędzy Rosją a Unią Europejską rozpoczęły się już w 2000
roku. Podczas szczytu, który odbył się w Paryżu postanowiono rozpocząć
sformalizowany dialog, obejmujący obszar energetyki w różnych jego aspektach. Po
pierwszym roku wzajemnych rozmów zaprezentowany został raport, który
podsumowywał dotychczasowe osiągnięcia.
1
Analizując to, co udało się osiągnąć w pierwszym roku wzajemnej kooperacji
należy stwierdzić, iż udało się ustalić i zawęzić pewne priorytety, wokół których powinny
toczyć się dalsze rozmowy. Kwestiami które wymagały dalszego uszczegółowienia
okazały się być: stan prawny, transport energii, bezpieczeństwo, a także prawna
ochrona dostawców energii. Znamiennym wnioskiem zawartym w analizowanym
raporcie stało się uznanie za wspólny interes obydwu stron niektórych kanałów dostaw
energii do Europy.
W ciągu kolejnych lat powstawały grupy robocze oraz liczne grupy tematyczne,
wokół których skupiała się dyskusja w kwestiach energetycznych pomiędzy UE a Rosją.
Jednym z bardziej interesujących wniosków jednej z grup roboczych, było uznanie
projektu gazociągu Nord Stream za priorytetowy dla Unii Europejskiej. W ostatnim
czasie stanowisko Unii wobec tego projektu uległo zmianie, ponieważ ma on szanse stać
się jedynie jednym z wielu kanałów dostaw energii do Europy. Nie mniej jednak w toku
dialogu energetycznego pomiędzy Rosją, a UE projekt ten zyskał na pewnym jego etapie
status priorytetowego.
Działania
Dyskusja na temat warunków współpracy toczyła się jednak niejako obok
praktyki faktycznych działań. Warto bowiem pamiętać, że projekty gazociągów Nord
Stream oraz South Stream doprowadzane były do fazy finalnej nie poprzez odgórne
ustalenia czy rozmowy prowadzone z Unią Europejską, ale dzięki indywidualnym
pertraktacjom prowadzonych przez Rosję z poszczególnymi krajami, przez tereny
których przebiegać miała nitka gazociągu. Jednym z bardziej medialnych przykładów
tego rodzaju działalności stały się pertraktacje z rządem Gerharda Schroedera, który
następnie zatrudniony został przez Rosjan w spółce Nord Stream.
Analizując dotychczasową teorię oraz praktykę wzajemnych relacji na polu
energetyki pomiędzy Rosją a UE warto zastanowić się nad nimi przez pryzmat
opublikowanego w ostatnim czasie raportu, podsumowującego dziesięć lat dialogu
energetycznego po obu stronach.
W omawianym raporcie stwierdzono m.in., że 10 lat wzajemnego dialogu
przyczyniło się do lepszego zrozumienia funkcjonowania poszczególnych rynków. Udało
się dzięki niemu rozwiązać także problemy rosyjskich przedsiębiorstw na rynku
europejskim. Dialog stworzył także ścieżkę dla europejskich przedsiębiorstw starających
się wejść na rynek rosyjski. Dialog pozwolił również na wyjaśnienie nieporozumień oraz
znalezienie rozwiązań.
Na podstawie pobieżnej analizy tego rodzaju twierdzeń dojść można do wniosku,
iż mają one dość ogólny charakter. Nie nawiązują one także do praktyki działań
poszczególnych stron wciągu ostatnich lat. Twierdzenia te wydają się więc być jedynie
dyplomatycznymi hasłami, które w wyważony sposób odnoszą się do dekady
wzajemnych rozmów.
2
Tym samym dojść można do wniosku, że rozmowy prowadzone były niejako w
celu utrzymania poprawnych politycznie stosunków. Ich praktyczne efekty nie były
natomiast w polu zainteresowań żadnej ze stron dialogu.
W ciągu ostatnich lat Unia Europejska w mniej lub bardziej dynamiczny sposób
dążyła do uniezależnienia się od dostaw energii z Federacji Rosyjskiej. Rosja natomiast
dążyła do zwiększenia swojego udziału w unijnym rynku energii. Działania obydwu
praktyce były więc względem siebie przeciwstawne. Różnica polegała jednak na doborze
środków, służących realizacji swoich celów.
Unia Europejska działa bowiem jako jednolity mechanizm,
dokonywać strategicznych decyzji, które skutkowałyby wspólnymi dla
wszystkich jej państw efektami. Temu właśnie celowi służyło m.in. unijne
gazociągu Nabucco oraz innych kanałów oraz źródeł dostaw energii
alternatywnych w stosunku do dostaw rosyjskich.
starając się
całej Unii i
wsparcie dla
do Europy,
Rosja natomiast, dążąc do realizacji swoich faktycznych, a nie tylko
dyplomatycznych celów, starała się rozmawiać z poszczególnymi państwami
członkowskimi Unii, przekonując je do swoich racji.
Z drugiej strony, Unia Europejska w wymiarze instytucjonalnym starała się
dyscyplinować swoje państwa członkowskie do nie podejmowania działań, które mogą
okazać się niekorzystne z punktu widzenia Unii jako całości. Poszczególne państwa,
działały często jednak w sposób partykularny, decydując się na współpracę z Federacją
Rosyjską w imię doraźnych korzyści oraz kontraktów, na mocy których stawały się one
administratorami odcinków gazociągu, ułożonego na ich terenie. Ostateczny efekt tego
rodzaju przeciągania poszczególnych państw Unii na swoją stronę przez Rosję jest
ogólnie znany. Gazociągi Nord Stream oraz South Stram są dzisiaj na ukończeniu.
Skutki
Obserwując reakcję Unii na opisany wyżej stan rzeczy dojść można do wniosku,
iż dopiero w końcowym okresie dziesięcioletniego dialogu energetycznego z Rosją
zorientowała się ona, iż rozmowy prowadzone z nią przez Rosję nie idą w parze z jej
realnymi działaniami. Tego rodzaju wniosek należy jednak uznać za zbyt
powierzchowny, ponieważ to, w jaki sposób Unia Europejska reagowała na działania
swojego wschodniego partnera było często wypadkową tego, jakiego rodzaju grupa
państw odgrywała w danym momencie w Unii kluczową rolę.
Przez większość czasu prowadzonego z Rosją dialogu energetycznego Unia
Europejska nie posiadała także skutecznych narzędzi, które pozwoliłyby jej na odgórne
nakłonienie państw członkowskich do wewnątrzunijnej samodyscypliny. Padały co
pewne koncepcje, takie projekt Europejskiej Wspólnoty Energetycznej, który w dalszej
3
perspektywie ma szansę odegrać w Unii istotną rolę w tym zakresie. Nie mniej jednak do
wdrożenia pozostało zapewne jeszcze wiele czasu.
Istotnym przyśpieszeniem w kwestii budowania swojej energetycznej
stało się opracowanie Nowej Strategii Energetycznej. Dokument ten zakłada stworzenie
2020 wewnątrzunijnej zintegrowanej sieci energetycznej i gazowej. Dzięki temu
państwa członkowskie przyłączone do sieci korzystały będą z tych kanałów oraz źródeł
dostaw energii do Europy, do których nie są bezpośrednio przyłączone, korzystając z
jedynie dzięki wewnątrzunijnej sieci. Dzięki tego rodzaju rozwiązaniu Federacja
stanie się jedynie jednym z wielu dostawców energii do Europy.
Podsumowując dziesięcioletni okres dialogu energetycznego Rosji oraz Unii
Europejskiej dojść można do wniosku, że toczył się on obok, równolegle w stosunku do
faktycznie podejmowanych działań. Działania te, w początkowym okresie dialogu
podejmowane były jedynie przez stronę rosyjską, która sukcesywnie zmierzała do
zwiększenia swojego udziału w unijnym rynku energii. Unia Europejska przeszła
natomiast do słów do czynów dopiero w końcowym etapie wspólnych rozmów.
Dziesięć lat dialogu energetycznego jawi się więc jako okres, który z pożytkiem
siebie wykorzystała w sposób praktyczny jedynie strona rosyjska. Unia Europejska
natomiast jedynie cenne doświadczenia, które pomogły jej wyciągnąć pewne istotne
które mogą pomóc jej w prowadzeniu dalszych, faktycznych, a nie tylko teoretycznych
działań w relacjach z innymi dostawcami energii do Europy.
4