program gospodarowania rolniczymi zasobami wodnymi na lata 2007

KUJAWSKO – POMORSKI ZARZĄD MELIORACJI
I URZĄDZEŃ WODNYCH
WE WŁOCŁAWKU
PROGRAM GOSPODAROWANIA
ROLNICZYMI ZASOBAMI WODNYMI
NA LATA 2007 - 2015
Opracował:
Zespół pracowników KPZMiUW
WŁOCŁAWEK, LIPIEC 2005
SPIS TREŚCI
WSTĘP………………………………………………………………………………….str. 2
I. Realizacja zadań z zakresu gospodarowania zasobami wodnymi…………str. 3
II. Uwarunkowania zewnętrzne oraz wewnętrzne opracowania
Programu……………………………………………………………….…..……..str. 5
1. Uwarunkowania zewnętrzne…………………………………………. str. 5
1.1.
Program… w odniesieniu do polityki rządowej oraz regionalnej
w zakresie programowania na lata 2007 2013…………………………str. 5
1.1.1. Wnioski z analizy strategicznych dokumentów
rządowych……………………………………………………. str. 6
1.1.2. Wnioski z analizy strategicznych dokumentów
regionalnych………………………………….……………… str. 7
1.2.
Wpływ procesów integracji europejskiej na przestrzeń
regionów…………………………………………………………..…….….str.9
2. Uwarunkowania wewnętrzne………………………….………………str. 10
2.1.
Diagnoza województwa kujawsko – pomorskiego………………..…...str. 11
2.2.
Stan ewidencyjny i ocena stanu technicznego urządzeń
melioracji wodnych……………………………….…………….…………str. 15
2.2.1. Mała retencja wodna …………………………………..……str. 16
2.2.2. Ochrona przeciwpowodziowa ………………………...……str. 16
2.2.3. Melioracje szczegółowe……………………………………..str. 17
III. Obszary problemowe związane z gospodarką wodną………………………str. 18
IV. Cele i priorytety Programu………………………………………………………str. 18
V. Wdrażanie Programu…………………………………………………………….str. 19
5.1.
Program Retencjonowania Wód Powierzchniowych
Województwa Kujawsko-Pomorskiego…………………………………....str. 20
5.2.
Program ochrony przeciwpowodziowej na terenie
województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2007 - 2015………….str. 21
5.3.
Program potrzeb inwestycji wodno – melioracyjnych w
zakresie melioracji szczegółowych na lata 2007 – 2015
na terenie województwa kujawsko – pomorskiego …………………...…str. 22
5.4.
Program dla Odry 2006…………….……………………………………….str. 22
VI. Realizacja Programu Gospodarowania Zasobami Wodnymi…………….…...str. 23
2
WSTĘP
Program Gospodarowania Rolniczymi Zasobami Wodnymi na lata 2007 –
2015 jest pierwszym programem strategicznym opracowanym przez Kujawsko –
pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Dotychczasowe działania
planistyczne polegały na tworzeniu programów operacyjnych uwzględniających
kilkuletni okres realizacji. Po wstąpieniu Polski w struktury unijne zarysowała się
tendencja tworzenia programów, które realizowałyby założenia polityki spójności
społecznej, gospodarczej i społecznej Unii Europejskiej.
Wstępny projekt Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 – 2013, będący
kompleksowym programem rozwoju społeczno – gospodarczego Polski, zakłada
wdrożenie systemu polityki rozwoju regionalnego, w której podmiotem tej polityki
będzie między innymi samorząd województwa. Z tego względu istotne było
opracowanie programu z uwzględnieniem polityki rządowej oraz regionalnej,
sformułowanej w strategicznych dokumentów programowych szczebla krajowego
oraz regionalnego.
Program Gospodarowania Rolniczymi Zasobami Wodnymi na lata 2007 – 2015
formułuje cel nadrzędny jako harmonijny i zrównoważony rozwój województwa
poprzez zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego i ekologicznego,
do nakreślenia charakteru regionu i rozwoju
zmierzający
gospodarczego. Będzie on
realizowany w trzech obszarach priorytetowych poprzez następujące podprogramy
stanowiące załączniki niniejszego opracowania:
•
„Aktualizacja programu retencjonowania wód powierzchniowych województwa
kujawsko – pomorskiego”,
•
„Program ochrony przeciwpowodziowej na terenie województwa kujawsko –
pomorskiego na lata 2007 – 2015”,
•
„Program potrzeb inwestycji wodno – melioracyjnych w zakresie melioracji
szczegółowych na lata 2007 – 2015 na terenie województwa kujawsko –
pomorskiego”.
3
I.
REALIZACJA ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ZASOBAMI
WODNYMI
Program Gospodarowania Rolniczymi Zasobami Wodnymi jest pierwszym
programem o charakterze strategicznym powstałym w wyniku przyjęcia modelu
programowania powstałego w związku z członkowstwem Polski w Unii Europejskiej.
Nie znaczy to oczywiście, że zagadnienia gospodarowania zasobami wodnymi były
realizowane w sposób nie zaplanowany czy przypadkowy. W latach minionych
powstawały programy jak chociażby ostatni „Plan potrzeb inwestycji wodno –
melioracyjnych, utrzymania, konserwacji i eksploatacji urządzeń melioracji wodnych
podstawowych na lata 2002 – 2006 na terenie województwa kujawsko pomorskiego” przyjęty Uchwałą Nr 67/710/2003 Zarządu Województwa Kujawsko –
Pomorskiego. Należy go jednakże uznać za plan operacyjny i stopień jego realizacji
zostanie przeanalizowany na poziomie operacyjnym. Inwestycje
poprzez ten plan „wpisują się” w kierunki i działania
realizowane
założone w Programie
Ochrony Środowiska Województwa Kujawsko – Pomorskiego do 2010 roku. Co
jest zgodne z założeniem, aby był on podstawą do formułowania innych regionalnych
programów branżowych w zakresie polityki ekologicznej. Program Ochrony
Środowiska określa cele kierunkowe oraz działania służące ich realizacji. Zarząd
Melioracji i Urządzeń Wodnych w ramach kierunku ochrona wód powierzchniowych i
podziemnych realizował następujące działania:
! Regulacja i odbudowa rzek i kanałów w zlewni Noteci i Wełny,
! Program dla Odry 2006,
! Modernizacja wadliwie funkcjonujących systemów melioracyjnych
! Realizacja obiektów małej retencji wód
Zrealizowane inwestycje w ramach w/w działań wpłynęły na zapewnienie
bezpieczeństwa powodziowego poprzez wprowadzenie kompleksowej ochrony
przeciwpowodziowej w tym systemu małej retencji.
4
II.
UWARUNKOWANIA
ZEWNĘTRZNE
ORAZ
WEWNĘTRZNE
OPRACOWANIA PROGRAMU GOSPODAROWANIA ROLNICZYMI
ZASOBAMI WODNYMI
Opracowanie
Programu
poprzedzone
zostało
analizą
uwarunkowań
zewnętrznych mających wpływ na wyznaczenie celów oraz kierunków działań
zmierzających do ich osiągnięcia a także uwarunkowań wewnętrznych związanych
stanem środowiska województwa kujawsko – pomorskiego a także z uwzględnieniem
stanu technicznego urządzeń melioracji wodnych.
1.
Uwarunkowania zewnętrzne
Metodologia planowania zakłada spójność dokumentów programowych w
układzie hierarchicznym: kraj, region, jednostka samorządowa co implikuje
uwzględnienie
przy
opracowaniu
Programu
celów
oraz
kierunków
rozwoju
założonych w dokumentach strategicznych poziomu krajowego oraz regionalnego.
Ponadto uwzględnić należy wpływ procesów integracji europejskiej na przestrzeń
regionu.
W
zakresie
planowanych
działań
należy
uwzględnić
wspólne
przedsięwzięcie w ramach Unii Europejskiej zmierzające do powstania sieci
ekologicznej NATURA 2000 powstałej ze względu na ochronę bioróżnorodności
florystycznej oraz faunistycznej.
1.1.
Program
Gospodarowania
odniesieniu
do
polityki
Rolniczymi
rządowej
oraz
Zasobami
regionalnej
Wodnymi
w
w
zakresie
programowania na lata 2007 – 2013.
Program został opracowany z uwzględnieniem globalnych kierunków rozwoju
założonych w dokumentach strategicznych szczebla krajowego a także przy
uwzględnieniu polityki regionalnej w tym zakresie. Cele i priorytety zawarte w
5
Programie są spójne i stanowią przełożenie celów strategicznych na ujęcie
branżowe.
1.1.1.
Wnioski z analizy strategicznych dokumentów rządowych
Podstawowym dokumentem krajowym, będącym kompleksowym planem
rozwoju społeczno – gospodarczego Polski w warunkach członkowstwa w Unii
Europejskiej jest Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 – 2013 (obecnie w fazie
projektu).
Zawiera
on
zestawienie
strategicznych
celów
rozwoju,
którym
przyporządkowane są odpowiednie priorytety a następnie kierunki działań. Jednym z
tych kierunków wymienionych w priorytecie gospodarowanie przestrzenią mających
na celu podniesienie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej jest
zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju. NPR zakłada realizacje w/w
kierunku działania poprzez kształtowanie stosunków wodnych,
wymienia się tu
„inwestycje z zakresu gospodarki wodnej na obszarze dorzecza Odry i na obszarze
dorzecza Wisły w celu poprawy bezpieczeństwa powodziowego, zapobiegania
skutkom suszy oraz retencjonowania wody…” a także poprzez zapewnienie
odpowiednich zasobów dyspozycyjnych wody mając na myśli „wysiłki na rzecz
spowolnienia i wyrównywania powierzchniowego odpływu wód, stopnia retencji wód
powierzchniowych…”.
NPR stanowi podstawę planowania poszczególnych dziedzin interwencji jak również
wieloletnich programów operacyjnych o charakterze sektorowym i regionalnym,
obejmuje także wytyczne dla działalności prawodawczej. Z tego względu był źródłem
istotnych przesłanek ukierunkowującym formułowanie Programu Gospodarowania
Rolniczymi Zasobami Wodnymi
a w szczególności konkretyzowanie celu
strategicznego oraz priorytetów.
Dokumentem opartym na NPR prezentującym założenia polityki regionalnej państwa
jest Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007 – 2013. Cele polityki
regionalnej państwa sformułowane są w trzech zasadniczych kierunkach. Jednym z
nich jest wyrównywanie szans rozwojowych województw. Rozumie się przez to
przeświadczenie, że bez dodatkowego wsparcia ze strony państwa niektóre regiony
nie są w stanie przeciwdziałać marginalizacji a narastanie nadmiernych dysproporcji
miedzy regionami jest w dłuższej perspektywie niekorzystne zarówno dla rozwoju
gospodarczego jak i społecznego. Niwelowanie dysproporcji rozwojowych między
regionami możliwe jest poprzez wspieranie rozwoju infrastruktury, gdzie jedną z
6
priorytetowych
jest
budowa
infrastruktury
ekologicznej
przeciwdziałającej…
zagrożeniom powodziowym.
Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi jest elementem sprzyjającym
zrównoważonemu rozwojowi obszarów wiejskich. Strategia rozwoju obszarów
wiejskich i rolnictwa na lata 2007 – 2013 uwzględniająca kierunki reform Unii
Europejskiej we Wspólnej Polityce Rolnej kładzie większy niż dotychczas nacisk na
zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Wysoka ranga tego zagadnienia znalazła
odbicie w Strategii…, w której pięć z dziewięciu ustalonych priorytetów dotyczy
rozwoju obszarów wiejskich. Jedną z najpoważniejszych barier wielofunkcyjnego
rozwoju obszarów wiejskich jest słabo rozwinięta infrastruktura techniczna. Za
niezbędne uznaje się dalsze wspieranie poprawy infrastruktury technicznej na
obszarach wiejskich. W zakresie gospodarki wodnej zakłada się kontynuację
realizowanego w latach 2004 – 2006 działania Gospodarowanie rolniczymi zasobami
wodnymi. W ramach działania zamierza się wspierać projekty z zakresy melioracji
szczegółowych i podstawowych oraz projekty związane z kształtowanie przekroju
podłużnego i poprzecznego oraz poziomego koryta cieku naturalnego pod
warunkiem, że służą one regulacji stosunków wodnych w glebie oraz ułatwieniu jej
uprawy. Warunkiem realizacji melioracji szczegółowych będzie wykonanie projektów
z zakresu melioracji podstawowych oraz regulacji cieków naturalnych, które
zapewniają odpływ wody z urządzeń szczegółowych oraz magazynowanie i
doprowadzanie wody do nawodnień a także ochronę terenów rolnych przed
powodzią.
1.1.2.
Wnioski z analizy strategicznych dokumentów regionalnych
Podstawowym instrumentem skutecznej polityki regionalnej jest strategia
rozwoju województwa i plan jego zagospodarowania przestrzennego.
Obecnie tworzony jest projekt aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa
Kujawsko – Pomorskiego na lata 2007 – 2020 wynikłej ze zmiany zewnętrznych
uwarunkowań rozwoju, a w szczególności w związku z przyjęciem projektu
Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 – 2013. Dokument określa cel nadrzędny i
priorytetowe obszary działań strategicznych regionu. Strategia… formułuje cel
nadrzędny jako poprawę konkurencyjności regionu i podniesienie poziomu życia
7
mieszkańców przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Cel ten będzie
realizowany w trzynastu obszarach priorytetowych. Gospodarcze wykorzystanie
zasobów wodnych i związane z nim dostosowanie regulacji stosunków wodnych do
reżimu hydrologicznego w regionie określane jako słaba strona województwa, a
także zagadnienia ochrony przeciwpowodziowej znalazły odzwierciedlenie w
działaniu mającym na celu rozwój infrastruktury gospodarki wodnej. Rozwój ten ma
być osiągany poprzez realizację systemów regulujących stosunki wodne, budowę i
odbudowę zdewastowanych obiektów małej retencji wodnej, a także utrzymanie w
sprawności
funkcjonalnej
istniejących
oraz
budowę
nowych
obiektów
ograniczających zagrożenie wystąpienia powodzi.
Polityka przestrzenna państwa, a także każdego województwa realizowana
jest na jego terytorium w jej głównych sferach: w środowisku przyrodniczym, układzie
osadniczym i systemach infrastruktury technicznej. Zgodnie z koncepcją „Planu
zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko – pomorskiego”
przyjętego Uchwałą Nr XI/135/03 Sejmiku Województwa Kujawsko – Pomorskiego z
dnia 26 czerwca 2003r nadrzędnym celem zagospodarowania województwa jest
„zbudowanie struktur funkcjonalno - przestrzennych podnoszących konkurencyjność
regionu i jakość życia jego mieszkańców”. Formułowane są pochodne od niego trzy
cele szczegółowe z których jeden definiuje się następująco: „zwiększenie
atrakcyjności regionu w wymiarze europejskim jako pochodnej jego walorów
przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego, wysokich standardów życia mieszkańców,
wysoce sprawnych systemów infrastruktury technicznej, dogodnych powiązań ze
światem zewnętrznym”. Ocena stanu podstawowych komponentów środowiska
geograficznego wskazała jako jeden z obszarów problemowych obszary zalewowe i
zagrożone powodzią podczas wysokich stanów wód. W związku z powyższym
kierunki ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego i krajobrazu związane z
gospodarowaniem zasobami z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju
realizowane będą m. in. poprzez przeciwdziałanie wystąpienia powodzi a także
poprzez retencję wód i melioracje dla uregulowania stosunków wodnych na
obszarach zagrożonych deficytem wody.
Dla podniesienia konkurencyjności i aktywizacji gospodarczej regionu obok działań
prowadzących do ochrony i wykorzystania zasobów przyrodniczych wymienia się
prawidłowe zagospodarowanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Ma to się odbywać
m.in. poprzez intensyfikację produkcji rolnej.
8
Obszary problemowe oraz kierunki działań zmierzające do ich wyeliminowania
w zakresie kształtowania środowiska przyrodniczego są zbieżne z założonymi
priorytetami Programu Gospodarowania Rolniczymi Zasobami Wodnymi.
1.2.
Wpływ procesów integracji europejskiej na przestrzeń regionu
Zamiarem wspólnego przedsięwzięcia w ramach Unii Europejskiej będzie
powstanie sieci ekologicznej NATURA 2000, której zadaniem jest ochrona
różnorodności biologicznej na terytorium krajów członkowskich. W skład sieci
wchodzą tzw. Specjalne Obszary Ochrony (SOO; ang. SACs) wyznaczone na
podstawie Dyrektywy Siedliskowej oraz Obszary Specjalnej Ochrony (OSO; ang.
SPAs) dla których podstawę prawną stanowi Dyrektywa Ptasia. Wyznaczenie SOO i
OSO
nakłada
na
państwa
członkowskie
obowiązek
zachowania
wartości
przyrodniczych, które były podstawą ich wytypowania.
Sieć NATURA 2000 ma na celu wprowadzenie w życie nowocześnie pojmowanej
ochrony przyrody, zakładającej realizację celów ochrony w warunkach użytkowania.
Zakłada się harmonijną koegzystencję człowieka i przyrody, dążąc do kompromisu
pomiędzy
doraźnymi
korzyściami
ekonomicznymi
a
ochroną
środowiska
przyrodniczego. Dlatego też, na obszarach NATURA 2000 należy liczyć się z
pewnymi zaleceniami ochronnymi, mającymi postać zarówno nakazów jak i zakazów,
oraz ukierunkowaniem gospodarki.
Można założyć, że spodziewane ograniczenia będą dotyczyć w niewielkim stopniu
dotychczasowych sposobów gospodarowania na wyznaczonym obszarze Natura
2000, w większym natomiast intensyfikacji tego gospodarowania i nowych inwestycji.
W takich przypadkach inwestycje będą musiały być poddawane tzw. ocenie
oddziaływania na środowisko (OOŚ). Dopuszczone do realizacji będą tylko takie
przedsięwzięcia, które nie pogorszą stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków
na wyznaczonym dla nich obszarze Natura 2000. Przeprowadzanie OOŚ będzie
dotyczyć nie tylko inwestycji planowanych w obrębie samego obszaru, ale także w
najbliższym jego sąsiedztwie oraz wszystkich innych, które mogłyby mieć negatywny
wpływ na jego walory przyrodnicze. Wyrażane obawy, np. że zostanie zabronione
budownictwo na obszarach NATURA 2000, są uzasadnione tylko częściowo. Z
pewnością liczyć się należy z ograniczeniami dotyczącymi zabudowy przestrzennej.
9
Przed wskazaniem każdego obszaru NATURA 2000 przewidziane są konsultacje
społeczne. Aby jednak była podstawa do dyskusji, musi być przygotowany do niej
materiał, to jest dokumentacja dla terenów, które spełniają wymogi programu.
Obszary Natura 2000 wyznacza się w oparciu o zapisy ustawy z dnia 16 kwietnia
2004 roku o ochronie przyrody. Sieć Natura 2000 składa się z: 1. obszarów
specjalnej ochrony ptaków – na terenie województwa kujawsko-pomorskiego są to:
Błota Rakutowskie, Bagienna Dolina Drwęcy, Ostoja Nadgoplańska, Dolina Noteci i
Kanału Bydgoskiego oraz Dolina Dolnej Wisły; 2. specjalnych obszarów ochrony
siedlisk - na terenie województwa kujawsko-pomorskiego do sieci Natura 2000 jako
specjalny obszar ochrony siedlisk wyznaczono forty w Toruniu, dla ochrony siedlisk
nietoperzy.
Przedmiotem współpracy międzynarodowej w sferze ochrony środowiska
przyrodniczego jest region funkcjonalny „Zielone Płuca Polski” stanowiący element
„Zielonych Płuc Europy”.
Wprowadzenie ochrony prawnej na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych i
krajobrazowych bywa źródłem konfliktów pomiędzy potrzebami ochrony, a
istniejącymi i projektowanymi elementami infrastruktury technicznej.
2.
Uwarunkowania wewnętrzne
Proces programowania poprzedzony został analizą czynników wewnętrznych.
Dotyczy to przede wszystkim komponentów środowiska naturalnego województwa
kujawsko – pomorskiego takich jak rzeźba terenu, struktura gruntów rolnych oraz
ukształtowanie hydrologiczne i hydrograficzne regionu. Przy czym szczegółową
analizę obszaru zawierają podprogramy operacyjne stanowiące załącznik do
niniejszego
opracowania,
uwzględniają
one
bowiem
specyfikę
zagadnień
realizowanych poprzez dany program.
Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi jak sama nazwa wskazuje związane
jest z potrzebami wodnymi rolnictwa, zatem uwarunkowania dotyczące rozwoju
rolnictwa mają wpływ na procesy programowania.
10
Drugą grupą czynników warunkujących kierunki działań jest ewidencja urządzeń
melioracji wodnych oraz ich aktualny stan techniczny. Analiza stanu technicznego
pozwala nakreślić potrzeby w zakresie odbudowy urządzeń melioracji wodnych.
2.1.
Diagnoza województwa kujawsko – pomorskiego
Województwo kujawsko – pomorskie położone jest w centralnej części Polski, a
jego najbardziej wysunięte punkty graniczne stanowią (Rocznik Statystyczny 2004):
- na północy gmina Śliwice
-
53°45’
N,
- na południu gmina Chodecz
-
52°20’
N,
- na zachodzie gmina Więcbork
-
17°15’
E,
- na wschodzie gmina Górzno
-
19°45’
E.
Województwo
znajduje
się
w
obrębie
podprowincji
Pojezierzy
Południowobałtyckich. Najbardziej charakterystyczną cechą obszaru województwa
jest położenie w miejscu krzyżowania się dwóch ważnych ciągów dolinnych:
południkowej doliny Wisły i równoleżnikowej Drwęcy, Brdy i Noteci. W miejscu
przecinania się tych dolin powstała rozległa Kotlina Toruńska, w której zbiegają się
wszystkie większe rzeki: Wisła, Drwęca, Noteć i Brda.
Wyróżnione ciągi dolinne dzielą województwo na cztery obszary o zróżnicowanym
środowisku przyrodniczym i gospodarce. Na północy leżą: Ziemia Krajeńska i Bory
Tucholskie oraz Ziemia Chełmińska, a na południu Kujawy i Ziemia Dobrzyńska
(Kondracki 1997).
W krajobrazie dominują wysoczyzny morenowe, które rozcinają system rozległych
i głębokich dolin rzecznych i pradolinnych. Największe powierzchnie zajmuje morena
denna płaska i falista zbudowana z gliny i utworów piaszczysto – glinowych. Są to
obszary żyznych gleb o malej lesistości i wadliwych stosunkach wodno powietrznych z uwagi na nieprzepuszczalne podłoże, wymagające interwencji wodno
melioracyjnych.
Powierzchnia województwa kujawsko – pomorskiego wynosi 17 970 km2 (1797000
ha) i pod względem administracyjnym dzieli się na 144 gminy w tym: 17 miejskich, 34
11
miejsko – gminne i 93 wiejskie. Gminy tworzą 19 powiatów ziemskich i 4 grodzkie.
Ludność województwa kujawsko – pomorskiego wynosi 2 068,1 tys. co
stanowi 5,4% ludności kraju, z czego na wsi zamieszkuje 787,2 tys., a to stanowi
38,1% ogółu ludności naszego województwa.
Wskaźnik zatrudnienia na wsi wynosi 43,9%, a stopa bezrobocia 21,2% (Rocznik
statystyczny 2004).
W tym stanie rzeczy rozwój inwestycji melioracyjnych jest dużą szansą na wzrost
liczby zatrudnienia mieszkańców wsi i uaktywnienia zawodowo bezrobotnych.
Użytki rolne w województwie zajmują 989,4 tys. ha, co stanowi 60,7% ogólnej
powierzchni. Najwięcej użytków rolnych znajduje się w powiatach:
- włocławskim
-
96 260 ha,
- inowrocławskim
-
88 479 ha,
- świeckim
-
73 130 ha,
najmniej użytków rolnych posiadają powiaty:
- aleksandrowski
-
36 821 ha,
- rypiński
-
39 578 ha,
- wąbrzeski
-
39 816 ha.
W strukturze użytków rolnych grunty orne zajmują 961,2 tys. ha, co stanowi
53,5% powierzchni ogólnej województwa i 88,1% powierzchni użytków rolnych. W
strukturze zasiewów dominują zboża, które łącznie z mieszankami zbożowymi
stanowią ponad 73,8% powierzchni zasiewów, polowe uprawy pastewne 7,3%,
buraki cukrowe 5,5%, rzepak i rzepik 5,0%, ziemniaki 3,8% (Rocznik statystyczny
2004).
Ukształtowanie hydrograficzne, hydrologiczne
Obszar województwa kujawsko – pomorskiego położony jest w obrębie dwóch
głównych dorzeczy Polski. Część południowa i zachodnia (około 30%) odprowadza
wody do Odry za pośrednictwem rzek Noteć i Wełna, a pozostała cześć (około 70%)
12
województwa odprowadza wody do rzeki Wisły. Głównymi dopływami Wisły w
granicach województwa są: Drwęca, Brda, Wda, Osa, i rzeki mniejsze takie jak:
Zgłowiączka, Tążyna, Struga Toruńska, Struga Zielona, Kanał Górny i Dolny, Fryba
oraz Kanał Główny z Maruszą i Mątawą.
Oprócz naturalnych cieków płynących w granicach województwa występują
również kanały i sieć rowów melioracyjnych. Największym kanałem jest wybudowany
w latach 1772 – 1774 Kanał Bydgoski łączący systemy rzeczne Wisły i Odry.
Województwo kujawsko – pomorskie jest jedynym w Polsce, którego granice
obejmują fragmenty trzech głównych pojezierzy: Mazurskiego, Pomorskiego i
Wielkopolskiego.
Na obszarze województwa występują 1002 jeziora o powierzchni większej od 1 ha i
zajmują łącznie 25 051,9 ha, co stanowi 1,4% jego obszaru. Zasoby wodne jezior
wynoszą łącznie 1 217,08 mln m3, jest to około 6,2% zasobów wód jeziornych kraju.
W kujawsko – pomorskim występują także sztuczne zbiorniki wodne utworzone
na skutek przegrodzenia dolin rzecznych Wisły, Brdy i Wdy.
Do największych należy Zbiornik Włocławski o objętości wody 408 mln m3. Na Brdzie
powstały 3 sztuczne zbiorniki, z których Koronowski o pojemności
81,5 mln m3 jest największy oraz w Tryszczynie i Smukale.
Uwarunkowania rozwoju rolnictwa
Kujawsko – pomorskie należy do województw o bardzo dużym, w skali kraju,
potencjale rolnictwa, co powoduje, że znaczenie rolnictwa w systemie gospodarczym
jest tu większe, niż w innych województwach. Poziom efektywności produkcji rolnej
jest obecnie przede wszystkim pochodną przyrodniczych uwarunkowań rozwoju
rolnictwa.
Województwo
kujawsko-pomorskie
charakteryzuje
się
dużym
zróżnicowaniem warunków przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa. Na ogół jednak są
to warunki sprzyjające użytkowaniu rolniczemu.
Warunki klimatyczne nie wpływają nazbyt korzystnie na produkcję rolniczą. Co
prawda średnia roczna temperatura powietrza wynosząca 7,8°C w wieloleciu 1889 –
1947 w latach 2000 – 2003 podniosła się do temp 9,2°C (Marcilonek, Kostrzewa
1970; Rocznik Statystyczny 2004), jednak opady atmosferyczne, a w szczególności
ich rozkład miesięczny sprawia, że w okresie wegetacyjnym występuje nadmiar
13
wilgoci i lokalne powodzie, albo mamy do czynienia z suszą glebową. Jedno i drugie
powoduje powstawanie znacznych strat w rolnictwie.
Analiza bilansu wodnego z wielolecia 1951 – 1980 wskazuje, że opady
atmosferyczne wahają się od 300 do 800 mm rocznie. W okresie wegetacyjnym
wynoszą średnio 325 mm, a wskaźnikowe parowanie w naszym województwie
przeciętnie wynosi 550 mm. Niedobór klimatyczny (parowanie pomniejszone o opad)
wynosi 226 mm (Roguski i In. 1996).
Lata 2001 i 2002 choć pod względem opadów nie należały do rekordowych
(odpowiednio 699 i 680 mm), były bardzo niekorzystne dla produkcji rolniczej z uwagi
na nadmiar opadów letnich w miesiącach czerwiec – lipiec, powodujących wylewy
rzek i kanałów oraz doprowadzając do podtopienia plantacji roślin uprawnych.
Przestrzenne
rozmieszczenie
podstawowego
komponentu
środowiska
przyrodniczego dla gospodarki rolnej - gleb, pozwala na wskazanie obszarów
szczególnie predysponowanych dla jej rozwoju. Najlepsze gleby - I-IIIb klasy
bonitacyjnej, zajmują 34% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Natomiast
najsłabsze - klasy V-VI - stanowią około 25% ogólnej powierzchni użytków rolnych.
Ocena ogółu uwarunkowań przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa dała podstawę
do wyróżnienia trzech kategorii obszarów:
- obszary o korzystnych uwarunkowaniach przyrodniczych do rozwoju rolnictwa - wyznaczone zostały na podstawie zasięgu zwartego w występowaniu gleb o wysokiej
przydatności dla rolnictwa (kompleksy l, 2, 4, Iz). Pod względem bonitacyjnym
przeważają w nich gleby klas I-IIIb (średnio 50% w ogólnej powierzchni użytków
rolnych). Obszary te położone są w obrębie: Pojezierza Chełmińskiego, Równiny
Inowrocławskiej, Pojezierza Kujawskiego oraz częściowo Wysoczyzny Świeckiej,
Pojezierzy Krajeńskiego i Gnieźnieńskiego. Obejmują one około 30% powierzchni
województwa,
- obszary o średnio korzystnych uwarunkowaniach przyrodniczych do rozwoju rolnictwa - podstawą ich wyznaczenia jest występowanie gleb o średniej przydatności dla
rolnictwa (kompleksy 3, 5, 8, 2z, przewaga gleb klasy IV). Obszary te występują w
północno-zachodniej części Pojezierza Dobrzyńskiego, północnej części Wysoczyzny
Świeckiej, wschodniej części Pojezierza Kujawskiego oraz na Pojezierzach
Krajeńskim i Brodnickim,
14
- obszary o mało korzystnych uwarunkowaniach przyrodniczych do rozwoju rolnictwa
-charakteryzują się występowaniem gleb o niskiej przydatności dla rolnictwa
(kompleksy 6, 7, 9, 3z, przewaga gleb klas V-VI). Obszary te obejmują głównie: Bory
Tucholskie, Kotlinę Toruńską, Kotlinę Płocką, wschodnią i środkową część
Pojezierza Dobrzyńskiego, Równinę Urszulewską i Pojezierze Brodnickie.
Wśród zagrożeń przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa, jakie występują na obszarze
województwa, jest zjawisko erozji gleb oraz ich zanieczyszczenie związkami
chemicznymi. Obszary najbardziej narażone na erozję wodną gleb występują w
środkowej i zachodniej części Pojezierza Dobrzyńskiego, strefach krawędziowych
dolin największych rzek - Wisły, Drwęcy, dolnej Osy, Brdy, północnych zboczy
pradoliny Noteci oraz na zboczach rynien po-lodowcowych.
2.2.
Stan ewidencyjny i ocena stanu technicznego urządzeń melioracji
wodnych
Stan ewidencyjny urządzeń melioracyjnych na dzień 31 grudnia 2004r. przedstawia
się następująco:
! Obszar zmeliorowany za pomocą melioracji podstawowych i szczegółowych:
ogółem:
ha
466 701
grunty orne
ha
391 958
w tym nawadniane
ha
3 598
trwałe użytki zielone
ha
74 742
w tym nawadniane
ha
7 895
zagospodarowane zmeliorowane trwałe użytki zielone
ha
71 108
km
3 281
km
1 957
b) wały ochronne:
km
179
•
ha
40 028
sz\m3\sek
29/66,3
ha
41 596
w tym:
•
•
•
! Urządzenia melioracji podstawowych:
a) rzeki i kanały
w tym:
•
uregulowane i kanały
obszar chroniony wałami przecipowodziowymi
c) stacje pomp odwadniające:
•
obszar oddziaływania stacji pomp
15
! Urządzenia melioracji szczegółowych
•
rowy i cieki naturalne
km
16 608
•
sieć drenarska
ha
354 175
2.2.1.
Mała retencja wodna
Relatywnie
małe
zasoby
wodne
województwa
szczególnie
w
części
południowej i środkowej oraz zróżnicowanie ich rozkładu i jakości to podstawowe
przesłanki wskazujące na konieczność ochrony ilości i jakości istniejących zasobów
wodnych oraz nasilenia działań w celu wykorzystania potencjalnych możliwości
retencjonowania wody na obszarach rolniczych i leśnych. Działania te polegają w
głównej mierze na stabilizowaniu poziomu zwierciadła wody w jeziorach oraz na
realizacji niewielkich budowli piętrzących na rowach i ciekach.
Na terenie województwa znajdują się 153 obiekty które pełniły lub pełnią funkcje w
kształtowaniu małej retencji wodnej i wymagają odbudowy, z czego większość
znajduje się w obszarze dorzecza Wisły.
2.2.2.
Ochrona przeciwpowodziowa
Stan zagrożenia powodziowego wynikający z tytułu powodzi opadowych i
roztopowych,
występuje
praktycznie
szczególności
zlokalizowanych
w
dla
całości
lokalnych
terenów
zaniżeniach
województwa,
oraz
na
w
terenach
równinnych bez wyraźnego kierunku odpływu. Główne zagrożenie dla terenów
województwa stwarzają rzeki, które prowadząc wody zarówno z własnych zlewni jak i
z poza województwa, po przekroczeniu stanów brzegowych zalewają doliny rzeczne
(w międzywalu i tereny niechronione wałami). Poważnym problemem.
Do najważniejszych urządzeń ochrony przeciwpowodziowej zaliczyć należy:
•
rzeki i kanały
właściwa sprawność tych urządzeń pozwala na szybkie odprowadzenie
nadmiaru
wód
Dodatkowo,
z
terenów
właściwie
retencjonowania
wód
zagrożonych
utrzymane
podtopieniem
spełniają
wezbraniowych.
Na
ważną
lub
rolę
terenie
w
zalaniem.
zakresie
województwa
zlokalizowanych jest 3281 km rzek i kanałów, z których odbudowy wymaga 1
134 km.
16
•
wały przeciwpowodziowe
będące
dominującym
elementem
biernej
ochrony
przeciwpowodziowej
stanowią ochronę przed wodami wezbraniowymi przemieszczającymi się
korytem Wisły. Skuteczność wałów zależy od ich właściwego stanu
technicznego zapewniającego ich stabilność i szczelność. Na terenie
województwa zlokalizowanych jest 179 km wałów, z których odbudowy
wymaga 111 km.
•
stacje pomp
są urządzeniami, które regulują poziom wody w rzekach i kanałach
zlokalizowanych na obszarze dolin. Dodatkowo w sytuacji zagrożenia
powodziowego służą do odprowadzenia nadmiaru wód. Ich niezawodne
działanie w istotny sposób wpływa na bezpieczeństwo ludności oraz
zapobiega powstaniu znacznych strat materialnych, które mogłyby zaistnieć w
przypadku wystąpienia powodzi. Na terenie województwa zlokalizowanych jest
29 stacji pomp, z których odbudowy wymaga 6 szt.
•
budowle hydrotechniczne
w zakresie ochrony przeciwpowodziowej podstawowe znaczenie maja śluzy
wałowe. Ich sprawne działanie umożliwia sprawny odpływ nadmiaru wód z
terenów chronionych wałami przeciwpowodziowymi. Ponadto duże znaczenie
w zakresie regulacji stosunków wodnych oraz retencjonowania wód na
obszarach dolin mają jazy i zastawki, z których 96 przystosowanych jest do
piętrzenia wody powyżej 1 m. Do pozostałych, ważniejszych budowli zaliczyć
należy budowle komunikacyjne. Ich właściwy stan techniczny umożliwia
sprawny odpływ wód z obszarów dolin, a także zapewnia dojazd do wszelkich
miejsc zagrożonych podtopieniami w celu ewakuacji ludności i mienia. Na
terenie dolin zlokalizowanych są 524 budowle hydrotechniczne , z których
odbudowy wymaga 86.
2.2.3.
Melioracje szczegółowe
Na terenie Województwa Kujawsko - Pomorskiego na dzień 31.12.2004r. według
ewidencji zmeliorowanych zostało 466 701 ha gruntów rolnych, co stanowi 67,04 %
zaspokojenia potrzeb. Do zmeliorowania pozostało 229 502 ha.
17
III.
OBSZARY PROBLEMOWE ZWIĄZANE Z GOSPODARKĄ WODNĄ
Analiza
województwa
pod
względem
podstawowych
komponentów
środowiska oraz ocena stanu technicznego urządzeń melioracji wodnych pozwoliła
na wydzielenie obszarów problemowych:
! obszary zalewowe i zagrożone powodzią podczas wysokich stanów wód,
głównie w dolinach Wisły, Noteci i środkowej Drwęcy,
! obszary zagrożone deficytem wody w szczególności na Równinie
Inowrocławskiej, Pojezierzu Kujawskim i Gnieźnieńskim oraz częściowo na
Pojezierzu Dobrzyńskim i Chełmińskim,
! obszary o nie uregulowanych stosunkach powietrzno - wodnych w
szczególności na Pojezierzu Kujawskim i Równinie Inowrocławskiej,
Rozwiązaniom problemów gospodarki wodnej służyć będą cele i priorytety założone
w programie.
IV.
CELE I PRIORYTETY PROGRAMU
Cel Programu: Harmonijny i zrównoważony rozwój województwa poprzez
zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego i ekologicznego,
zmierzający do nakreślenia charakteru regionu i rozwoju
gospodarczego.
Priorytet 1: Zapewnienie odpowiednich zasobów dyspozycyjnych wody
Działania:
•
Realizacja budowli piętrzących oraz podpiętrzenie jezior w zlewni Warty –
działanie realizowane poprzez Program dla Odry 2006
•
Realizacja budowli piętrzących oraz podpiętrzenie jezior w zlewni Wisły
•
Utrzymanie w sprawności technicznej obiektów związanych z retencją
wodną;
18
Priorytet 2 : Tworzenie warunków trwałego bezpieczeństwa powodziowego
Działania:
•
Przebudowa
i
modernizacja
przeciwpowodziowego
w
dolinie
Dolnej
systemu
Wisły,
zabezpieczenia
zwłaszcza
w
jej
rozszerzeniach tzw. basenach: Unisławskim, Chełmińskim i Grudziądzkim
oraz w Kotlinie Toruńskiej a także nadwiślańskiej dolinie Świeckiej, dolinie
Ciechocińskiej;
•
Utrzymanie w sprawności technicznej obiektów związanych z ochroną
przeciwpowodziową;
•
Ochrona terenów zalewowych zagrożonych powodzią w dolinie dolnej i
środkowej Drwęcy;
•
Modernizacja systemów melioracyjnych, w szczególności na Pojezierzu
Chełmińskim;
•
Ochrona terenów zalewowych, w dolinie Noteci – działanie realizowane
poprzez Program dla Odry 2006
Priorytet 3: Poprawa efektywności produkcyjnej gleby poprzez regulację
stosunków powietrzno - wodnych
Działanie: Uregulowanie stosunków wodnych na obszarach zagrożonych deficytem
wody, w szczególności na pojezierzu Kujawskim i Równinie
Inowrocławskiej
V.
WDRAŻANIE PROGRAMU
Założone
cele
oraz
priorytety
Programu
Gospodarowania
Rolniczymi
Zasobami Wodnymi będą realizowane poprzez następujące podprogramy operacyjne
stanowiące załączniki do niniejszego opracowania:
•
„Aktualizacja programu retencjonowania wód powierzchniowych województwa
kujawsko – pomorskiego”,
19
•
„Program ochrony przeciwpowodziowej na terenie województwa kujawsko –
pomorskiego na lata 2007 – 2015”,
•
„Program potrzeb inwestycji wodno – melioracyjnych w zakresie melioracji
szczegółowych na lata 2007 – 2015 na terenie województwa kujawsko –
pomorskiego”.
Jednocześnie
wyszczególnione
działania
programu
retencjonowania
wód
powierzchniowych oraz programu ochrony przeciwpowodziowej realizowane będą
oraz finansowane w ramach Programu dla Odry 2006.
5.1.
Program
Retencjonowania
Wód
Powierzchniowych
Województwa
Kujawsko – Pomorskiego
Program został opracowany przez pracownie projektową Gospodarstwa
Pomocniczego w Bydgoszczy przy Kujawsko – Pomorskim Zarządzie Melioracji
Urządzeń Wodnych we Włocławku.
Podstawą opracowania są: uwagi końcowe i wnioski znajdujące się w informacji o
kontroli realizacji przez administrację publiczną zadań w zakresie małej i dużej
retencji z sierpnia 2004 roku sporządzonej przez Departament Środowiska,
Rolnictwa
i
Zagospodarowania
Przestrzennego
Najwyższej
Izby
Kontroli;
porozumienie z dnia 21 grudnia 1995 roku pomiędzy ministrem rolnictwa i gospodarki
żywnościowej oraz ministrem ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa;
porozumienie z dnia 11 kwietnia 2002 roku pomiędzy wiceprezesem rady ministrów,
ministrem rolnictwa i rozwoju wsi, ministrem środowiska, prezesem Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Narodowym Funduszem Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej; programy rozwoju małej retencji do 2015 roku dla
byłych województw: bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego. Oprócz tego przy
opracowywaniu aktualizacji programu małej retencji uwzględniono następujące
dokumenty: strategię rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego, program rozwoju
województwa kujawsko-pomorskiego do 2015 roku, plan zagospodarowania
przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego, program ochrony środowiska
województwa kujawsko-pomorskiego.
Opracowanie zawiera:
20
- charakterystykę istniejących programów małej retencji,
- zestawienie wykonanych obiektów małej retencji do 2004 roku w województwie
kujawsko- pomorskim,
- zamierzenia programu małej retencji na lata 2005-2015.
Program opracowany jest w układzie zlewniowym – zlewnia Wisły oraz zlewnia
Warty. Inwestycje usytuowane w zlewni Warty mogą być finansowane poprzez
Program dla Odry 2006.
Program koncentruje się na obiektach położonych na ciekach i urządzeniach
melioracji podstawowych będących własnością Skarbu Państwa. Szczególną uwagę
zwrócono na przedsięwzięcia mające proekologiczny wpływ na środowisko
przyrodnicze, na jakość i ilość zasobów wodnych przynoszących poprawę warunków
rolniczych.
W programie wydzielono zamierzenia dotyczące budowy obiektów małej retencji
podejmowane
przez
poszczególne
nadleśnictwa
na
terenie
podlegającym
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu.
Program koncentruje się przede wszystkim na obiektach, których realizacja może
przynieść największe efekty rzeczowe i przyrodnicze. Uwzględnia on możliwości
przyrodnicze, potrzeby użytkowników i realne możliwości finansowe realizacji
przedsięwzięć małej retencji na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego w
perspektywie do roku 2015. Przewiduje on wykonanie 83 budowli piętrzących na
ciekach oraz podpiętrzenie 70 jezior. Pozwoli to uzyskać przyrost retencji o
13 071tys.m³. Program nie uwzględnia przedsięwzięć i obiektów dużej retencji
wodnej na terenie województwa, jak również form retencjonowania wody związanych
z obszarami i wodami powierzchniowymi będącymi własnością prywatną lub
samorządową.
5.2.
Program
ochrony
przeciwpowodziowej
na
terenie
województwa
kujawsko – pomorskiego na lata 2007 - 2015
Program
został
opracowany
przez
zespół
pracowników
Kujawsko-
Pomorskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych. Program odnosi się do
najważniejszych działań związanych z ochroną gospodarki przed skutkami wezbrań
powodziowych a co za tym idzie bezpieczeństwa społeczności ochrony życia i mienia
21
ludności.
Program
bezpieczeństwa
realizuje
Priorytet
powodziowego
poprzez
1:
Stworzenie
następujące
warunków
działania:
trwałego
odbudowa
i
modernizacja wałów przeciwpowodziowych, prace na rzekach i kanałach, realizacja
małej
retencji
wodnej,
oraz
upowszechnienie
proekologicznych
metod
retencjonowania wody, modernizacja istniejących obiektów hydrotechnicznych i
przeprowadzenia w pełnym zakresie corocznych zabiegów konserwacyjnych.
Program koncentruje się w szczególności na następujących obszarach: dolina Dolnej
Wisły, dolina Dolnej i Środkowej Drwęcy, Pojezierze Chełmińskie, dolina Noteci.
5.3.
Program potrzeb wodno – melioracyjnych w zakresie melioracji
szczegółowych na lata 2007 – 2015 na terenie województwa kujawsko pomorskiego
Program
został
opracowany
przez
zespół
pracowników
Kujawsko-
Pomorskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych. Celem opracowania było
określenie najbardziej potrzebnych zabiegów melioracyjnych co poprzedzone było
analizą warunków glebowo – przyrodniczych z punktu widzenia z jednej strony jego
mankamentów, wymagających skorygowania (melioracji) z drugiej zaś przydatności
terenu do prowadzenia intensyfikacji roślinnej.
Program określa potrzeby i celowość wykonania melioracji wynikające nie
tylko z analizy czynników naturalnych ale również technicznych oraz ekonomicznospołecznych.
Program realizuje Priorytet 3 Poprawa efektywności produkcyjnej gleby poprzez
regulację
stosunków powietrzno – wodnych. W tym celu budowane lub
modernizowane będą rowy wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,
rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m, systemy nawodnień grawitacyjnych, systemy
przeciwerozyjne, drenowania, groble na obszarach nawadnianych.
5.4.
Program dla Odry 2006
Program dla Odry 2006 realizowany na terenie województwa kujawsko –
pomorskiego jest elementem programu realizowanego globalnie tj. w całym dorzeczu
22
Odry. Program został przyjęty przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w maju 2000r. z
ustalonym celem zbudowania systemu zintegrowanej gospodarki wodnej. Następnie
przyjęto go do realizacji w drodze ustawy jako wieloletni program rządowy. W
programie założono działania zmierzające m. in. usunięcia szkód powodziowych,
zwiększenia retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową, modernizacji i
rozbudowy istniejącego systemu powodziowego.
Program dla Odry 2006 realizowany na terenie województwa z uwagi na w/w
kierunki działań nie stanowi odrębnego programu lecz wchodzi w skład programu
retencjonowania wód oraz programu ochrony przeciwpowodziowej. Przy czym w
programach tych wyodrębniono działania służące realizacji Programu dla Odry 2006
tj. ochrona terenów zalewowych w dolinie Noteci oraz realizacja budowli piętrzących
oraz podpiętrzenie jezior w zlewni Warty.
VI.
Realizacja Programu Gospodarowania Rolniczymi Zasobami
Wodnymi
Programu Gospodarowania Rolniczymi Zasobami Wodnymi realizowany
będzie przy wykorzystaniu nie do końca dziś ustalonego zbioru instrumentów
prawnych i finansowych.
Wśród podstawowych instrumentów prawnych na lata 2007 – 2013, które
prawdopodobnie będą mogły mieć zastosowanie wymienić należy:
•
Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko – Pomorskiego
•
sektorowe programy operacyjne, które określi NPR na lata 2007 – 2013.
W
projekcie
NPR
na
lata
2007
–
2013
zagadnienia
związane
z
gospodarowaniem zasobami wodnymi ujęto w Programie Operacyjnym
Środowisko;
•
Program dla Odry 2006
•
Inne programy, które mogą wystąpić w danym okresie
23
Po roku 2013 instrumentami realizującymi Program… będą programy przewidziane w
kolejnej edycji Narodowego Planu Rozwoju lub innym programie.
Wśród głównych instrumentów finansowych realizacji Programu… można
wskazać:
! publiczne środki krajowe:
•
środki budżetu państwa,
•
państwowe fundusze celowe – NFOŚiGW, WFOŚiGW, Program dla Odry
2006,
•
Środki budżetu samorządu terytorialnego.
! publiczne środki unijne:
•
instrumenty polityki spójności UE - Europejski Fundusz Rozwoju
Regionalnego (EFRR),
•
instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej – Europejski Fundusz Rolny Rozwoju
Obszarów Wiejskich (EFRROW),
•
instrument strukturalny Wspólnej Polityki Rybackiej – Europejski Fundusz
Rybny
! inne środki zagraniczne:
•
środki Europejskiego Banku Inwestycyjnego
24