Pszenżyto ozime

Pszenżyto ozime
Pszenżyto jest młodym rodzajem zboża, uzyskanym przez hodowców na skutek
skrzyżowania pszenicy z żytem. W Polsce pierwsze odmiany rolnicze pszenżyta
zarejestrowano w latach 80. XX w. Ziarno wykorzystuje się na cele paszowe. Można być
także surowcem do produkcji bioetanolu.
Wymagania klimatyczno-glebowe
■
Temperatura
Pierwsze odmiany ozime pszenżyta charakteryzowały się bardzo słabą zimotrwałością.
Obecnie zarejestrowane odmiany nie ustępują pod tym względem innym gatunkom, np.
pszenicy, a ich uprawa jest możliwa na terenie całego kraju. Pszenżyto zaczyna kiełkować
w temperaturze 2-6°C. Dobremu rozwojowi jesienią (krzewieniu) i hartowaniu roślin
sprzyja średnia dobowa temperatura około 14°C, a przed zimą około 8°C. Wiosną, ze
względu na nieco wyższe wymagania termiczne, pszenżyto rozpoczyna wegetację później
aniżeli żyto.
■
Opady
Wymagania wodne pszenżyta ozimego są niewielkie. Największe zapotrzebowanie na wodę
rośliny wykazują w stadiach strzelania w źdźbło i kłoszenia. Bardzo niekorzystne są
natomiast nawet niezbyt intensywne opady w okresie dojrzewania ze względu na bardzo
wysoką podatność tego gatunku na porastanie.
■
Gleba
Wymagania glebowe pszenżyta można określić jako pośrednie między pszenicą a żytem,
aczkolwiek są bardziej zbliżone do wymagań pszenicy.
Pszenżyto plonuje najlepiej na kompleksach pszennych - bardzo dobrym i dobrym
oraz żytnim bardzo dobrym, na glebach zaliczanych do kasy bonitacyjnej od I do IV a.
Jednak ekonomicznie najbardziej uzasadniona wydaje się uprawa pszenżyta na kompleksie
żytnim bardzo dobrym, gdzie plonuje lepiej niż pszenica, żyto i jęczmień.
Dobór odmiany
W 2016 r. zarejestrowanych było 43 odmian pszenżyta ozimego. W przypadku tego
gatunku ważniejszym kryterium dzielącym odmiany na grupy jest wysokość roślin.
Wyróżniamy odmiany tradycyjne - wysokie i krótkosłome. Wszystkie odmiany są
wyhodowana w Polsce.
W tabeli podano wybrane wyniki z doświadczeń PDO, które charakteryzują plon i
mrozoodporność odmian.
Przykłady odmian pszenżyta ozimego. Wg COBORU 2007 r.
Odmiana
Algoso
Kazo
Moderato
Pawo
Todan
Trismart
Witon
Baltiko
Grenado
Wolta rio
Grupa
odmiany
wysokie
odmiany
krótkosłome
Przeciętny plon [t/ha]
9,7
9,0
9,3
93
9,1
9,4
9,3
9,4
9,2
8,9
Mrozoodporność
skala 1-9
5
5,5
5
6
5
6
5,5
4
6
5
Wielkość plonu poszczególnych odmian uzyskano przy tzw. wysokim poziomie
agrotechniki, tzn. nawożenie azotem w dawce średnio 130 kg N na 1 ha, stosowanie
dolistnych preparatów wieloskładnikowych (łącznie z fungicydami), ochrona przed
wyleganiem (1 zabieg) i chorobami (2 zabiegi). W uzasadnionych przypadkach (w razie
konieczności) stosowano dodatkowo regulator wzrostu i fungicyd.
Agrotechnika
■
Dobór przedplonu
Wymagania pszenżyta co do przedplonu są podobne do wymagań pszenicy. Dobry
przedplon pod pszenżyto ozime powinien zostawić glebę wolną od chwastów, zasobną w
składniki pokarmowe, o gruzełkowatej strukturze. Powinien także być zbierany na tyle
wcześnie, aby umożliwić siew pszenżyta w optymalnym terminie agrotechnicznym.
Najlepsze przedplony: groch, bobik odmian samokończących, rzepak, ozime mieszanki
zbożowo-motylkowate. Dobrym przedplonem są ziemniaki wczesne i średnio wczesne
uprawiane na oborniku, a ze zbóż - owies. Najgorszymi przedplonami dla pszenżyta są:
pszenżyto, pszenica i żyto.
■
Uprawa roli
Uprawa gleby pod pszenżyto jest taka, jak pod pszenicę ozimą.
■
Nawożenie
■
PH
■
Do 4,5 – bardzo kwaśne
■
4,6 - 5,5 – kwaśny
■
5,6 - 6,5 – lekko kwaśny
■
6,6 – 7,2 – obojętny
■
Pow. 7,2 - zasadowe
Pszenżyto jest zbożem lepiej tolerującym zakwaszenie gleby niż pszenica czy jęczmień,
jednak nawożenie pszenżyta daje najlepsze efekty w stanowiskach o odczynie od
obojętnego do lekko kwaśnego. Dlatego w uprawie tego zboża na glebach o niskim
odczynie (pH < 5,5) konieczne jest wapnowanie, najlepiej wapnem magnezowym po
zbiorze przedplonu, a w najgorszym przypadku przed orką przedsiewną.

Nawożenie fosforem i potasem
Podobnie jak w przypadku innych gatunków, tak i tu optymalne dawki nawozów
fosforowych i potasowych należy ustalać na podstawie potrzeb pokarmowych roślin i
naturalnej zasobności gleb w te składniki. Fosfor i potas można stosować w całości
przedsiewnie w formie nawozów stałych, pojedynczych bądź wieloskładnikowych. Nawozy
te po zastosowaniu należy płytko wymieszać z glebą.

Nawożenie azotem
Pszenżyto charakteryzuje się dużą zawartością białka w ziarnie, dlatego ma duże
zapotrzebowanie na azot. Na wytworzenie 5 t ziarna wraz z odpowiednią ilością słomy
pobiera 135 kg azotu. Stosowanie azotu zależy od stanowiska. Po przedplonach
niezbożowych nie jest potrzebne stosowanie azotu jesienią, a nawet jest ono niewskazane.
Natomiast po przedplonie zbożowym, szczególnie w przypadku pozostawionej dużej ilości
słomy na polu, powinno się zastosować niewielką dawkę azotu (30-40 kg N/ha) w celu
przyspieszenia mineralizacji resztek pożniwnych. Wiosną, podobnie jak w przypadku
pszenicy, celowe jest dzielenie dawki azotu na trzy części. Pierwszą część wiosennej dawki
trzeba zastosować jak najwcześniej, tuż po ruszeniu wegetacji, w celu zwiększenia ilość
źdźbeł produktywnych (zakończonych kłosami). Drugą część stosuje się w okresie
strzelania w źdźbło (KD 32-35). Wpłynie ona dodatnio na liczbę ziarniaków w kłosach.
Trzecią część dawki zaleca się stosować w okresie rozwiniętego liścia flagowego, w
stadium kłoszenia (KD 40-59). Wpłynie ona na zwiększenie masy ziarniaków i zawartości
białka w ziarnie. Trzecią część dawki azotu można zastosować zarówno w formie nawozów
stałych doglebowo, jak i w formie płynnej nalistnie.
■
Siew
Pszenżyto ozime, podobnie jak żyto, jest jednym z bardziej wrażliwych zbóż na termin
siewu. Pszenżyto powinno zakończyć krzewienie jesienią. Może też krzewić się wiosną, ale
plon jest wtedy mniejszy, gdyż liczba źdźbeł kłosonośnych jest mniejsza. Opóźniony siew
wpływa na zmniejszenie krzewistości ogólnej i krzewistości produktywnej. Optymalny termin siewu zależy także od regionu Polski.
W północno-wschodniej części kraju (V) siew trzeba wykonać w okresie 10-20 września, w
Polsce centralnej (III) - 15-25 września, w części zachodniej (II) - 20-30 września.
Natomiast w rejonie północno-zachodnim Polski (I) siew pszenżyta można wykonać w
okresie 20 września do 5 października.
Terminy siewu pszenżyta ozimego w poszczególnych regionach Polski.
Ilość
wysiewu
pszenżyta
ozimego
jest
warunkowana
zarówno
czynnikami
środowiskowymi, jak i terminem siewu i odmianą. Zalecana ilość ziaren na 1 m2 mieści się
w granicach 350-650. Najmniejszą ilość wysiewu (350-450 ziaren na 1m2) stosuje się na
glebach kompleksów pszennych i dla odmian silniej krzewiących się, wysiewanych w
optymalnym terminie.
Na glebach kompleksów żytnich oraz przy opóźnionym terminie siewu wskazane jest
zwiększenie ilości wysiewu od 500 do 600 ziaren na 1 m2, a nawet do 650 na najsłabsze.
■
Zabiegi pielęgnacyjne

Chwasty
Pszenżyto uprawiane w dobrym stanowisku, np. po okopowych, jest konkurencyjne w
stosunku do chwastów. Jednak w uprawie po przedplonie zbożowym trzeba liczyć się z
koniecznością zwalczania chemicznego chwastów. Miotłę zbożową i inne chwasty ozime,
podobnie jak w przypadku innych zbóż ozimych, najlepiej zwalczać jesienią. Bronowanie
wiosenne nie jest wskazane.

Choroby
Do niedawna pszenżyto było uznawane za gatunek stosunkowo mało podatny na choroby,
chociaż może być atakowany przez patogeny pszenicy i żyta. Ostatnio jednak,
prawdopodobnie ze względu na zwiększającą się powierzchnie uprawy tego zboża,
intensyfikację nawożenia i ogólny wzrost presji infekcyjnej chorób wzrasta również
porażenie pszenżyta chorobami. Dlatego coraz częściej zachodzi potrzeba stosowania w
okresie wegetacji fungicydów. Ochronę chemiczną trzeba rozpocząć od zaprawiania ziarna
przeciwko
chorobom
atakującym
młode
rośliny
od
najwcześniejszych
stadiów
rozwojowych. Wiosną po ruszeniu wegetacji powinno się zastosować środki chroniące
rośliny przed chorobami podstawy źdźbła, źdźbeł i liści. W okresie rozwoju liścia
flagowego lub kłoszenia można zastosować środki przeciwko chorobom liści i kłosów.
Charakterystykę tych szkodników można znaleźć w atlasach wydanych przez firmy
chemiczne oraz w Internecie.

Szkodniki
W pszenżycie mogą występować szkodniki takie jak w pszenicy ozimej. Dlatego też zasady
ich zwalczania są takie same jak dla pszenicy. Charakterystykę tych szkodników można
znaleźć w atlasach wydanych przez firmy chemiczne oraz w Internecie.