Transfery prywatne w budżetach gospodarstw domowych

Małgorzata Kalbarczyk
Warszawa 05.01.2009
Transfery prywatne w budżetach gospodarstw domowych
Autoreferat
rozprawy
doktorskiej
napisanej
pod
kierunkiem
dr
hab.
Mariana
Wiśniewskiego, Prof. UW
1.Wstęp
Nawet w krajach najbogatszych rozwój gospodarczy ostatnich dziesięcioleci nie
rozwiązał, a często wręcz pogłębił takie problemy społeczne jak nierówności w dochodach,
bezrobocie i ubóstwo. W Polsce problemy te pojawiły się zwłaszcza w związku z
transformacją systemową. Od roku 1989 zróżnicowanie dochodów wśród Polaków
gwałtownie wzrosło. Uwolnienie rynku i odejście od polityki sztucznego egalitaryzmu
rozbudziło
inicjatywę
gospodarczą
wielu
obywateli
i
doprowadziło
do
rozwoju
gospodarczego naszego kraju. Procesom tym towarzyszy jednak pojawienie się dużych
nierówności w dochodach. Jak pisze Gucwa Leśny (2002), ocena tych rosnących nierówności
jest sprawą sporną. Z jednej strony wiadomo, że mają one pozytywny wpływ na efektywność
gospodarczą. Z drugiej strony jednak, generują wśród ludzi uczucie zazdrości, nienawiści, są
źródłem konfliktów społecznych.
We wszystkich krajach rozwój cywilizacyjny nie tylko stał się przyczyną nasilenia
niektórych problemów społecznych, ale także pojawienia się nowych, trudnych do
rozwiązania zjawisk – np. rozwój medycyny, dobra opieka medyczna i lepsze warunki życia
ludności prowadzą do poważnego starzenia się społeczeństwa krajów rozwiniętych,
pojawienia się dużej liczby osób starszych, chorych, niepełnosprawnych, ludzi wymagających
opieki. Jednocześnie rozwój gospodarczy, urbanizacja, nowe warunki życia, zlikwidowały
praktycznie model mieszkającej razem rodziny wielopokoleniowej. Takie duże rodziny w
sposób naturalny mogły sobie samodzielnie poradzić z opieką nad dziećmi, ludźmi starszymi i
zabezpieczeniem ich bytu. Możliwy był także repartycyjny model dochodów, w którym
następuje wymiana świadczeń między generacjami. W dobie starzenia się społeczeństw rośnie
liczba gospodarstw domowych potrzebujących pomocy.
Pojawia się pytanie, jaką rolę w tym zmieniającym się świecie mogą pełnić transfery
prywatne. Na ile mogą one prowadzić do redystrybucji dochodów, na ile istotne są w
1
dochodach gospodarstw domowych. Wielkość i rodzaj transferowanych dóbr lub usług zależą
od wielu czynników nie tylko ekonomicznych, ale także społecznych (takich jak więzi
rodzinne), politycznych (modelu prowadzonej polityki społecznej) jak również kulturowych.
Oczywiście istnieje szereg czynników ograniczających transfery prywatne i ich rolę w
wyrównywaniu różnic w dochodach. Nierównomierny rozkład bogactwa w społeczeństwie,
sprawia, że nie zawsze w pobliżu są osoby, które mogą nam pomóc. Także wysokie
obciążenia podatkowe mogą sprawiać, że ludzie czują, że spełnili w ten sposób swoje
obowiązki wobec bliźnich i nie chcą dodatkowo przekazywać pomocy dla gospodarstw
biedniejszych. Mimo tych wszystkich ograniczeń według zarówno Cox’a, Eser’a i Jimenez’a
(1998), jak i Lillard, Willis (1997), w wielu krajach to właśnie transfery prywatne są jednym z
najważniejszych czynników realokujących zasoby.
2. Problemy badawcze i hipotezy
Celem pracy jest dokładna analiza transferów prywatnych w Polsce, zbadanie ich roli i
motywów i porównanie z innymi krajami europejskimi. Wyniki dla Polski porównano z
rezultatami dla kilku wybranych krajów europejskich: dla Anglii i Danii tzn. krajów
reprezentujących przeciwstawny, liberalny i opiekuńczy typ polityki społecznej, dla Niemiec,
kraju o systemie polityki społecznej najbardziej zbliżonym do kontynentalno-europejskiego,
w którego części też miała miejsce transformacja ustrojowa oraz dla Włoch, kraju
śródziemnomorskiego o dużych tradycjach rodzinnych. Rolę transferów prywatnych w Polsce
porównano też do roli jaką pełnią w Czechach, kraju sąsiadującym, o podobnej przeszłości
historycznej.
Hipoteza pierwsza: ze względu na uwarunkowania historyczne, szczególną wartość
rodziny w Polsce oraz niższą niż w krajach rozwiniętych zamożność gospodarstw, transfery
prywatne odgrywają tu szczególną rolę i przede wszystkim służą wspieraniu w podstawowych
potrzebach w przeciwieństwie do roli jaką pełnią w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej.
Bardzo ważne przy analizie transferów prywatnych jest zrozumienie przyczyn, z
powodu których transfery te się pojawiają. Zrozumienie tych motywów nie tylko pozwala
dokładnie określić, kto może być potencjalnym odbiorcą transferów prywatnych, ale również
pozwala określić efektywną politykę zabezpieczenia społecznego. Można wyróżnić
następujące motywy transferów prywatnych:
•
Altruizm
2
•
Wymiana
o Motyw demonstracyjny
o Potrzeba zabezpieczenia i bycia w „sieci”
•
Ważne wydarzenia w życiu
Jednym z kluczowych motywów transferów prywatnych jest altruizm. Altruizm
zakłada, że ludzie pomagają tym, którzy tej pomocy potrzebują. Dający, oferując swoją
pomoc, nie oczekuje niczego w zamian1.
Alternatywnym motywem jest motyw wymiany. Motyw ten zakłada, że dający
transfer oczekuje lub w przyszłości będzie oczekiwał czegoś w zamian. Polega więc na
dbaniu o zadowolenie osób, od których spodziewamy się usług w przyszłości, np. pomoc
finansowa dzieciom, od których rodzice oczekują opieki na starość. Motyw ten zakłada, że
proces wymiany może nastąpić po długim okresie czasu. Czasami okres ten może trwać
nawet kilkadziesiąt lat. W pracy wykorzystano teoretyczny model motywów transferów Coxa
i Ranka (1992). Założyli oni, że użyteczność dającego zależy od jego własnej konsumpcji
(Cd), od usług, które dostanie w zamian od dostającego transfer (s) (element wymiany) i od
użyteczności biorącego transfer (V) (element altruizmu), która zależy od jego własnej
konsumpcji (Cb) oraz usług, które dostarczy w zamian dającemu.
Ud = U(Cd, s, V(Cb, s))
Zakładali, że użyteczność dającego rośnie wraz ze wzrostem użyteczności biorącego i
analizowali jak dochody dającego i biorącego transfer wpływają na prawdopodobieństwo
transferu, a następnie jak wpływają na wielkość samego transferu.
Prawdopodobieństwo transferu w przypadku obu motywów zależy tak samo od
dochodów, tzn. rośnie, jeśli rośnie dochód dającego i maleje, jeśli rośnie dochód biorącego.
Jeśli motywem jest altruizm, to wzrost dochodu dającego sprawia, że ma on wtedy większe
możliwości pomocy, jeśli motywem jest wymiana to dający jest w stanie więcej zapłacić za
oferowane mu przez biorącego usługi. Jeśli dochód biorącego rośnie i będzie on mógł sam
zaspokoić swoje potrzeby to spowoduje to spadek transferu w przypadku altruizmu. W
przypadku wymiany, biorący transfer będzie w mniejszej potrzebie i wyżej będzie sam cenił
swoje usługi, ale także dający transfer będzie uważał, że transfer powinien być większy, co
doprowadzi do spadku prawdopodobieństwa, że dający zdecyduje się na transfer.
Wpływ dochodu biorącego transfer na wielkość transferu zależy także od motywu
transferu. Jeśli motywem jest altruizm to im wyższy dochód biorącego, tym większa szansa
1
Już w 1974 roku Becker (1974) przedstawił swój model altruizmu.
3
na to, że zaspokoi swoje potrzeby na poziomie, który dający uzna za wystarczający. W
związku z tym wzrost dochodu biorącego powoduje spadek wielkości transferu. W przypadku
wymiany wzrost dochodu biorącego powoduje wzrost „ceny” jego usług. Jeśli transfer
zdefiniujemy jako:
T=p*s
to przy stałej ilości usług (s) i założeniu, że wraz ze wzrostem dochodu biorącego wzrośnie
cena (p) za usługi, więc im większy dochód biorącego tym większy transfer.
Współczesne badania oprócz analiz prowadzonych na całej populacji danego kraju
starają się też pokazać różnice między motywami transferów wśród bogatych i biednych i
wskazać na nieliniową zależność pomiędzy dochodem biorącego a wielkością otrzymanego
transferu (Coxa Hansena i Jimeneza (2004)).
Z motywami transferu związany jest także efekt wypierania pomocy prywatnej przez
państwową. Analiza efektu wypierania transferów prywatnych ma duże znaczenie dla polityki
społecznej. Im bardziej altruistyczne jest społeczeństwo, tym bardziej wzrost świadczeń
społecznych wypiera transfery prywatne. Stwierdzenie takiego wypierania może znacznie
poprawić efektywność wykorzystania środków z budżetu państwa. Oczywiście niemożliwe
jest, aby transfery prywatne wyrównały całkowicie różnice w dochodach bez dodatkowego
pośrednictwa państwa.
Warto też zaznaczyć, że nie tylko ograniczenia w danych i metodach obliczeń
wpływają na skuteczność prognozowania zachowań dotyczących transferów prywatnych. Po
pierwsze nie zawsze motyw transferu musi być tylko jeden. Często dana osoba podejmując
decyzję o przekazaniu transferu ma kilka motywów, które wzajemnie się przeplatają i
nakładają na siebie. Stąd trudno dokładnie określić, jaki motyw w danej sytuacji dominował.
Po drugie, co jest charakterystyczne przy badaniu zachowań ludzkich, nawet jeśli dobrze
określimy motyw transferu, to nie można założyć, że zachowania osób będą dokładnie
odpowiadać tym motywom. Przy tych samych warunkach i określonym motywie, zachowania
nie zawsze są takie same. Jest to spowodowane tym, że zarówno warunki jak i motywy mogą
być różnie interpretowane przez uczestników danych sytuacji (Kohli, Kunegund (2003)). Stąd
wniosek, że własności prognostyczne modeli transferów prywatnych mogą być ograniczone.
Hipoteza druga: w Polsce głównym motywem przekazywania transferów prywatnych
jest altruizm i co za tym idzie istnieje efekt wypierania transferów prywatnych przez
świadczenia społeczne.
4
3. Podejście metodologiczne
W pracy wykorzystano dwie bazy danych. Baza CHER (Consortium for Household Economic
Research)2
zawierająca
informacje
dotyczące
otrzymanych
pieniężnych
transferów
prywatnych przez gospodarstwa domowe oraz baza SHARE (Survey of Health, Aging and
Retirement in Europe) zawierająca informacje dotyczące pieniężnych transferów prywatnych
i usług otrzymywanych i dawanych przez gospodarstwa domowe osób powyżej 49 roku życia.
Analiza prowadzona na danych CHER obejmowała dane dla Polski w latach 1994–
1996 oraz 1997–2000. Wyniki uzyskane dla Polski zostały porównane z rezultatami dla
czterech wybranych krajów europejskich: Anglii, Danii, Niemiec i Włoch. Dostępne dane dla
tych krajów to: dla Anglii lata 1991–2000, dla Niemiec w latach 1990–2000, Danii i Włoch w
latach 1994–1998.
Warto zwrócić uwagę, że dane CHER zawierają informacje tylko na temat transferów
pieniężnych (w przypadku Polski także rzeczowych, ale uwzględnionych łącznie). Po drugie
deklarowane są tylko transfery otrzymywane, nie ma informacji o transferach dawanych. To
powoduje, że niemożliwa jest dokładna analiza od kogo do kogo płynie transfer i przy
analizie transferów prywatnych pozwala uwzględnić tylko cechy gospodarstwa jako całości.
Po trzecie nie ma informacji dotyczących osób udzielających transferu.
To skłoniło autorkę do przeanalizowania także danych SHARE, aby móc pokazać
także rolę niefinansowych transferów prywatnych w Polsce i porównać ją do kilku krajów
europejskich. Oczywiście oba badania, ze względu na dobór próby, są nieporównywalne
między sobą.
Pierwsza runda zbierania danych SHARE odbyła się na przełomie lat 2004-2005 i
obejmowała 11 krajów europejskich, w tym ponad 25 tysięcy respondentów. Druga runda
badania, na przełomie 2006 i 2007 roku, oprócz krajów zachodniej Europy objęła także
Polskę i Czechy3. Podjęta w pracy analiza danych obejmuje analogicznie do bazy CHER:
Polskę, Niemcy, Danię, Włochy i wyjątkowo Czechy, jako kraj o zbliżonej do Polski
przeszłości historyczno-politycznej (Anglia nie brała udziału w badaniu).
2
Dane stworzone w ramach międzynarodowego projektu CHER. W Polsce są to wybrane dane z Badań
Budżetów Gospodarstw Domowych prowadzonych przez GUS i przygotowane przez Wydział Nauk
Ekonomicznych UW pod kierownictwem Profesora Brunona Góreckiego. Dane dla wszystkich analizowanych
krajów udostępnione zostały przez Wydział Nauk Ekonomicznych UW.
3
Dane dla Niemiec, Danii i Włoch z lat 2004/2005 dostępne są na stronie : http://www.share-project.org/, dla
Polski i Czech (z drugiej rundy badania) wykorzystana została wstępna baza danych wykorzystywana tylko
przez zespoły badawcze projektu SHARE (tzw „release 0”), która nie była jeszcze poddawana „czyszczeniu”
danych. Wyniki na danych „oczyszczonych”, które zostaną udostępnione dopiero w lipcu 2008 roku, mogą
nieznacznie ulec zmianie.
5
Pierwsza część pracy zawiera statystyczną analizę danych, która posłużyła do
zbadania roli transferów prywatnych zarówno finansowych jak i niefinansowych w różnych
przekrojach, w analizowanych krajach.
W celu weryfikacji motywów transferów prywatnych a następnie efektu wypierania,
wykorzystując model teoretyczny Cox’a i Ranka (1992), posłużono się dwoma modelami. Po
pierwsze zbadano co wpływa na prawdopodobieństwo przekazania transferu, a po drugie, co
determinuje jego wielkość. Zwrócono szczególną uwagę na to, jak prawdopodobieństwo oraz
wielkość transferu zależą od dochodu osoby, która transfer dostaje. Zarówno w przypadku
altruizmu jak i wymiany prawdopodobieństwo powinno spadać wraz ze wzrostem dochodu
osoby otrzymującej transfer. Natomiast wielkość transferu rośnie albo maleje wraz ze
wzrostem dochodu osoby otrzymującej transfer zależnie od motywu transferu. Jeśli jest to
altruizm zależność jest ujemna, jeśli wymiana, to wraz ze wzrostem dochodu biorącego
transfer, rośnie wielkość transferu.
W pracy wyestymowano modele probitowe oraz modele tobitowe dla zbadania
czynników determinujących prawdopodobieństwo oraz wielkość sumy otrzymywanych
transferów prywatnych. Modele umożliwią zbadanie na ile altruistyczne jest społeczeństwo.
Dodatkowo uwzględniono zmienne wskazujące na pobieranie pieniężnych świadczeń
społecznych i zbadano, jaki będzie ich wpływ na wielkość transferów prywatnych, by
wskazać, które z narzędzi polityki redystrybucyjnej najbardziej wpływają na zmiany w
transferach prywatnych. Szacowane modele wyglądają następująco:
1) Prawdopodobieństwo transferu – model probitowy
Pi = α1(Dbi) + α2(∆Dbi) + α3(Tri) + α4(Tbi) + α5(Trentyi) + α6(Tinnei) + α7(Tri(t-1)) + α8(Tbi(t-1))
+α9(Trentyi(t-1)) + α10(Tinnei(t-1)) + α11Xi + εi
Gdzie P =1 jeśli nastąpił transfer prywatny i P= 0 jeśli nie było transferu prywatnego, a Db to
dochód gospodarstwa biorącego w przeliczeniu na osobę, po wyłączeniu wszystkich
transferów prywatnych, ∆Db to przyrost dochodu w stosunku do roku poprzedniego, Tr to
zmienna określająca czy dane gospodarstwo otrzymało świadczenia rodzinne, Tb zasiłek dla
bezrobotnych, Trenty czy otrzymuje renty inwalidzkie i Tinne czy gospodarstwo otrzymuje inne
nie wyszczególnione transfery oraz zmienne z oznaczeniem (t-1) wskazujące czy dane
świadczenie było otrzymywane w roku poprzednim, X to zmienne socjologicznodemograficzne, a ε oraz η to reszty w modelach
6
2) Wielkość transferu – model tobitowy
Wi = β1(Dbi) + β2(∆Dbi) + β3(Tri) + β4(Tbi) + β5(Trentyi) + β 6(Tinnei) + β7(Tri(t-1)) + β8(Tbi(t-1))
+β9(Trentyi(t-1)) + β 10(Tinnei(t-1)) + β 11Xi + ηi
Przeprowadzono także analizę nieliniowego wpływu dochodu biorcy na wielkość
otrzymywanego transferu oraz dodatkową analizę efektu wypierania poprzez hipotetyczną
eliminację świadczeń społecznych.
4. Wyniki i konkluzje
Celem pracy była dokładna analiza transferów prywatnych w Polsce umożliwiająca
zbadanie roli, motywów i skutków wywieranych przez transfery na dochody gospodarstw.
Analiza taka, wraz z przeprowadzonym w pracy porównaniem z innymi krajami może okazać
się pomocna przy ustalaniu polityki społecznej kraju. Trzeba oczywiście pamiętać, że pomoc
prywatna jest tylko jednym z wielu czynników, które należy uwzględniać przy tworzeniu
polityki społecznej. Podobnie samo zagadnienie transferów prywatnych jest także dosyć
złożone i zależy nie tylko od sytuacji ekonomicznej gospodarstw, zamożności całego kraju,
ale także kultury i tradycji oraz indywidualnych cech osób biorących udział w tych
transferach. W pracy skupiono się głównie na uwarunkowaniach ekonomicznych aczkolwiek
w dyskusji wyników uwzględniono, podłoże społeczne i polityczne analizowanych krajów.
Szczególna wartość rodziny w Polsce i także w krajach południowo-europejskich takich jak
Włochy wskazała na pewne różnice w tych krajach w stosunku do krajów o słabszych
tradycjach rodzinnych. Podobnie pewne różnice były widoczne jeśli chodzi o różne modele
polityki społecznej.
Badania dotyczące głównie skali oraz dawców i biorców transferów prywatnych były
prowadzone w Polsce i w krajach europejskich już wcześniej. Niestety dane dotyczące
prywatnego wsparcia są trudno dostępne i na ogół niepełne. Dlatego też badanie prowadzone
na innych danych pozwala lepiej zobrazować system transferów prywatnych. Stąd
przeprowadzone w pracy analizy transferów na dwóch bazach danych CHER i SHARE
pozwalają uzupełnić istniejące badania4. Porównanie Polski do innych krajów pozwala
analizować dynamikę rozwoju transferów prywatnych, wynikającą ze zmian demograficznych
społeczeństw w czasie, i co za tym idzie lepiej prognozować transfery w przyszłości, a także
pozwala na lepsze zrozumienie czynników wpływających na transfery prywatne.
4
Badania porównawcze na danych z pierwszej rundy próby SHARE były prowadzone, ale nie uwzględniały
Polski ani Czech (np. Attias-Donfut, Ogg, Wolff (2005))
7
Dla porównywalnych danych osób powyżej 49 roku życia widać, że skala transferów
prywatnych w Polsce nieznacznie różni się od ich skali w innych badanych krajach.
Zauważalny jest większy udział gospodarstw otrzymujących transfery pieniężne w Polsce i
Czechach, oraz mniejszą w tych krajach liczbę gospodarstw przekazujących takie transfery w
porównaniu z Danią i Niemcami.
Zaczynając od podobieństw można stwierdzić, że zgodnie z innymi badaniami (np.
Topińskiej (1991), Daszyńskiej (1998), Warzywody-Kruszyńskiej (2007), Cigno, Giannelli
Rosati (1998)) we wszystkich krajach większość transferów pieniężnych odbywa się
pomiędzy członkami rodzin i transfery częściej trafiają do ludzi młodych i do bezrobotnych.
Nie wywołują jednak znacznej zmiany w dochodach i duża ich cześć odbywa się pomiędzy
gospodarstwami bogatymi.
Różnice widać w udziale transferów prywatnych w dochodach, gdzie w Polsce
największy udział jest wśród najbiedniejszych, natomiast w Anglii czy Danii mają wysoki
udział także w dochodach najbogatszych. Wynik ten jest zgodny z deklarowaną przyczyną
udzielania i otrzymywania prywatnych transferów pieniężnych wśród gospodarstw osób
starszych (powyżej 49 roku życia): w Polsce dominują transfery przeznaczane na
„podstawowe potrzeby”, gdy na przykład w Danii najczęściej przyczyną udzielania jak i
otrzymywania transferu jest „brak konkretnego powodu”. Różnice widać także przy analizie
transferów niefinansowych w postaci usług. W Polsce i we Włoszech dużo częściej są to
usługi udzielane wewnątrz gospodarstwa. W krajach tych dużo rzadziej, w porównaniu z
Danią i Niemcami, udzielają ich osoby niespokrewnione. Widać także większy udział osób
opiekujących się wnukami w Danii, gdzie większa aktywność zawodowa kobiet sprawiają, że
pomoc dziadków jest bardziej potrzebna.
Analizę motywów transferów prywatnych i ich efektu wypierania przez pieniężne
świadczenia społeczne, prowadzone przez badaczy w innych krajach (np. Cox, Rank (1992),
Cox Eser, Jimenez (1998), Shoenii (1997), Kohara Ohtake (2006) ) dla Polski
przeprowadzone zostały po raz pierwszy. Po raz pierwszy także przeprowadzone zostało
porównanie transferów prywatnych w Polsce i w innych krajach o różnym modelu polityki
społecznej i różnych tradycjach rodzinnych.
Z przeprowadzonych, według modelu teoretycznego Cox’a i Rank’a (1992), analiz
wynika, że we wszystkich analizowanych krajach oprócz Danii motywem przekazywania
transferów prywatnych jest altruizm. Wynik jest odmienny od wyników uzyskanych przez
Cox’a i Rank’a dla USA. Przyczyną może być tradycja i kultura krajów europejskich, która
wpływa na motywy transferów.
8
Analiza nieliniowej zależności między dochodem biorcy a wielkością transferu
pokazała, że nie ma nieliniowej zależności między dochodem biorącego i wielkością transferu
i niewidoczna jest zmiana motywu wraz ze wzrostem dochodu biorcy.
Wraz z analizą motywów transferów prywatnych analizowany był efekt wypierania
transferów prywatnych przez pieniężne świadczenia społeczne. Altruistyczny motyw
przekazywania transferów prywatnych, sugeruje, że efekt wypierania może mieć miejsce.
Dodatkowa analiza wpływu otrzymywania świadczeń społecznych na prawdopodobieństwo i
wielkość transferów prywatnych potwierdziła hipotezę o wypieraniu transferów prywatnych
przez pieniężne świadczenia społeczne w Polsce i innych krajach z wyjątkiem Danii, w
przypadku takich świadczeń jak renty inwalidzkie i zasiłki dla bezrobotnych. Świadczenia
mniejszych sum (np. świadczenia rodzinne) nie powodowały wypierania. Dodatkowa analiza
dla Polski pokazała, że mimo że częściowy efekt wypierania jest widoczny, transfery
prywatne nie są w stanie zastąpić całkowicie pieniężnych świadczeń społecznych, czego
można było się spodziewać.
Odwołując się do postawionych hipotez: rola transferów prywatnych w Polsce ze
względu na uwarunkowania historyczne, szczególną wartość rodziny w Polsce oraz niższą niż
w krajach rozwiniętych zamożność gospodarstw jest inna niż w rozwiniętych krajach Europy
Zachodniej i różnice widać zwłaszcza przy porównaniu z krajami o socjaldemokratycznym
modelu polityki społecznej. Warto tu jednak zauważyć, że jest także wiele elementów
wspólnych dla analizowanych krajów, oprócz Danii. Podobieństwa te chociażby widać w
analizowanych modelach, gdzie wpływ zmiennych na prawdopodobieństwo i wielkość
transferów w poszczególnych krajach był podobny. Modele te nie zawierają jednak
zmiennych wskazujących na różnice kulturowe i historyczne.
Druga hipoteza została według modelu potwierdzona. W Polsce widoczny jest motyw
altruistyczny przekazywania transferów i widzimy częściowy efekt wypierania transferów
prywatnych przez pomoc państwa. Warto podkreślić, że podział motywów transferu na czysto
altruistyczny lub czystą chęcią wymiany jest dość schematyczny - te motywy mogą
oczywiście wzajemnie się przeplatać. Wynik badania jest więc taki, że w krajach europejskich
bardziej dominuje motyw altruistyczny transferów prywatnych.
Dostęp do pełniejszych danych pozwoliłby z pewnością uzupełnić przeprowadzone
badanie. Bardziej precyzyjną analizę można by przeprowadzić mając informację nie tylko o
biorcach danego transferu ale także o dawcach, o ich cechach nie tylko demograficznych, ale
także dochodach. Wydaje się, że zbadanie transferów w zależności od stosunku dochodów
9
biorcy i dawcy byłoby bardzo interesujące. Badanie takie wymagałoby jednak dostępu do
bardzo szczegółowych danych.
Attias-Donfut C., Ogg J., Wolff F., 2005, Family support, in First Results from the Survey of
Health, Ageing and Retirement in Europe, Mannheim Research Institute for the
Economics of Aging
Becker G., 1974, The theory of social interactions, Journal of Political Economy, Vol 82 (6),
s. 1063-1093
Cigno A., Giannelli G., Rosati F., 1998, Voluntary transfers among Italian households:
altruistic and non-altruistic explanations, Structural Change and Economic
Dynamics, No 9, s. 435-451
Cox D., Eser Z., Jimenez E., 1998, Motives for private transfers over the life cycle: an
analytical framework and evidence for Peru, Journal of Development Economics,
Vol 55, s. 57-80
Cox D., Rank M. R., 1992, Inter-vivos transfers and intergenerational exchange, Review of
Economics and Statistics, Vol 74 (2), s.305–314
Cox D., Hansen B., Jimenez E., 2004, How responsive are private transfers to income?
Evidence from laissez-fair economy, Journal of Public Economics, Vol 88, s. 21932219
Daszyńska M., 1998, Korzystanie gospodarstw domowych z pomocy, w: Zróżnicowanie
warunków życia ludności w Polsce w 1997 r. (raport analityczny z badania
ankietowego), GUS Departament Warunków Życia
Gucwa Leśny E., 2002, Zmiana poziomu życia i ich społeczne uwarunkowania w: Wymiary
życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku pod red. Mirosława
Marody, Wydawnictwo Naukowe Scholar
Kohara M., Ohtake F., 2006, Altruism and the care of elderly parents: evidence from Japanese
families, Discussion Paper No. 670 The institute of social and economic research
Osaka University
Kohli M., Kuhnemund H., 2003, Intergenerational transfers in the family: What motivates
giving?, w: Vern L. Bengtson & Ariela Lowenstein (eds.) (2003): Global Aging and
Challenges to Families, New York. Aldine de Gruyter, s.123-142.
Lillard L., Willis R., 1997, Motives for intergenerational transfers: evidence from Malaysia,
Demography, Vol 34 (1), s. 115-134
Schoeni R., 1997, Private interhousehold transfers of money and time: new empirical
evidence, Review of Income and Wealth, Vol 43 (4), s.423-448
Topińska I., 1991, Jak sobie pomagamy, w: Jak dziś żyjemy, czyli nasze gospodarstwo
domowe pod redakcją B. Góreckiego, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa
Warzywoda-Kruszyńska W., 2007, Nieformalne sieci wsparcia ludności żyjącej w biedzie (na
wsi i w małym mieście), w: Państwo, samorządy, organizacje pozarządowe i
wspólnoty lokalne wobec ubóstwa i wykluczenia społecznego, pod red: Golinowska
S., Opracowania PBZ, Warszawa
10