Walory dydaktyczno-wychowawcze spacerów i wycieczek.

Barbara Tomasiewicz
Walory dydaktyczno-wychowawcze spacerów
i wycieczek.
Spacery i wycieczki to jedna z form rozbudzania zainteresowań
przyrodniczych dzieci. Stanowią spotkanie z pięknem natury i pięknem ludzkiej
twórczości.
Wycieczki i spacery spełniają doniosłą rolę w procesie wychowania dzieci i
zapoznania ich z otaczającym światem. Są korzystne dla zdrowia i psychicznego
odprężenia, dzięki atrakcji, swobodzie i radości.
Wycieczka jest konieczną formą pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i
szkolnym. U podstaw jej leży założenie, że proces poznawania rzeczywistości
przebiega od bezpośredniego spostrzegania, przez umysłowe przetwarzanie
prowadzące do uogólnień, do zastosowania i sprawdzenia wiedzy w praktyce.
Wycieczka dalsza wymaga dobrego przygotowania i przeprowadzenia.
M. Leonek wyróżnia trzy typy wycieczek:
1) Wycieczki bliższe trwające jedną godzinę lekcyjna Dotyczą one jednego
wybranego obiektu lub zjawiska.20-30 minut lekcji poświęcone jest
obserwacji, a jej dalsza część na omówienie obserwacji, sformułowanie
wniosków czy wykonanie zadań praktycznych.
2) Wycieczki dalsze trwające 1-3 godz. obejmują szerszy zakres
tematyczny np. wycieczka do pasieki, lasu, zabytki naszej miejscowości:
Taka wycieczka wymaga uwzględnienia korelacji przedmiotowej z
jednoczesnym wybiórczym traktowaniem materiału poznawczego,
uwzględnienia
przerw
rekreacyjno-wypoczynkowych
zgodnie
z
możliwościami psychofizycznymi dzieci.
W trakcie tego typu lekcji w terenie, dzieci zdobywają wiedzę poprzez
doświadczenie, pomiary, eksperymenty, pracę.
3) Wycieczki całodzienne- głównym celem takich wycieczek jest
wprowadzenie dziecka w naturalne środowisko społeczno-przyrodnicze jako
integralną całość. Nauczyciel powinien umiejętnie kierować obserwacjami
uczniów.
Kierować ich uwagę na rzeczy ważne, osłabiać i przesuwać na dalszy plan
spostrzeganie mniej istotne. Dziecko uczy się w ten sposób prawidłowej,
selektywnej obserwacji i unikania nadmiaru wrażeń.
Tego typu wycieczki są najtrudniejsze pod względem organizacyjnym, gdyż
wymagają zapewnienia dzieciom wyżywienia, odpoczynku, opieki ze strony
dorosłych oraz korzystania ze środków lokomocji. Wycieczki wszystkich
typów stanowią mnóstwo sposobności do kształtowania właściwego
stosunku do przyrody, rozwijania zainteresowań przyrodniczych,
geograficznych czy historycznych.
Uczniowie dzięki wycieczkom i spacerom pogłębiają wiedzę. Są
zaciekawieni. Zagłębiają się w temat, przechodzą od tego, co znane, do tego, co
nieznane, intrygujące. Zaciekawienie i ciekawość dzieci są tu najważniejszym
"motorem" aktywności. Kiedy dzieci zapoznają się ze swoim najbliższym
środowiskiem przyrodniczym, poczują się w nim bezpieczne. Wtedy będą coraz
samodzielniej pogłębiać swoje obserwacje.
Dzieci wyrażają swoje doświadczenia zmysłowe."Pozwalają" zewnętrznemu
światu poznać swój świat wewnętrzny. Po zdobytych doświadczeniach,
obserwacjach dzieci mają możliwość wypowiedzenia się w różnych formach
poprzez teatr, muzykę, plastykę, a także wiersz, opowiadanie, list itp. Dzieci
bardzo się cieszą z wycieczek i spacerów. Oczywiście rola wycieczek i spacerów
w realizacji zadań dydaktycznych może być rozmaita.
Wycieczki, czy spacery mogą być też inspiracją i punktem wyjścia do
dalszego rozwijania materiału programowego czy problematyki szkolnej. Mogą
być ilustracją niejako tego wszystkiego, co dzieci wcześniej już podczas nauki
szkolnej poznały. A więc można podejmować także wycieczki mniej tutaj nas
interesujące, mało lub wcale niezwiązane z realizacją programu nauczania, choć
organizowane przez przedszkole czy szkołę - relaksowe, okolicznościowe,
wypoczynkowe, przygodne, będące niekiedy nagrodą lub uwieńczeniem okresu
nauki. Efekty wycieczki są nieporównanie większe niż z lekcji szkolnej, choć na
bieżąco może mniej uchwytne i ewidentne. Są jednak bardziej wszechstronne i
głębsze. Przeżycia bezpośrednie w zetknięciu się z morzem, życiem lasu, z
górami, rzekami, ruchem wielkomiejskim, tempem pracy, z krajobrazem, z
bogactwem jego pamiątek i pomnikami kultury, z różnymi ludźmi są bez
porównania pełniejsze, bogatsze, żywsze, i trwalsze aniżeli wiadomości zdobyte
w sali szkolnej w czasie zajęć. Jednak, że dla nauczyciela gra jest "warta
świeczki". Jeśli mówimy o wartościach wychowawczych wycieczek, czy
spacerów, to mamy na myśli wycieczkę dobrze zorganizowaną, która potrafi
wyzwolić w dziecku, w rozmaitej formie, aktywność i chęć współdziałania w
grupie. Czynnik jakże ważny dzisiaj w wychowaniu.
W czasie wycieczki wychowawca w pełni poznaje swoich wychowanków:
- odkrywa w nich zaradność
- uspołecznienie,
- koleżeńskość,
- kulturę w obcowaniu,
- bogactwo zainteresowań,
- hart fizyczny,
- i przeciwne niedołęstwo życiowe,
- samolubstwo,
-grubiaństwo,
-słabą odporność fizyczną,
-brak karności.
Wycieczka stwarza wyjątkowo korzystne warunki dla zwrócenia uwagi na
charakter ucznia, na braki w jego wychowaniu, na jego moralną i społeczną
postawę. Stwarza dobre warunki dla pogłębiania wychowania zespołowego, a to
przybliża okazję do gromadnego przeżywania tego samego, choć nie w ten sam
sposób, przez każdego z uczestników. Daje, więc wiele możliwości do pogłębiania
zasad wspólnoty. Nie, kto inny, ale sami uczestnicy wycieczki muszą dbać o to, by
żaden z nich nie obniżał sprawności wycieczkowania całej grupy.
Walory wychowawcze to:
- uczenie się współżycia w grupie
- poszanowanie praw
- praca w grupach
Równolegle z walorami wychowawczo-moralnymi idą w parze korzyści z
dziedziny wychowania fizycznego. Uczeń w czasie wycieczki przebywa w ruchu i
na świeżym powietrzu.
Według Staszewskiego wycieczka sprzyja przede wszystkim budzeniu i
pogłębianiu naukowych zainteresowań i to w szczególny sposób, roznieca je w
każdym indywidualnie. Nauczyciele powinni ustalić program wycieczki, aby nie
gubić zasadniczego celu zwiedzania.
Należy zwracać uwagę dzieciom na różnorakie zagadnienia i problemy (na
krajobrazowe, walory historyczne, geograficzne, przyrodnicze, językowe, na
specyfikę samego krajobrazu, na interesujące w nim akcenty, na niepowtarzalność
i oryginalność). Uczniów mobilizować do myślenia i wysuwania poprawnych
wniosków indywidualnych. Właściwie organizowana wycieczka ma jak widać
duże walory kształcące:
-rozwija inicjatywę,
-budzi zainteresowania,
-uczy patrzeć na zjawiska,
-kształtuje postawę badawczą,
-upodabnia proces nauczania do procesu badania.
Wycieczka ma uczyć i wychowywać i dlatego powinna być dobrze
przygotowana, dotyczy to zarówno nauczyciela jak i uczniów. Przygotowanie
polega na poznaniu obiektu czy miejsca wycieczki, przygotowaniu narzędzi,
przyborów, przyrządów pomiarowych, na wzbudzeniu zainteresowania tematyką
wycieczki. Uczestnicy powinni wiedzieć, co mogą zobaczyć, usłyszeć, poznać,
powinni umieć przeprowadzić obserwacje i przede wszystkim mieć motywację do
poznania własnego środowiska.
Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do przygotowania i
przeprowadzania wycieczki w taki sposób, by dała uczniom jak największe
korzyści dydaktyczno - wychowawcze.