Carbonado - Chalcedon

SEKCJA
Słownik Terminów GeOlogicznych dla Skalników
[ Część 12. ]
Carbonado - Chalcedon
Carbonado (karbonado) – tzw. czarny diament, najstarsze (wiek 2,6 – 3,8 mld. lat) i najrzadsze () diamenty
na Ziemi, znajdowane jedynie na obszarze Brazylii i Republiki Środkowoafrykańskiej; czarne, silnie porowate drobnokrystaliczne agregaty diamentowe, o wyjątkowo wysokiej wytrzymałości na ściskanie, znajdowane w skałach
osadowych; minerały o wprost niezwykłej (odmiennej,
niż w przypadku zwykłych diamentów) genezie – zawarte w nich minimalne ilości wodoru (oraz inne dowody)
wskazują, że jest to materia pochodzenia kosmicznego,
powstała w wyniku wybuchu tzw. supernowej, później
przez miliony lat materia ta ulegała powolnemu łączeniu
w większe bryły, wreszcie nastąpił jej spadek na Ziemię
w postaci () meteorytu, zdarzenie to miało miejsce
przed ok. 1,7 mld lat (w czasie gdy Afryka i Ameryka Południowa były połączone, stanowiąc elementy superkontynentu – () Pangei.
Carrara – 1) miasto położone w północno-zachodniej części Włoch (Toskania), nad brzegiem Morza Liguryjskiego;
znany od ponad 2 tysięcy lat ośrodek wydobycia marmuru; eksploatacja prowadzona była od czasów rzymskich,
jej intensywność spadła we wczesnym średniowieczu,
a ponownie wzrosła ok. 1000 r., gwałtowne przyspieszenie prac wydobywczych następowało w XVI w. (zastosowanie prochu) i w XIX w. (nowoczesne techniki urabiania
maszynowego); 2) potoczna nazwa skały wydobywanej
w rejonie C.; masywny, drobno-, równoziarnisty marmur,
składający się niemal wyłącznie z kalcytu, choć istnieją
w nim domieszki innych minerałów (np.
odkryte w 2001 r. carrarait i zaccagnait); utworzony na skutek
() metamorfizmu wapieni osadzonych w okresie
dolnej () kredy; przybliżone zasoby tej kopaliny
sięgają 60 mld m3; najbardziej znaną odmianą
jest biały marmur Bianco
Carrara (czasem szarawy, niebieskawy); skała
często wykorzystywana
w architekturze i rzeźbiarstwie (Kolumna Trajana w Rzymie, prace
Michała Anioła, Gian
Lorenzo Berniniego i in.).
Cechsztyn – nazwa c. (od
niem. Zechstein) od XVIII w.
stosowana w centralnych Niemczech – potem została
szerzej przyjęta tradycyjne wydzielenie stratygraficzne
( stratygrafia), które można określić jako jednostkę
stratygraficzną w obrębie permu ( stratygraficzna tabela dziejów Ziemi); wyższy (młodszy) perm, obejmuje
okres od ok. 265 do 251 mln lat temu; termin stosowany
Najbardziej kolorowa odmiana
chalcedonu – agat w porfirze z Gór
Kaczawskich (ze zbiorów Muzeum
Mineralogicznego we Wrocławiu).
Zmineralizowany odcisk ryby Paleoniscus
– jednego z nielicznych gatunków
zasiedlających cechsztyńskie morze
(łupek miedzionośny, początek
cechsztynu).
w środkowej Europie, gdzie w tym okresie istniały bardzo
specyficzne warunki () sedymentacji, miało wówczas
miejsce pięć następujących po sobie zalewów morskich
wkraczających na obszar pustynny i... wysychających, pozostałością są kolejne zespoły skalne (tzw.  cyklotemy)
zawierające m.in. pokłady soli kamiennej (wydobywanej
na Kujawach – kop. Kłodawa i inne oraz w Sieroszowicach-Polkowicach – jednej z kopalń KGHM), początek
okresu cechsztyńskiego jest też bardzo istotny w związku
z występowaniem innej niezwykle ważnej kopaliny – rud
miedzi i srebra (KGHM); było to środowisko bardzo niesprzyjające rozwojowi życia, stąd osady c. są wyjątkowo
ubogie w skamieniałości.
Cement – w sensie geologicznym – spoiwo skał osadowych, c. stanowić mogą substancje różne pod względem
chemicznym, np. krzemionka (opal lub chalcedon), węglany (kalcyt, aragonit), związki żelaza itd.
Obok CHALCEDONU zwyczajnego, o szarej bądź żółtawej barwie, w przyrodzie występują również różne odmiany barwne znajdujące zastosowanie w jubilerstwie jako
kamienie ozdobne, są to np. czerwony karneol, jaspis i sard, jasnozielony chryzopraz,
ciemnozielony z czerwonymi plamkami heliotrop, czy wielobarwne agaty, z kolei
odmianą agatu jest onyks (nazwa ta, w środowisku skalniczym i kamieniarskim, a w
szczególności w handlu kamieniem budowlanym, odnoszona jest do pewnych odmian żyłowego kalcytu – art. „Wapienie Wrocławia” s. 70); powszechnie występującymi odmianami chalcedonu są rogowce, lidyty, a także krzemienie, które były przedmiotem eksploatacji od czasów prehistorycznych; na terenie Polski różne odmiany
chalcedonu występują gł. na Dolnym Śląsku (Złotoryja, Szklary, Wiry) oraz w rejonie
Gór Świętokrzyskich (Krzemionki Opatowskie).
62
nK 40 | 4/2009
Cementacja – jeden z procesów () diagenezy skał
osadowych (szczególnie ważny w procesie tworzenia się
piaskowców i wapieni), polega na wprowadzeniu spoiwa
pomiędzy ziarna tzw. szkieletu ziarnowego (np. ziarenek
piasku, które staną się piaskowcem); dzięki temu luźny
materiał nabywa cech litej skały osadowej.
Chalcedon – skrytokrystaliczna odmiana kwarcu SiO2,
podobnie jak kwarc krystalizuje w układzie trygonalnym
( krystalograficzny układ), nie tworzy kryształów, lecz
występuje w postaci nerkowatych, groniastych, włóknistych naskorupień; chalcedonit – to skała osadowa złożona z chalcedonu.
Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdżon
www.RynekKamienia.pl
FOT: ARCHIWUM AUTORA
Żółty chalcedon, heliotrop i jaspis
(ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego
we Wrocławiu).