Ekspertyza dot. napisu w Wadowicach

Przedmiot sprawy
Napis – nielegalny mural - umieszczony w Wadowicach, na os. Pod Skarpą 9, na elewacji piekarni.
Zdjęcie muralu:
Stan faktyczny
Treść muralu ma charakter antysemicki. Nawołuje do nienawiści i przemocy na tle rzeczywistej lub
domniemanej tożsamości żydowskiej. Twórcy muralu odwołują się do wzorców popkulturowych,
nawiązując do bohaterów popularnego amerykańskiego serialu animowanego dla dorosłych „South
Park”. Prezentuje on postacie z popularnego serialu „South Park”. Jeden z bohaterów – Kenny, bohater
serialu pochodzący z żydowskiej rodziny – na muralu przedstawiony jest jako ofiara morderstwa. Ma
na sobie szalik i czapkę w barwach klubu Cracovia oraz symbol Gwiazdy Dawida. W subkulturze
kibicowskiej Krakowa kibice Cracovii nazywany są „Żydami”, co stanowi echo dawnego,
wielokulturowego charakteru tego klubu w okresie międzywojennym. Hasło „historia pisana od 10 lat”
może odnosić się do 10 sezonów gry Cracovii w Ekstraklasie (od sezonu 2004/2005, derby Krakowa
odbywały się przez 10 sezonów – z przerwą na sezon 2012/2013, kiedy Cracovia spadła do I ligi). Druga
interpretacja tego hasła odnosi się do nazwy grupy, umieszczonej na muralu – „UW 03” to skrót od
nazwy „Urodzeni Wiślacy 03”. Grupy działającej w Wadowicach i Chrzanowie. W 2015 r., kiedy napis
został zgłoszony do bazy HejtStop, grupa istniała od 12 lat, nie mamy jednak informacji o tym jak długo
ów mural znajdował się w tym miejscu. Gdyby był umieszczony dwa lata wcześniej, mógłby odnosić się
również do działalności grupy.
Stan prawny
Umieszczenie postaci utożsamianej z narodowością i wyznaniem żydowskim jako ofiary przemocy
wyczerpuje znamiona art. 256 Kodeksu Karnego. Przedstawienie postaci Żyda będącego ofiarą
przemocy, pokazanego jako przeciwnik „właściwej”, w odczuciach twórców muralu, strony
kibicowskiego antagonizmu, stanowi nawoływanie do nienawiści na tle narodowościowym i
wyznaniowym. Osoba narodowości żydowskiej jest przedstawiona na muralu jako symboliczny wróg,
z którym należy walczyć.
Sam napis jest również wandalizmem, wypełniającym znamiona przestępstwa uszkodzenia mienia. W
przypadku gdy wartość szkody nie przekracza 250 złotych, zastosowanie ma art. 124 Kodeksu
wykroczeń. Zastosowanie może mieć również art. 63a Kodeksu wykroczeń, dotyczący umieszczania w
miejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym ogłoszenia, plakatu, afisza, apelu, ulotki, napisu lub
rysunku. W przypadku muralu z Wadowic mamy najprawdopodobniej do czynienia ze szkodą o wyższej
wartości, zatem zastosowanie ma w tej sytuacji art. 288 Kodeksu karnego, mówiący o zniszczeniu lub
uszkodzeniu cudzej rzeczy.
Możliwe ścieżki działania
Zarządca nieruchomości nie jest zobowiązany do usuwania napisów naniesionych na zarządzanej przez
niego nieruchomości. Wszelką odpowiedzialność za naprawienie szkód można wyegzekwować jedynie
od sprawcy uszkodzenia mienia. W tym celu potrzebny jest wniosek o ściganie sprawcy wydany przez
zarządcę nieruchomości. W przypadku zidentyfikowania sprawcy i udowodnienia mu winy, sąd jest
zobowiązany do orzeczenia konieczności pokrycia kosztów naprawy wyrządzonych szkód.
Każda osoba, które dostrzeże ten napis, może również zawiadomić prokuraturę o popełnieniu
przestępstwa nawoływania do nienawiści na tle etnicznym i wyznaniowym. Jest to przestępstwo
ścigane z urzędu, do złożenia zawiadomienia nie jest potrzebny wniosek zarządcy nieruchomości. Fakt,
że mural odnosi się do antagonizmu kibicowskiego, nie przekreśla jego antysemickiego wydźwięku.
Utożsamianie przeciwnika z prawdziwą lub domniemaną żydowskością ma w tym kontekście charakter
nawoływania do nienawiści ze względów narodowościowych lub wyznaniowych.
Osoba, które dostrzeże taki napis i będzie chciała go usunąć, może podjąć bezpośredni kontakt z
zarządcą nieruchomości. Z prośbą o podjęcie interwencji w tej sprawie można również wystąpić do
służb porządkowych – policji czy straży miejskiej. Ich przedstawiciele mogą porozmawiać z zarządcą
nieruchomości i nakłonić go do podjęcia działań na rzecz usunięcia napisu. Jeżeli nie będzie on wyrażać
woli usunięcia napisu, można wystosować pismo do powiatowego inspektoratu nadzoru budowlanego.
Może on wydać decyzję o usunięciu napisu jeżeli stwierdzi, że narusza on art. 66 ust. 4) ustawy Prawo
budowlane, tj.. „powoduje swym wyglądem oszpecenie otoczenia”. W praktyce interpretacja tego
zapisu zależy od indywidualnej oceny inspektora. Część ogranicza zakres obowiązków zarządcy
nieruchomości w tym zakresie do przeprowadzania okresowych przeglądów i ocen stanu technicznego
oraz prowadzenia prac konserwacyjnych i remontowych mających na celu utrzymanie właściwego
stanu technicznego i bezpieczeństwa eksploatowanego obiektu budowlanego. Inni uznają, że
pojawianie się takich napisów stanowi oszpecenie otoczenia. Na rzecz tej drugiej interpretacji
przemawiają wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego (z dn. 5 czerwca 2002r. SA/Rz77/02, LEX nr
533380; z dn. 24 lipca 2002 r. II SA/Wr 233/00, LEX nr 656249), w których utrzymanie w dobrym stanie
elewacji i wyglądu obiektu oraz innych jego elementów zdefiniowane zostało m.in. jako zapewnienie
harmonii pomiędzy wyglądem obiektu a otoczeniem naturalnym i stworzonym przez człowieka. Treści
zawierające nawoływanie do nienawiści zinterpretowane mogą być jako naruszające wspomnianą
harmonię. Może być to podstawą do wydania nakazu usunięcia nieprawidłowości. W praktyce nadal
inspektoraty stosują w tym zakresie indywidualną interpretację.
W ocenie szkody wyrządzanej przez tego typu napisy należy ocenić społeczne skutki tolerowania tego
typu treści w przestrzeni publicznej. Swoim charakterem – podburzającym do nienawiści – tworzą
nieprzyjazną, wykluczającą, wrogą wobec części mieszkańców przestrzeń. Uczą również szkodliwych
postaw – szczególnie podatne na oddziaływanie takich treści są dzieci, które z murów uczą się
różnych rzeczy. Ucząc się obrazu przedstawicieli jakiejś grupy – w tym wypadku Żydów – jako
wrogów, nabywają schematów myślenia, których efekt może niwelować