Sławomir ISKIERKA, Janusz KRZEMIŃSKI, Zbigniew WEŻGOWIEC

207
Sławomir ISKIERKA, Janusz KRZEMIŃSKI, Zbigniew WEŻGOWIEC
Politechnika Częstochowska
NEGATYWNE ZJAWISKA WYSTĘPUJĄCE W PROCESIE
DYDAKTYCZNYM W WYNIKU WPROWADZANIA
NOWOCZESNYCH TECHNOLOGII TELEINFORMATYCZNYCH
1. Nowoczesne technologie teleinformatyczne
W ciągu ostatnich dekad XX wieku nastąpił dynamiczny rozwój
telekomunikacji, informatyki i teleinformatyki. Komputery klasy desktop w ostatnich
latach zostają wypierane przez urządzenia przenośne: laptopy, netbooki,
smartfony czy tablety. Powstanie i rozwój i sieci komputerowych spowodował
upowszechnienie się Internetu. Najważniejsze etapy tego rozwoju pokazuje
poniższa tabela
Tabela nr 1: Rozwój sieci komputerowych przewodowych
PRZEPUSTOWOŚĆ
ROK
[MBPS]
WPROWADZENIA
PARC (XEROX) Ethernet
2,94
1975
DIX Ethernet
10
1978
Ethernet
802.3
10
1983
Fast Ethernet
802.3u
100
1995
Gigabit Ethernet
802.z
1000
1998
10 Gigabit Ethernet
802.3ae
10000
2003
40/100 Gigabit Ethernet 802.3ba
40000/100000
2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie miesięcznika Networld
TYP SIECI
Początek XXI wieku to era telekomunikacji bezprzewodowej. Na naszych oczach
powstaje nowa jakość w dostępie do informacji. Bezprzewodowy Internet dostępny w
technologii Wi-Fi, WiMAX, a zwłaszcza w technologiach telefonii komórkowej. Rozwój tych
technologii obrazują tabele nr 2 i nr 3.
Tabela nr 2: Rozwój technologii bezprzewodowych sieci komputerowych
PRZEPUSTOWOŚĆ
ROK WPROWADZENIA
[MBPS]
802.11a
do 54
1999
802.11b
do 11
1999
802.11g
do 54
2003
802.11h
do 54
2003
802.11n
do 600
2009
802.16 (WiMAX)
do 70
2003
Źródło: Opracowanie własne na podstawie miesięcznika Networld
TYP SIECI WI-FI
208
Tabela nr 3: Rozwój technologii sieci komórkowych
TYP SIECI
PRZEPUSTOWOŚĆ
ROK WPROWADZENIA
GPRS
50 kbps
2000
EDGE (E-GPRS)
100 kbps
2001
UMTS
364/64 kbps
2003
HSPA
7,2 Mbps/384 kbps
2006
HSPA + Dual Carier
42/5,7bps M
2008
LTE
100/300/50 Mbps
2008/2009
LTE – A
1000/500 Mbps
2010
Źródło: Opracowanie własne na podstawie miesięcznika Networld
Powszechny, bezprzewodowy dostęp do Internetu, za pomocą różnego
rodzaju urządzeń mobilnych, jest jedną z najistotniejszych cech współczesnego
społeczeństwa informacyjnego, którego obywatel staje automatycznie
użytkownikiem mobilnym. Użytkownikiem, który może mieć, dzięki współczesnym
technologiom bezprzewodowym, nieograniczony dostęp do Internetu a tym samym
do informacji w dowolnym miejscu i dowolnym czasie.
2. Negatywny wpływ technologii teleinformatycznych na proces
dydaktyczny
Zafascynowanie nowoczesnymi technologiami teleinformatycznymi, które
w ostatnich latach zostały wprowadzone do systemu edukacyjnego, przysłoniło
w początkowym okresie ich stosowania uboczne skutki, jakie niosło ze sobą ich
masowe wprowadzenie do szkół. Należy wyraźnie zaznaczyć, że negatywne
zjawiska, jakie dają się zaobserwować w procesie nauczania, narastały powoli
wraz z rozwojem nowoczesnych technologii teleinformatycznych i umiejętności ich
wykorzystania przez uczniów. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:
Plagiaty. Rozwój Internetu spowodował publikowanie w nim olbrzymiej ilości
informacji w postaci wszelkiego typu opracowań, studiów, prac dyplomowych, prac
seminaryjnych itp. Zaletą tego faktu jest to, że można w prosty sposób dotrzeć
do potrzebnych nam informacji, wadą, że nieuczciwi użytkownicy korzystają
z zawartych tam informacji w sposób naruszający prawa autorskie twórców tych
opracowań. Nieuprawnione korzystanie z cudzej własności intelektualnej zaczyna
być coraz powszechniejsze na wszystkich stopniach systemu oświaty. Wymóg
pisania prac przejściowych, dyplomowych, wykonywania projektów czy prezentacji
wywołuje u części uczniów i studentów pokusę sięgnięcia po cudzy dorobek
i przedstawienia go jako własne opracowanie w postaci np. pracy dyplomowej.
Eksperci szacują, że co czwarta praca dyplomowa w Polsce może być plagiatem.1
Walkę z tym zjawiskiem prowadzi Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego,
które 8 października 2012 roku podpisało po raz kolejny umowę z firmą
1
Szykuje się wojna z nieuczciwymi studentami. pod adresem http://wiadomosci.onet.pl/kraj/szykuje-siewojna-z-nieuczciwymi-studentami,1,4400137,wiadomosc.html. (pobrano 30.5.2011 r.)
209
Plagiat.pl i w związku z tym dalej będzie korzystać z Internetowego Systemu
Antyplagiatowego, tej firmy, umożliwiającego weryfikowanie oryginalności prac
2
dyplomowych.
Pisanie prac na zamówienie. Internet, umożliwiając szybką wymianę
informacji i prosty oraz anonimowy kontakt pomiędzy użytkownikami sieci,
umożliwił wprowadzenie usługi polegającej na pisaniu wszelkiego typu prac,
opracowań, projektów itp. Pojawiło się w nim wiele stron oferujących pisanie tego
typu prac na zamówienie. Tego typu usługi nie są niezgodne z prawem, pod
warunkiem, że uzyskiwane w ten sposób materiały użytkownik wykorzystuje do
własnych prywatnych celów. Przedstawianie jednak tego typu opracowań jako
własnych budzi już poważne zastrzeżenia. Można, co prawda, zakupić dowolne
opracowanie wraz z prawami własności do nich, okazanie go jednak już jako np.
pracy dyplomowej jest niezgodne z prawem.
Ściągi
elektroniczne.
Miniaturyzacja
sprzętu
teleinformatycznego,
a zwłaszcza telefonów komórkowych i dyktafonów, umożliwia zastąpienie
klasycznej ściągi pisanej na paskach papieru na przykład typu „harmonijka”
nowoczesną ściągą, której tekst będzie mógł być wyświetlany na
zminiaturyzowanym ekranie i odczytywany bezpośrednio do miniaturowej
słuchawki. Dodatkowo, posiadając telefon komórkowy i miniaturową słuchawkę,
można on-line mieć połączenie z osobą z zewnątrz, która może na bieżąco
udzielać potrzebnych informacji. Tego typu przypadki zdarzały się już na polskich
uczelniach. Znane są również przypadki zabezpieczania się przed tego typu
działaniami. W korporacjach, teatrach, kościołach, szkołach i na salach
egzaminacyjnych wyższych uczelni są notowane próby montażu urządzeń
zagłuszających sygnał telefonii komórkowej. Urządzenia te zwane są jammerami,
czyli tzw. zagłuszaczami emitującymi fale radiowe w określonym paśmie
częstotliwości Usytuowanie jammera w prawie telekomunikacyjnym dokładnie
precyzuje Komunikat UKE w sprawie urządzeń zagłuszających.3 Zgodnie
z definicją zawartą w art. 2 pkt. 45 ustawy Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2004
roku Nr 171, poz. 1800, z późn. zm.) jammery są urządzeniami radiowymi
podlegającymi przepisom Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15
kwietnia 2004 r. w sprawie dokonywania oceny zgodności telekomunikacyjnych
urządzeń końcowych przeznaczonych do dołączania do zakończeń sieci publicznej
i urządzeń radiowych z zasadniczymi wymaganiami oraz ich oznakowania (Dz. U.
z 2004 roku, Nr 73, poz. 659 z późn. zm). Celem działania jammera jest
uniemożliwienie skutecznej komunikacji innych urządzeń za pośrednictwem
określonego pasma na obszarze działania jammera.4 Komunikat ten wyraźnie
precyzuje, dlaczego jammery są nielegalne w Polsce i całej Unii Europejskiej. (…)
Ponieważ główną funkcją jammera jest uniemożliwienie efektywnego
wykorzystania zasobów częstotliwości lub zasobów orbitalnych oraz emisja
2
12.10.2012 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedłużyło licencję na system
antyplagiatowy pod adresem https://www.plagiat.pl/webplagiat/main.action?menu=news&id=1219
(pobrano 25.30.2012 r.)
3
Komunikat w sprawie urządzeń zagłuszających. pod adresem http://www.uke.gov.pl/uke/index.jsp?
place=Lead01&news_cat_id=168&news_id=7954&layout=3&page=text (pobrano 13.09.2012 r.)
4
Ibidem
210
w określonym środowisku elektromagnetycznym niedopuszczalnych zaburzeń
elektromagnetycznych, nie jest możliwe skonstruowanie jammera zgodnego
z wymaganiami R&TTE (1999/5/WE) lub EMC (2004/108/WE). Taka aparatura nie
może przejść pozytywnie oceny zgodności. W związku z powyższym, nie ma
możliwości legalnego wprowadzenia do obrotu lub legalnego cywilnego
zastosowania jammerów na terytorium Unii Europejskiej (…).5 Używanie więc
takiego sprzętu na terenie Polski jest nielegalne. Powinni o tym wiedzieć między
innymi dyrektorzy szkół, którzy myślą o zakupie takich urządzeń w celu
uniemożliwienia uczniom korzystania z elektronicznych ściąg.
Dostęp do Internetu i jego wykorzystanie
Dostęp do Internetu tratowany jest jako jeden z fundamentów nowoczesnych
technologii teleinformatycznych używanych w szkole. Internet jest obecnie
dostępny praktycznie we wszystkich szkołach. Na przestrzeni ostatnich lat sposób,
w jaki szkoły łączyły się z siecią Internet ulegał zmianom. Związane to było
z dwoma czynnikami. Pierwszym czynnikiem była to dostępna technologia, jaką
oferowano szkołom znajdującym się na danym terenie przez dostawców Internetu
(najczęściej Telekomunikacja Polska S.A.). Drugim był czynnik ekonomiczny.
Nowsza technologia była z reguły droższa. Początkowo szkoły były podłączane do
Internetu za pomocą łączy modemowych. Z czasem łącza zastępowano łączami
szerokopasmowymi. Skutkowało to przede wszystkim zwiększoną przepływnością
a zatem i możliwością pełniejszego wykorzystania zasobów Internetu, takich jak
pliki multimedialne czy pliki graficzne o wysokiej rozdzielczości. Zmieniał się
również sposób rozprowadzania Internetu na terenie szkoły: W początkowym
okresie wprowadzania Internetu do szkół dostępny był on jedynie w pracowni
komputerowej. Z czasem, gdy w szkołach pojawiły się przewodowe sieci
komputerowe, Internet rozprowadzany był już do praktycznie wszystkich
komputerów dostępnych na terenie szkoły. Przełom w dostępie do Internetu
nastąpił z chwilą pojawienia się sieci bezprzewodowych klasy Wi-Fi. Szkoła
wyposażona w taką sieć mogła zaoferować uczniom mobilny dostęp do Internetu.
W każdym miejscu szkoły komputer stacjonarny czy laptop, posiadający
bezprzewodową kartę sieciową, mógł się połączyć z Internetem. Rozwiązanie takie
jest niezwykle korzystne z punktu widzenia administrowania siecią a przede
wszystkim stwarza możliwość, na poziomie routera, ingerowania w treści dostępne
z Internetu na terenie szkoły. Istnieje więc możliwość blokowania stron, do których
uczniowie nie powinni mięć dostępu. Nie bez znaczenia jest również fakt, że
w takiej sieci można stosować właściwą politykę bezpieczeństwa. Stan ten, bardzo
korzystny z punktu widzenia szkoły, został obecnie znacząco zakłócony przez
możliwość uzyskania dostępu do Internetu poprzez sieci telefonii komórkowej.
Wynika to z kilku powodów. Po pierwsze, uczniowie posiadający telefony
komórkowe mogą uzyskać dostęp do Internetu niezależnie od oferowanego im
przez szkołę, a więc również poza jej kontrolą. Po drugie, jakość dostępu do
Internetu zależy w tym wypadku od modelu telefonu, jakim dysponuje uczeń i od
abonamentu, jaki ma wykupiony u operatora telefonii komórkowej. W obu
przypadkach podstawową rolę odgrywa czynnik ekonomiczny. Uczeń, którego
rodzice są mu w stanie zapewnić wysokiej jakości telefon komórkowy i drogi
5
Ibidem
211
abonament, będzie miał przewagę „technologiczną” nad uczniem pozbawionym
tych możliwości. Skutkować to może przykładowo szybszym dostępem do
informacji i informacji o wyższej jakości czy możliwością efektywniejszego
korzystania z elektronicznych ściąg. Pominięto tutaj skutki społeczne
takiego rozwarstwienia wśród uczniów, co szczególnie na poziomie gimnazjum
może być wyjątkowo niekorzystne, przy obserwowanej w tej grupie wiekowej
chęci dominowania nad rówieśnikami. Po trzecie wreszcie, dostęp do
Internetu poprzez telefonię komórkową, a zwłaszcza dostęp szerokopasmowy
w najnowszych technologiach, jest obecnie silnie uzależniony od lokalizacji szkoły.
Uczniowie z dużych miast mają zdecydowanie lepsze możliwości dostępu do
szerokopasmowego Internetu niż przykładowo uczniowie ze ściany wschodniej.
Rodzi to kolejne nierówności w dostępie do Internetu przez uczniów, wynikające
wyłącznie z lokalizacji szkoły.
Internet, umożliwiając szybki dostęp do ogromnej ilości informacji, staje się
źródłem kolejnych zagrożeń. Młodzi ludzie częstokroć bezkrytycznie przyjmują
informacje uzyskane z sieci i nie potrafią zweryfikować ich wiarygodności. Stąd tak
popularna wśród młodzieży Wikipedia i metoda „kopiuj i wklej”. Łatwiej bowiem
znaleźć bezpośrednio informację w Wikipedii i ją wykorzystać, niż przejrzeć
wiele stron WWW i wypracować samemu własny pogląd na dane zagadnienie.
Dodatkowo, korzystając z Wikipedii, uczniowie bardzo często nie zauważają
adnotacji, które pojawiają się w niej przy niektórych hasłach. Na przykład: „Ten
artykuł lub sekcja wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Niektóre treści są już na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Należy
artykuł zweryfikować i adekwatnie go zmienić, a następnie usunąć niniejszy
szablon z kodu tego hasła.”
3. Próba oceny skuteczności wprowadzania nowoczesnych technologii
do procesu dydaktycznego
Od wielu lat polski system oświatowy wyposażany jest w środki
teleinformatyczne. Komputery, laptopy, sieci komputerowe przewodowe oraz
bezprzewodowe znajdują się praktycznie we wszystkich szkołach. Tysiące
nauczycieli zostało przeszkolonych na licznych kursach, szkoleniach oraz studiach
podyplomowych pod kątem wykorzystania technologii teleinformatycznych
w swoim warsztacie pracy. Powstały liczne pomoce naukowe, prezentacje,
opracowania wykorzystujące te środki. Nauczyciele deklarują stosowanie
nowoczesnych technologii teleinformatycznych na swoich zajęciach. Istotną
wydaje się więc być próba oceny, jak wprowadzanie tych nowoczesnych
technologii wpływa na proces dydaktyczny a przede wszystkim na poziom wiedzy,
jakim mogą poszczycić się uczniowie. Wydaje się, że dobrym wskaźnikiem
analizującym to zjawisko będzie przyjrzenie się wynikom osiąganym przez uczniów
na sprawdzianach gimnazjalnych i egzaminach maturalnych. Jako podstawę
analizy przyjęto wyniki ze sprawdzianów gimnazjalnych z części humanistycznej
i matematyczno-przyrodniczej z lat 2002-2011 oraz wyniki egzaminów maturalnych
z lat 2005-2012 z następujących przedmiotów: biologii, geografii i historii. Kierując
się doborem przedmiotów z egzaminów maturalnych wzięto pod uwagę fakt, że
różne przedmioty w sposób odmienny są w stanie zaabsorbować nowoczesne
środki teleinformatyczne i multimedialne stosowane przy realizacji odpowiednich
podstaw programowych. Inaczej bowiem można wykorzystać odpowiedni film na
212
lekcji geografii czy biologii, którego przekaz z reguły w sposób znaczący może
uatrakcyjnić lekcję a inaczej na lekcji matematyki film, na którym przykładowo
omówiono twierdzenie Talesa. W tym ostatnim przypadku obraz odgrywa
zdecydowanie mniejszą rolę przy zrozumieniu przez ucznia prezentowanego
zagadnienia. Odpowiednie wyniki przedstawiono na rysunkach nr 1-4.
Rysunek nr 1: Średnia ocen z egzaminu gimnazjalnego
Średnia ocen z egzaminu gimnazjalnego
50
45
40
Część
humanistyczna
35
Punkty
30
Część
matematycznoprzyrodnicza
25
20
15
10
5
0
Rok
2002
Rok
2003
Rok
2004
Rok
2005
Rok
2006
Rok
2007
Rok
2008
Rok
2009
Rok
2010
Rok
2011
Lat a
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
Rysunek nr 2: Średnia ocen z egzaminu maturalnego z biologii
Średnia ocen z egzaminu maturalnego z biologii
100
90
80
70
Procenty
Poziom podstawowy
60
Poziom rozszerzony
50
40
30
20
10
0
Rok 2005 Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 Rok 2009 Rok 2010 Rok 2011 Rok 2012
Lata
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
213
Rysunek nr 3: Średnia ocen z egzaminu maturalnego z geografii
Średnia ocen z egzaminu maturalnego z geografii
100
90
80
Wyniki w procentach
Poziom podstawowy
70
Poziom rozszerzony
60
50
40
30
20
10
0
Rok 2005 Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 Rok 2009 Rok 2010 Rok 2011 Rok 2012
Lata
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
Rysunek nr 4: Średnia ocen z egzaminu maturalnego z historii
Śre dnia oce n z e gz aminu maturalne go z historii
100
90
80
Wyniki w procentach
Poziom podstawowy
70
Poziom rozszerzony
60
50
40
30
20
10
0
Rok
2005
Rok
2006
Rok
2007
Rok
2008
Rok
2009
Rok
2010
Rok
2011
Rok
2012
Lata
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
214
Analizując dane zawarte na powyższych rysunkach można stwierdzić, że
wyniki egzaminu gimnazjalnego w analizowanych latach to jest od roku 2002 do
2011 oscylują wokół wartości 60% dla części humanistycznej i 50% dla części
matematyczno-przyrodniczej. Na rysunku nr 1 nie przedstawiono wyników z roku
2012, gdyż w roku tym zastosowano nową formułę egzaminu gimnazjalnego, tak
że wyniki tegoroczne nie mogą być porównywane z wynikami z lat ubiegłych.
Rysunek nr 2 przedstawia wyniki egzaminu maturalnego z biologii z lat 2005-2012.
Wyniki z poziomu podstawowego od roku 2006 nieznacznie przekraczają 40%,
a wyniki z poziomu rozszerzonego utrzymują się, z niewielkimi odchyleniami
na poziomie 55%. Na rysunku nr 3 przedstawione są wyniki z egzaminu
maturalnego z geografii. Także w tym przypadku nie widać poprawy tych wyników
w latach 2005-2012. Wyniki z poziomu podstawowego mieszczą się w badanym
okresie w przedziale 40-55% z tendencją raczej malejącą. Wyniki z poziomu
rozszerzonego oscylują wokół granicy 50%. Podobna sytuacja ma miejsce
w przypadku wyników z historii.
Dodatkowo na rysunku nr 5 przedstawiono wyniki osiągane przez uczniów
na sprawdzianach w szóstej klasie szkoły podstawowej. Sprawdziany te
przeprowadzane są od roku 2002. Ponieważ Centralna Komisja Egzaminacyjna
w swoich sprawozdaniach ze sprawdzianów wyraźnie zaznacza, aby nie
porównywać ze sobą wyników z poszczególnych lat ze względu na różną trudność
testów, pozostawiono te wyniki bez komentarza. Nie mniej wyraźnie widać na
podstawie rysunku nr 5, że szóstoklasiści osiągają w ostatnich latach wyniki na
poziomie 60% możliwych do zdobycia punktów.
Rysunek nr 5: Wyniki sprawdzian w szóstej klasie szkoły podstawowej
Wyniki sprawdzianu w szóstej klasie szkoły podstawowej
100
90
80
Wyniki [%]
70
Cały test
60
50
Korzystanie z
informacji
40
30
20
10
0
Rok Rok Rok Rok Rok Rok Rok Rok Rok Rok Rok
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Lata
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
215
Na podstawie powyższych danych można wysnuć wniosek, że wprowadzenie
nowoczesnych technologii do procesu dydaktycznego nie przyczyniło się do
poprawy wyników osiąganych przez uczniów. Oczywiście czynnik ten należy
rozpatrywać w szerszym kontekście uwarunkowań pracy uczniów we współczesnej
szkole. Niemniej fascynacja części pedagogów nowymi technologiami, które miały
zdecydowanie poprawić jakość nauczania, była przedwczesna. Fakt ten pokazuje,
że kwestia jakości nauczania i poprawy wyników osiąganych przez uczniów
na egzaminach wymaga w dalszym ciągu szerokiej dyskusji wśród pedagogów,
psychologów, uczniów i rodziców.
Podsumowanie
Nowoczesne technologie teleinformatyczne wprowadziły nową jakość do
systemu edukacji. Prawidłowo wykorzystywane przez doświadczonych nauczycieli
pozwalają uatrakcyjnić proces dydaktyczny. Niosą jednak ze sobą nowe
zagrożenia wynikające z możliwości pozyskiwania w krótkim czasie ogromnych
ilości informacji, których weryfikacja przez młodego i niedoświadczonego człowieka
może być utrudniona. Rolą nauczyciela jest wskazanie uczniowi jak ma sobie
radzić w takich sytuacjach.
Należy wyraźnie podkreślić, że nowe technologie, nawet te najbardziej
nowoczesne, są tylko środkiem w procesie kształtowania młodego człowieka.
Samo ich wprowadzanie do dydaktyki nie powoduje gwałtownego przyrostu wiedzy
wśród uczniów. Najistotniejszym ogniwem procesu dydaktycznego pozostaje nadal
nauczyciel, którego doświadczenie i wiedza powinny być punktem odniesienia dla
ucznia czy studenta.
Bibliografia
1. https://www.plagiat.pl/webplagiat/main.action?menu=news&id=1219
(pobrano 25.30.2012 r.)
2. http://www.wiadomosci.onet.pl/kraj/szykuje-sie-wojna-z-nieuczciwymi-stud
entami,1,4400137,wiadomosc.html. (pobrano 30.5.2011 r.)
3. Komunikat w sprawie urządzeń zagłuszających. pod adresem
internetowym: http://www.uke.gov.pl/uke/index.jsp?place=Lead01&news_
cat_id=168&news_id=7954&layout=3&page=text (pobrano 13.09.2012 r.)