Europejski Obszar Szkolnictwa Wy szego – Realizacja celów I

Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego – Realizacja celów
Komunikat z konferencji europejskich ministrów ds. szkolnictwa wyższego,
Bergen, 19-20 maja 2005 r.
My, Ministrowie ds. szkolnictwa wyższego w krajach uczestniczących w Procesie Bolońskim,
zebraliśmy się w celu dokonania średniookresowej oceny osiągnięć oraz wyznaczenia celów i
priorytetów do 2010 r. Podczas tej konferencji z zadowoleniem powitaliśmy w swoim gronie nowe
kraje uczestniczące w Procesie Bolońskim, tj. Armenię, Azerbejdżan, Gruzję, Mołdawię i Ukrainę.
Wszyscy prezentujemy wspólne zrozumienie zasad, celów i zobowiązań Procesu, które zostały
określone w Deklaracji Bolońskiej i późniejszych komunikatach z konferencji ministrów w Pradze i
Berlinie. Podtrzymujemy nasze zobowiązanie do koordynowania swoich polityk za pośrednictwem
Procesu Bolońskiego z myślą o tym, aby do 2010 r. utworzyć Europejski Obszar Szkolnictwa
Wyższego (EOSW), i zobowiązujemy się do wspomagania nowych uczestniczących krajów w
realizacji celów Procesu.
I. Partnerstwo
Podkreślamy centralną rolę uczelni, ich pracowników i studentów jako partnerów w Procesie
Bolońskim. Ich rola w realizacji Procesu staje się jeszcze istotniejsza obecnie, gdy przeprowadzono
już w dużej mierze niezbędne reformy legislacyjne, a zatem zachęcamy ich do kontynuowania i
intensyfikowania starań na rzecz utworzenia EOSW. Z zadowoleniem przyjmujemy wyraźne
zaangażowanie uczelni z całej Europy w realizację Procesu i jesteśmy świadomi tego, że potrzeba
czasu na to, aby zoptymalizować wpływ zmian strukturalnych na programy nauczania, a tym samym
zadbać o wprowadzenie w Europie niezbędnych innowacji w procesach nauczania i uczenia się.
Z zadowoleniem przyjmujemy wsparcie ze strony organizacji reprezentujących środowisko biznesu
oraz partnerów społecznych i oczekujemy wzmożonej współpracy w realizacji celów Procesu
Bolońskiego. Ponadto z zadowoleniem przyjmujemy wkład, jaki wnoszą instytucje i organizacje
międzynarodowe będące partnerami w tym Procesie.
II. Ocena postępu prac
Odnotowujemy znaczący postęp na drodze do osiągnięcia naszych celów, zgodnie z treścią
Ogólnego raportu za lata 2003-2005 przygotowanego przez Grupę Wdrożeniową, raportu EUA
(Europejskiego Stowarzyszenia Uniwersyteckiego) pt. „Trendy IV” i raportu ESIB (Krajowych
Związków Studentów Europy) pt. „Bolonia oczami studentów”.
Podczas spotkania w Berlinie zwróciliśmy się do Grupy Wdrożeniowej z prośbą o dokonanie oceny
postępu w połowie okresu realizacji prac, ze szczególnym uwzględnieniem trzech priorytetów, tj.
systemu kształcenia, zapewniania jakości oraz uznawania dyplomów (tytułów zawodowych/stopni)
i okresów studiów. Po zapoznaniu się z raportem na temat oceny zaawansowania prac, dostrzegamy
istotny postęp, jaki osiągnięto w trzech wyżej wymienionych obszarach priorytetowych. Ważną
rzeczą jest zagwarantowanie, aby zmiany dokonywały się w sposób spójny we wszystkich
uczestniczących krajach. Z tego względu widzimy potrzebę szerszej wymiany fachowej wiedzy w
celu budowania potencjału zarówno na szczeblu uczelnianym, jak i rządowym.
System kształcenia
Z zadowoleniem stwierdzamy, iż system studiów dwustopniowych jest wprowadzany na dużą skalę
– w większości krajów kształci się w nim ponad połowa studentów. Nadal istnieją jednak pewne
przeszkody dotyczące przechodzenia pomiędzy poszczególnymi stopniami studiów. Ponadto
istnieje potrzeba rozszerzenia dialogu - z udziałem rządów, uczelni i partnerów społecznych - w
celu zwiększenia zatrudnialności absolwentów posiadających kwalifikacje na poziomie
licencjackim/inżynierskim, m.in. na odpowiednich stanowiskach w służbach publicznych.
Przyjmujemy kompleksową ramową strukturę dla EOSW, obejmującą: trzy cykle kształcenia (w
tym cząstkowe kwalifikacje, które mogą być przyznawane w określonym kontekście w danym
kraju), ogólne deskryptory dla każdego cyklu oparte na efektach kształcenia i kompetencjach oraz
widełki określające liczbę punktów zaliczeniowych dla studiów I i II stopnia. Zobowiązujemy się
opracować do 2010 r. krajowe ramowe struktury kwalifikacji zgodne z kompleksową ramową
strukturą kwalifikacji dla EOSW i rozpocząć prace w tym zakresie do 2007 r. Zwracamy się z
prośbą do Grupy Wdrożeniowej o przedstawienie raportu na temat wdrażania i dalszego rozwoju
kompleksowej ramowej struktury kwalifikacji.
Podkreślamy znaczenie zapewnienia komplementarności pomiędzy kompleksową ramową strukturą
dla EOSW a proponowaną szerszą ramową strukturą kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie,
obejmującą kształcenie ogólne, kształcenie zawodowe oraz szkolenia, którą opracowuje obecnie
Unia Europejska oraz uczestniczące kraje. Zwracamy się do Komisji Europejskiej, aby w miarę
postępu prac w pełni konsultowała się ze wszystkimi stronami Procesu Bolońskiego.
Zapewnianie jakości
Niemal wszystkie kraje stworzyły podstawy systemu zapewniania jakości, który opiera się na
kryteriach określonych w Komunikacie Berlińskim i przewiduje szeroki zakres współpracy oraz
działań w ramach sieci. Wciąż jednak wiele pozostaje do zrobienia, zwłaszcza w kwestii udziału
studentów i współpracy międzynarodowej. Ponadto namawiamy uczelnie do kontynuowania starań
na rzecz podniesienia poziomu jakości prowadzonych działań poprzez systematyczne
wprowadzanie wewnętrznych mechanizmów i ich bezpośrednie powiązanie z zewnętrznym
zapewnianiem jakości.
Przyjmujemy proponowane przez ENQA (Europejskie Stowarzyszenie na Rzecz Jakości
Kształcenia) standardy i wskazówki dotyczące zapewniania jakości w Europejskim Obszarze
Szkolnictwa Wyższego. Zobowiązujemy się do wprowadzenia w swoich krajach proponowanego
modelu przewidującego objęcie agencji ds. zapewniania jakości tzw. oceną środowiskową (peer
review). Przyjmujemy z zadowoleniem zasadę, zgodnie z którą europejski rejestr agencji ds.
zapewniania jakości będzie tworzony na podstawie przeglądu dokonywanego na szczeblu
krajowym. Zwracamy się z prośbą, aby ENQA we współpracy z EUA (Europejskim
Stowarzyszeniem Uniwersyteckim), EURASHE (Europejskim Stowarzyszeniem Instytucji
Szkolnictwa Wyższego) oraz ESIB (Krajowymi Związkami Studentów Europy) uszczegółowiła
praktyczne aspekty tworzenia rejestru, a następnie przekazała nam odpowiedni raport za
pośrednictwem Grupy Wdrożeniowej. Podkreślamy znaczenie współpracy pomiędzy agencjami
uznawanymi na szczeblu krajowym w celu poprawy wzajemnego uznawania decyzji dotyczących
akredytacji lub zapewniania jakości.
Uznawanie dyplomów i okresów studiów
Zauważamy, iż 36 z 45 uczestniczących krajów ratyfikowało Konwencję Lizbońską. Zachęcamy
kraje, które jeszcze tego nie uczyniły, do jak najszybszego ratyfikowania Konwencji.
Zobowiązujemy się do pełnego wdrożenia jej zasad oraz ich stosownego uwzględnienia w
przepisach krajowych. Wzywamy wszystkie uczestniczące kraje do zajęcia się problemami
dotyczącymi uznawalności, które zostały wskazane przez sieć ośrodków ENIC/NARIC.
Opracujemy krajowe plany działań ukierunkowane na poprawę jakości procesu związanego z
uznawaniem zagranicznych kwalifikacji. Plany te będą stanowić element krajowego raportu
przygotowanego przez każdy kraj na kolejną konferencję ministrów. Wyrażamy poparcie dla
tekstów dodatkowych do Konwencji Lizbońskiej i wzywamy wszystkie władze krajowe oraz inne
2
zainteresowane instytucje i środowiska do uznawania wspólnych dyplomów wydawanych w dwóch
lub większej liczbie krajów EOSW.
Przyjmujemy, że prace nad europejską ramową strukturą i krajowymi strukturami kwalifikacji staną
się okazją do głębszego osadzenia koncepcji uczenia się przez całe życie w szkolnictwie wyższym.
Będziemy współpracować z uczelniami oraz innymi instytucjami i organizacjami w celu poprawy
sytuacji w zakresie uznawania dotychczasowego kształcenia, w tym – w miarę możliwości –
kształcenia pozaformalnego i nieformalnego jako ścieżek umożliwiających dostęp do studiów
wyższych oraz jako elementów takich studiów.
III. Dalsze wyzwania i priorytety
Szkolnictwo wyższe i badania
Podkreślamy znaczenie szkolnictwa wyższego w dalszym rozwoju badań oraz znaczenie badań jako
elementu wspierającego szkolnictwo wyższe w tej roli, jaką odgrywa ono w gospodarczym i
kulturalnym rozwoju naszych społeczeństw oraz budowaniu spójności społecznej. Stwierdzamy, że
działania zmierzające do wprowadzenia zmian strukturalnych i poprawy jakości dydaktyki nie
powinny oznaczać ograniczania działań na rzecz wzmocnienia badań oraz innowacyjności. Dlatego
też zwracamy uwagę na istotne znaczenie badań i kształcenia przygotowującego do prowadzenia
badań w utrzymywaniu i podnoszeniu jakości, a także w zwiększaniu konkurencyjności i
atrakcyjności EOSW. Z myślą o uzyskaniu lepszych efektów, uznajemy, iż należy zwiększyć
synergię pomiędzy sektorem szkolnictwa wyższego oraz innymi sektorami badań we wszystkich
naszych krajach oraz pomiędzy EOSW a Europejskim Obszarem Badań (ERA).
Aby zrealizować powyższe cele, należy w pełni dostosować kwalifikacje na poziomie doktoratu do
założeń kompleksowej ramowej struktury kwalifikacji EOSW, przyjmując podejście oparte na
efektach kształcenia. Zasadniczym komponentem kształcenia doktorantów jest pogłębianie wiedzy
poprzez oryginalne prace badawcze. Mając na uwadze potrzebę prowadzenia studiów
doktoranckich w formie zorganizowanych programów oraz stosowania przejrzystych mechanizmów
kontroli i oceny pracy studentów, stwierdzamy, iż normalny nakład pracy na studiach III stopnia w
większości krajów odpowiadałby 3-4 latom studiów w pełnym wymiarze. Uczelnie powinny zadbać
o to, by prowadzone przez nie studia doktoranckie promowały kształcenie interdyscyplinarne oraz
rozwój umiejętności ponaddziedzinowych, wychodząc naprzeciw potrzebom szerszego rynku
pracy. Musimy doprowadzić do wzrostu łącznej liczby doktorantów podejmujących karierę
naukową w EOSW. Uważamy uczestników studiów III stopnia zarówno za studentów, jak i za
początkujących pracowników naukowych. Polecamy Grupie Wdrożeniowej, aby zwróciła się z
prośbą do Europejskiego Stowarzyszenia Uniwersyteckiego, jak również innych zainteresowanych
partnerów, o przygotowanie przewidzianego w zadaniach Grupy Wdrożeniowej raportu na temat
dalszych prac nad podstawowymi zasadami studiów doktoranckich, który ma być przedstawiony
ministrom w roku 2007. Należy unikać nadmiernego rozbudowywania regulacji dotyczących
studiów doktoranckich.
Wymiar społeczny
Społeczny wymiar Procesu Bolońskiego stanowi element składowy EOSW oraz niezbędny warunek
atrakcyjności i konkurencyjności EOSW. Dlatego też podtrzymujemy swoje zobowiązanie do
zapewnienia wszystkim równego dostępu do studiów wyższych na wysokim poziomie, a także
podkreślamy potrzebę zapewnienia studentom odpowiednich warunków umożliwiających
ukończenie studiów bez przeszkód związanych z ich sytuacją społeczną i materialną.
Mobilność
3
Uznajemy, iż mobilność studentów i pracowników uczelni pozostaje jednym z kluczowych celów
Procesu Bolońskiego we wszystkich uczestniczących krajach. Zdając sobie sprawę z wielu wciąż
nierozwiązanych problemów, podtrzymujemy swoje zobowiązanie do wprowadzenia – w
uzasadnionych wypadkach poprzez wspólne działania – rozwiązań ułatwiających „przenoszenie”
stypendiów i kredytów, z myślą o tym, aby mobilność w ramach EOSW stała się faktem.
Zintensyfikujemy nasze działania na rzecz likwidacji przeszkód w mobilności poprzez ułatwienia w
wydawaniu wiz i zezwoleń na pracę oraz poprzez zachęcanie do udziału w programach mobilności.
Zachęcamy uczelnie i studentów do jak najpełniejszego uczestnictwa w programach mobilności i
opowiadamy się za pełnym uznawaniem okresów studiów odbytych za granicą w ramach takich
programów.
Atrakcyjność EOSW oraz współpraca z innymi regionami świata
Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego musi mieć charakter otwarty i powinien być atrakcyjny
dla innych regionów świata. Nasze działania na rzecz zapewnienia wszystkim możliwości nauki
powinny opierać się na zasadzie zrównoważonego rozwoju i pozostawać w zgodzie z aktualnymi
międzynarodowymi pracami, które zmierzają do opracowania wytycznych dotyczących wysokiej
jakości kształcenia ponad granicami w szkolnictwie wyższym. Pragniemy powtórzyć, że dominującą
rolę w międzynarodowej współpracy akademickiej powinny odgrywać wartości akademickie.
Uważamy, iż Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego jest partnerem dla systemów szkolnictwa
wyższego w innych częściach świata, stymulując zrównoważoną wymianę studentów i
pracowników uczelni oraz współpracę pomiędzy uczelniami. Podkreślamy istotne znaczenie
międzykulturowego porozumienia i szacunku. Mamy nadzieję, iż dzieląc się z sąsiadującymi
regionami doświadczeniami w zakresie wprowadzania reform, uda nam się pogłębić wiedzę na
temat Procesu Bolońskiego na innych kontynentach. Uważamy, że należy wskazać partnerskie
regiony oraz zintensyfikować wymianę idei i doświadczeń z tymi regionami. Zwracamy się z
prośbą do Grupy Wdrożeniowej o opracowanie i uzgodnienie strategii dotyczącej tego
zewnętrznego wymiaru działań.
IV. Ocena postępu prac do 2007 r.
Powierzamy Grupie Wdrożeniowej kontynuowanie i rozszerzenie oceny postępu prac oraz
przygotowanie raportów w odpowiednim czasie przed kolejną konferencją ministrów. Oczekujemy,
że ocena postępu prac będzie oparta na odpowiedniej metodologii i nadal będzie obejmować
kwestie systemu studiów dwustopniowych, zapewniania jakości oraz uznawania dyplomów
(tytułów zawodowych/stopni) i okresów studiów; przewidujemy również, iż do 2007 r. zakończymy
w dużej mierze proces wprowadzania zmian objętych tymi trzema średniookresowymi priorytetami.
W szczególności, będziemy chcieli osiągnąć postęp w następujących obszarach:
• wdrażanie standardów i wskazówek dotyczących zapewniania jakości w kształcie
zaproponowanym w raporcie ENQA;
• wdrażanie krajowych struktur kwalifikacji;
• przyznawanie i uznawanie wspólnych tytułów zawodowych/stopni, w tym na poziomie
doktoratu;
• tworzenie elastycznych ścieżek kształcenia w szkolnictwie wyższym, włącznie z procedurami
uznawania dotychczasowego kształcenia.
4
Ponadto zobowiązujemy Grupę Wdrożeniową do przedstawienia porównywalnych danych na temat
mobilności pracowników uczelni i studentów, jak również na temat społecznej i materialnej sytuacji
studentów w uczestniczących krajach jako podstawy dla przyszłej oceny postępu prac, a także do
przygotowania raportu w odpowiednim czasie przed kolejną konferencją ministrów. W przyszłości
ocena postępu prac będzie musiała uwzględniać zdefiniowany wyżej wymiar społeczny.
V. Przygotowania do 2010 r.
Wykorzystując dotychczasowe osiągnięcia Procesu Bolońskiego, pragniemy stworzyć Europejski
Obszar Szkolnictwa Wyższego oparty na zasadach jakości i przejrzystości. Współtworząc
społeczeństwo oparte na wiedzy, powinniśmy przywiązywać wielką wagę do naszego bogatego
dziedzictwa oraz różnorodności kulturowej. Zobowiązujemy się do podtrzymywania zasady
publicznej odpowiedzialności za szkolnictwo wyższe w kontekście złożoności nowoczesnych
społeczeństw. W związku z tym, że szkolnictwo wyższe jest usytuowane w miejscu, gdzie
przecinają się sfery badań, edukacji i działalności innowacyjnej, jest ono także kluczem do
konkurencyjności Europy. Zbliżając się do 2010 r., zobowiązujemy się zadbać o to, żeby uczelnie
posiadały autonomię niezbędną do wprowadzenia uzgodnionych reform, a także dostrzegamy
potrzebę zapewnienia uczelniom odpowiedniego ciągłego finansowania.
Struktura Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego opiera się na trzech cyklach, przy czym
każdy z tych poziomów ma przygotować studenta do funkcjonowania na rynku pracy, dalszego
rozwijania kompetencji oraz aktywności obywatelskiej. Kluczowymi wyróżnikami struktury EOSW
są również: kompleksowa ramowa struktura kwalifikacji, uzgodniony zbiór europejskich
standardów i wskazówek dotyczących zapewniania jakości oraz uznawanie tytułów zawodowych/
stopni i okresów studiów.
Zatwierdzamy powołaną w Berlinie strukturę wdrożeniową, włączając równocześnie do składu
Grupy Wdrożeniowej Paneuropejską Strukturę ds. Edukacji Międzynarodowej (EI), Europejskie
Stowarzyszenie na Rzecz Jakości Kształcenia (ENQA) oraz Europejski Związek Konfederacji
Przemysłu i Pracodawców (UNICE) jako nowych członków pełniących funkcję doradczą.
W miarę jak Proces Boloński zmierza do stworzenia EOSW, musimy rozważyć odpowiednie
rozwiązania niezbędne do wspierania jego ciągłego rozwoju po roku 2010 i zwracamy się do Grupy
Wdrożeniowej z prośbą o przeanalizowanie tych kwestii.
Następna konferencja ministrów odbędzie się w 2007 r. w Londynie.
W Procesie Bolońskim uczestniczy 45 krajów, które są także członkami Grupy Wdrożeniowej: Albania, Andora,
Armenia, Austria, Azerbejdżan, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Estonia,
Finlandia, Francja, Gruzja, Niemcy, Grecja, Watykan, Węgry, Islandia, Irlandia, Włochy, Łotwa, Lichtenstein, Litwa,
Luksemburg, Malta, Mołdawia, Holandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Rosja, Serbia i Czarnogóra,
Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, „była Jugosłowiańska Republika Macedonii”, Turcja, Ukraina
oraz Wielka Brytania. Ponadto członkiem Grupy Wdrożeniowej z prawem głosu jest Komisja Europejska.
Członkami Grupy Wdrożeniowej pełniącymi funkcję doradczą są: Rada Europy, Krajowe Związki Studentów Europy
(ESIB), Paneuropejska Struktura ds. Edukacji Międzynarodowej (EI), Europejskie Stowarzyszenie na Rzecz Jakości
Kształcenia (ENQA), Europejskie Stowarzyszenie Uniwersyteckie (EUA), Europejskie Stowarzyszenie Instytucji
Szkolnictwa Wyższego (EURASHE), Europejskie Centrum ds. Szkolnictwa Wyższego (UNESCO-CEPES) oraz
Europejski Związek Konfederacji Przemysłu i Pracodawców (UNICE).
5