Podatki obrotowe w Polsce w latach 1994‑2012

ARTYKUŁY I STUDIA
Podatki obrotowe w Polsce w latach 1994‑2012
Witold Modzelewski
Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Prezes Instytutu Studiów Podatkowych
Łukasz Sawczuk
Autor jest prawnikiem, pracownikiem Instytutu Studiów Podatkowych
W bieżącym roku upływa 20 lat od
wejścia w życie ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług
oraz o podatku akcyzowym 1 , która
obowiązywała przez 11 lat, tj. do dnia
1 maja 2004 r., gdy weszły w życie:
1) ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. o
podatku akcyzowym2,
2) ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o
podatku od towarów i usług3.
Od roku 1994 do roku 2004 dochody budżetu państwa zwiększyły się:
1) z tytułu podatku od towarów i usług
– z 15 mld zł do 62,3 mld zł (wzrost
o ponad 300%);
2) z tytułu podatku akcyzowego – z
9 mld zł do 38 mld zł (wzrost o ponad 400%).
W tym samym okresie wartość nominalna PKB wzrosła z 210,4 mld zł do
885,3 mld zł.
Z dniem 1 maja 2004 r. weszły w
życie nowe wersje tych podatków. Jednym z założeń wskazanych powyżej
ustaw była zasada dyskontynuacji w
stosunku do „starej” ustawy z dnia
8 stycznia 1993 r. Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. obowiązywała jedynie przez
4 lata – zastąpiła ją ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym4.
Warto w poniższym wywodzie dokonać oceny funkcjonowania podatków
obrotowych po radykalnych zmianach
przeprowadzonych przed 9 laty.
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. była
swoistym „zlepkiem” przepisów obowiązujących w Polsce na mocy poprzedniej
ustawy i regulacji zawartych w VI Dyrektywie5 dotyczącej podatku od wartości dodanej. Połączenie obu tych reżimów prawnych nie mogło zakończyć
się sukcesem. Uregulowania VI Dyrektywy nie odnosiły się przecież bezpośrednio do podatników, lecz do państw
członkowskich Wspólnoty. Często niedokładne, a nawet błędne tłumaczenie
wywołało wiele kontrowersji wynikających z niedopracowania przepisów o
podatku od towarów i usług.
Dokonując oceny funkcjonowania podatków pośrednich w Polsce, trzeba wziąć
pod uwagę kilka czynników. W pierwszej
kolejności należy spojrzeć na relację sumy
dochodów z tytułu poszczególnych podatków do wartości nominalnej PKB. W sytuacji, w której wartość PKB rośnie systematycznie z roku na rok, logiczne się wydaje,
że taką samą tendencję wykazywać powinny dochody z podatków obrotowych. Mało
tego, coroczny wzrost powinien odbywać
się na poziomie pozwalającym przynajmniej nie zmniejszać udziału dochodów
z podatków w relacji do PKB. Tymczasem
okazuje się, że rzeczywistość niejednokrotnie wygląda zgoła odmiennie.
W pierwszym roku po wejściu w życie
ustawy z dnia 11 marca 2004 r. (tj. w
2005 r.) dochody budżetu państwa z tytułu tego podatku wyniosły około
75,4 mld zł, co stanowiło 7,69% wartości
nominalnej PKB za ten rok. W kolejnych
latach dochody rosły systematycznie, w
roku 2007 stanowiąc 8,25% PKB przy
dochodach rzędu 96,4 mld zł. Zgodnie
zatem z tendencją zaobserwowaną po
wejściu w życie tej ustawy, mając oczywiście na uwadze fakt dołączenia Polski
do grona państw członkowskich Unii
Europejskiej, można się było spodziewać,
że zarówno dochody z tytułu podatku od
towarów i usług oraz podatku akcyzowego, jak i ich udział w wartości nominalnej
PKB, będą systematycznie wzrastać.
Tymczasem w latach 2008‑2012 aż dwukrotnie wystąpił spadek dochodów z tytułu tych dwóch podatków, a ponadto
obniżeniu uległ stosunek powyższych
dochodów do wartości PKB. W roku 2009
dochody z podatku od towarów i usług
wyniosły 99,5 mld zł, przy 101,8 mld zł w
roku poprzednim. Wartość nominalna
PKB wzrosła natomiast z 1271,7 mld zł
w roku 2008 do 1343,60 mld zł w
roku 2009. Lata te zapoczątkowały kryzys tego podatku, co nie było związane
z ogólną sytuacją w kraju – wartość PKB
jest w tym przypadku obiektywnym kryterium.
W kolejnych latach było nieco lepiej,
można było zaobserwować wzrost dochodów budżetu państwa z tytułu podatku od towarów i usług oraz podatku
akcyzowego. W tym zakresie zwrot
nastąpił natomiast w 2012 r. – zanotowano kolejny, drugi na przestrzeni 4 lat,
spadek dochodów z tytułu podatku od
towarów i usług. Warto również podkreślić, że w porównaniu z planami dochodów z tytułu podatków obrotowych – po
zmianach – w budżecie państwa brakowało w 2012 r. aż 15 mld zł. Oznacza
to, że plan zawarty w ustawie budżetowej wykonano jedynie w 92,7%.
Od roku 2005 do roku 2012 dochody budżetu państwa zwiększyły się:
1) z tytułu podatku od towarów i usług
– z 75,4 mld zł do 120 mld zł (wzrost
o około 60%);
2) z tytułu podatku akcyzowego – z
39,5 mld zł do 60,4 mld zł (wzrost o
około 50%).
Planowane na 2013 r. dochody
budżetu państwa z tytułu podatków
obrotowych wynieść mają 192,2 mld zł,
co oznaczałoby progresję w stosunku
do wykonania budżetu w 2012 r. o ponad 10 mld zł. Tymczasem za pierwszy
kwartał udało się uzyskać około 20,8%
planowanej sumy.
Przypisy:
1
2
3
4
5
Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm., zwana dalej
„ustawą z dnia 8 stycznia 1993 r.”.
Dz.U. Nr 29, poz. 257 ze zm., zwana dalej
„ustawą z dnia 23 stycznia 2004 r.”.
Tekst jednolity Dz.U. z 2011 r. Nr 177,
poz. 1054 ze zm., zwana dalej „ustawą z
dnia 11 marca 2004 r.”.
Tekst jednolity Dz.U. z 2011 r. Nr 108,
poz. 626 ze zm.
Szósta Dyrektywa Rady z dnia 17 maja
1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny
system podatku od wartości dodanej:
ujednolicona podstawa wymiaru podatku
(77/388/EWG) (Dz. Urz. WE L 145 z dnia
13 czerwca 1977 r., s. 1), zwana dalej
„VI Dyrektywą”.
Doradztwo Podatkowe – Biuletyn Instytutu Studiów Podatkowych Nr 7/2013
17
ARTYKUŁY I STUDIA
140
Podatek obrotowy
120
Podatek od
towarów i usług
100
Podatek akcyzowy
80
60
Wykres przedstawiający wysokość
dochodów budżetu państwa z tytułu
podatku od towarów i usług w latach
1992‑2012.
40
20
Produkt Krajowy
Brutto (w mld zł)
Podatki obrotowe (w
mld zł)
12
20
10
20
08
20
06
20
04
20
02
20
00
20
98
19
96
Wykres przedstawiający wysokość
dochodów z tytułu podatku od
towarów i usług, podatku akcyzowe‑
go i podatku od gier w stosunku do
wartości PKB w latach 1994‑2012.
19
19
94
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Produkt Krajowy
Brutto (w mld zł)
Podatek VAT (w mld
zł)
12
20
10
20
08
20
06
20
04
20
02
20
00
20
98
19
96
Wykres przedstawiający wysokość
dochodów z tytułu podatku od towa‑
rów i usług w stosunku do wartości
PKB w latach 1994‑2012.
19
19
94
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Produkt Krajowy
Brutto (w mld zł)
12
Produkt Krajowy
Brutto (w mld zł)
Podatek od gier (w
mld zł)
12
20
10
20
08
20
06
20
04
20
02
20
00
20
98
19
96
Wykres przedstawiający wysokość
dochodów z tytułu podatku od gier
w stosunku do wartości PKB w
latach 1994‑2012.
19
94
19
18
Wykres przedstawiający wysokość
dochodów z tytułu podatku akcyzo‑
wego w stosunku do wartości PKB
w latach 1994‑2012.
20
10
20
08
20
06
20
04
20
02
20
00
20
98
19
96
19
19
94
Podatek akcyzowy
(w mld zł)
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
20
12
20
10
20
08
20
06
20
04
20
02
20
00
19
98
19
96
19
94
19
92
0
Doradztwo Podatkowe – Biuletyn Instytutu Studiów Podatkowych Nr 7/2013
ARTYKUŁY I STUDIA
15%
14%
Podatki obrotowe
(udział procentowy w
PKB)
13%
12%
11%
10%
9%
8%
7%
Wykres przedstawiający procentowy
udział dochodów z tytułu podatku
od towarów i usług, podatku akcy‑
zowego i podatku od gier w PKB w
latach 1994‑2012.
6%
5%
4%
3%
2%
1%
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
0%
15%
14%
Podatek od towarów i
usług (udział
procentowy w PKB)
13%
12%
11%
10%
9%
8%
7%
6%
Wykres przedstawiający procentowy
udział dochodów z tytułu podatku
od towarów i usług w PKB w latach
1994‑2012.
5%
4%
3%
2%
1%
12
11
20
10
20
09
20
08
20
07
20
06
20
05
20
04
20
03
20
02
20
01
20
00
20
99
20
98
19
97
19
96
19
19
95
19
19
94
0%
15%
14%
Podatek akcyzowy
(udział procentowy w
PKB)
13%
12%
11%
10%
9%
8%
7%
6%
5%
Wykres przedstawiający procentowy
udział dochodów z tytułu podat‑
ku akcyzowego w PKB w latach
1994‑2012.
4%
3%
2%
1%
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
0%
10%
9%
Podatek od gier (udział
procentowy w PKB)
8%
7%
6%
5%
4%
3%
Wykres przedstawiający procentowy
udział dochodów z tytułu podatku
od gier w PKB w latach 1994‑2012.
2%
1%
12
20
11
20
10
20
09
20
08
20
07
20
06
20
05
04
20
20
03
20
02
20
01
00
20
20
99
19
98
19
97
96
19
19
95
19
19
94
0%
Doradztwo Podatkowe – Biuletyn Instytutu Studiów Podatkowych Nr 7/2013
19