docprogram - WYDAWNICTWO REA
download 
Reklamacja Transkrypt
program - WYDAWNICTWO REA
PROGRAM NAUCZANIA DLA ZAWODU OGRODNIK 621[01] Dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji i Nauki Numer dopuszczenia: 621[01]/ZSZ, SP/MEN/REA/2005.10.10 ZSZ Ogrodnik tyt.indd 3 2006-05-29, 16:39 Autorzy mgr inż. Anna Dacka mgr inż. Jacek Domański mgr inż. Zofia Janowska mgr Renata Kacperska mgr Alicja Kurlus mgr Anna Mironiuk mgr inż. Barbara Tomasik mgr inż. Grzegorz Wawer Recenzenci mgr Tomasz Kałuski mgr inż. Tadeusz Popowicz Projekt okładki: 69 – Studio Reklamy, Olsztyn Redakcja: Małgorzata Janus Redaktor prowadzący: Dorota Mazur-Dulęba Właścicielem praw wydawniczych niniejszego programu jest Wydawnictwo REA s.j., 05-510 Konstancin-Jeziorna, ul. Kościuszki 21 © Wydawnictwo REA s.j. ISBN 83-7141-510-9 Wydawnictwo REA s.j. 01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11 tel./fax (0-22) 631-94-23, 632-21-15 http://www.rea-sj.pl e-mail: [email protected] Skład: HAPPY Studio DTP Spis treści: I. Wstęp ..................................................................................................... 7 I.1. Procedury osiągania założonych celów .............................................. 7 I.2. Najważniejsze osiągnięcia ucznia ...................................................... 9 I.3. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia ......................................................................... 9 II. Plany nauczania ................................................................................... 10 III. Programy nauczania przedmiotów zawodowych III.1. Produkcja ogrodnicza .................................................................... 15 III.2. Podstawy techniki .......................................................................... 30 III.3. Przepisy ruchu drogowego ............................................................. 37 III.4. Ekonomika w produkcji ogrodniczej ............................................... 53 III.5. Zajęcia praktyczne ........................................................................ 70 III.6. Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym ................................................. 78 III.7. Uwagi o realizacji przykładowych zajęć specjalizacyjnych ................ 80 III.8. Praktyka zawodowa ....................................................................... 82 I. Wstęp Znajomość praw rządzących środowiskiem naturalnym, nowych technologii, gatunków i odmian roślin ogrodniczych, nowych możliwości ochrony, integrowanej produkcji, zasad nawożenia, planowania i organizacji produkcji ogrodniczej, zasad marketingu, a także znajomość wymagań stawianych przez UE, ułatwi absolwentowi zreformowanej szkoły ogrodniczej odnalezienie się na rynku produkcji i usług ogrodniczych. Nowoczesna edukacja ogrodnicza powinna także pomóc w świadomym włączaniu się w funkcjonowanie rynków lokalnych i krajowych poprzez tworzenie grup producenckich, ułatwiających wybór kierunków produkcji i obrót produktami ogrodniczymi. W trakcie realizacji tego programu powinny następować pozytywne zmiany w zakresie postaw uczniów oraz w poziomie opanowania przez nich wiadomości, umiejętności i nawyków. W obecnej sytuacji gospodarczej, w tym na rynku produktów ogrodniczych, najważniejszymi wartościami, które powinno się kształtować u uczniów są: • dbałość o to, aby działalność produkcyjna była przyjazna środowisku, • odpowiedzialność za produkt i jego jakość, • przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji, • poszanowanie godności partnera na rynku, • kreowanie aktywnej postawy świadomego producenta. Autorzy programu, opierając się na podstawie programowej wyłonili wymagania edukacyjne dla ucznia, dostosowali liczbę godzin do realizacji w okresie dwóch lat szkolnych, a szczegółowe cele kształcenia dostosowali do standardów wymagań egzaminacyjnych. I. 1. Procedury osiągania założonych celów Organizując proces dydaktyczno-wychowawczy do niezbędnego minimum należy ograniczyć przekazywanie wiedzy w sposób werbalny (wykład powinien być zawsze poparty wizualizacją) na korzyść ćwiczeń i innych metod aktywizujących. Uczniów należy przygotować do dalszych etapów edukacyjnych. Nie można w szkole zawodowej pominąć kształtowania umiejętności kluczowych: pracy w zespole, korzystania z wielu źródeł informacji, uczenia się, komu7 nikacji interpersonalnej. Konieczne jest więc stosowanie aktywizujących metod nauczania, przygotowujących ucznia do podejmowania decyzji na rynku ogrodniczym i na rynku pracy. W szkole zawodowej proponuje się doskonalić pracę uczniów tymi metodami, szczególnie w ramach praktycznej nauki zawodu w działach: warzywnictwo, sadownictwo i rośliny ozdobne – podczas instruktażu wstępnego i podsumowania zajęć. W zasadniczej szkole zawodowej można zorganizować pracę, stosując następujące metody: • Metody nauczania i techniki kreatywnego myślenia proponowane do lekcji bieżących – wykład z wizualizacją, – pogadanka, – dyskusja / techniką burzy mózgów, – ranking diamentowy, – ranking trójkątny, – metoda tekstu przewodniego. • Metody i techniki kreatywnego myślenia proponowane na lekcjach utrwalających – metoda 635, – metoda sytuacyjna, – metoda przypadku, – gwiazda pytań, – metaplan. • Metody i techniki kreatywnego myślenia proponowane do lekcji utrwalających, dotyczących przygotowania i planowania produkcji ogrodniczej – metoda projektu, – sesja plakatowa, – metaplan, – drzewko decyzyjne. Często stosowane opracowywanie przez uczniów artykułów z prasy fachowej, powinno mieć jedynie charakter wspomagający proces uczenia się. Pracę ucznia z tekstem należy wykorzystać do kształtowania umiejętności selekcjonowania informacji, czytania tekstu ze zrozumieniem, wyszukiwania informacji, a więc do ograniczania zjawiska alfabetyzmu funkcjonalnego. W tym celu nauczyciel powinien opracować 3-4 pytania do artykułu, dotyczące najistotniejszych zagadnień, a rolą uczniów będzie wyszukanie informacji w tekście. 8 I. 2. Najważniejsze osiągnięcia ucznia W wyniku uczestniczenia w zajęciach edukacyjnych zgodnych z programem uczeń będzie umiał: – przygotowywać i planować produkcję ogrodniczą, – analizować i interpretować dane produkcyjne, – racjonalnie planować wykorzystanie pomieszczeń do produkcji, – określać podstawowe kierunki rozwoju produkcji ogrodniczej, – oceniać jakość otrzymanego produktu ogrodniczego, – wykonywać podstawowe prace w uprawie roślin ogrodniczych, – dobrać środki produkcji (narzędzi, maszyny) do wykonywanych prac ogrodniczych, – zaprezentować wykonywaną pracę z uzasadnieniem poszczególnych czynności, – zorganizować stanowisko pracy. I. 3. Propozycje metod sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia Metody sprawdzania i oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia powinny być różnorodne, zależnie od założonych celów, a jednocześnie kształtujące umiejętności kluczowe u uczniów. Zatem oprócz tradycyjnych prac pisemnych (prace klasowe, sprawdziany, kartkówki, testy), należy jako metody sprawdzania umiejętności i wiedzy uczniów stosować: projektowanie, opracowywanie harmonogramów prac, kalendarzy prac, wdrażanie uczniów do planowania i organizacji prac podczas produkcji ogrodniczej. Przedmiotowy system oceniania stosowany na przedmiotach zawodowych musi również uwzględniać różnorodne formy aktywności ucznia, dobrane nie tylko do materiału nauczania, ale i do zakładanych celów, motywując ucznia w procesie dydaktyczno-wychowawczym. 9 II. Plany nauczania przedmiotów zawodowych PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa na podbudowie programowej gimnazjum Zawód: ogrodnik 621[01] Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Klasy I-II Forma zaoczna 1. Produkcja ogrodnicza 6 4 88 2. Podstawy techniki 1 1 14 3. Zajęcia specjalizacyjne 2,5 2,5 10 4. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 5. Ekonomika w produkcji ogrodniczej 3,5 2,5 40 6. Zajęcia praktyczne 20 15 286 34 26 468 Razem ! Forma stacjonarna Uwaga: Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym: 20 godzin na 1 ucznia Eksploatacja pojazdów i maszyn ogrodniczych (zajęcia indywidualne): 6 godzin na 1 ucznia Program zajęć specjalizacyjnych opracowuje szkoła w porozumieniu z pracodawcą, biorąc pod uwagę potrzeby rynku lokalnego. 10 PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna na podbudowie programowej szkoły dającej wykształcenie średnie Zawód: ogrodnik 621[01] Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Produkcja ogrodnicza 5 4 66 2. Podstawy techniki 1 1 16 3. Zajęcia specjalizacyjne 2 2 30 4. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 5. Ekonomika w produkcji ogrodniczej 4 2 30 6. Zajęcia praktyczne 12 8 160 25 18 332 Razem Praktyka zawodowa: łącznie 8 tygodni ! Uwaga Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym: 20 godzin na 1 ucznia Eksploatacja pojazdów i maszyn ogrodniczych(zajęcia indywidualne): 6 godzin na 1 ucznia Program zajęć specjalizacyjnych opracowuje szkoła w porozumieniu z pracodawcą, biorąc pod uwagę potrzeby rynku lokalnego. 11 Programy nauczania przedmiotów zawodowych III. 1. Produkcja ogrodnicza Proponowany podział materiału nauczania dla zasadniczej szkoły zawodowej Lp. Materiał nauczania Liczba godzin 1. Biologiczne podstawy produkcji ogrodniczej 17 2. Ogólne wiadomości o produkcji ogrodniczej 40 3. Produkcja warzywnicza 60 4. Produkcja roślin ozdobnych 73 5. Produkcja sadownicza 70 Razem 260 Klasa I – 4 godziny tygodniowo – 152 godziny Klasa II – 4 godziny tygodniowo – 108 godzin 15 Szczegółowe cele kształcenia - w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Treści kształcenia – hasła programowe Wymagania edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. 1. BIOLOGICZNE PODSTAWY PRODUKCJI OGRODNICZEJ Określić budowę i funkcje struktur komórkowych Określić budowę, funkcje i rozmieszczenie tkanek roślinnych Rozróżnić organy rośliny i określić ich funkcje Określić znaczenie wirusów, bakterii, grzybów, glonów, porostów Scharakteryzować rośliny nasienne Wykazać różnice w budowie roślin jednoi dwuliściennych Rozpoznać części kwiatów i typy kwiatostanów Rozpoznać nasiona i typy owoców Scharakteryzować przebieg i określić znaczenie procesów fizjologicznych Określić znaczenie różnych sposobów rozmnażania Dobrać sposoby rozmnażania do gatunku Scharakteryzować sposoby rozmnażania wegetatywnego Rozpoznać części roślin służące do rozmnażania wegetatywnego 16 Budowa komórki roślinnej i jej funkcje Tkanki roślinne i ich znaczenie Plechowce i ich znaczenie Budowa i znaczenie bakterii i wirusów Budowa i znaczenie mszaków i paprotników Budowa i funkcje organów roślin wyższych Fizjologia roślin: fotosynteza, oddychanie, pobieranie składników pokarmowych, gospodarka wodna, wzrost, rozwój i spoczynek roślin, funkcje hormonów roślinnych Rozmnażanie roślin generatywne i wegetatywne • określa funkcje tkanek roślinnych • określa funkcje organów roślinnych • określa znaczenie wirusów, bakterii, grzybów, mszaków i paprotników • wykazuje różnice w budowie roślin wyższych • rozpoznaje nasiona • rozpoznaje materiał wegetatywny • dobiera sposób rozmnażania do gatunku 1. 2. 3. 2. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRODUKCJI OGRODNICZEJ Określić wpływ podstawowych czynników siedliska na wzrost i rozwój roślin Wyjaśnić i rozróżnić pojęcia: gleba, rola, podłoże, żyzność, urodzajność Dokonać analizy wpływu składu gleby na właściwości fizyczne i chemiczne Określić zasady klasyfikacji bonitacyjnej gleb Dokonać analizy profili glebowych Dokonać analizy przydatności gleby pod uprawę podstawowych gatunków roślin ogrodniczych Określić sposoby zwiększania urodzajności gleb Określić cele i zadania uprawy roli przy różnych typach gleb Określić zależność pomiędzy stanem gleby a sposobem jej użytkowania Dobrać zespoły uprawek do typu gleby i gatunku rośliny uprawnej Wyjaśnić agrotechniczne i ekonomiczne czynniki zmianowania Ocenić znaczenie składników pokarmowych dla roślin Klimatyczne czynniki siedliska Wpływ temperatury na wzrost i rozwój roślin Sposoby zabezpieczania roślin przed niekorzystnym wpływem temperatur Wymagania wodne roślin Glebowe czynniki siedliska Fizyczne i chemiczne właściwości gleb Charakterystyka podstawowych typów gleb Klasyfikacja bonitacyjna gleb Erozja gleb i rekultywacja środowiska Zwiększanie urodzajności gleb lekkich Cele i zadania uprawy roli Rodzaje zabiegów uprawowych Zmianowanie i płodozmian Nawozy w ogrodnictwie, sposoby i terminy ich stosowania Przepisy bhp Nawożenie a ochrona środowiska Biologiczne metody ochrony roślin Certyfikaty EUREPAG • określa wpływ czynników siedliska na wzrost i rozwój roślin • określa sposoby zabezpieczania roślin przed niekorzystnym wpływem temperatury • określa wymagania roślin co do temperatury, gleby, wody • wykazuje znajomość zasad określania odczynu gleby • charakteryzuje sposoby zwiększania urodzajności gleb lekkich • potrafi dobrać zespoły uprawek do właściwości gleby i rośliny • potrafi ułożyć przykładowy płodozmian • rozpoznaje objawy braku podstawowych makroelementów • opisuje, na których częściach rośliny występują objawy braku makro- i mikroskładników • określa terminy i sposoby stosowania nawozów ogrodniczych • dobiera termin i rodzaj nawozu do gatunku • dobiera maszyny do uprawy gleby i nawożenia • charakteryzuje grupy nawozów ogrodniczych • planuje nawożenie przykładowego gatunku roślin ogrodniczych • rozpoznaje typy osłon i ocenia ich przydatność do uprawy • dobiera gatunki do uprawy pod różnymi typami osłon • określa zasady stwarzania mikroklimatu pod osłonami • opracowuje plan zagospodarowania przykładowej osłony • dobiera pojemniki do poszczególnych etapów produkcji ogrodniczej • rozpoznaje najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin ogrodniczych • dobiera metody ochrony do gatunku rośliny uprawnej • korzysta z programu ochrony roślin • rozpoznaje najczęściej występujące chwasty • dobiera metody i sposoby ograniczania szkodliwości i występowania chwastów 17 18 1. 2. 3. Omówić objawy braku oraz nadmiaru podstawowych składników pokarmowych Odróżnić wymagania pokarmowe od potrzeb nawozowych Rozróżnić podstawowe nawozy mineralne Określić znaczenie nawozów organicznych Podać terminy i sposoby stosowania nawozów ogrodniczych Scharakteryzować grupy nawozów ogrodniczych Opracować plan kompleksowego nawożenia przykładowego gatunku rośliny uprawnej Przeliczyć dawkę czystego składnika na masę nawozu i odwrotnie Zastosować przepisy bhp i ochrony środowiska podczas nawożenia Określić znaczenie racjonalnego nawożenia w warunkach ochrony środowiska Wskazać zastosowanie różnych podłoży w ogrodnictwie Wskazać zastosowanie osłon w ogrodnictwie Wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe podstawowych gatunków roślin ogrodniczych Charakterystyka różnych typów osłon Zasady stwarzania mikroklimatu w szklarni Zalety stosowania płaskich okryć z folii Podłoża i ziemie stosowane w ogrodnictwie (podłoża inertne) Racjonalne wykorzystanie osłon Pojemniki stosowane w produkcji ogrodniczej Nowe możliwości wykorzystania pojemników Najgroźniejsze choroby pasożytnicze i nie pasożytnicze Najgroźniejsze szkodniki roślin ogrodniczych Metody ochrony roślin ogrodniczych (agrotechniczna, biologiczna, chemiczna) Lustracja plantacji Kwarantanna i sygnalizacja w ogrodnictwie Nowe tendencje w ochronie Zasady bezpiecznego stosowania pestycydów • wymienia i charakteryzuje zabiegi profilaktyczne i określa ich znaczenie w ochronie roślin • planuje na podstawie programu ochronę przykładowego gatunku rośliny uprawnej • określa zasady integrowanej uprawy i ochrony • stosuje przepisy bhp 1. 2. Wskazać zastosowanie różnych pojemników w ogrodnictwie Rozróżnić najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin ogrodniczych Rozróżnić najczęściej występujące chwasty Zastosować różne metody ochrony roślin Skorzystać z programu ochrony roślin Określić znaczenie lustracji plantacji Określić znaczenie zabiegów profilaktycznych Scharakteryzować pojęcia związane z ochroną roślin Określić zasady integrowanej uprawy i ochrony i wyjaśnić jej znaczenie Omówić znaczenie integrowanej uprawy dla ochrony środowiska Omówić znaczenie wykorzystania metod biologicznych w ochronie Omówić zasady certyfikacji Podstawowy podział pestycydów Integrowana uprawa i ochrona 3. 3. PRODUKCJA WARZYWNICZA Przyporządkować warzywa do poszczególnych grup użytkowych Określić wartość odżywczą i biologiczną warzyw Klasyfikacja warzyw Znaczenie warzyw w życiu człowieka Nowe i tradycyjne technologie uprawy Zabiegi pielęgnacyjne ogólne i specjalne • • • • • rozróżnia gatunki warzyw rozróżnia nasiona warzyw rozróżnia rozsady określa zasady produkcji rozsad wymienia zabiegi ogólne i specjalne i dobiera je do gatunku • dobiera terminy i sposoby uprawy do gatunku roślin warzywnych 19 20 1. 2. 3. Scharakteryzować części jadalne warzyw Porównać wielkość i jakość plonu przy różnych sposobach uprawy Rozpoznać rozsady roślin warzywnych Rozpoznać nasiona podstawowych gatunków Dobrać zabiegi pielęgnacyjne do określonych gatunków i warunków uprawowych Rozpoznać podstawowe gatunki warzyw Dobrać gatunki do różnych terminów uprawowych Dobrać terminy, sposoby zbioru i przechowywania warzyw Rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki warzyw Dobrać najskuteczniejsze sposoby ochrony warzyw Porównać uprawę warzyw w gruncie i pod osłonami Określić zasady uprawy z wykorzystaniem osłon Scharakteryzować zabiegi pielęgnacyjne pod osłonami i dobrać je do gatunku Scharakteryzować sposoby uprawy pod osłonami Cechy użytkowe dobrej odmiany, zależnie od przeznaczenia produkcji Technologia produkcji rozsad Zasady uprawy warzyw na zbiór wczesny Zasady uprawy warzyw do przetwórstwa Zasady uprawy warzyw do przechowywania Terminy uprawowe Charakterystyka warzyw kapustnych, korzeniowych, cebulowych, psiankowatych, dyniowatych, liściowych, strączkowych Charakterystyka roślin wieloletnich uprawianych w gruncie Integrowana uprawa warzyw Najgroźniejsze choroby i szkodniki w gruncie i pod osłonami Uprawa warzyw: pomidora i papryki pod osłonami Uprawa ogórków pod osłonami Uprawa kapusty głowiastej białej pod osłonami Uprawa sałaty pod osłonami System ochrony pod osłonami Znaczenie grzybów jadalnych • dobiera narzędzia i maszyny do prac w uprawie i produkcji rozsad w gruncie i pod osłonami • dobiera sposoby przechowywania warzyw do gatunku • dobiera terminy rozpoczęcia i zakończenia uprawy w gruncie i pod osłonami • rozróżnia najgroźniejsze choroby i szkodniki warzyw w gruncie i pod osłonami • rozróżnia części warzyw do pędzenia • dobiera sposoby i terminy uprawy pod osłonami do gatunku • określa znaczenie uprawy grzybów jadalnych 1. 2. Określić zasady walki z chorobami i szkodnikami pod osłonami Omówić nowe technologie uprawy pod osłonami Zmodyfikować warunki mikroklimatu pod osłonami Określić znaczenie uprawy grzybów jadalnych Omówić zasady uprawy pieczarek z wykorzystaniem gotowego podłoża Określić zasady uprawy warzyw na nasiona Cel i sposoby przyspieszonej uprawy warzyw Cel i znaczenie produkcji nasiennej Certyfikaty (EUREPAG) 3. 4. PRODUKCJA ROŚLIN OZDOBNYCH Rozpoznać podstawowe gatunki roślin jednorocznych, dwuletnich, bylin Ocenić walory użytkowe i dekoracyjne roślin ozdobnych Dobrać technologie uprawy, terminy i zabiegi pielęgnacyjne zależnie od gatunku Dobrać sposoby rozmnażania w zależności od gatunku Rozróżnić byliny zimujące w pomieszczeniach i organy podziemne Ocenić zastosowanie bylin cebulowych Znaczenie roślin ozdobnych w życiu człowieka Technologia uprawy: dimorfoteki, godecji, klarkii, portulaki, maciejki, groszku pachnącego, nagietka, lwiej paszczy, begonii, lobelii, petunii, żeniszka, szałwii, astrów chińskich, bratków, stokrotki, niezapominajki, dzwonków ogrodowych, malwy • rozpoznaje podstawowe gatunki roślin ozdobnych • dobiera rośliny do stanowiska pod kątem walorów dekoracyjnych i przeznaczenia • dobiera zabiegi pielęgnacyjne do gatunku • rozpoznaje grupy bylin i podstawowe gatunki • dobiera byliny na określone stanowiska • rozpoznaje organy podziemne bylin • określa zasady pielęgnacji poszczególnych grup bylin • potrafi zaprojektować rabatę • rozpoznaje grupy roślin drzewiastych • określa zasady uprawy róż piennych i krzaczastych • rozpoznaje podstawowe gatunki roślin drzewiastych • dobiera zasady pielęgnacji do gatunku • dobiera gatunki do stanowiska i typu nasadzeń • rozpoznaje gatunki uprawiane na kwiat cięty 21 22 1. 2. 3. Wyjaśnić zasady zakładania i pielęgnacji kwietników oraz zasady doboru roślin na rabaty Rozróżnić grupy roślin drzewiastych Rozpoznać podstawowe gatunki roślin drzewiastych Scharakteryzować sposoby produkcji krzewów róż Wyjaśnić różnice w sadzeniu i zabiegach pielęgnacyjnych roślin uprawianych na kwiat cięty Dobrać krzewy i drzewa ozdobne do stanowiska i typu nasadzeń Określić zasady rozmnażania wegetatywnego roślin drzewiastych Obliczyć opłacalność produkcji wybranego gatunku Określić zasady sadzenia roślin drzewiastych Omówić cel i zasady uprawy roślin ozdobnych pod osłonami Rozróżnić podstawowe gatunki uprawiane pod osłonami na kwiat cięty Dobrać zabiegi pielęgnacyjne w uprawie roślin na kwiat cięty Ogólna charakterystyka bylin i ich zastosowanie (należy omówić: krwawniki, zawilec, orlik, aster, konwalię, rogownicę, floks, pierwiosnek, rozchodnik, rojnik, begonię bulwiastą, dalię, mieczyk, paciorecznik, hiacynt, narcyz, lilię, tulipan) Drzewa i krzewy (należy omówić: dereń, forsycję, jaśminowiec, tamaryszek, tawułę, ligustr, brzozę, dąb, buk, klon, lipę, topolę, wierzbę, jałowiec, jodłę, modrzew, sosnę, świerk, żywotnik) Uprawa roślin ozdobnych na kwiat cięty (należy omówić goździk, gerberę, różę, frezję, złocień) Rośliny doniczkowe ozdobne z kwiatów (należy omówić: cyklamen, cynerarię, pelargonię, pierwiosnek, fuksję) Rośliny doniczkowe ozdobne z liści (należy omówić: palmy, paprocie, fikusy, filodendrony, kaktusy) Zasady wykonywania kompozycji roślinnych • dobiera zabiegi pielęgnacyjne do gatunku uprawianego na kwiat cięty • rozpoznaje podstawowe gatunki kwiatów doniczkowych • dobiera zabiegi pielęgnacyjne zależnie od gatunku rośliny doniczkowej • dobiera rośliny doniczkowe do stanowiska • określa zasady układania kompozycji kwiatowych • układa przykładowe kompozycje z roślin świeżych i zasuszonych • dobiera rośliny ozdobne do różnych form terenów zieleni • projektuje przykładowy ogród przydomowy • oblicza koszt założenia ogrodu przydomowego • ustala zapotrzebowanie na owoce, warzywa dla przykładowej rodziny • rozpoznaje najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin ozdobnych • dobiera zabiegi profilaktyczne w ochronie roślin ozdobnych • posługuje się programem roślin ozdobnych • dobiera metody ochrony do gatunku roślin ozdobnych 1. 2. Określić zasady zbioru kwiatów ciętych Rozpoznać podstawowe gatunki roślin doniczkowych Dobrać zabiegi pielęgnacyjne do gatunku rośliny doniczkowej Określić zasady rozmnażania roślin doniczkowych Dobrać gatunki roślin doniczkowych do różnych wnętrz Omówić zasady doboru roślin, naczyń i materiałów pomocniczych do różnych wyrobów bukieciarskich Zaprojektować dekorację balkonu i tarasu Rozróżnić elementy składowe terenów zieleni i wyjaśniać ich rolę Wyjaśniać zasady wykonywania nasadzeń w różnych formach terenów zieleni Omówić funkcje ogrodów przydomowych Wyjaśnić zasady rozmieszczenia roślin ozdobnych, sadowniczych i warzywniczych w ogrodzie przydomowym Rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin ozdobnych Dobrać metody ochrony i zabiegi profilaktyczne Zasady dekoracji wnętrz i balkonów roślinami ozdobnymi Elementy składowe terenów zieleni Zasady zakładania, pielęgnacji i konserwacji terenów zieleni Czytanie i nanoszenie projektów Formy ogrodów przydomowych Zasady rozmieszczania poszczególnych grup roślin Dobór roślin sadowniczych, warzywniczych i ozdobnych do ogrodu przydomowego Choroby i szkodniki roślin ozdobnych Zabiegi profilaktyczne w ochronie roślin ozdobnych Metody ochrony roślin ozdobnych 3. 23 1. 2. 3. 5. PRODUKCJA SZKÓŁKARSKA I SADOWNICZA Określić znaczenie produkcji szkółkarskiej Wyjaśnić pojęcia: zraz, podkładka, okulant, oczko, wstawka Charakteryzować ważniejsze podkładki i przyporządkować je do gatunków i grup Określić zasady zakładania i sposoby eksploatacji mateczników podkładek wegetatywnych Scharakteryzować technologie produkcji podkładek generatywnych Rozróżnić metody uszlachetniania i określić ich zastosowanie Wyjaśnić zasady i zalety produkcji drzewek w pojemnikach i z uformowaną koroną Rozróżnić najgroźniejsze choroby i szkodniki w szkółkach i wskazać metody ich zwalczania na podstawie programu ochrony Zidentyfikować drzewka z normami dla poszczególnych wyborów 24 Znaczenie produkcji szkółkarskiej Podział i charakterystyka podkładek generatywnych i wegetatywnych Produkcja podkładek generatywnych Produkcja podkładek wegetatywnych Produkcja drzewek uszlachetnionych Zasady wyboru terenu pod szkółkę Zasady zakładania szkółki drzew i krzewów owocowych Zasady pielęgnacji drzewek w szkółce Ochrona szkółki przed chorobami i szkodnikami Kwalifikacja szkółek Dokumentacja szkółkarska Sprzedaż i przechowywanie materiału szkółkarskiego Produkcja krzewów porzeczek, agrestu i malin Produkcja sadzonek truskawek Znaczenie gospodarcze upraw sadowniczych Wybór i przygotowanie terenu pod sad Zakładanie sadu Systemy utrzymywania gleby w sadzie • określa znaczenie produkcji szkółkarskiej i sadowniczej • charakteryzuje podkładki generatywne i wegetatywne, dobiera je do gatunku • sporządza harmonogram prac w szkółce • dobiera zabiegi pielęgnacyjne na różnych etapach produkcji szkółkarskiej • posługuje się programem ochrony szkółki drzew i krzewów owocowych • określa cele i zasady kwalifikacji szkółek • określa zasady produkcji krzewów porzeczek, agrestu, malin i sadzonek truskawek • oblicza opłacalność produkcji szkółkarskiej wybranego gatunku • określa zasady wyboru i przygotowania gleby pod sad • opracowuje projekt nasadzeń w sadzie • opracowuje harmonogram prac w sadzie • dobiera termin i sposób cięcia przy formowaniu różnych typów koron • rozróżnia objawy braku makro- i mikroskładników • zabezpiecza rośliny sadownicze przed mrozem • rozpoznaje pędy różnych gatunków roślin sadowniczych w stanie bezlistnym • określa zasady przygotowania próbki gleby i liści do analizy • określa zasady sortowania i kalibrowania owoców • rozpoznaje podstawowe choroby przechowalnicze owoców • określa czynniki wpływające na jakość przechowywanych owoców • określa zasady regulowania kwitnienia i owocowania • określa termin zbioru owoców • stosuje normy jakościowe dla różnych owoców • określa czynniki wpływające na jakość i wielkość plonu owoców • dobiera sposoby i techniki zbioru do gatunku • organizuje zbiór i przechowywanie owoców 1. 2. 3. Określić zasady przygotowania do sprzedaży i przechowywania materiału szkółkarskiego i dobrać je do gatunku Określić zasady technologii produkcji krzewów owocowych i sadzonek truskawek Określić przydatność terenu i gleby pod sad drzew ziarnkowych i pestkowych Opracować projekt nasadzeń w sadzie i dobrać terminy sadzenia Opracować harmonogram prac w sadzie Określić zasady cięcia i formowania koron zależnie od modelu sadu i sposobu zbioru Rozpoznać typy koron Rozpoznać pędy różnych gatunków roślin sadowniczych w stanie bezlistnym Określić sposoby utrzymania gleby w sadzie Wyjaśnić wpływ sposobów utrzymania gleby w sadzie na wielkość i jakość plonu Posłużyć się programem ochrony Zasady nawożenia roślin sadowniczych Objawy braku i nadmiaru makroi mikroskładników Nawadnianie roślin sadowniczych Kwitnienie i owocowanie roślin sadowniczych Regulowanie kwitnienia i owocowania Wartość odżywcza owoców Cięcie i formowanie drzew i krzewów owocowych Uszkodzenia mrozowe Zbiór, sortowanie, kalibrowanie i pakowanie owoców Choroby przechowalnicze owoców Warunki przechowywania owoców w chłodniach i przechowalniach Integrowana produkcja w sadownictwie Wymagania glebowe i klimatyczne gatunków roślin sadowniczych (należy omówić: uprawę jabłoni, grusz, wiśni, czereśni, śliw, moreli, brzoskwiń) Rejonizacja upraw drzew pestkowych Odmiany najważniejszych gatunków drzew owocowych • opracowuje harmonogram prac podczas zbioru • określa zasady produkcji integrowanej owoców • określa zasady technologii uprawy podstawowych gatunków roślin sadowniczych i zabiegi pielęgnacyjne w tych uprawach • rozpoznaje odmiany podstawowych gatunków drzew owocowych • posługuje się progami zagrożenia i korzysta z komunikatów • rozpoznaje najgroźniejsze choroby i szkodniki drzew owocowych • dobiera metody ochrony zależnie od rodzaju patogena i gatunku drzew owocowych • określa zasady tradycyjnej i sterowanej uprawy truskawek • opracowuje harmonogram prac w uprawie truskawek, malin, porzeczek, agrestu • oblicza opłacalność produkcji truskawek, malin, porzeczek, agrestu • rozróżnia choroby i szkodniki truskawek, malin, porzeczek, agrestu i dobiera sposób ochrony • określa zasady zbioru owoców truskawek, porzeczek, agrestu, malin • dobiera pestycydy w ochronie truskawek i krzewów owocowych zgodnie z programem ochrony • wyjaśnia różnice w technologii produkcji owoców jagodowych na plantacjach przeznaczonych do zbioru ręcznego i mechanicznego • rozpoznaje gatunki sadownicze rzadko uprawiane i określa ich znaczenie gospodarcze • opracowuje kalendarze prac w gospodarstwie sadowniczym • opracowuje harmonogramy prac w uprawie najważniejszych gatunków drzew i krzewów owocowych • planuje ochronę roślin sadowniczych 25 26 1. 2. Rozróżnić objawy niedoboru makroi mikroskładników Obliczyć dawkę nawozów na jednostkę powierzchni Dobrać sposoby zabezpieczania roślin sadowniczych przed mrozem i sposoby postępowania z drzewami przemarzniętymi Określić przydatność terenu i gleby pod uprawę podstawowych gatunków drzew ziarnkowych i pestkowych Scharakteryzować technologie uprawy jabłoni, grusz, śliw, wiśni, czereśni, moreli, brzoskwiń Wybrać odpowiedni model sadu jabłoniowego, śliwowego, gruszowego Rozpoznać najważniejsze gospodarczo odmiany drzew owocowych ziarnkowych i pestkowych Dobrać odpowiednie odmiany drzew owocowych ziarnkowych i pestkowych Dobrać zabiegi pielęgnacyjne i terminy ich wykonywania do gatunku drzew owocowych Pielęgnacja podstawowych gatunków drzew owocowych Choroby i szkodniki drzew pestkowych i ziarnkowych Technologia uprawy tradycyjnej i sterowanej truskawek Ważne gospodarczo odmiany truskawek Choroby i szkodniki truskawek Technologia uprawy porzeczek, malin, agrestu Ważne gospodarczo odmiany porzeczek, malin, agrestu Choroby i szkodniki krzewów owocowych Opłacalność uprawy krzewów owocowych Charakterystyka wymagań i technologii uprawy borówki amerykańskiej, aronii, winorośli, leszczyny, orzecha włoskiego, poziomki, żurawiny 3. 1. 2. 3. Dobrać nasadzenia drzew owocowych do potrzeb regionu Porównać cechy morfologiczne i biologiczne podstawowych gatunków drzew owocowych Dobrać odmiany do uprawy towarowej i amatorskiej Scharakteryzować wymagania glebowe i klimatyczne oraz odmiany truskawek Wyjaśnić różnice w uprawie tradycyjnej i sterowanej truskawek Obliczyć koszty produkcji truskawek Omówić wymagania klimatyczne i glebowe malin, porzeczek, agrestu Opracować projekt nasadzeń truskawek, porzeczek, agrestu, malin Wyjaśnić różnice w technologii uprawy owoców jagodowych na plantacjach przeznaczonych do zbioru ręcznego i mechanicznego Rozróżnić gatunki sadownicze rzadko uprawiane i określić ich znaczenie gospodarcze Opracować harmonogramy prac w gospodarstwie sadowniczym 27 1. 2. 3. Opracować kalendarz prac w uprawie podstawowych gatunków drzew i krzewów owocowych Uwagi o realizacji materiału nauczania • Omawiając zaproponowane treści, należy uwzględniać nowe tendencje w produkcji warzywniczej, sadowniczej i szkółkarskiej oraz roślin ozdobnych. • Proponuje się zwrócić szczególną uwagę na zasygnalizowanie treści związanych z: – IPO, GMO, – integrowaną uprawą i ochroną środowiska, – certyfikatami/ EUREPAG (zasady ubiegania się o nadanie certyfikatu EUREPAG), – ekologiczną uprawą, w tym uprawą biodynamiczną w ogrodach przydomowych, – zaplanowaniem i wykonaniem projektu ogrodu przydomowego, – uprawą roślin ogrodniczych w pojemnikach, – nowymi tendencjami w uprawach warzywniczych, sadowniczych i roślin ozdobnych. • Omawiając technologie upraw roślin ogrodniczych, tam gdzie jest to możliwe, należy przekazywać treści wskazując różnice i podobieństwa w uprawie. • W każdym dziale podkreślać czynniki wpływające na jakość plonu, zdrowotność produktu i konieczność ochrony środowiska. • Zwrócić uwagę na konieczność wykonania przez uczniów indywidualnych: – projektów ogrodów przydomowych – kalendarzy prac w uprawie poszczególnych gatunków roślin ogrodniczych (z doborem środków produkcji i terminów, zapotrzebowania na siłę roboczą) – harmonogramów prac podczas zbioru i przechowywania roślin ogrodniczych (z uwzględnieniem zapotrzebowania na siłę roboczą i środków produkcji) – projektów ochrony roślin ogrodniczych. 28 Literatura Podręczniki i książki pomocnicze dla nauczyciela: • Chlebowski B., Mynett K.: Kwiaciarstwo, PWRiL, Warszawa 1995 • Klimek G.: Sadownictwo, WSiP, Warszawa 1997 • Praca zbiorowa pod red. H. Skąpskiego: Szczegółowa uprawa warzyw, PWRiL, Warszawa 1988 • Prasa ogrodnicza: Owoce, warzywa, kwiaty; Hasło Ogrodnicze; Sad Nowoczesny; Kwietnik; Mój piękny ogród • Kowalczuk J., Bieganowski.F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 1, WSiP, Warszawa 2000 • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 2, WSiP, Warszawa 2000 Podręczniki dla ucznia: • Gensler A., Łukaszewicz G.: Podstawy ogrodnictwa, Format –AB, Warszawa 1995 • Mynett K., Startek L.: Rośliny ozdobne, Hortpress, Warszawa 1995 • Klimek G.: Sadownictwo, WSiP, Warszawa 1997 • Praca zbiorowa pod red. H. Skąpskiego: Szczegółowa uprawa warzyw, PWRiL, Warszawa 1988 • Prasa ogrodnicza: Owoce, warzywa, kwiaty; Hasło Ogrodnicze; Sad Nowoczesny; Kwietnik; Mój piękny ogród • Kowalczuk J., Bieganowski.F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 1, WSiP, Warszawa 2000 • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 2, WSiP, Warszawa 2000 29 III. 2. Podstawy techniki Proponowany podział materiału nauczania dla zasadniczej szkoły zawodowej Lp. Materiał nauczania 1. Podstawowe wiadomości z techniki 2. Mechanizacja produkcji ogrodniczej 3. Użytkowanie energii 3 4. Pojazdy i środki transportu w gospodarstwie 9 Razem Klasa I – 1 godzina w tygodniu – 36 godzin 30 Liczba godzin 4 20 36 Szczegółowe cele kształcenia - w wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć: Treści kształcenia – hasła programowe Wymagania edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. 1. PODSTAWOWE WIADOMOŚCI Z TECHNIKI Scharakteryzować przydatność różnych materiałów w technice ogrodniczej Określić podstawowe zasady wykonywania rysunków technicznych Czytać proste rysunki techniczne, schematy i uproszczenia rysunkowe Scharakteryzować podstawowe rodzaje połączeń stosowanych w technice rolniczej Materiały stosowane w rolnictwie Wykonywanie i czytanie rysunków technicznych • wskazuje zastosowanie żeliwa, stali i metali nieżelaznych w ogrodnictwie • wskazuje zastosowanie drewna i tworzyw sztucznych w ogrodnictwie • rozpoznaje podstawowe oznaczenia stosowane w rysunku technicznym • opisuje części maszyn na podstawie rysunku technicznego • rozpoznaje i omawia podstawowe rodzaje połączeń stosowanych w technice ogrodniczej • wskazuje zastosowane połączeń Rodzaje połączeń części metalowych 2. MECHANIZACJA PRODUKCJI OGRODNICZEJ Scharakteryzować ogólną budowę i działanie pługów Określić zastosowanie pługów Scharakteryzować ogólną budowę, działanie narzędzi doprawiających rolę Określić zasady obsługi technicznej, konserwacji oraz przechowywania narzędzi i maszyn Scharakteryzować budowę i działanie maszyn do nawożenia Budowa i działanie pługa Budowa i działanie narzędzi doprawiających rolę Mechanizacja nawożenia nawozami mineralnymi Mechanizacja nawożenia organicznego Maszyny do siewu nasion Wysiew nasion w szklarniach i tunelach • opisuje budowę i działanie pługa • wykonuje regulację pługów i narzędzi uprawowych • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • opisuje podstawowe maszyny do nawożenia • omawia budowę i zasadę działania maszyn do nawożenia • ustala żądaną dawkę wysiewu • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn do siewu nasion • omawia podstawowe maszyny do siewu i sadzenia • ustawia siewnik na określoną normę wysiewu • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • stosuje zasady bhp 31 32 1. 2. 3. Scharakteryzować zasady przygotowania do pracy narzędzi i maszyn Określić zasady obsługi, konserwacji i przechowywania maszyn i narzędzi Scharakteryzować ogólną budowę, działanie siewników precyzyjnych Scharakteryzować ogólną budowę, działanie sadzarek do rozsad i podkładek drzew Określić zasady przygotowania do pracy, obsługi, konserwacji i przechowywania sadzarek do rozsad i podkładek drzew Scharakteryzować ogólną budowę, działanie sprzętu do prac pielęgnacyjnych w uprawach warzyw, sadach, szkółkach i jagodnikach Określić zasady przygotowania do pracy sprzętu do prac pielęgnacyjnych Określić zasady obsługi i konserwacji sprzętu do prac pielęgnacyjnych Scharakteryzować ogólną budowę aparatury do ochrony roślin Wyjaśnić działanie aparatury do ochrony roślin Maszyny do sadzenia rozsad i podkładek drzew Mechanizacja prac pielęgnacyjnych w uprawie warzyw Mechanizacja zabiegów pielęgnacyjnych w sadach i jagodnikach Opryskiwacze ciśnieniowe ciągnikowe Bhp podczas zabiegów chemicznej ochrony roślin Sposoby zaopatrzenia gospodarstw w wodę Urządzenia do nawadniania Uprawy w gruncie i pod osłonami Mechanizacja zbioru warzyw – cebuli, marchwi, porów, pomidorów Mechanizacja zbioru owoców jagodowych Mechanizacja zbioru owoców w sadach Wyposażenie szklarni Doświetlanie i zacienianie roślin Ogrzewanie i wietrzenie szklarni Mechanizacja prac w szklarni • opisuje narzędzia i maszyny do prac pielęgnacyjnych • omawia ich budowę i zasadę działania • dobiera narzędzia i maszyny do prac pielęgnacyjnych • dobiera i rozmieszcza elementy robocze pielnika • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • opisuje budowę i działanie opryskiwaczy ciągnikowych • określa znaczenie atestacji opryskiwaczy • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn ochrony roślin • określa sposoby zaopatrywania gospodarstw w wodę • charakteryzuje sposoby nawadniania • określa zasadę działania maszyn do zbioru warzyw • określa czynności regulacyjne • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn do zbioru • określa podstawowe wyposażenie szklarni • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn do siewu i sadzenia 1. 2. 3. Określić zasady przygotowania do pracy, obsługi, konserwacji i przechowywania sprzętu do ochrony roślin Wyjaśnić zasady bezpiecznej pracy podczas chemicznej ochrony roślin Omówić sposoby zaopatrzenia w wodę Wyjaśnić różne sposoby nawadniania Wymienić rodzaje maszyn do zbioru owoców i warzyw Scharakteryzować ogólną budowę i działanie maszyn do zbioru warzyw i owoców Określić sposoby dezynfekcji podłoży i pomieszczeń produkcyjnych Określić sposoby ogrzewania szklarni Scharakteryzować możliwości zmechanizowania prac pod osłonami 3. UŻYTKOWANIE ENERGII Scharakteryzować źródła energii Określić zabezpieczenia instalacji i urządzeń elektrycznych Wyjaśnić zasady bezpiecznej pracy urządzeniami elektrycznymi i udzielania pomocy przedlekarskiej Wewnętrzna instalacja elektryczna Bhp podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi Sposoby zabezpieczania instalacji przed porażeniem udzielanie pierwszej pomocy • określa sposoby wytwarzania energii elektrycznej • określa zasady zabezpieczania urządzeń elektrycznych • określa zasady bhp w pracy z urządzeniami elektrycznymi • opisuje niekonwencjonalne źródła energii 33 1. 2. Scharakteryzować niekonwencjonalne źródła energii Charakterystyka niekonwencjonalnych źródeł energii 3. 4. POJAZDY I ŚRODKI TRANSPORTU W GOSPODARSTWIE Sklasyfikować pojazdy Scharakteryzować ich budowę Określić budowę i zasady działania silników spalinowych Scharakteryzować ogólną budowę i zasadę działania poszczególnych układów silników spalinowych Scharakteryzować zasady obsługi poszczególnych układów silników spalinowych Scharakteryzować zespoły i układy ciągników rolniczych Określić zasady mycia i konserwacji pojazdów Podać zasady wykonywania przeglądów pojazdów P-I i P-II Scharakteryzować urządzenia do transportu wewnętrznego w gospodarstwie ogrodniczym Określić zasady obsługi środków do transportu wewnętrznego 34 Budowa i zasada działania układów ciągnika rolniczego Budowa i zasada działania silników spalinowych Budowa i zasada działania układów silnika Obsługa techniczna pojazdów stosowanych w ogrodnictwie Środki transportu używane w ogrodnictwie oraz ich budowa Zasady wykonywania przeglądów pojazdów Stosowanie zasad bhp • charakteryzuje budowę ciągnika rolniczego • charakteryzuje budowę i działanie silnika spalinowego • charakteryzuje budowę i zasadę działania podstawowych układów silnika z zapłonem samoczynnym • stosuje zasady obsługi poszczególnych układów ciągnika • wykonuje przegląd pojazdu P-I i P-II • określa zasady konserwacji i przechowywania narzędzi i maszyn • stosuje zasady bhp • omawia urządzenia do transportu wewnętrznego Uwagi o realizacji materiału nauczania Wymiar godzin przeznaczony do nauczania podstaw techniki należy wykorzystać bardzo racjonalnie na skuteczne przekazanie wiedzy o zastosowaniu i zasadach działania aktualnie stosowanych w ogrodnictwie narzędzi, maszyn i urządzeń technicznych. Ułatwi to uczniom nabycie umiejętności obsługi i eksploatacji sprzętu technicznego w czasie zajęć praktycznych. Uwagi szczegółowe Podstawowe wiadomości z techniki Należy wprowadzić uczniów w zagadnienia materiałoznawstwa w zakresie niezbędnym do zrozumienia konieczności stosowania materiałów o odpowiednich właściwościach. Uczniowie powinni opanować także umiejętność czytania dokumentacji technicznej sprzętu stosowanego w ogrodnictwie. Niezbędne będą instrukcje obsługi sprzętu ogrodniczego. Mechanizacja produkcji ogrodniczej Uczniowie zapoznają się z technologią prac w uprawach ogrodniczych. Ze względu na skromny wymiar godzin przeznaczony na ten dział, tematyka powinna być rozszerzona na zajęciach praktycznych. Użytkowanie energii W dziale tym należy duży nacisk położyć na bezpieczne i racjonalne korzystanie z energii oraz pokazać możliwości korzystania z niekonwencjonalnych źródeł energii. Pojazdy i środki transportu w gospodarstwie Dział ten łącznie z przepisami ruchu drogowego ma przygotować ucznia do zdobycia prawa jazdy. Należy zwrócić uwagę na właściwe użytkowanie pojazdów ogrodniczych. Bardzo dużo wypadków, które zdarzają się w rolnictwie, wynika z niewłaściwego użytkowania maszyn i pojazdów ogrodniczych, dlatego na tę kwestię należy położyć duży nacisk. 35 Literatura Podręczniki i książki pomocnicze dla nauczyciela • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 1, WSiP, Warszawa 2000 • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 2, WSiP, Warszawa 2000 • Jerzy Biliński, Maciej Miszczuk.: Podstawy mechanizacji rolnictwa, WSiP, Warszawa 1996 • Józef Kuczewski, Zbigniew Majewski.: Eksploatacja maszyn rolniczych, WSiP, Warszawa 1998. • Alojzy Skrobacki.: Pojazdy rolnicze, WSiP, Warszawa 1998. • Czesław Waszkiewicz, Józef Kuczewski.: Maszyny rolnicze. Część 1, WSiP, Warszawa 2000. • Czesław Waszkiewicz, Józef Kuczewski.: Maszyny rolnicze. Część 2, WSiP, Warszawa 2000. • Zdzisław Humanowski: Usuwanie niesprawności i regulacje ciągników, PWRiL, Warszawa 1993 Podręczniki i książki pomocnicze dla ucznia • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 1, WSiP, Warszawa 2000 • Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. Część 2, WSiP, Warszawa 2000 36 III. 3. Przepisy ruchu drogowego Proponowany podział materiału nauczania dla zasadniczej szkoły zawodowej Lp. Działy programowe Orientacyjna liczba godzin 1. Wiadomości wstępne 3 2. Przepisy o ruchu pojazdów 7 3. Znaki i sygnały drogowe 4 4. Porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym 3 5. Przedlekarska pomoc ofiarom wypadków drogowych 3 6. Pojazdy 2 7. Kierujący 3 8. Technika kierowania i obsługa pojazdu 5 9. Egzamin na prawo jazdy 2 Do dyspozycji nauczyciela 6 10. Razem 38 Podane w tabeli liczby godzin przeznaczonych na realizację działów tematycznych mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany w celu dostosowania programu do zmieniających się przepisów Ustawy Prawo o Ruchu Drogowym. 37 Szczegółowe cele kształcenia uczeń w wyniku procesu kształcenia powinien: Treści kształcenia hasła programowe Wymagania programowe - osiągnięcia edukacyjne ucznia: 1. 2. 3. 1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE 38 Określić cele i zadania przepisów o ruchu drogowym Scharakteryzować główne przyczyny wypadków Określić wpływ stanu technicznego pojazdu na wypadki w ruchu drogowym Uzasadnić znaczenie powszechnej znajomości przepisów ruchu drogowego Główne przyczyny wypadków • charakteryzuje wpływ rozwoju motoryzacji na wypadkowość w ruchu drogowym • określa ilość ofiar ludzkich i zakres szkód materialnych ponoszonych podczas wypadków drogowych Wyjaśnić podstawowe określenia: droga, jezdnia, pas ruchu, droga twarda, obszar zabudowany, skrzyżowanie, przejście dla pieszych, pojazd silnikowy, pojazd samochodowy, autobus, motocykl, rower, pojazd specjalny, pojazd uprzywilejowany, ciągnik rolniczy, pojazd wolnobieżny, zespół pojazdów, pojazd członowy, przyczepa, naczepa, przyczepa lekka, masa własna, dopuszczalna ładowność, Podstawowe pojęcia i definicje • rozróżnia podstawowe określenia: droga, jezdnia, pas ruchu, droga twarda, obszar zabudowany, skrzyżowanie, przejście dla pieszych, pojazd silnikowy, pojazd samochodowy, autobus, motocykl, rower, pojazd specjalny, pojazd uprzywilejowany, ciągnik rolniczy, pojazd wolnobieżny, zespół pojazdów, pojazd członowy, przyczepa, naczepa, przyczepa lekka, masa własna, dopuszczalna ładowność, dopuszczalna masa całkowita, rzeczywista masa całkowita, kierujący, kierowca, pieszy, kolumna pieszych, uczestnik ruchu, wymijanie, omijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa, ruch kierowany, niedostateczna widoczność, szczególna ostrożność, autobus szkolny, samochód ciężarowy • rozróżnia rodzaje pojazdów 1. 2. 3. dopuszczalna masa całkowita, rzeczywista masa całkowita, kierujący, kierowca, pieszy, kolumna pieszych, uczestnik ruchu, wymijanie, omijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa, ruch kierowany, niedostateczna widoczność, szczególna ostrożność, autobus szkolny, samochód ciężarowy Rozróżnić rodzaje pojazdów Określić obowiązki uczestnika ruchu drogowego Określić uprawnienia inwalidów i kierowców przewożących inwalidów Określić sposoby korzystania z dróg przez osoby piesze w obszarze zabudowanym i poza nim Określić kolejność stosowania się przez uczestnika ruchu norm, znaków, sygnałów i poleceń Określić obowiązki kierującego rowerem, motorowerem, pojazdem zaprzęgowym i jadącego wierzchem Ogólne zasady ruchu drogowego Przepisy o ruchu pieszych • rozróżnia akty prawne normujące zasady ruchu drogowego • wyjaśnia konieczność stosowania przepisów na drogach publicznych • określa podejmowane działania w celu uniknięcia zagrożenia i stosowanie zasady ograniczonego zaufania • określa obowiązki uczestnika ruchu drogowego względem pojazdów uprzywilejowanych i kolumn pojazdów uprzywilejowanych • wyjaśnia zasady ruchu pieszych i ich kolumn • charakteryzuje rodzaje niebezpieczeństw i sposób zachowania się kierującego pojazdem • określa sposoby zachowania się kierującego i innych uczestników drogi wobec poszczególnych sygnałów 39 1. 2. 3. 2. PRZEPISY O RUCHU POJAZDÓW 40 Określić sposoby korzystania z dróg o dwóch jezdniach oraz z jezdni dwu kierunkowej, o co najmniej czterech pasach ruchu Scharakteryzować sposoby korzystania z wyznaczonych pasów ruchu Określić, kogo uważa się za włączającego się do ruchu i sposób zachowania się podczas takiego manewru Określić warunki jazdy w strefie zamieszkania Określić dozwoloną prędkość dla poszczególnych rodzajów pojazdów na obszarze zabudowanym i poza tym obszarem, na różnych rodzajach dróg Scharakteryzować proces hamowania Zasady ogólne Włączanie się do ruchu Prędkość i hamowanie • określa sposoby zachowania się na autostradzie i drodze ekspresowej • charakteryzuje sposób zachowania się na obszarze zabudowanym i poza nim, wobec kierujących autobusami komunikacji miejskiej rozpoczynającym jazdę po zatrzymaniu się na oznaczonym przystanku autobusowym lub trolejbusowym • określa prędkość bezpieczną pojazdu w zależności od warunków ruchu, stanu nawierzchni, widoczności, rzeźby terenu, ładunku pojazdu, warunków atmosferycznych i natężenia ruchu • określa sposób wykonania manewru zawracania i miejsca, gdzie zawracanie jest zabronione Scharakteryzować obowiązki kierującego przy zmianie kierunku jazdy lub pasa ruchu Określić sposób zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu oraz miejsce na jezdni przed skręceniem i po skręceniu Zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu • charakteryzuje sposób sygnalizowania zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu • charakteryzuje sposób zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu oraz miejsce na jezdni przed skręceniem i po skręceniu 1. 2. 3. Scharakteryzować sposób wykonania manewrów mijania, omijania, cofania oraz obowiązki kierującego podczas wykonywania tych manewrów Omówić zakazy dotyczące cofania Określić warunki umożliwiające holowanie Określić obowiązki kierującego pojazdu wyprzedzanego i wyprzedzającego oraz sposób wykonania tego manewru, scharakteryzować niebezpieczeństwa podczas manewru Określić sposób wykonania manewru zawracania i miejsce gdzie zawracanie jest zabronione Wymijanie, omijanie, cofanie i wyprzedzanie Holowanie • omawia manewry wymijania, omijania i cofania • określa obowiązki kierującego podczas wyprzedzania oraz sposób wykonania tego manewru • charakteryzuje niebezpieczeństwa podczas wykonywaniu manewru wyprzedzania • omawia zasady wyprzedzania na przejściach dla pieszych, zasady omijania pojazdów, które się zatrzymały przed tymi przejściami • określa zachowanie się kierowcy podczas holowania, zawracania • przygotowuje pojazd do holowania • oznacza pojazd holowany Charakteryzować zasady zachowania się kierującego w razie przechodzenia przez jezdnię osoby upośledzonej używającej specjalnego oznaczenia lub osoby o widocznej niesprawności ruchowej Przecinanie się kierunków ruchu • określa zasady ruchy w strefie zamieszkania • określa warunki korzystania z drogi przez dzieci do lat 7 oraz osób niewidomych • określa zasady pierwszeństwa przy przejeżdżaniu przez chodnik oraz jeździe na placach (ulicach), na których, ze względu na brak wyodrębnienia jezdni i chodników, ruch pieszych i pojazdów odbywa się na tej samej powierzchni • wyjaśnia zasadę szczególnej ostrożności na przejeździe tramwajowym, kolejowym • charakteryzuje przejazd przez skrzyżowanie o ruchu okrężnym w lewo, prawo i prosto 41 1. 2. 3. Określać główne zasady pierwszeństwa przejazdu na skrzyżowaniu dróg i wyjątki od tych zasad, charakteryzować zasady ustępowania pierwszeństwa przejazdu na różnego rodzaju skrzyżowaniach, w różnych warunkach ruchu Określać zachowanie się kierowcy podczas przejeżdżania przez tory 3. ZNAKI I SYGNAŁY DROGOWE 42 Określić kształt znaków i ich znaczenie Określić odległość ustawienia Określić zasięg obowiązywania Przepisy ogólne Znaki ostrzegawcze • określa sposób oznakowania pojazdu do nauki jazdy • wyjaśnia przepisy ogólne dotyczące znaków drogowych • określa podział znaków i sygnałów drogowych • określa kształt znaków ostrzegawczych ich znaczenie, odległość ustawienia Określić kształt znaków i ich znaczenie Określić odległość ustawienia Określić zasięg obowiązywania Określić znaczenie symboli i znaków Znaki zakazu Znaki nakazu • określa kształt, miejsce obowiązywania i znaczenie znaków zakazu • określa kształt znaków nakazu ich, znaczenie i miejsce obowiązywania Określić kształt i znaczenie znaków: informacyjnych, kierunku, miejscowości, uzupełniających Znaki informacyjne, kierunku, miejscowości, uzupełniające Znaki poziome • określa kształt i znaczenie znaków informacyjnych • określa kształt znaków kierunku i miejscowości oraz znaków uzupełniających • omawia znaki poziome 1. 2. 3. Określić znaczenie symboli i kolorów w sygnalizatorach Scharakteryzować rodzaje sygnalizatorów Scharakteryzować ich zastosowanie Zademonstrować pozycje kierującego ruchem na skrzyżowaniu Rozróżnić sygnały świetlne i dźwiękowe nadawane przez urządzenia umieszczone przy drodze Sygnały świetlne i dźwiękowe Sygnały nadawane przez osoby kierujące ruchem • określa znaczenie kolorów w sygnalizatorach świetlnych • charakteryzuje rodzaje sygnalizatorów i sposobów zachowania się użytkowników dróg wobec poszczególnych sygnałów • określa znaczenie sygnałów nadawanych przez osoby kierujące ruchem • charakteryzuje znaczenie sygnałów dźwiękowych 4. PORZĄDEK I BEZPIECZEŃSTWO W RUCHU DROGOWYM Zinterpretować przepisy porządkowe Wyjaśnić zasady i obowiązek sygnalizowania postoju Zatrzymywanie i postój • określa jakie dokumenty musi posiadać kierujący pojazdem • określa gdzie dozwolone jest zatrzymanie i postój pojazdu i sposoby ustawiania pojazdu • określa miejsce postoju pojazdu poza obszarem zabudowanym • określać gdzie i kiedy zabrania się kierującemu zatrzymania pojazdu i postoju Określić jakich świateł obowiązany jest używać kierujący pojazdem na obszarze zabudowanym i poza nim oraz w jaki sposób z nich korzystać Określić, z jakich ułatwień w ruchu może korzystać pojazd uprzywilejowanym Światła zewnętrzne Pojazdy uprzywilejowane • określa jakich świateł obowiązany jest używać kierujący pojazdem na obszarze zabudowanym i poza nim oraz w jaki sposób z nich korzystać • określa z jakich ułatwień w ruchu może korzystać kierujący pojazdem uprzywilejowanym 43 io1. Scharakteryzować zmiany, jakie zachodzą w stanie fizycznym i psychicznym u kierującego pojazdem po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka a- e, e2, 2. 3. Alkohol, a bezpieczeństwo w ruchu drogowym • charakteryzuje, jakie zmiany zachodzą w stanie fizycznym i psychicznym u kierującego pojazdem po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka • interpretuje zakazy kierowania pojazdem w stanie po spożyciu alkoholu i w stanie nietrzeźwości 5. PRZEDLEKARSKA POMOC OFIAROM WYPADKÓW DROGOWYCH Rozróżnić kolizję drogową od wypadku Wskazać sposoby zabezpieczenia miejsca wypadku Określić sposoby ratowania nieprzytomnych Określić sposoby prowadzenia reanimacji Zabezpieczenia miejsca wypadku Reanimacja Ratowanie poszkodowanych • charakteryzuje obowiązki kierującego w przypadku uczestniczenia w kolizji drogowej • charakteryzuje obowiązki kierującego w przypadku uczestniczenia w wypadku drogowym • określa zasady postępowania z osobami nieprzytomnymi i sposoby reanimacji Określić sposoby powstrzymania krwotoków i opatrywania ran Wskazać sposoby unieruchamiania miejsc złamań Krwotoki i rany Złamania • stosuje sposoby powstrzymania krwotoków i opatrywania ran • stosuje sposoby unieruchomiania złamań Określić postępowanie z osobami oparzonymi, objawami zatruć, wstrząsu Oparzenia i zatrucia Wstrząs • charakteryzuje postępowanie z osobami oparzonymi, objawami zatruć, wstrząsu 6. POJAZDY Scharakteryzować dopuszczalne wymiary i masy pojazdów 44 Warunki techniczne pojazdów • charakteryzuje warunki techniczne pojazdów samochodowych i przyczep • określa obowiązkowe wyposażenie pojazdu • określa dopuszczalne wymiary i masy pojazdów • określa warunki techniczne dla świateł i hamulców, pojazdów samochodowych i przyczep 1. 2. 3. Określić obowiązki właściciela pojazdu Wyjaśnić postępowanie podczas wycofania pojazdu z ruchu Rejestracja i ewidencja pojazdów • określa rodzaje pojazdów podlegające rejestracji, określać dokumenty potwierdzające zarejestrowanie lub zgłoszenie do ewidencji oraz terminy, w jakich należy to robić • określa warunki wycofania pojazdu z ruch Scharakteryzować cel i zakres badań technicznych pojazdów Scharakteryzować zadania stacji kontroli pojazdów Ustalić terminy badań technicznych Badania techniczne pojazdów • określa warunki techniczne dla świateł i hamulców pojazdów • określa terminy badań technicznych • określa zakres badań technicznych pojazdów Określić obowiązkowe wyposażenie pojazdu Scharakteryzować warunki techniczne dla świateł i hamulców pojazdów samochodowych i przyczep 7. KIERUJĄCY Określić wymagania do kierowania pojazdami oraz kategorie praw jazdy i ich uprawnienia Określić, które osoby podlegają badaniom sprawności fizycznej i psychicznej oraz czasookresy wykonywania tych badań Kategorie i zakresy uprawnień • określa wymagania od kierowania pojazdami oraz kategorie praw jazd i ich uprawnienia • określa, jakie osoby podlegają badaniom sprawności fizycznej i psychicznej oraz czasokresy tych badań • określa, w jakich przypadkach kierujący może być poddany sprawdzaniu kwalifikacji do kierowania pojazdami 45 1. 2. 3. Scharakteryzować procedurę otrzymywania prawa jazdy Scharakteryzować uprawnienia do kierowania pojazdami za granicą Wydawania dokumentu prawa jazdy • omawia organy wydające prawa jazdy i terminy zgłaszania zmiany miejsca zamieszkania lub zgubienia prawa jazdy Scharakteryzować przypadki zatrzymania prawa jazdy przez policję i postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy Scharakteryzować postępowanie kierowcy podczas kontroli ruchu drogowego Określić uprawnienia policji w zakresie kontroli ruchu drogowego oraz organizację i zasady wykonywania tej kontroli Zatrzymywanie, cofanie i przywracanie uprawnień Kontrola ruchu drogowego • charakteryzuje przypadki zatrzymania prawa jazdy przez policje i postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy • określa warunki zwrotu zatrzymanego prawa jazdy i warunki cofnięcia prawa jazdy • określa jakim badaniom podlegają kierujący uczestniczący w wypadku drogowym lub będący pod wpływem alkoholu • określa uprawnienia policji w zakresie kontroli ruchu drogowego oraz sposób zachowania się kierującego 8. TECHNIKA KIEROWANIA i OBSŁUGA POJAZDU Określić przeznaczenie przyrządów kontrolno -pomiarowych oraz do sterowania pojazdem Scharakteryzować czynności kierującego przed rozpoczęciem jazdy Określić czynności kierującego pojazdem przed i po uruchomieniu pojazdu 46 Czynności kontrolnoobsługowe Czynności przed rozpoczęciem jazdy • określa przeznaczenie przyrządów kontrolno pomiarowych oraz do sterowania pojazdem • charakteryzuje czynności kierującego przed rozpoczęciem jazdy • określa czynności kierującego pojazdem przed i po uruchomieniu pojazdu 1. 2. 3. Scharakteryzować ruszanie z miejsca na drodze płaskiej i wzniesieniu Wyjaśnić zasady przełączanie biegów Wyjaśnić zasady jazda po drodze płaskiej spadku i wzniesieniu Wyjaśnić sposoby hamowania i elementy składowe drogi hamowania Wyjaśnić czynności podczas zatrzymywania i postoju pojazdu Technika jazdy • charakteryzuje wpływ sprawności technicznej pojazdu na bezpieczeństwo w ruchu drogowym • wyjaśnia czynności kierującego przy ruszaniu z miejsca pojazdem silnikowym, na drodze płaskiej i wzniesieniu oraz zasady przełączania biegów i wykonywania podstawowych manewrów • określa, gdzie i kiedy zabrania się kierującemu zatrzymywania pojazdu i urządzania postoju, • określa, jakie pojazdy, w jaki sposób mogą się zatrzymywać i urządzać postój na chodniku Scharakteryzować jazdę w różnych warunkach atmosferycznych Wyjaśnić sposoby pokonywania miejsc śliskich na drodze Charakteryzować sposób oznakowania pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz obowiązki kierujących pojazdami przejeżdżającymi obok tych pojazdów Określać sposób oznakowania pojazdów przeznaczonych do przewozu dzieci do szkół i przedszkoli Scharakteryzować czynności kierującego podczas jazdy z przyczepą i ładunkiem Jazda w szczególnych warunkach drogowych • określa czynności kierującego pojazdem podczas jazdy w czasie mgły, ulewy lub śnieżycy, upałów • charakteryzuje czynności kierującego pojazdem podczas jazdy w terenie grząskim i przy pokonywaniu miejsc śliskich • wyjaśnia sposób oznakowania pojazdów wykonujących czynności na drodze oraz pojazdów pomocy drogowej • charakteryzuje obowiązki kierującego pojazdem w zorganizowanej kolumnie oraz obowiązki innych kierujących wobec zorganizowanych kolumn • określa sposób oznakowania pojazdów przeznaczonych do przewozu dzieci • charakteryzuje czynności kierującego podczas łączenia przyczepy z pojazdami silnikowymi • określa technikę jazdy z przyczepą i ładunkiem 47 1. 2. 3. Określić technikę jazdy z przyczepą i ładunkiem Scharakteryzować podstawowe czynności obsługowe układu smarowania, chłodzenia silnika, akumulatora, obwodów oświetlenia, ogumienia, przygotować miejsce pracy kierowcy (wyregulować fotel, kierownicę, lusterka) Obsługa pojazdu • określa podstawowe czynności obsługowe układu smarowania, chłodzenia silnika, akumulatora, obwodów oświetlenia, ogumienia 9. EGZAMIN NA PRAWO JAZDY Określić wymagania egzaminacyjne Wyjaśnić zasady przeprowadzania egzaminu teoretycznego i praktycznego na prawo jazdy Scharakteryzować wymagane dokumenty Rozwiązać z zastosowaniem komputera testy egzaminacyjne Zasady przeprowadzania egzaminu państwowego - rozwiązuje testy egzaminacyjne z zastosowaniem komputera - oznacza punkty charakterystyczne poszczególnych czynności przy wykonywaniu manewrów Uwagi o realizacji materiału nauczania Przedmiot „Przepisy ruch drogowego” obejmuje zakres wiedzy wynikający z Ustawy Prawo o Ruchu Drogowym i rozporządzeń, dotyczący porządku na drogach publicznych. Dobór treści nauczania wynika z konieczności opanowania przez uczniów niezbędnej wiedzy umożliwiającej bezpieczne korzystanie i uczestni48 czenie w ruchu na drogach publicznych. Proces kształcenia w tym przedmiocie powinien przygotować uczniów do zdania egzaminu na prawo jazdy określonej kategorii. Dziewięć działów programowych zawiera cały zakres wymaganego szkolenia dla kandydatów na kierowców dla kat. A, B i T. Przedmiot ten stanowi podbudowę do indywidualnych zajęć – szkolenia praktycznego kandydatów na kierowców. Ten przedmiot powinien zostać zakończony przed rozpoczęciem zajęć praktycznych w tym zakresie. Należy ukształtować u uczniów przekonanie, że na bezpieczeństwo w ruchu drogowym ma wpływ wiele czynników, które nie zawsze są łatwe do przewidzenia (np. reakcje innych kierowców) i dlatego należy stosować zasadę ograniczonego zaufania. Bardzo ważna jest popularyzacja udzielania pomocy przedlekarskiej ofiarom wypadków drogowych. Podczas realizacji programu należy uwzględnić wpływ stanu technicznego pojazdów mechanicznych na poziom bezpieczeństwa własnego i innych użytkowników dróg. Zajęcia dydaktyczne powinny być prowadzone w dobrze wyposażonej specjalistycznej pracowni przedmiotowej przepisów ruchu drogowego, wyposażonej w tablice poglądowe znaków i sytuacji drogowych. Podstawowy zestaw środków dydaktycznych stanowiących wyposażenie pracowni powinien zawierać: – środki techniczne: telewizor, magnetowid, radio, rzutnik pisma, rzutnik przeźroczy, zestaw komputerowy, kserokopiarkę; – materiały dydaktyczne: filmy, przezrocza, foliogramy, fazogramy, programy komputerowe do nauki i egzaminowania; – tekstowe źródła informacji, takie jak: podręczniki, książki pomocnicze, czasopisma zawodowe, ustawy i rozporządzenia. Należy preferować aktywizujące metody nauczania dostosowując je do poziomu intelektualnego uczniów. Wskazane jest stosowanie różnorodnych pomocy dydaktycznych. Uczniowie powinni korzystać z różnych źródeł informacji, takich jak: internet, czasopisma zawodowe, Kodeks Drogowy. Godziny do dyspozycji nauczyciela należy wykorzystać na doskonalenie umiejętności rozwiązywania zadań testowych z zastosowaniem komputera – jak w warunkach rzeczywistego egzaminu. Uwagi szczegółowe Wiadomości wstępne Uczniowie powinni poznać klasyfikację pojazdów, podstawowe pojęcia dotyczące środowiska pracy kierowcy – pojazdu, sytuacji drogowych, drogi, urządzeń technicznych, infrastruktury drogowej. Należy wyeksponować wpływ przestrzegania podstawowych zasad ruchu drogowego przez wszystkich uczestników na poziom bezpieczeństwa. 49 Przepisy o ruchu pojazdów Podczas zajęć należy wyeksponować umiejętność posługiwania się terminologią dotyczącą ruch drogowego i charakteryzowanie zasad bezpiecznego wykonywania na drodze podstawowych manewrów. Uczniowie powinni opanować umiejętność interpretowania zapisów w źródłowych aktach prawnych. Znaki i sygnały drogowe Podczas zajęć należy wyeksponować wpływ interpretacji znaczeń znaków drogowych na porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Uczniowie powinni opanować zasady umieszczania, zakres obowiązywania i odwoływania wszystkich znaków i sygnałów drogowych. Porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym W trakcie kształcenia należy zwrócić uwagę na kształtowanie poczucia odpowiedzialności za własne zachowanie, jako użytkownika drogi, nie narażanie innych na szkody i straty. Uczniowie powinni opanować zasady bezpiecznego wykonywania manewrów na drodze, a także ich sygnalizowania. Przedlekarska pomoc ofiarom wypadków drogowych Podczas zajęć dydaktycznych uczniowie powinni opanować umiejętność identyfikowania zagrożeń dla życia ofiar wypadków i podejmowania działań ratujących życie. Uczniowie powinni opanować umiejętność prognozowania dodatkowych skutków kolizji i wypadków, w zależności od stwierdzonych uszkodzeń pojazdów (np. pożar pojazdu). Należy również zwrócić uwagę na konieczność opanowania umiejętności wezwania pomocy, a w szczególności: lokalizacji miejsca zdarzenia, zakresu zniszczeń, szkód, liczby osób poszkodowanych. Pojazdy W trakcie kształcenia należy zwrócić uwagę na określanie warunków technicznych stawianych pojazdom uczestniczącym w ruchu drogowym, podczas korzystania z dróg publicznych. Uczniowie powinni opanować zasady rejestracji pojazdów mechanicznych, obowiązki właściciela i użytkownika pojazdu. Kierujący Ze względu na konieczność uzyskania przez uczniów uprawnień do kierowania pojazdami, dział ten jest ważny, ponieważ zawiera wiadomości dotyczące wydawania dokumentów, organów do tego uprawnionych, nanoszenia w nich zmian. Uczniowie powinni opanować zasady przeprowadzania kontroli w ruchu drogowym, tryb cofania prawa jazdy, system kar za wykroczenia i przestępstwa drogowe. 50 Technika kierowania i obsługa pojazdu W trakcie kształcenia należy zwrócić uwagę na określanie zasad poruszania się pojazdem w szczególnych warunkach drogowych, terenowych oraz podczas przejeżdżania w różnych sytuacjach drogowych (roboty drogowe, kolumny, korki drogowe). Należy również zwrócić uwagę na konieczność wykonywania okresowych przeglądów technicznych. Ważnym elementem jest opanowanie przez uczniów zasad bezpiecznego łączenia pojazdu z przyczepą oraz poruszania się po drogach zestawem pojazdów drogowych. Egzamin na prawo jazdy Podczas zajęć dydaktycznych należy zwrócić uwagę na ćwiczenie technik rozwiązywania zadań testowych z zastosowaniem komputera. Uczniowie powinni opanować przebieg części teoretycznej i praktycznej egzaminu, wymagane dokumenty i procedury. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno dostarczyć informacji dotyczących zakresu i stopnia opanowania umiejętności określonych w programie nauczania. Powinno to odbywać się systematycznie podczas realizacji programu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Na podstawie analizy i hierarchizacji tych celów, nauczyciel powinien opracować wymagania edukacyjne na poszczególne oceny szkolne. Osiągnięcia edukacyjne powinny być oceniane na bieżąco. Planując metody i formy sprawdzania wiedzy, należy uwzględnić ich różnorodność. W sprawdzianach pisemnych powinny się znaleźć różne typy zadań zarówno otwartych, jak i zamkniętych. Wskazane jest ocenianie prezentacji, ćwiczeń praktycznych, projektów, prac okresowych. Do wszystkich proponowanych form oceniania konieczne jest opracowanie kryteriów. Podczas realizacji programu nauczania osiągnięcia uczniów proponuje się sprawdzać za pomocą: – ustnych i pisemnych sprawdzianów wiadomości i umiejętności, – testów osiągnięć szkolnych, – sprawdzianów wykonywanych podczas zajęć, – obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Wskazane jest prowadzenie pomiaru osiągnięć uczniów dwustopniowo: z zastosowaniem cząstkowego testu osiągnięć dla każdego wyodrębnionego celu 51 kształcenia i całościowego testu osiągnięć na zakończenie realizacji programu działu. W końcowej ocenie osiągnięć uczniów, po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela. W procesie oceniania należy także uwzględnić aktywność ucznia na zajęciach i umiejętność rozwiązywania zadań testowych z zastosowaniem komputera. Wymaganiom tym w planach nauczycielskich należy przypisać odpowiedni poziom ze skali ocen szkolnych umieszczonych w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania. Na podstawie tak opracowanych wymagań programowych można konstruować narzędzia mierzenia jakości pracy w dziale programowym. Wszystkie zastosowane metody i techniki oceniania powinny bezpośrednio wynikać z założonych wymagań programowych, a wnioskowanie powinno odnosić się do znanych uczniowi kryteriów oceniania poszczególnych form. Środki dydaktyczne Zajęcia dydaktyczne powinny być prowadzone w dobrze wyposażonej specjalistycznej pracowni przepisów ruch drogowego, wyposażonej w tablice poglądowe znaków i sytuacji drogowych. Podstawowy zestaw środków dydaktycznych stanowiących wyposażenie pracowni powinien zawierać: – środki techniczne: telewizor, magnetowid, radio, rzutnik pisma, rzutnik przezroczy, zestaw komputerowy z rzutnikiem multimedialnym, kopiarkę; – materiały dydaktyczne: filmy, przezrocza, foliogramy, fazogramy, programy komputerowe; – tekstowe źródła informacji, takie jak: podręczniki, książki pomocnicze, czasopisma zawodowe, ustawy i rozporządzenia. Literatura • • • • • • • Czasopisma zawodowe Kodeks Drogowy Podręczniki dla uczestników kursów dla kandydatów na kierowców Programy komputerowe z przepisami ruchu drogowego Rozporządzenia dotyczące przepisów ruchu drogowego Ustawa Prawo o Ruchu Drogowym Zasoby internetowe Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 52 III. 4. Ekonomika w produkcji ogrodniczej Proponowany podział materiału nauczania dla zasadniczej szkoły zawodowej Lp. Materiał nauczania Liczba godzin 1. Wprowadzenie do ekonomiki rolnictwa 10 2. Koszty i opłacalność produkcji 10 3. Funkcjonowanie rynku rolnego 10 4. Polityka rolna 15 5. Działania marketingowe w agrobiznesie 10 6. Rachunkowość w przedsiębiorstwie 30 Razem 85 53 Szczegółowe cele kształcenia – uczeń w wyniku procesu kształcenia powinien umieć: Materiał nauczania – hasła programowe Wymagania programowe – osiągnięcia edukacyjne ucznia 1. 2. 3. 1. WPROWADZENIE DO EKONOMIKI ROLNICTWA 54 Scharakteryzować czynniki produkcji Określić ilość i jakość ziemi uprawnej Określić liczbę czynnych zawodowo, jednostek pełnosprawnych i pełnozatrudnionych w rolnictwie Scharakteryzować środki produkcji - trwałe i obrotowe w procesie produkcji Czynniki produkcji w rolnictwie: – ziemia – praca – kapitał • definiuje pojęcie ziemi, pracy i kapitału • omawia cechy ziemi • oblicza liczbę hektarów przeliczeniowych • określa jakość gleb na podstawie wskaźnika bonitacji gleb • określa ilość jednostek pełnosprawnych siły roboczej • określa liczbę czynnych zawodowo • określa liczbę pełnozatrudnionych w gospodarstwie rolniczym • definiuje pojęcie środków trwałych i obrotowych • definiuje pojęcie amortyzacji • oblicza wartość stopy amortyzacji i raty amortyzacyjnej Zdefiniować pojęcie działu, gałęzi, działalności produkcyjnej w gospodarstwie Scharakteryzować organizację gospodarstwa rolnego Określić system gospodarczy i kierunek produkcji przykładowego gospodarstwa Obliczyć strukturę użytkowania ziemi i strukturę zasiewów w gospodarstwie Organizacja gospodarstwa rolnego Organizacja produkcji roślinnej • definiuje pojęcie działu, gałęzi, działalności produkcyjnej w gospodarstwie • określa system gospodarczy i kierunek produkcji przykładowego gospodarstwa • oblicza strukturę użytkowania ziemi • definiuje pojęcie rozłogu, gruntów ornych, użytków rolnych, zmianowania i płodozmianu • definiuje pojęcie plonów, zbiorów • oblicza strukturę zasiewów w gospodarstwie • charakteryzuje kompleksy glebowo-rolnicze i określa ich wpływ na płodozmian • określa towarowość struktury zasiewów 1. 2. 3. 2. KOSZTY I OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI Zdefiniować pojęcia: nakład, koszt, wydatek Rozróżnić pojęcia: nakład, koszt, wydatek Nakład, koszt, wydatek • definiuje pojęcia: nakład, koszt, wydatek • wskazuje różnice między nakładem, kosztem a wydatkiem Sklasyfikować koszty według różnych rodzajów Scharakteryzować koszty w rolnictwie Klasyfikacja kosztów w rolnictwie • klasyfikuje koszty według różnych kryteriów • podaje przykłady kosztów stałych i zmiennych • podaje przykłady kosztów pośrednich i bezpośrednich Zdefiniować pojęcia: produkcja, przychód, dochód, zysk Produkcja, przychód, dochód, zysk • definiuje pojęcia: produkcja, przychód, dochód, zysk Omówić kategorie produkcji i dochodów w gospodarstwie rolniczym Kategorie produkcji i dochodów w rolnictwie • omawia kategorie produkcji i dochodów w gospodarstwie rolniczym • oblicza produkcję końcową brutto i netto, czystą brutto i netto • oblicza dochód czysty, rolniczy i osobisty rolnika Zdefiniować pojęcie kalkulacji Sklasyfikować kalkulacje Scharakteryzować metody kalkulacji Wykonać przykładowe kalkulacje Rachunek opłacalności działalności bieżącej Kalkulacje: – klasyfikacja kalkulacji – metody kalkulacji • • • • Zdefiniować pojęcie kosztów jednostkowych Koszty jednostkowe • definiuje pojęcie kosztów jednostkowych • rozróżnia całkowity jednostkowy koszt wytworzenia od jednostkowych kosztów bezpośrednich Zdefiniować pojęcie substytucji w rolnictwie Rachunek substytucji • definiuje pojęcie substytucji w rolnictwie Zdefiniować pojęcie nadwyżki bezpośredniej Obliczyć nadwyżki bezpośrednie dla przykładowych działalności rolniczych/ogrodniczych Nadwyżka bezpośrednia • definiuje pojęcie nadwyżki bezpośredniej • oblicza nadwyżki bezpośrednie wybranych działalności ogrodniczych definiuje pojęcie kalkulacji klasyfikuje kalkulacje charakteryzuje metody kalkulacji wykonuje przykładowe kalkulacje 55 1. Zdefiniować pojęcia: koszt krańcowy, koszt graniczny, produkt globalny, produkt przeciętny, produkt krańcowy 2. Rachunek marginalny 3. • definiuje pojęcia: koszt krańcowy, koszt graniczny • definiuje pojęcia: produkt globalny, produkt przeciętny, produkt krańcowy • omawia prawo malejących przychodów 3. FUNKCJONOWANIE RYNKU ROLNEGO Omówić klasyfikację rynku rolnego Klasyfikacja rynku rolnego • omawia podział rynku ze względu na kryterium: stanu równowagi rynkowej, geograficzno-terytorialne, uczestników rynku, społeczno-organizacyjne, branżowe, stopnia zorganizowania Omówić specyficzne cechy rynku rolnego Specyfika rynku rolnego • omawia specyficzne cechy rynku rolnego Wymienić czynniki kształtujące popyt i podaż na produkty rolnicze/ogrodnicze Czynniki kształtujące popyt i podaż na produkty rolne • wymienia i omawia czynniki kształtujące popyt i podaż na produkty rolnicze/ ogrodnicze Scharakteryzować czynniki stymulujące integrację w agrobiznesie Określić rolę integracji w kształtowaniu się agrobiznesu Procesy integracyjne w agrobiznesie Grupy producenckie • definiuje pojęcie integracji w agrobiznesie • definiuje pojęcie integracji poziomej i pionowej w rolnictwie • definiuje pojęcie kontraktacji i grupy producenckiej • wypełnia umowę kontraktacyjną • omawia zasady tworzenia grupy producenckiej • wymienia korzyści i zagrożenia tworzenia grup producenckich 4. POLITYKA ROLNA 56 Określić cele i zadania polityki rolnej Omówić korzyści z handlu zagranicznego produktami rolniczymi Pojęcie i cele polityki rolnej Korzyści z handlu zagranicznego produktami rolniczymi • definiuje pojęcie polityki rolnej • omawia cele i zadania polityki rolnej • omawia korzyści z handlu zagranicznego produktami rolniczymi Określić cele WPR Omówić zasady i ustalenia WPR Wspólna Polityka Rolna • omawia cele i zasady WPR • omawia znaczenie WPR 1. 2. 3. Omówić programy operacyjne dla rozwoju wsi i rolnictwa Polityka strukturalna • charakteryzuje Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS) • omawia cele rejestracji działek rolnych, zwierząt • omawia działania w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) i Sektorowego Programu Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich”(SPO) • dokonuje wyboru zadań z PROW lub SPO do sytuacji wybranego gospodarstwa Omówić czynniki wpływające na poprawę dochodów rolniczych Polityka dochodowa • omawia czynniki wpływające na poprawę dochodów rolniczych • wskazuje możliwości poprawy dochodów rolniczych Zdefiniować pojęcie podatku Scharakteryzować funkcje podatków Scharakteryzować rodzaje podatków w rolnictwie i agrobiznesie Ustalić zryczałtowany podatek dochodowy od przykładowego działu specjalnego produkcji rolnej Polityka podatkowa • definiuje pojęcie podatku, charakteryzuje jego funkcje • klasyfikuje podatki • scharakteryzuje (krótko) podatek dochodowy od nieruchomości, od towarów i usług • scharakteryzuje podatek rolny • wskazuje minimalny rozmiar przykładowych działalności zobowiązujący do płacenia podatku dochodowego od działów specjalnych • ustala zryczałtowany podatek dochodowy od przykładowego działu specjalnego produkcji rolnej (np. szklarni) Zdefiniować pojęcia związane z ubezpieczeniami Sklasyfikować ubezpieczenia Scharakteryzować ubezpieczenia majątkowe i społeczne w rolnictwie i agrobiznesie Polityka ubezpieczeń • definiuje pojęcie: ubezpieczenie, ubezpieczyciel, domownik • omawia system ubezpieczeń w Polsce • omawia ubezpieczenia majątkowe (obowiązkowe i dobrowolne) w ogrodnictwie • charakteryzuje ogólnie ubezpieczenia społeczne • omawia świadczenia przysługujące z tytułu ubezpieczenia społecznego • charakteryzuje Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Zakład Ubezpieczeń Społecznych • wskazać, kto może być ubezpieczony w KRUS 57 1. 58 2. 3. Zdefiniować pojęcia związane z kredytem Omówić funkcje kredytu dla rolnictwa Scharakteryzować linie kredytowe Wypełnić wniosek kredytowy Polityka kredytowa • definiuje pojęcia: kredyt, zabezpieczenie kredytu, zdolność kredytowa • wypełnia wniosek o kredyt • omawia schemat postępowania podczas udzielania kredytu • omawia linie kredytowe dla rolnictwa Scharakteryzować instytucje rządowe, pozarządowe, samorządowe, doradcze, ubezpieczeniowe i inne działające na rzecz rolnictwa Instytucje i organizacje działające na rzecz rolnictwa: – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) – Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR) – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) – Agencja Rynku Rolnego (ARR) – Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) i Ośrodki Doradztwa Rolniczego (ODR) – Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) – Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ) – Izby Rolnicze – instytucje samorządowe – inne • omawia instytucje rządowe, pozarządowe, samorządowe, doradcze, ubezpieczeniowe i inne działające na rzecz rolnictwa 1. 2. Scharakteryzować działania w produkcji rolnej wpływające na ochronę środowiska, Wskazać przepisy prawne regulujące ochronę środowiska i posłużyć się nimi Ochrona środowiska 3. • wskazuje przepisy prawne regulujące ochronę środowiska i posługuje się nimi (konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, konwencje międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, dyrektywy i rozporządzenia Unii Europejskiej) • omawia znaczenie ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt • charakteryzuje gospodarstwa ekologiczne • omawia urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym • wskazuje sposoby ochrony: wód, gruntów rolnych, powietrza • wskazuje sposoby ochrony krajobrazu i zachowania bioróżnorodności • przestrzega zasad dobrej praktyki rolniczej 5. DZIAŁANIA MARKETINGOWE W AGROBIZNESIE Zdefiniować pojęcie marketingu Objaśnić istotę marketingu w skali przedsiębiorstwa i gospodarki narodowej Istota marketingu i podstawowe pojęcia związane z marketingiem • definiuje pojęcie marketingu, potrzeby, segmentacji rynku • objaśnia istotę marketingu w skali przedsiębiorstwa i gospodarki narodowej Omówić funkcje marketingu Podstawowe funkcje marketingu • omawia funkcje marketingu Zdefiniować potrzeby i ukazać ich hierarchię Scharakteryzować rodzaje potrzeb konsumentów Potrzeby konsumentów podstawą podejmowania działań marketingowych • definiuje potrzeby i ukazuje ich hierarchię • omawia rodzaje potrzeb konsumentów • uzasadnia, że potrzeby są podstawą aktywności gospodarczej (w tym podstawą działań marketingowych) Zdefiniować pojęcie segmentacji rynku Określić kryteria segmentacji rynku Segmentacja rynku • zdefiniuje pojęcie segmentacji rynku • określa znaczenie segmentacji rynku dla nabywców i przedsiębiorstw Zdefiniować pojęcie informacji, Sklasyfikować informacje Zdefiniować pojęcie badań marketingowych Informacje i badania marketingowe • definiuje pojęcie informacji • rozróżnia informacje wtórne od pierwotnych • wskazuje źródła informacji pierwotnych i wtórnych • definiuje pojęcie badań marketingowych • omawia sposoby przeprowadzania badań marketingowych 59 1. 2. Omówić sposoby przeprowadzania badań marketingowych 3. • definiuje pojęcie ankiety, wywiadu Zdefiniować pojęcia związane z produktem, Omówić strategie związane z produktem Zdefiniować pojecie ceny Omówić strategie cenowe Zdefiniować pojęcie kanału dystrybucji Scharakteryzować kanały dystrybucji Zdefiniować pojęcie promocji Scharakteryzować narzędzia promocji Podjąć decyzje marketingowe dla wybranych działań przedsiębiorstwa Narzędzia marketingowe: – produkt – cena – dystrybucja – promocja • definiuje pojęcie produktu, oznakowania, opakowania, asortymentu, marki • omawia cykl życia produktu • omawia strategie związane z produktem • podejmuje decyzje w zakresie wyboru strategii produktu • zdefiniować pojecie ceny • wymienia czynniki kształtujące cenę • omawia strategie cenowe • podejmuje decyzje w zakresie wyboru strategii cenowej • definiuje pojęcie kanału dystrybucji • charakteryzuje kanały dystrybucji • projektuje kanał dystrybucji w przykładowym przedsiębiorstwie • omawia rolę hurtu i detalu w sektorach agrobiznesu • definiuje pojęcie promocji, reklamy, sprzedaży osobistej, promocji sprzedaży, public relations • omawia narzędzia promocji • analizuje możliwości posługiwania się narzędziami promocji • projektuje formy promocji przykładowej firmy Dokonać analizy decyzji marketingowych w przedsiębiorstwach usługowych Decyzje marketingowe w przedsiębiorstwach usługowych • wskazuje elementy decyzji marketingowych mające szczególne znaczenie w usługach 6. RACHUNKOWOŚĆ W PRZEDSIĘBIORSTWIE Wprowadzenie do rachunkowości Wskazać obowiązki podmiotów gospodarczych w zakresie prowadzenia rachunkowości 60 Uregulowania prawne dotyczące prowadzenia rachunkowości: – obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych – uproszczone formy ewidencji dla celów podatkowych – uproszczona rachunkowość rolnicza • wskazuje, które podmioty gospodarcze są zobowiązane do prowadzenia ksiąg handlowych • wymienia i charakteryzuje uproszczone formy ewidencji podatkowej • charakteryzuje uproszczoną rachunkowość rolniczą • dobiera formę zapisów rachunkowych do konkretnego podmiotu 1. 2. 3. Bilans przedsiębiorstwa Wymienić, sklasyfikować i scharakteryzować składniki majątkowe (aktywa) podmiotów gospodarczych Klasyfikacja i charakterystyka aktywów • definiuje i klasyfikuje aktywa • charakteryzuje składniki majątku • podaje przykłady aktywów trwałych i obrotowych Wykonać spis z natury składników majątkowych Spis z natury • uzasadnia konieczność przeprowadzania spisu z natury • przeprowadza spis z natury wybranych składników majątkowych Sklasyfikować i scharakteryzować kapitały własne i obce (pasywa) Pasywa – źródła pochodzenia majątku: – kapitały własne – kapitały obce • definiuje i klasyfikuje pasywa • wymienia podstawowe kapitały własne w różnych podmiotach gospodarczych • wymienia i charakteryzuje kapitały obce Sporządzić uproszczony bilans majątkowy podmiotu gospodarczego Bilans majątkowy – budowa i układ bilansu • omawia budowę i układ bilansu • sporządza uproszczony bilans majątkowy podmiotu gospodarczego Wybrana dokumentacja działalności gospodarczej Zdefiniować i sklasyfikować dokumenty Dowody księgowe – pojęcie, znaczenie i klasyfikacja • wykazuje znaczenie dokumentów, jako podstawy zapisów księgowych • definiuje i klasyfikuje dokumenty Kontrolować dokumenty pod względem formalnym i rachunkowym Zasady sporządzania i kontroli dokumentów • omawia zasady sporządzania dokumentów • charakteryzuje rodzaje kontroli dokumentów • kontroluje przykładowy dokument pod względem formalnym i rachunkowym Sporządzać wybrane dokumenty związane z: obrotem zapasami, powstaniem i regulowaniem rozrachunków z odbiorcami i dostawcami Dokumentacja magazynowa: Pz, Wz, Rw Dokumentacja z zakresu powstawania i regulowania rozrachunków: – faktura VAT – faktura VAT RR – faktura VAT MP – polecenie przelewu – czek rozrachunkowy • omawia podstawowe dokumenty magazynowe • wypełnia przykładowe dokumenty magazynowe • charakteryzuje fakturę VAT • wypełnia przykładową fakturę VAT, VAT RR lub VAT MP • wypełnić polecenie przelewu i czek rozrachunkowy 61 1. 2. 3. Uproszczone formy rachunkowości w małych firmach (rachunkowość podatkowa) 62 Rozróżnić i scharakteryzować uproszczone formy ewidencji gospodarczej w zależności od formy opodatkowania Charakterystyka uproszczonych form ewidencji gospodarczej: – karta podatkowa – ryczałt ewidencjonowany – podatkowa książka przychodów i rozchodów • rozróżnia formy opodatkowania • charakteryzuje sposób opodatkowania w formie karty podatkowej • charakteryzuje obowiązki podatników rozliczających się w formie ryczałtu ewidencjonowanego • charakteryzuje zasady prowadzenia podatkowej książki przychodów i rozchodów oraz sposób rozliczania się z podatku w tej formie Rejestrować przychody w ewidencji przychodów Zasady prowadzenia ewidencji przychodów • rejestruje przychody w ewidencji przychodów Zaewidencjonować przychody i rozchody w podatkowej książce przychodów i rozchodów Zasady prowadzenia podatkowej książki przychodów i rozchodów • charakteryzuje zasady prowadzenia podatkowej książki przychodów i rozchodów • ewidencjonuje przychody i rozchody w podatkowej książce przychodów i rozchodów Zaewidencjonować zakupy w „Rejestrze zakupów” i sprzedaż w „Rejestrze sprzedaży” dla celów podatku VAT Rejestr zakupu i rejestr sprzedaży • ewidencjonuje zakupy w „Rejestrze zakupów” i sprzedaż w „Rejestrze sprzedaży” dla celów podatku VAT Obliczyć dochód osiągnięty przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub przez wspólników spółek osobowych Ustalanie dochodu z działalności gospodarczej na podstawie zapisów w książce podatkowej • oblicza dochód osiągnięty przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub przez wspólników spółek osobowych Obliczyć podatek dochodowy od osób prowadzących działalność gospodarczą Podatek dochodowy od osób prowadzących działalność gospodarczą • ustala wysokość zryczałtowanego podatku • ustala wysokość zaliczki na podatek dochodowy dla podatników rozliczających się na zasadach ogólnych Sporządzić deklarację podatnika na zaliczkę podatku dochodowego Deklaracja podatkowa • sporządza miesięczną deklarację podatnika na zaliczkę podatku dochodowego 1. Wybrać sposób rozliczenia z Urzędem Skarbowym z tytułu podatku VAT (metoda, częstotliwość rozliczeń) Rozliczyć się z Urzędem Skarbowym 2. 3. Rozliczenie z US z tytułu podatku VAT: – metoda kasowa w rozliczaniu podatku VAT – rozliczenia miesięczne i kwartalne – rodzaje deklaracji VAT • dobiera sposób rozliczenia z Urzędem Skarbowym z tytułu podatku VAT (metoda, częstotliwość rozliczeń) • rozlicza się z Urzędem Skarbowym sporządza odpowiednią deklarację Uproszczona rachunkowość rolnicza Uzasadnić znaczenie i potrzebę prowadzenia zapisów rachunkowych przez rolników Znaczenie prowadzenia zapisów rachunkowych: – korzyści dla rolników – wykorzystanie przez użytkowników systemu • wykazuje korzyści płynące z prowadzenia zapisów rachunkowych dla rolników • wykazuje korzyści dla użytkowników systemu Posługiwać się Instrukcją prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych Instrukcja prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych • charakteryzuje Instrukcję prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych • posługuje się Instrukcją prowadzenia zapisów w książkach rachunkowych Sporządzić Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego oraz Spis Wybranych Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego Spis Wybranych Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego • sporządza Spis Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego dla przykładowego gospodarstwa • sporządza Spis Wybranych Aktywów i Zobowiązań Gospodarstwa Rolnego Rozróżnić rodzaje działalności w gospodarstwie Rozróżnić wpływy i wydatki gotówkowe, za pośrednictwem konta bankowego oraz w towarach i usługach Książka Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego: – rodzaje działalności w gospodarstwie • rozróżnia rodzaje działalności w gospodarstwie • rozróżnia wpływy i wydatki gotówkowe, za pośrednictwem konta bankowego oraz w towarach i usługach • dokonuje zapisów w Książce Wpływów i Wydatków dla przykładowego gospodarstwa 63 1. 2. 3. Dokonywać zapisów w Książce Wpływów i Wydatków Gospodarstwa Rolnego – konstrukcja tabel – zasady kodowania i dokonywania zapisów • ewidencjonuje wpływy • ewidencjonuje wydatki • koduje zapisy Wypełnić przykładowe tablice w Książce Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym Książka Obrotów i Zaszłości w Gospodarstwie Rolnym • ewidencjonuje zasoby i nakłady pracy własnej oraz pracowników najemnych • rejestruje powierzchnię zbiorów i zasiewów • rejestruje zużycie produkcyjne własnych produktów potencjalnie towarowych • rejestruje nieodpłatne przekazania „z” i „do” gospodarstwa rolniczego Uwagi o realizacji programu nauczania Wprowadzenie do ekonomiki rolnictwa W trakcie realizacji programu należy zwrócić uwagę na specyficzne cechy rolnictwa odróżniające ten dział gospodarki narodowej od pozostałych. Realizując zagadnienia związane z czynnikami produkcji, należy zwrócić uwagę na kształtowanie umiejętności obliczania (hektarów przeliczeniowych, jednostek pełnosprawnych i pełnozatrudnionych, pełnozatrudnionych), analizowania i wyciągania wniosków, które będą pomocne przy wyznaczaniu technik wytwarzania w rolnictwie. Przy obliczaniu hektarów przeliczeniowych należy zwrócić uwagę, że te umiejętności będą niezbędne przy obliczaniu podatku rolnego. Do obliczenia hektarów przeliczeniowych można wykorzystać przykładowy wypis z ewidencji gruntów, który może być również wykorzystany przy wypełnianiu wniosku o płatności obszarowe w dziale Polityka Rolna. Ważne jest również bardzo dobre opanowanie pojęć z zakresu organizacji produkcji roślinnej i zwierzęcej w gospodarstwie, gdyż wiedza z tego zakresu będzie w znacznym stopniu wykorzystywana w działach „Koszty i opłacalność produkcji” oraz „Polityka rolna”. Uczniowie powinni umieć obliczać strukturę użytkowania ziemi, strukturę zasiewów, towarowość struktury zasiewów. Do tego celu najlepiej byłoby posługiwać się danymi konkretnego gospodarstwa, które będą również wykorzystywane w kolejnych działach. Znaczną część treści w tym dziale należy przeznaczyć na formy ćwiczeniowe i pracę w grupach, a jako podsumowanie całego działu można wykorzystać metodę sytuacyjną. 64 Koszty i opłacalność produkcji Celem realizacji programu działu „ Koszty i opłacalność produkcji” jest zapoznanie uczniów z podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi kosztów występują w ogrodnictwie. Szczególną uwagę należy zwrócić na koszty bezpośrednie i pośrednie. Wiedza ta jest niezbędna do obliczania opłacalności wybranych działalności ogrodniczych. W ramach przeprowadzania kalkulacji uczeń powinien korzystać z aktualnych cenników produktów rolniczych, środków do produkcji, usług oraz z katalogu norm i normatywów. Należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie umiejętności analizowania wykonanych obliczeń i wyciągania wniosków, „co, jak, gdzie produkować?” Należy stosować zarówno metody podające, jak i aktywizujące. Funkcjonowanie rynku rolnego W ramach klasyfikacji rynku rolnego – kryterium stopnia zorganizowania, szerzej powinny być omówione zagadnienia dotyczące giełdy towarowej i rynku hurtowego. Poznanie funkcjonowania giełdy lub rynku hurtowego powinno być połączone z wycieczką i spotkaniem z przedstawicielami tych form rynku. Szczególną uwagę należy zwrócić na specyficzne cechy rynku rolnego, a co za tym idzie, czynniki kształtujące popyt i podaż produktów rolnych oraz zachowania konsumentów na rynku i ich reakcje na zmiany cen różnych rodzajów dóbr i usług. Zadaniem dla uczniów może być obserwacja zachowań konsumentów w różnych sytuacjach (spadku i podwyżce cen). Uczniowie na podstawie tych obserwacji oraz na podstawie obliczeń wskaźników powinni umieć wyciągnąć wnioski co do elastyczności konsumentów na zmiany cen. Celem realizacji treści dotyczących podstawowych rynków produktów rolnych, środków do produkcji i usług jest wyrobienie umiejętności wyszukiwania, selekcjonowania i analizowania informacji w dostępnych raportach rynkowych. Uczniowie powinni przygotować referaty i wygłosić je w klasie. W ramach integracji w agrobiznesie należy zwrócić szczególną uwagę na umowy kontraktacyjne i grupy producenckie. Uczniowie powinni analizować materiały źródłowe dotyczące tworzenia i funkcjonowania grup producenckich, sporządzić umowę kontraktacyjną. W celu realizacji tych treści pracownia powinna być wyposażona w raporty rynkowe Agencji Rynku Rolnego, wzory umów kontraktacyjnych, ustawę o grupach producenckich. Polityka rolna Celem działu „Polityka rolna” jest ukazanie interwencji państwa w tworzenie mechanizmu rozwojowego i wyrównanie szans różnych podmiotów. W trakcie reali65 zacji treści należy podkreślać znaczenie (pozytywy i negatywy) członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Ważne jest zapoznanie uczniów z zakresem podstawowych zagadnień dotyczących celów, zadań polityki rolnej i instrumentów polityki rolnej na płaszczyźnie gospodarstwa, rynku i granicy. Uwagę należy zwrócić na porozumienia międzynarodowe (GATT/WTO, CEFTA, EFTA) • Wspólna Polityka Rolna (WPR) – należy zwrócić uwagę na jej cele i zasady oraz główne mechanizmy rynkowe. Uczniowie powinni wiedzieć, jaką rolę odgrywa WPR dla gospodarstwa rolnego. Uczniowie powinni wypełnić wniosek o płatności bezpośrednie dla wybranego gospodarstwa. W tym celu pracownia powinna być wyposażona w druki wniosku oraz mapki geodezyjne i wyciąg z ewidencji gruntów. • Przed rozpoczęciem realizacji treści z polityki strukturalnej, podatkowej, kredytowej i ochrony środowiska można omówić cele i zadania organizacji i instytucji działających na rzecz rolnictwa, pozwoli to uniknąć powtórzeń w treściach oraz łatwiej przyswoić uczniom wiedzę na ten temat. • Polityka strukturalna – należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie umiejętności analizowania przemian w strukturze agrarnej, własności ziemi, wykształceniu rolników i zatrudnieniu ludności rolniczej oraz wyciągania wniosków. • W trakcie realizacji tych treści należy zwrócić uwagę na funkcjonujący system rejestracji działek rolnych i zwierząt oraz dokumentację, jaką powinien posiadać właściciel działek rolnych i zwierząt. • Ważnym elementem jest zapoznanie uczniów z programami dla rozwoju wsi i rolnictwa. Budowa biznesplanu, jako elementu dokumentacji niezbędnej przy składaniu wniosków w ramach funkcjonujących programów, omówiona zostanie w dziale „Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej” • Polityka podatkowa – należy zwrócić szczególną uwagę na podatek rolny, VAT i dochodowy od działów specjalnych. • W celu realizacji tych treści ważne jest, aby pracownia wyposażona była w Komunikaty Prezesa GUS w Monitorze Polskim, Ustawy. • Polityka kredytowa – uczeń powinien wypełnić przykładowy wniosek o kredyt oraz przeanalizować oferty banków i wyciągnąć wnioski o najkorzystniejszej ofercie. Ważne jest również, aby zwrócić uwagę na dostępne kredyty dla rolnictwa. • Ochrona środowiska jest nieodłącznym elementem polityki rolnej. Z jednej strony jest to ochrona środowiska, a z drugiej – bezpieczeństwo żywnościowe. Należy zwrócić szczególną uwagę na kształtowanie odpowiednich postaw uczniów w kwestii ochrony środowiska. 66 Uczniowie powinni być zapoznani z dokumentacją, jaką powinien prowadzić ogrodnik, tj. mapy zasobności i odczynu gleb, dokumentacja wykonywanych oprysków, stosowanych nawozów, itd. Po zapoznaniu uczniów z materiałem dotyczącym tych treści, należałoby zorganizować wyjazd do gospodarstwa rolnego, przeprowadzić wywiad i przeanalizować czy ogrodnik przestrzega zasad dobrej praktyki rolniczej. Działania marketingowe w agrobiznesie W ramach tego działu należy nakłonić uczniów do wzmożonej obserwacji zachowań konsumentów na rynku, obserwacji wystaw sklepowych, oglądania i słuchania reklam. Obserwacje te będą wykorzystywane w celu realizacji poszczególnych treści. Uczniowie powinni skonstruować kwestionariusz ankiety i wywiadu, przeprowadzić je w wybranym środowisku, opracować wyniki. Wyciągnięte wnioski powinni wykorzystać w opracowaniu strategii cenowej, strategii produktu i opracowaniu działań promocyjnych. Zdobyte wiadomości powinny być również wykorzystane w opracowaniu planu marketingowego. Ten dział powinien być realizowany z dużym zaangażowaniem uczniów, a kolejne ćwiczenia, w których uczniowie będą brali udział, w konsekwencji powinny tworzyć całość kampanii promocyjnej. Należy zwrócić szczególną uwagę na przepisy prawne dotyczące uczciwej konkurencji, ochrony danych osobowych, jakość produktu, znaki towarowe. W tym celu pracownia powinna być wyposażona w odpowiednie ustawy (Ustawa o ochronie danych osobowych, Ustawa o znakach towarowych, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, Ustawa o badaniach i certyfikacji). Rachunkowość w przedsiębiorstwie Uwagi ogólne Celem realizacji programu działu jest przygotowanie uczniów do prowadzenia uproszczonych form rachunkowości. Treści nauczania z rachunkowości są dla uczniów trudne, dlatego nauczyciel powinien w miarę możliwości stosować aktywizujące metody nauczania i szeroki zestaw pomocy dydaktycznych. Realizacja znacznej części materiału powinna być przeprowadzana w formie ćwiczeń (np. sporządzanie dokumentacji, wypełnianie rejestrów, ksiąg itp.). Przy realizacji ćwiczeń wskazane jest wykorzystywanie programów komputerowych (np. Mała księgowość, Rachmistrz, Mała firma) i w związku z tym prowadzenie ćwiczeń w grupach w pracowni komputerowej. Szczególną uwagę należy zwracać na pracę z dokumentami księgowymi. Uczniowie powinni opanować umiejętność sporządzania wybranych dokumen67 tów, posługiwania się nimi w ewidencji oraz rozliczeniach z ZUS i urzędem skarbowym. Uwagi szczegółowe • Wprowadzenie do rachunkowości – należy zwrócić uczniom uwagę na istotę rachunkowości i uświadomić im korzyści płynące z prowadzenia zapisów rachunkowych. Uczniowie powinni umieć dobrać właściwą formę zapisów rachunkowych do prowadzonej działalności. Powinni poznać uregulowania prawne w tym zakresie. Powinni wiedzieć, które podmioty mają obowiązek prowadzenia ksiąg handlowych, a jakie mogą prowadzić uproszczone formy ewidencji. • Bilans przedsiębiorstwa – uczniowie powinni nabyć umiejętność sporządzania spisu z natury, wyceny przykładowych składników majątkowych, klasyfikowania składników majątkowych i kapitałów i sporządzenia uproszczonego bilansu. • Większość treści w tym dziale należy realizować w formie ćwiczeń. Przykłady ćwiczeniowe należy tak dobierać, aby można je było wykorzystać później w realizacji kolejnych działów. • Wybrana dokumentacja działalności gospodarczej– należy zwrócić uczniom uwagę na rolę dokumentacji w prowadzeniu zapisów. Uczniowie powinni umieć wskazać, jaki rodzaj dowodu dokumentuje przykładowe operacje gospodarcze. Powinni wiedzieć, jakie dokumenty mogą być podstawą zapisów w podatkowej książce przychodów i rozchodów. Ze względu na ograniczoną liczbę godzin przeznaczoną na realizację materiału z zakresu rachunkowości, proponuje się, aby praktyczne sporządzanie dokumentów dotyczyło tylko dokumentów najczęściej występujących w prowadzeniu działalności gospodarczej, tj. dokumentów magazynowych oraz dokumentów związanych z powstawaniem i regulowaniem rozrachunków z kontrahentami (rachunki, faktury, polecenie przelewu). Aby wyrobić u uczniów nawyk dokumentowania zdarzeń gospodarczych, można polecić im przed rozpoczęciem realizacji tego działu próbę udokumentowania swoich wydatków (rachunki, paragony z kas fiskalnych, dowody wpłaty itp.). Założenia do wypełnianych dokumentów należy tak dobierać, aby można je było później wykorzystać do ewidencji na kontach lub prowadzenia uproszczonych form rachunkowości. Wypełnianie dokumentów powinno być realizowane w formie ćwiczeń. Zaleca się wypełnianie części dokumentów przy pomocy komputera. Jeżeli jest to możliwe, należy skorzystać również z programu komputerowego. 68 Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia W trakcie realizacji programu należy sprawdzać na bieżąco postępy uczniów, a po zakończeniu każdego działu przeprowadzić badanie podsumowujące mające na celu porównanie umiejętności uczniów z założonymi celami. Oceny powinny być zgodne z obowiązującą skalą ocen i przyjętym w szkole szkolnym systemem oceniania. Przy ocenie osiągnięć należy zwracać uwagę nie tylko na wiedzę teoretyczną (np. definicje różnych pojęć), lecz przede wszystkim na jej zrozumienie, umiejętność posługiwania się nią w konkretnych sytuacjach, wykazywanie powiązań między różnymi pojęciami oraz na praktyczne zastosowanie zdobytych umiejętności. Metody pomiaru osiągnięć ucznia powinny być dobrane do założonych celów szczegółowych. Ocena osiągnięć edukacyjnych powinna aktywizować i mobilizować uczniów do pracy. Do sprawdzenia osiągnięć szkolnych uczniów można wykorzystać następujące metody: • sprawdzian ustny w formie pytań i dyskusji – stosowany na ogół na początku zajęć; • krótki sprawdzian pisemny (krótka wypowiedź ucznia na piśmie lub rozwiązanie zadania problemowego); • dłuższy sprawdzian pisemny (dłuższa wypowiedź pisemna ucznia – np. analiza różnych problemów, bądź też rozwiązanie zadań praktycznych – np. ustalenie dochodu firmy, sporządzenie rozliczenia z Urzędem Skarbowym z tytułu podatków, wypełnianie przykładowych dokumentów itp.); • testy osiągnięć szkolnych – wskazane jest stosowanie różnych zadań testowych: a) wielokrotnego wyboru b) z zadaniami otwartymi c) z luką d) zadania typu: prawda – fałsz; • ukierunkowana obserwacja czynności ucznia w czasie wykonywania ćwiczeń – np. sporządzanych dokumentów, pracy z rocznikiem statystycznym lub z różnymi źródłami prawa. Obserwując wykonywanie przez uczniów ćwiczeń należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania, staranność, czas wykonania; • ocena wytworów prac ucznia (referaty, projekty) – należy tu uwzględnić terminowość wykonania, staranność, umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, przy projektach umiejętność pracy w grupie; W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 69 III. 5. Zajęcia praktyczne Proponowany podział zajęć w zasadniczej szkole zawodowej Szczegółowe cele kształcenia – po zakończonym cyklu kształcenia uczeń powinien: Tematyka zajęć / ćwiczeń 1. 2. PRODUKCJA OGRODNICZA – wykonać pomiary podstawowych czynników meteorologicznych – omówić wyposażenie klatki meteorologicznej – wymienić gatunki roślin ogrodniczych o różnych wymaganiach temperaturowych – dobrać sposoby zabezpieczania roślin ogrodniczych przed wpływem niekorzystnych warunków – określić na podstawie odkrywki typ gleby, jej skład i właściwości – określić zasady pobierania i przygotowania do wysłania próbki gleby, podłoża, liści – oznaczyć odczyn gleby za pomocą pH-metru – dobrać gatunki roślin ogrodniczych do warunków glebowych – dobrać maszyny i narzędzia do uprawy roli – wykonać zabiegi doprawiające rolę – określić terminy uprawy roli – rozpoznać podstawowe nawozy ogrodnicze i zastosować je – dobrać terminy stosowania nawozów ogrodniczych – przeliczyć dawkę czystego składnika na masę nawozu i odwrotnie – dobrać maszyny i narzędzia do zastosowania nawozów – obliczyć dawkę nawozów organicznych do założenia uprawy na podanej powierzchni 70 – wycieczka do Stacji Meteorologicznej – wymagania temperaturowe roślin ogrodniczych – ćwiczenia z uwzględnieniem doboru sposobów zabezpieczania roślin przed niekorzystnym wpływem temperatury – badania gleb w terenie – wymagania glebowe roślin ogrodniczych – ćwiczenia (z uwzględnieniem doboru prac i narzędzi do uprawy roli w przypadku danego gatunku) – nawożenie roślin ogrodniczych – ćwiczenia (z uwzględnieniem rozpoznawania nawozów, przeliczania dawki czystego składnika na masę nawozu i odwrotnie, doboru terminów, przepisów bhp) – przygotowanie podłoża do produkcji rozsady, siewu roślin doniczkowych i warzywnych – ćwiczenia – rozpoznawanie części roślin ogrodniczych do rozmnażania wegetatywnego – ćwiczenia 1. 2. – rozpoznać materiał wegetatywny do rozmnażania – wykonać wysiew nasion – pikować siewki roślin ogrodniczych – pielęgnować rozsadę roślin ogrodniczych – rozmnażać wegetatywnie rośliny ogrodnicze – rozpoznać nasiona roślin ogrodniczych – wykonać prace pielęgnacyjne w uprawach ogrodniczych – zaplanować prace, zabiegi pielęgnacyjne i środki produkcji w danej uprawie roślin ogrodniczych – dobierać pestycydy – skorzystać z programów ochrony – przestrzegać zasad bhp podczas wykonywania różnych prac w gospodarstwie – rozpoznać chwasty najczęściej występujące w uprawach ogrodniczych – rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin ogrodniczych – rozpoznawanie nasion roślin ogrodniczych – ćwiczenia – przygotowanie nasion niektórych gatunków roślin ogrodniczych do siewu, dobór terminów i sposobów siewu – ćwiczenia – obliczanie ilości materiału siewnego i rozmnożeniowego do założenia uprawy na danej powierzchni – ćwiczenia (z uwzględnieniem rozplanowania nasadzeń na jednostce powierzchni, rozstawy) – zabiegi pielęgnacyjne w produkcji rozsad roślin ogrodniczych – produkcja rozsady roślin ogrodniczych – ćwiczenia – chwasty w uprawach ogrodniczych, rozpoznawanie i dobór sposobów ograniczania ich występowania – ćwiczenia – zabiegi pielęgnacyjne – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem kalendarza prac, doboru terminów, narzędzi, przepisów bhp) – rozpoznawanie chorób i szkodników roślin ogrodniczych, dobór metod zwalczania – ćwiczenia – planowanie ochrony wybranego gatunku rośliny ogrodniczej – ćwiczenia z wykorzystaniem programu ochrony PRODUKCJA SADOWNICZA – odróżnić zrazy, sadzonki, podkładki – odróżnić pędy roślin sadowniczych w stanie bezlistnym – określić zasady przygotowania drzewek i krzewów do sprzedaży – przygotować teren i glebę pod szkółkę – wykonać wszystkie zabiegi w poszczególnych latach prowadzenia szkółki – dobrać terminy i narzędzia do poszczególnych prac w szkółce – pobrać i przygotować zrazy do szczepienia – wykonać uszlachetnianie drzewek/okulizacja, szczepienie – określić zasady planowania i eksploatacji mateczników roślin jagodowych – prowadzić prace w mateczniku – rozpoznać gatunki roślin sadowniczych – wytyczyć kwatery i miejsca pod drzewka – obliczyć ilość materiału nasadzeniowego – produkcja szkółkarska roślin sadowniczych – przygotowanie nasion do siewu – ćwiczenia – opracowanie harmonogramu prac podczas zakładania szkółki, matecznika – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem kalendarza prac, doboru środków produkcji, przepisów bhp) – kwalifikacja szkółek i mateczników – technologia produkcji drzewek uszlachetnionych – rozpoznawanie gatunków roślin sadowniczych – ćwiczenia – nawożenie roślin sadowniczych – ochrona roślin sadowniczych (z uwzględnieniem IPO) – rozpoznawanie chorób i szkodników roślin sadowniczych – ćwiczenia 71 1. 2. – wykonać podstawowe prace pielęgnacyjne w sadzie, na plantacji truskawek, krzewów owocowych – ciąć i formować drzewa owocowe – rozpoznać podstawowe choroby i szkodniki – określić zasady i terminy zbioru roślin sadowniczych – określić zasady przygotowania owoców do sprzedaży – określić stan plantacji roślin sadowniczych i zasady lustracji zależnie od pory roku – określić zasady IPO (Integrowana Produkcja Ogrodnicza) – określić zasady przechowywania owoców roślin sadowniczych – rozpoznać choroby przechowalnicze – określić zasady organizacji i techniki zbioru roślin sadowniczych – przygotować owoce do transportu i przechowywania – określić stan dojrzałości zbiorczej – skorzystać z norm jakościowych – określić wydajność pracy – opracowanie harmonogramu prac podczas zakładania sadu, plantacji jagodników – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem kalendarza prac, doboru środków produkcji, przepisów bhp) – przechowywanie owoców roślin sadowniczych – kalendarz zbioru owoców roślin sadowniczych – ćwiczenia – organizacja i technika zbioru owoców – ćwiczenia (ze szczególnym, uwzględnieniem terminów, doboru środków produkcji, przepisów bhp) PRODUKCJA WARZYWNICZA – rozpoznać gatunki i grupy użytkowe warzyw – rozpoznać nasiona warzyw – rozpoznać warzywa w fazie rozsady – wyprodukować rozsadę warzyw – dobrać sposoby i terminy uprawy warzyw do gatunku i przeznaczenia uprawy – dobrać środki produkcji i zabiegi pielęgnacyjne do przygotowania i prowadzenia uprawy warzyw – dobrać prace i środki produkcji do likwidacji uprawy – określić zasady modyfikowania warunków uprawowych – obliczyć ilość materiału nasadzeniowego – wykonać podstawowe prace pielęgnacyjne w uprawie warzyw – zorganizować zbiór i przechowywanie warzyw – określić stan dojrzałości zbiorczej – skorzystać z norm jakościowych – określić wydajność pracy 72 – klasyfikacja grup użytkowych warzyw– ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania gatunków i nasion, nazywania i rozpoznawania części jadalnych) – wymagania roślin warzywnych – ćwiczenia – zabiegi pielęgnacyjne w warzywnictwie – opracowanie harmonogramu prac podczas przygotowania i zakładania danej uprawy – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem ilości materiału nasadzeniowego, rozstawy, doboru gleby terminów, środków produkcji) – opracowanie kalendarza/harmonogramu prac w danej uprawie warzyw – przydatność osłon w warzywnictwie – racjonalne wykorzystanie osłon – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem doboru osłony, terminu do gatunku, przedplonu, poplonu) 1. 2. – dobrać sposoby przyspieszania uprawy roślin warzywniczych do gatunku – założyć uprawę warzyw pod płaskimi przykryciami z folii – właściwie wykorzystać osłony – rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki – posłużyć się programem ochrony warzyw – dobrać pestycydy do ochrony przykładowego warzywa – założyć i przygotować uprawę warzyw – określić zasady przygotowania pomieszczeń do uprawy warzyw – dobrać sposoby przechowywania do gatunku warzyw – założyć i prowadzić ogród przydomowy z uwzględnieniem różnych gatunków roślin ogrodniczych – przygotować, założyć i zlikwidować uprawę warzyw – nawożenie roślin ogrodniczych – ćwiczenia (z uwzględnieniem rozpoznawania nawozów ogrodniczych, doboru terminów, maszyn, przepisów bhp) – rozpoznawanie podstawowych chorób i szkodników – ćwiczenia (z uwzględnieniem doboru metod zwalczania) – zakładanie ogrodu przydomowego – ćwiczenia – organizacja i technika zbioru warzyw – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem doboru sposobów, terminów, maszyn i narzędzi do gatunku, przepisów bhp) – przechowywanie warzyw – dobór sposobów i terminów do gatunku PRODUKCJA ROŚLIN OZDOBNYCH – rozpoznać gatunki roślin ozdobnych – rozpoznać materiał rozmnożeniowy generatywny i wegetatywny roślin ozdobnych – rozmnożyć podstawowe gatunki roślin ozdobnych – dobrać zabiegi pielęgnacyjne do gatunku po wysadzeniu do gruntu – wykonać podstawowe zabiegi pielęgnacyjne w uprawie roślin ozdobnych – przygotować pomieszczenia do zimowania bylin – określić zasady przygotowania roślin ozdobnych do zimowania i dobrać sposoby zabezpieczania do gatunku – dobrać rośliny do różnych typów kwietników – obliczyć ilość materiału nasadzeniowego – ocenić kondycję i zdrowotność roślin – ustalić terminy zbioru kwiatów ciętych – pielęgnować rośliny doniczkowe – dobrać gatunki do kompozycji z roślin doniczkowych – dobrać zabiegi pielęgnacyjne do gatunków uprawianych na kwiat cięty – klasyfikacja roślin ozdobnych – rozmnażanie roślin ozdobnych – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania materiału siewnego i wegetatywnego, doboru sposobów rozmnażania do gatunku, doboru terminów rozmnażania) – projektowanie kwietników sezonowych – ćwiczenia – rozpoznawanie roślin ozdobnych – ćwiczenia – rozpoznawanie najgroźniejszych chorób i szkodników roślin ozdobnych – ćwiczenia – projektowanie ogrodu przydomowego (różne typy, różne przeznaczenia) – ćwiczenia – prace pielęgnacyjne w uprawie roślin ozdobnych – ćwiczenia – prace pielęgnacyjne w uprawie roślin doniczkowych – ćwiczenia – opracowanie harmonogramu prac pielęgnacyjnych w uprawie roślin ozdobnych na kwiat cięty – ćwiczenia (ze szczególnym uwzględnieniem doboru prac, terminów, środków produkcji do gatunku, przepisów bhp) 73 1. 2. – ocenić wartości zdobnicze roślin ozdobnych – rozpoznać najgroźniejsze choroby i szkodniki roślin doniczkowych – dobrać materiał roślinny i pomocniczy do kompozycji z kwiatów suchych i świeżych – dobrać rośliny ozdobne do różnych typów terenów zieleni – ciąć i formować drzewa i krzewy ozdobne – wykonać zabiegi pielęgnacyjne podczas zakładania trawnika – dobrać gatunki roślin ozdobnych do dekoracji balkonów i tarasów – opracowanie harmonogramu prac w uprawie róż krzaczastych i piennych – ćwiczenia – opracowanie harmonogramu prac podczas zakładania i pielęgnowania kwietników sezonowych – ćwiczenia – wykonywanie kompozycji z roślin zasuszonych i świeżych – ćwiczenia PODSTAWY TECHNIKI 74 – zorganizować stanowisko ślusarskie w gospodarstwie zgodnie z zasadami bhp i ochrony przeciwpożarowej – posłużyć się prostymi narzędziami pomiarowymi z dokładnością do 0,1 mm – obsłużyć imadło ślusarskie – zamocować materiał do cięcia – ciąć wg trasy – giąć wzdłuż krawędzi w imadle – prostować pręty i blachy na płycie – organizacja stanowiska ślusarskiego w warsztacie oraz cięcie i prostowanie elementów metalowych – – – – piłować powierzchnie płaskie i kształtowe wiercić dobrać gwintowniki i narzynki gwintować zewnętrznie na sworzniach (dobrać średnicę sworznia), narzynkami stałymi, otwory przelotowe i nieprzelotowe – nitować na zimno – usuwać zużyte nity – wykonywanie prostych prac ślusarskich – kleić za pomocą kleju ogólnego przeznaczenia – kleić metale i zbiorniki z tworzyw sztucznych – naprawa poprzez klejenie elementów z tworzyw sztucznych – zorganizować stanowisko do obróbki ręcznej drewna – wykonać cięcie, – strugać i dłutować drewno – wiercić, kołkować i kleić elementy drewniane – zorganizować stanowisko do szklenia okien – kitować, naprawiać i malować okna – obróbka ręczna i szklenie okien drewna, naprawa 1. 2. – wykonać ocenę stanu technicznego pługa, wymienić lemiesze – zamontować, zdemontować elementy dodatkowe pługa – agregatować i zabezpieczyć pług na okres przerw eksploatacyjnych – pługi ciągnikowe zawieszane, narzędzia uprawowe – ocenić stan techniczny i usunąć usterki urządzeń i maszyn ogrodniczych – agregatować i sprawdzić działanie urządzeń regulacyjnych i napędowych – regulować ilość wysiewu – konserwować maszyny i przygotować do przechowywania – obsługa maszyn do nawożenia organicznego i mineralnego – agregatować oraz właściwie ustawić znaczniki – zestawić i obsługiwać agregaty do siewu i sadzenia – wykonać próbę pracy – konserwować i przygotować sprzęt do przechowywania – obsługa siewników i sadzarek – dobrać i montować wymienne elementy robocze na belce – regulować i wykonać próbę pracy – konserwować i przygotować do przechowywania – obsługa maszyn i narzędzi do prac pielęgnacyjnych – przygotować do pracy, ocenić stan techniczny i usunąć usterki aparatury do chemicznej ochrony roślin – agregatować aparaturę do chemicznej ochrony roślin – regulować ciśnienie, sterować rozdzielaczem, dobrać końcówki, – ustawić na określoną normę oprysku – wykonać próby oprysku wodą – umyć i zakonserwować opryskiwacz – obsługa aparatury do chemicznej ochrony roślin – ocenić stan techniczny opryskiwaczy i usunąć usterki – przygotować i wykonać próbę pracy urządzeń do nawadniania roślin w uprawach polowych i pod osłonami – konserwować i przygotować do przechowywania – instalacja i urządzenia wodne – – – – – maszyny do zbioru warzyw i owoców mechanizacja zbioru owoców jagodowych ocenić stan techniczny i usunąć usterki agregatować i przeprowadzić regulację wykonać próbę pracy konserwować i przygotować do przechowywania 75 1. 2. – ocenić stan techniczny urządzeń i dokonać próby pracy – konserwować – urządzenia do produkcji warzyw i kwiatów pod osłonami – wykonać wszystkie czynności wchodzące w skład przeglądów P-I i P-II korzystając z instrukcji obsługi – wykonywanie przeglądów technicznych P-I i P-II – sprawdzić stan techniczny pompy wodnej i chłodnicy, termostatu, połączeń, urządzeń kontrolnych – sprawdzić stopień zużycia i zanieczyszczeń oleju silnika – odpowietrzyć układ zasilania – obsługa układów silnika spalinowego z zapłonem samoczynnym – dokonać oceny stanu technicznego układów kierowniczych pojazdów ogrodniczych – sprawdzić ciśnienie w ogumieniu, pompować dętkę – naprawić ogumienie – ocenić zużycie ogumienia – dokonać oceny stanu technicznego mechanizmu hamulcowego – odpowietrzyć hamulce – obsługa układów pojazdu – sprawdzić stan techniczny przyczepy – obsłużyć układ pneumatyczny ciągnika i przyczepy – usunąć zauważone usterki – oceniać stan techniczny i usunąć ewentualne usterki – przyczepy ogrodnicze i urządzenia transportowe w gospodarstwie ogrodniczym. – skontrolować sprawność działania instalacji i odbiorników energii elektrycznej ciągnika, samochodu i przyczepy – sprawdzić stan techniczny i dokonać obsługi akumulatora – instalacja elektryczna pojazdów ogrodniczych. Uwagi o realizacji programu nauczania zajęć praktycznych Prezentowany program ułatwi nauczycielowi przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Oprócz dotychczas realizowanej tematyki zajęć praktycznych (dotyczącej wykonywania różnych prac uprawowych i zabiegów pielęgnacyjnych w ogrodnictwie, stosowania maszyn ogrodniczych itp.) autorzy programu (w ramach przedmio76 tów: przygotowanie i planowanie produkcji ogrodniczej, warzywnictwo, rośliny ozdobne, sadownictwo i szkółkarstwo) proponują zestawy ćwiczeń do wykonania przez ucznia, których tematyka jest zbieżna ze standardami wymagań egzaminacyjnych, opracowanych zgodnie z podstawą programową. W ramach zajęć praktycznych uczniowie wykonują ćwiczenia dotyczące na przykład: – doboru terminów uprawowych do gatunków roślin ogrodniczych, – doboru maszyn, narzędzi i innych materiałów do wykonania poszczególnych prac uprawowych i zabiegów pielęgnacyjnych, – obliczania ilości potrzebnego materiału nasadzeniowego na jednostkę powierzchni, – obliczania ilości potrzebnych nawozów organicznych i mineralnych, przeliczając masę nawozu na ilość czystego składnika i odwrotnie, – doboru zabiegów pielęgnacyjnych do uprawianego gatunku , – rozplanowania powierzchni plantacji przeznaczonej pod daną uprawę, – planowania danej uprawy w konkretnych warunkach produkcyjnych gospodarstwa, – planowania ochrony danej uprawy, – planowania i organizacji zbioru, Wymagana liczebność grupy zajęciowej wynosi 10 -12 uczniów. Realizując program zajęć praktycznych, uczniowie będą poznawać etapy produkcji ogrodniczej. Zaleca się zapoznanie ucznia z całościowym aspektem produkcji ogrodniczej w danym gospodarstwie – uczeń powinien wykonywać praktycznie różne prace, w różnych działach gospodarstwa. Autorzy programu dopuszczają możliwość realizowania praktycznej nauki zawodu przez ucznia zgodnie z jego zainteresowaniami – w gospodarstwie sadowniczym, szkółkarskim, dotyczącym produkcji sadowniczej lub roślin ozdobnych, warzywniczym. Nauczyciel realizujący program zajęć praktycznych powinien mieć możliwość sprawdzenia, których umiejętności dany uczeń nie doskonalił lub nie zdobył. Proponuje się, w ramach pracy zespołów przedmiotowych, opracować np. kartę umiejętności dla ucznia, z której wynikałby stopień realizacji tematyki zajęć w danej klasie, a przede wszystkim ilość sprawdzonych, zdobytych przez danego ucznia umiejętności. Poprawi to jakość organizowanej praktycznej nauki zawodu w szkole i zapewni lepsze przygotowanie uczniów do egzaminu zewnętrznego. Proces ten powinien być monitorowany i poddawany cząstkowej ewaluacji. 77 III. 6. Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym Proponowany podział materiału nauczania Szczegółowe cele kształcenia: Uczeń w wyniku procesu kształcenia powinien: Treści kształcenia -hasła programowe Wymagania programowe -osiągnięcia edukacyjne dla ucznia 1. 2. 3. 1. ZAJĘCIA WSTĘPNE Obsłużyć przyrządy znajdujące się w ciągniku Omówić czynności wchodzące w skład OC Ustawić fotel i lusterka wsteczne Posługiwanie się mechanizmami sterującymi ciągnikiem, OC, bhp i ruszanie z miejsca • posługuje się przyrządami sterującymi mechanizmami ciągnika • wykonuje OC ciągnika • stosuje przepisy bhp • rusza płynnie z miejsca 2. JAZDA W TERENIE ZABUDOWANYM Prowadzić ciągnik jadąc po prostej i łuku do przodu i do tyłu Prowadzić ciągnik jadąc do przodu na drugim i trzecim biegu oraz na biegu wstecznym Zawrócić Obserwować punkty podczas wykonywania manewrów Jazda do przodu, do tyłu, po prostej i po łuku Jazda do przodu i do tyłu, zawracanie Parkowanie przodem, tyłem, podjeżdżanie do zaczepu przyczepy • • • • • • • • • • cofa po prostej i łuku jeździ do przodu po prostej i łuku wykonuje skręty w lewo i prawo zmienia prędkość dawką paliwa zmienia płynnie biegi prowadzi ciągnik do przodu i do tyłu utrzymując pojazd w linii prostej zawraca ciągnikiem na jezdni z wykorzystaniem maksymalnego skrętu kół zawraca ciągnikiem na jezdni przez cofanie wjeżdża przodem do garażu ustawiając ciągnik równolegle do linii. cofa do zaczepu przyczepy 3. JAZDA NA PLACU MANEWROWYM Prowadzić ciągnik jadąc z przyczepą Obserwować przyczepę podczas cofania 78 1. 2. 3. Obserwować punkty przyczepy podczas cofania Prowadzić ciągnik podczas wykonywania manewru Używać mechanizmów sterujących ciągnikiem podczas ruszania na wzniesieniu Obserwować punkty stanowiska ćwiczebnego podczas wykonywania manewru Prowadzić ciągnik jadąc z przyczepą obciążoną do tyłu Obserwować punkty i prowadzić ciągnik podczas cofania po łuku Używać mechanizmów sterujących przy ruszaniu na wzniesieniu Sygnalizować skręty i prawidłowo je wykonywać Obserwować współuczestników ruchu Dobierać biegi do prędkości jazdy i warunków drogowych Jazda z przyczepą: – cofanie zespołu – cofanie po łuku – parkowanie skośne przodem, wyjazd tyłem – ruszanie na wzniesieniu – cofanie do garażu Jazda z przyczepą obciążoną: – cofanie zespołu – cofanie po łuku – ruszanie na wzniesieniu – w ruchu miejskim • prowadzi prawidłowo zespół pojazdów nie najeżdżając na krawężnik • cofa z przyczepą co najmniej na długość zespołu • cofa z przyczepą po łuku maksymalnie przez 15 min. • parkuje skośnie z przyczepą równolegle do linii krawędziowej stanowiska • rusza z przyczepą na wzniesieniu nie unieruchamiając silnika • cofa z przyczepą do garażu, ustawiając ją równolegle do linii krawędziowej stanowiska • cofa z przyczepą obciążoną na długości zespołu nie najeżdżając na krawężnik • cofa z przyczepą obciążoną po łuku utrzymując jednakową odległość od linii stanowiska manewrowego • rusza z przyczepą obciążoną na wzniesieniu bez unieruchomienia silnika. • zachowuje stałą prędkość i odległość • płynnie przejeżdża przez skrzyżowania. • właściwie reaguje na zmieniającą się sytuację 4. JAZDA KOŃCOWA Wykonać manewry z korektą lub poprawką Egzamin wewnętrzny - jazda w ruchu miejskim • wykonuje zadania egzaminacyjne w ruchu miejskim 79 III. 7. Uwagi o realizacji programu przykładowych zajęć specjalizacyjnych Autorzy programu proponują realizację programu nauczania przedmiotu specjalizacyjnego w porozumieniu z pracodawcą, biorąc pod uwagę potrzeby lokalnego rynku pracy. Szkoła może skorzystać z wykazu programów nauczania przedmiotów specjalizacyjnych dla zawodu technik ogrodnik opracowanych do 1999 r. przez zespoły autorskie w ramach współpracy z Krajowym Centrum Oświaty Rolniczej w Brwinowie, na przykład: • „Urządzanie i konserwacja terenów zieleni” • „Bukieciarstwo i kompozycje roślinne „ • „Podstawy zielarstwa” Przedmiotem specjalizacji zawodowej może być również ochrona roślin ogrodniczych, jeśli wynika to z potrzeb regionu. W przypadku wyboru przez szkołę tej specjalizacji autorzy proponują: 1. Treści do przedmiotu specjalizującego nie należy traktować jako możliwość powtórzenia tego, co było omawiane w ramach poszczególnych przedmiotów zawodowych. 2. Godziny na przedmiot specjalizujący przeznaczone są do realizacji nowych treści z ochrony, po uwzględnieniu korelacji między przedmiotowej zaprezentowanej przez autorów w programie do technikum, poszerzających zagadnienie ochrony roślin ogrodniczych. 3. Należy wyjaśnić następujące pojęcia i omówić zagadnienia: aukuba, autoecja, allelopatia, bakterie mukolityczne, bakteriofagi, dystrybucja środków ochrony roślin, chwasty i ich zwalczanie, dezynfekcja, epibiontyzm, efekt ekonomiczny zabiegu, etiologia, fitotoksyczność, formy użytkowe pestycydów, infekcja, proces infekcyjny, inkubacja, inokulacja, komunikaty, sygnalizacja, kwarantanna, szczegółowy podział i charakterystyka pestycydów, progi szkodliwości, regulacja wydatku cieczy, imago, klasyfikacja i charakterystyka szkodników, szczegółowo biologia najgroźniejszych, służby kwarantanny i ochrony roślin, ustawa o ochronie roślin, wektor, zakażenie, choroby fizjologiczne – szczegółowa charakterystyka, szkodniki w magazynach i przechowalniach / warzywa strączkowe, szkodniki wielożerne. 80 4. Lekcje z ochrony roślin w ramach realizacji programu do przedmiotu specjalizującego należy również wykorzystać do: • analizy treści artykułów z prasy ogrodniczej – uczniowie powinni wyszukiwać informacje na konkretne, sformułowane przez nauczyciela pytania; • analizy programów ochrony poszczególnych roślin ogrodniczych – należy kształtować u uczniów umiejętność planowania ochrony danego gatunku; • rozpoznawania chorób i szkodników na podstawie objawów – prezentacja z wykorzystaniem okazów naturalnych i atlasów chorób i szkodników; • ćwiczeń w opisywaniu objawów występowania chorób i szkodników – z wykorzystaniem kolorowych plansz i okazów naturalnych; • omawiania mało znanych chorób i szkodników roślin ogrodniczych, które stanowią obecnie zagrożenie dla upraw. 81 III. 8. Praktyka zawodowa Proponowany podział zajęć dla szkoły policealnej na podbudowie programowej szkoły dającej wykształcenie średnie Szczegółowe cele kształcenia: Uczeń w wyniku procesu kształcenia powinien umieć Materiał nauczania – hasła programowe Wymagania programowe – osiągnięcia edukacyjneucznia 1. 2. 3. 1. PROJEKT PRAC WIOSENNYCH WYKONYWANYCH W GOSPODARSTWIE OGRODNICZYM Określić zakres prac wiosennych wykonywanych w przykładowym gospodarstwie Prace wiosenne w gospodarstwie ogrodniczym • wskazać prace wiosenne wykonywane w gospodarstwie ogrodniczym • wykonać prace wiosenne w gospodarstwie ogrodniczym • zaplanować harmonogram wykonywania tych prac • dobrać materiały, narzędzia, maszyny i urządzenia do wykonywania prac wiosennych • zaplanować zakup materiałów i środków do wykonywania tych prac • zaplanować zapotrzebowanie na siłę roboczą do wykonania prac wiosennych w gospodarstwie ogrodniczym • obliczyć koszty wykonania tych prac 2. PROJEKT PRAC WYKONYWANYCH LATEM W GOSPODARSTWIE OGRODNICZYM Określić zakres prac wykonywanych w przykładowym gospodarstwie latem 82 Letnie prace w gospodarstwie ogrodniczym • wskazać prace wykonywane latem w gospodarstwie ogrodniczym • wykonać prace letnie w gospodarstwie ogrodniczym, • zaplanować harmonogram / kalendarz wykonywania tych prac • dobrać materiały, narzędzia, maszyny i urządzenia do wykonywania tych prac • zaplanować zakup materiałów i środków do wykonywania tych prac 1. 2. 3. • zaplanować zapotrzebowanie na siłę roboczą do wykonania prac latem w gospodarstwie ogrodniczym • obliczyć koszty wykonania tych prac 3. PROJEKT PRAC JESIENNYCH WYKONYWANYCH W GOSPODARSTWIE Określić zakres prac jesiennych wykonywanych w przykładowym gospodarstwie Prace jesienne w gospodarstwie ogrodniczym • wskazać prace jesienne wykonywane w gospodarstwie ogrodniczym • wykonać prace jesienne w gospodarstwie ogrodniczym • zaplanować harmonogram wykonywania tych prac • dobrać materiały, narzędzia, maszyny i urządzenia do wykonywania tych prac • zaplanować zakup materiałów i środków do wykonywania tych prac • zaplanować zapotrzebowanie na siłę roboczą do wykonania prac jesiennych w gospodarstwie ogrodniczym • obliczyć koszty wykonania tych prac 83
