tutaj - Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk, Białowieża

Dla różnorodności
biologicznej
www.bestpractice-life.pl
POLUBILIŚMY
ŻUBRY
Restytucja żubra była jednym z pierwszych programów
ratowania ginących gatunków zwierząt zakończonym
sukcesem. Mimo iż liczba żubrów systematycznie wzrasta,
ryzyko wyginięcia gatunku jest nadal wysokie.
R ozm ow a z Rafałem Kow alczykiem , dyrektorem
Instytutu Biologii S sa k ó w PAN w Białow ieży.
Projekt „Kraina Żubra”* zaczqł się w 2006
i skończył w 2010 roku. Nie było to jed­
nak pierwsze działanie na rzecz ochrony
żubrów?
zwierząt zginęła w wojennej zawierusze. Po wojnie
towej, w ydanie różnego rodzaju ulotek. Pow stał też
do rezerwatu przywieziono jeszcze 7 żubrów, a część
specjalny znak drogowy „Uwaga! Kraina Żubra”, mający
p osiad anych o so b n ikó w w yw ieziono do innych h o ­
ostrzegać kierow ców przed tym zwierzęciem, które
dowli. Mimo wielu przeciwności losu udało się uzyskać
na terenie Puszczy m oże przechodzić przez drogę.
stad o żubrów dostatecznie liczne, by jesienią 1952
roku zacząć w ypuszczać je na wolność.
N a początku lat dw utysięcznych zaczęliśm y re­
Co można uznać za sukces projektu?
Udało nam się wiele działań, które polepszyły w a ­
O chrona żubra m a troszkę dłuższą historię, bo nasz
alizow ać program o nazwie „Żubr”, który był zw ią­
runki bytow ania żubra na obszarze Puszczy B iało ­
instytut od kilkudziesięciu lat zajmuje się żubram i
zan y z Podlasiem . W skazano w nim m iędzy innymi,
wieskiej. Rozproszyliśm y na w iększy ob szar p o p u ­
i zagadnieniam i związanymi z ochroną tego gatunku.
że elem enty och rony przyrodniczej będą odgryw ały
lację zwierzęcia, w tym duże ugrupow ania zim owe,
Na początku XX wieku żubry żyjące na wolności zostały
kluczową rolęw rozw oju regionu. Zdaw aliśm y sobie
których liczba w zrosła z 5 -6 do naw et 13. O bsza r
doszczętnie w ytępione i na świecie pozostały tylko
sprawę, że przyroda będzie rzeczywiście elementem,
w ystępow ania zwierząt zwiększył się z 600 do 800
nieliczne żubry w ogrodach zoologicznych i prywatnych
który przyciągnie na ten teren turystów. Tym bar­
kilom etrów kwadratow ych. No i rzeczywiście udało
zwierzyńcach. W 1923 roku powstało Międzynarodowe
dziej że w izerunek żubra był od zaw sze używ any do
nam się zm ienić podejście ludzi do żubra i ogólnie
Tow arzystw o O chrony Żubra, które za cel postaw i­
prom ocji Podlasia.
wpłynąć na zmianę jego wizerunku. W organizowanych
ło sob ie restytucję żubrów, czyli przyw rócenie tego
Trzeba jednak powiedzieć, że żu br odbierany jest
przez nas spotkaniach wzięło udział ponad 1500 osób,
gatunku wolnej przyrodzie. Restytucja tych zwierząt
jako duże i konfliktowe, więc niebezpieczne, robiące
w tym uczniow ie i dorośli, którzy (jak w ynika z na­
w Puszczy Białowieskiej rozpoczęła się w 1929 roku,
spore szkody zwierzę. Dlatego też w projekcie skupiliśmy
szych badań) w 8 0 % zm ienili swoje nastaw ienie do
kiedy to do specjalnie przygotow anego dla nich re­
się na wielu działaniach, między innym i związanych
zwierzęcia. Mam y obecnie nowozbudowane wodopoje
zerw atu przyw ieziono dw a pierw sze żu bry - byka
z reagowaniem na konflikty wynikające z zachowania
dla żubrów oraz liczne stogi i brogi do skład ow ania
B orusse i żubrzycę Bisertę. W kolejnych latach przy­
żubra, który niejednokrotnie m oże być agresywny.
siana. Zam iast w kilku miejscach, żubry piją i pasą się
Co konkretnie robiliście?
w ażnejestzapobieganieich koncentracjom. Rozpro­
Ludziom oferowano ogrodzenia, elektryczne pastuchy
szenie sprzyja także zróżnicow aniu genetycznem u.
były m.in. krow a Biscaya i byk Plisch. Także okres
II wojny światowej nie sprzyjał hodowli żubrów i część
w kilkudziesięciu. Żubry mogą chorować. Dlatego tak
i tem u pod ob ne pom oce, pozwalające zabezpieczyć
Ż ubry chętnie podkradają such ą trawę rolnikom .
uprawy przed żubrami. No i oczywiście zapewnialiśmy
A rolnicy się cieszą, bo dzięki program ow i dostają
w przypadku osobników problematycznych ich wyła­
zapłatę za zjedzone siano. I to za siano, które wielu
pywanie i przewożenie w bezpieczne miejsca. Ponad­
z nich nie jest potrzebne, a m uszą je zbierać, żeby
to przeprow adziliśm y szereg spotkań edukacyjnych
otrzymać dopłaty z Unii Europejskiej za koszenie łąk.
i inform acyjno-promocyjnych dla m ieszkańców tych
Nic dziw nego, że teraz zam iast przepędzać żubry,
terenów. Były to konsultacje społeczne w śród lokal­
zaczęli konkurow ać o to, kto skuteczniej je zanęci.
nej społeczności, prezentacje projektu w szkołach,
Żubry bardzo zyskują na tej zm ianie podejścia miesz­
sem inaria dla nauczycieli. Przygotow ano materiały
kańców puszczy.
promocyjne (foldery, broszury, kalendarze) i publika­
cje p o p u larn o n au kow e na tem at żubra oraz stronę
A czego nie udało się zrealizować?
internetową (www.krainazubra.pl). Natom iast nasze
Chcieliśmy w tym projekcie zaproponow ać nowe m e­
działania prom ocyjne to: stw orzenie strony interne­
tod y zarządzania populacjam i żubra, które oparte
* Projekt ten był realizowany w latach 2006— 2011 przez Instytut Biologii Ssaków (dawniej Zakład B adania Ssaków ) we współpracy z Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku wraz z 3 nadleśnictwami Puszczy
Białowieskiej: Hajnówkę, Browskiem, Białowieżę oraz Fundację Zielone Płuco Polski.
dołączają do stada. Żubry tak sam o. Budow a szczęk,
- http://www.krainazubra.pl. W szędzie są też znaki,
zębów i w arg żubrów też jest typow a dla trawożer-
które inform ują o obecności żubra. W iększość dzia­
ców, a nie am atorów liści drzew i krzewów czy gałęzi.
łań z naszego projektu jest obecnie kontynuow ana
M ów iliśm y, że trzeba ograniczyć dokarm ianie tych
w ram ach innych projektów. Możem y być dum ni, po ­
zwierząt, aby w jak najw iększym stopniu populacja
nieważ uznano go za „Najlepsze praktyki” w zakresie
była kształtowana przez czynniki naturalne. Zależało
o chrony żubra.
nam, by żubry m o gły się rozprzestrzeniać, a z naszej
w sytuacjach bardzo konfliktowych, wręcz krytycznych.
Czy rezultatem projektu jest także zwięk­
szenie ruchu turystycznego?
Niestety, zmiana sposobu zarządzania populacją żubra
Tak, ruch turystyczny zw iększa się. K ie d yś żubry
strony reagowanie na ich zachow anie byłoby tylko
udała nam się tylko częściowo. Problem em jesttakże
były przepędzane z terenów otw artych, a dziś już
opinia społeczeństwa, że tych zwierząt jest za dużo,
się tego nie robi i m oże dlatego przyjeżdża więcej
a puszcza jest za m ała itp.
turystów, by je zobaczyć. Szczególnie w idoczne jest
to w miesiącach jesiennych. W idok stada pasących się
Co się teraz dzieje? C o zostało po tym
projekcie?
żubrów jest niesam owity. M im o że nie m am y takich
o bszarów jak Yellowstone, to wydaje się, że poprzez
są na p o d sta w a ch n aukow ych. Tłum aczyliśm y,
Większość działań, które udało nam się zaproponować
nasze działania w idoczność żubrów wzrosła i rzeczy­
że żubr to nie jest gatunek typow o leśny, na co w ska­
i w prow adzić, jest kontynuow ana. Przykładem jest
w iście są o n e dzisiaj w iększą atrakcją turystyczną
zuje w iele z n aszych badań. N ajpraw dopodobniej
kontraktacja łąk od ich właścicieli, którzy je koszą
niż były kiedyś. M ożna je obecnie oglądać nie tylko
żył na terenach bardziej otw artych, tak jak bizon,
i zostawiają trawę dla żubrów. W rezultacie wzrosła
w zagrodach czy podczas karmienia, ale na wolności,
jego kuzyn. Za tą teorią przem aw ia np. z ach o w a­
m o b iln o ść stad zwierząt. Z m ie n io n o też s p o só b
w ich naturalnym środow isku.
nie m atki i cieląt. Zwierzęta typo w o leśne, jak jele­
reagowania na żubry. Kiedyś oso b niki w ychodzące
nie czy sarny, tuż po porodzie ukryw ają m alu ch y
poza puszczę były natychm iast odstrzeliw ane albo
i dopiero, kiedy po d ro sn ą pozwalają im w ędrow ać
odławiane. Teraz pozwala im się na migrowanie poza
Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akadem ii Nauk, Bia­
w towarzystwie dorosłych. Tymczasem małe gnu, zebry,
jej obszar. Oczyw iście jest to pod kontrolą. Cały czas
łowieski Park Narodowy, Regionalna Dyrekcja Lasów
W realizacji projektu LIFE „Kraina Żubra” uczestniczył
im pale - zwierzęta otwartej sa w a n n y - wkrótce po
prow adzone są działania edukacyjne, prom ocyjne
Państw ow ych w Białym stoku oraz Nadleśnictwa Bia­
narodzinach stają na chw iejnych nóżkach i od razu
oraz bez zakłóceń funkcjonuje strona „Kraina Żubra”
łowieża, B ro w sk i Hajnówka.
Projekt „Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 - promocja najlepszych
praktyk (Besf for Biodiversity)" jest w spółfinansow any ze środków Unii Europejskiej w ramach instrumentu finansowego LIFE+
oraz N a ro d o w e g o F u n d u szu O c h ro n y Ś ro d o w isk a i G o sp o d a rk i W odnej.
^
Centrum Koordynacji
Projektów środowiskowych