PRAWO CYWILNE skrypt Kierunek: technik administracji Przedmiot

PRAWO CYWILNE
skrypt
Kierunek: technik administracji
Przedmiot: podstawy prawa cywilnego cz. 1
1. Pojęcie i źródła prawa cywilnego: prawo cywilne, to powszechnie uznana
i skodyfikowana gałąź prawa. Stanowi podstawowy element prawa prywatnego.
Przedmiotem uregulowania prawa cywilnego są stosunki cywilnoprawne
pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Systematyzując prawo
cywilne wyróżnia się cztery działy kodeksowe (zawarte w kodeksie cywilnym:
cz. ogólna, prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo spadkowe)
i dwa działy pozakodeksowe (zawarte w innych ustawach niż kodeks cywilny:
prawo rzeczowe, pr. własności intelektualnej). Do źródeł prawa cywilnego
zalicza się takie akty normatywne, które wyznaczają normy cywilnoprawne.
Najważniejszym aktem prawnym jest kodeks cywilny, mający formalnie rangę
ustawy zwykłej. Przez zwyczaje rozumie się praktykę postępowania
rozpowszechnioną w danym okresie czasu w danym środowisku i w danych
stosunkach społecznych. Zwyczaje jako źródła prawa odgrywają znaczną rolę w
stosunkach handlowych, a szczególnie w prawie cywilnym prywatnym.
Doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach, znane
podmiotom prawa i nie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ani z
bezwzględnie obowiązującymi normami prawa. Pewnym, dosyć istotnym źródłem
prawa cywilnego jest orzecznictwo Sądu Najwyższego. Nie jest to źródło
samodzielnego prawa, lecz jedynie wykładnia obowiązujących przepisów.
2. Stosunek cywilnoprawny:
Stosunkiem cywilnoprawnym jest stosunek
regulowany prawem cywilnym. W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy
następujące elementy:
1. podmiot prawa,
2. podmiot obowiązku,
3. prawo podmiotowe,
4. odpowiadający prawu podmiotowemu obowiązek prawny,
5. przedmiot stosunku prawnego.
Art. 415 k.c.: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia”.
3. Pojęcie osoby fizycznej: art. 8 KC - to prawne określenie każdego człowieka, od
narodzin aż do śmierci, który występuje jako podmiot w stosunku
cywilnoprawnym ( patrz teza nr 4). Osoba fizyczna posiada zdolność prawną
( patrz teza nr 3)
4. Pojęcie osoby prawnej: Osobą prawną jest jednostka organizacyjna, której
przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (art. 33 KC). Osoby prawne
zostają dzięki atrybutowi osobowości prawnej wyposażone w zdolność
prawną i zdolność do czynności prawnych, dzięki którym mogą uczestniczyć w
obrocie cywilnoprawnym. Koncepcja normatywnego ukształtowania katalogu
osób prawnych. W art. 33 KC ustawodawca przyjął zasadę normatywnej metody
określania katalogu osób prawnych. Ustawodawca wskazuje bowiem imiennie
(np. art. 33 KC - Skarb Państwa, art. 3 UPAN - Polska Akademia Nauk, art. 2 UNBP Narodowy Bank Polski), bądź też rodzajowo (np. art. 1 UPP - przedsiębiorstwa
państwowe, art. 16 UPartPolit - partie polityczne) oznaczone jednostki
organizacyjne jako osoby prawne. Aby uznać daną jednostkę organizacyjną za
osobę prawną potrzebna jest więc kwalifikacja normatywna, przyznająca tej
jednostce osobowość prawną. Jednostki organizacyjne nie posiadające
osobowości prawnej. Poza osobami prawnymi można wyróżnić również jednostki
organizacyjne, którym przepis nie przyznaje osobowości prawnej. Takie jednostki
organizacyjne można podzielić na dwie grupy: jednostki organizacyjne, o których
mowa w art. 331 KC (czyli takie, którym ustawa przyznaje zdolność prawną i do
których stosujemy w związku z tym odpowiednio przepisy o osobach prawnych)
oraz jednostki organizacyjne, którym przepis szczególny nie przyznaje w
ogóle zdolności prawnej, wobec czego nie mogą występować samodzielnie w
obrocie cywilnoprawnym (np. zakłady budżetowe).
OSOBAMI PRAWNYMI SĄ:
- HANDLOWE SPÓŁKI KAPITAŁOWE: spółka akcyjna, spółka z o.o. ( na podstawie
kodeksu spółek handlowych)
- SPÓŁDZIELNIE: ( na podstawie Prawo spółdzielcze)
- PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE: ( Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych
- JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ( na podstawie ustawy o samorządzie
gminnym, samorządzie powiatu, samorządzie województwa)
- KOŚCIÓŁ I POSZCZEGÓLNE JEGO JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE diecezje, parafie
- WYŻSZE UCZELNIE ( na podstawie ustawy o szkolnictwie wyższym)
- FUNDACJE ( na podstawie ustawy o fundacjach)
- PARIE POLITYCZNE ( na podstawie ustawy o partiach politycznych)
- STOWARZYSZENIA REJESTROWE
- SAMODZIELNE PUBLICZNE ZAKŁADY OPIEKI ZDROWOTNEJ
- ZWIĄZKI ZAWODOWE
Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, nadaną poprzez ustawę. Określone
organizacje są więc tylko dlatego podmiotami prawa, że tak postanowił ustawodawca.
Za osobę prawną można uznać jednostkę organizacyjną która została przez normę prawną
wyposażona w zdolność prawną – możność bycia podmiotem stosunków cywilnoprawnych.
Art. 33 KC wskazuje, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i inne jednostki organizacyjne
którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Przy powstaniu osoby prawnej wyróżniamy:
1) System aktów organów państwa – do powstania danej osoby prawnej potrzebna jest
ustawa lub rozporządzenie
1) System koncesyjny – organizacja powstaje na mocy decyzji założycieli i zgody
właściwego organu państwa
2) System normatywny – w systemie tym akt normatywny określa jakie przesłanki muszą
zostać spełnione aby mogła powstać osoba prawna. Państwo w tym systemie zachowuje
sobie prawo do kontroli
Art. 35 KC wskazuje, że powstanie, ustrój i ustanie osoby prawnej określają właściwe
przepisy i statut.
Art. 37 §1 KC przewiduje istnienie odpowiedniego rejestru, gdzie na mocy wpisu do tego
rejestru jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną
5. Zdolność prawna to możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Podmioty
posiadające dolność prawną:
a) osoby fizyczne
b) osoby prawne
c) jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa nadaje
zdolność prawną.
CECHY OSOBY PRAWNEJ:
A) WYODRĘBIENIE ORGANIZACYJNE
B) WYODRĘBNIENIE MAJĄTKOWE
C) OKREŚLENIE ORGANÓW
D) OSOBOWOŚĆ PRAWNA
6. Domniemanie urodzenia żywego dziecka: W celu ułatwienia ustalenia faktu
żywych narodzin człowieka w art. KC wprowadzono domniemanie prawne,
według którego przyjmuje się, że dziecko przyszło na świat żywe. Jest to
domniemanie prawne wzruszalne co oznacza, że może zostać obalone dowodem
przeciwnym. Czyli, aby wzruszyć ( obalić ) to domniemanie, należy wskazać
dowód na to, że dziecko urodziło się martwe. Fakt urodzenia stwierdza się aktem
urodzenia sporządzonym przez urząd stanu cywilnego.
7. Pojęcie Nasciturus: poczęty a jeszcze nie narodzony. Dziecko poczęte, a nie
narodzone, posiada warunkową zdolność prawną. Warunkiem jego zdolność
prawnej będzie fakt urodzenia się żywym. Zgodnie z art. 446¹ KC Z chwilą
urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.
Art. 927. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili
otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być
spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
OSOBA FIZYCZNA POSIADA ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ OD NARODZIN AŻ DO ŚMIERCI
(a dziecko poczęte a nie narodzone, posiada warunkową zdolność prawną pod
warunkiem że urodzi się żywe). ZDOLNOŚĆ PRAWNA KOŃCZY SIĘ Z CHWILĄ
ŚMIERCI. ŚMIERĆ JEST ZDARZENIEM CYWILNOPRAWNYM – BO WYWOŁUJE
OKREŚLONE PRAWNE SKUTKI: ( wygasają umowy, możność dziedziczenia,
ustanie związku małżeńskiego, co rodzi możność zawiązania kolejnego
małżeństwa cywilnego).
8. Śmierć – na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu,
przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów – śmierć
następuje z chwilą trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu- jako
śmierć pnia mózgu.
9. Akt zgonu – analogicznie jak akt urodzenia jest dowodem na narodziny dziecka
żywego, który wywołuje skutki prawne, tak akt zgonu jest dowodem na to, iż ktoś
zmarł – dowód śmierci. Jest sporządzany na podstawie sporządzonej przez
lekarza karty zgonu.
10. Domniemanie równoczesności śmierci: Art. 32 KC: Jeżeli kilka osób utraciło
życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że
zmarły jednocześnie.
11. Stwierdzenie zgonu: Jeżeli nie sporządzono aktu zgonu, a śmierć człowieka jest
niewątpliwa przeprowadza się postępowanie sądowego o stwierdzenie zgonu.
12. Uznanie za zmarłego: To odrębny od stwierdzenia zgonu tryb postępowania,
który ma zastosowanie, gdy człowiek zaginął i nie wiadomo, nie jest pewne,
czy żyje czy zmarł. (Chodzi zatem o to, że jeśli np. ktoś był w momencie katastrofy
w budynku x, podczas której cały budynek się zawalił, pod gruzami są ciała
nieodnalezione, ale istnieje znikome prawdopodobieństwo że ktokolwiek mógł
przeżyć, a jak w przypadku aktu zgonu nie można sporządzić przez lekarza karty
śmierci, gdyż nie ma ciała, w takim wypadku przykładowo, przeprowadza się
powyższe postępowanie). Przesłanki do zastosowania tego trybu, które muszą być
spełnione łącznie:
a) Ktoś zaginął
b) oraz upłynął określony przez ustawodawcę czas tj. zgodnie z art. 29 KC:
§ 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca
roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył;
jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat
siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu. § 2. Uznanie za zmarłego nie może
nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat
dwadzieścia trzy. Art. 30. § 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub
morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym
szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu
miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
§ 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu
sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek
lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu
przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim
wiadomość. § 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla
życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany
za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo
według okoliczności powinno było ustać.
13. Pojęcie zdolność do czynności prawnych nie jest zdefiniowane w kodeksie
cywilnym - to możność nabywania praw i obowiązków z zakresu prawa
cywilnego własnym działaniem (we własnym imieniu). Oznacza to, że osoba
mająca zdolność do czynności prawnych może swym własnym działaniem
nabywać i tracić prawa oraz zaciągać zobowiązania – czyli wywoływać skutki
prawne w drodze czynności prawnych. Osoba fizyczna może być w ogóle
pozbawiona zdolności do czynności prawnych, może korzystać z ograniczonej
zdolności do tych czynności oraz może korzystać z pełnej (nieograniczonej)
zdolności do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych
nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Przepisy prawa mogą również
uzależniać możliwość podejmowania odpowiednich czynności dopiero po
ukończeniu więcej niż 18 lat. A także małoletni ( od 16 lat) przez zawarcie
małżeństwa. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie
ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Jest to
bardzo ważne, ponieważ zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego czynności
dokonane przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych są w zasadzie
nieważne. W imieniu osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych,
czynności tych może dokonywać jedynie jej przedstawiciel ustawowy.
Przedstawicielami ustawowymi osoby niepełnoletniej są w zasadzie rodzice bądź
jedno z nich; natomiast osoby pełnoletniej (całkowicie ubezwłasnowolnionej) -
opiekun. Opiekun jest też przedstawicielem osoby niepełnoletniej, ale tylko
wówczas, gdy żadnemu z rodziców władza rodzicielska nie przysługuje.
Przedstawiciel ustawowy osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych
może jednak dokonywać za nią tylko takich czynności, których wykonywanie
przez przedstawiciela nie jest ustawowo wyłączone ( np. sporządzenia
testamentu). Osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych nie ma też
zdolności procesowej. Ubezwłasnowolniony całkowicie nie może na przykład
wystąpić skutecznie do sądu z wnioskiem o uchylenie postanowienia o
ubezwłasnowolnieniu. Nie może też złożyć wniosku o wznowienie postępowania
w takiej sprawie.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli
lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Do ważności czynności
prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych
zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej
przedstawiciela ustawowego. Umowa zawarta przez osobę ograniczoną w
zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela
ustawowego, dla swojej ważności wymaga potwierdzenia przez przedstawiciela.
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody
przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że Sąd
opiekuńczy postanowi inaczej. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej
w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do
swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności
prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne,
do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela
ustawowego.
14. Ubezwłasnowolnienie: w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju
umysłowego, innych zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa
i narkomanii. Wyróżniamy całkowite i częściowe. O ubezwłasnowolnieniu
orzekają sądy okręgowe na podstawie wniosku złożonego przez małżonka,
rodzeństwa, lub przedstawiciela ustawowego ( rodzica) osoby, która ma być
ubezwłasnowolniona. PO UCHYLENIU UBEZWŁASNOWOLNIENIA OSOBA
ODZYSKUJE ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH A OPIEKA USTAJE Z MOCY
PRAWA.
15. Skutki braku zdolności do czynności prawnych: Czynność prawna dokonana
przez osobę niezdolną do czynności prawnej, dotknięta jest sankcją ( potocznie
karą/właściwością) nieważności bezwzględnej. Tzn. jest nieważna z mocy
prawa. Art. 14 KC: § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma
zdolności do czynności prawnych, jest nieważna § 2. Jednakże gdy osoba
niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów
powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą
rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
16. Zgoda przedstawiciela ustawowego w związku z dokonaniem czynności
prawnej. Do dokonania czynności prawnej przez osobę ograniczoną w zdolności
do czynności prawnej potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Powinna
być wyrażona przed dokonaniem czynności, ale również i po, jako
POTWIERDZENIE czynności prawnej.
17. Potwierdzenie czynności prawnej: W przypadku zawarcia umowy przez osobę
ograniczoną w zdolności do czynności prawnej, bez wymaganej zgody ( patrz
powyżej) ważność tej umowy zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela
ustrawowego.
18. Pojęcie domniemania:
19. Pojęcie dóbr osobistych:
Osoba, której dobro osobiste jest zagrożone przez czyjeś działanie ma prawo do
ochrony tego dobra.
Czym są dobra osobiste i jakie prawa przysługują osobie, której dobro osobiste
zostało naruszone?
Dobrami osobistymi człowieka są między innymi: zdrowie, wolność, nazwisko,
cześć, swoboda sumienia, pseudonim, twórczość naukowa, artystyczna. Przepisy
Kodeksu cywilnego nie zawierają całego katalogu dóbr osobistych. Chodzi o to, że w
toku rozwoju cywilizacyjnego ciągle przybywa nowych dóbr, które można zaliczyć do
tego katalogu, dlatego też wyczerpujący katalog trzeba byłoby stale aktualizować.
Dobra osobiste korzystają z ochrony przewidzianej w przepisach Kodeksu cywilnego.
Ochrona dobór osobistych przewidziana w przepisach Kodeksu cywilnego jest
niezależna od ochrony, przewidzianej w innych przepisach, np. w przepisach Kodeksu
karnego, czy w prawie autorskim. Jeżeli ktoś zagraża czyjemuś dobru osobistemu
można żądać zaniechania tych działań, chyba że takie działanie nie narusza prawa.
Jeżeli naruszono dobro osobiste, osoba, której dobra to naruszenie dotyczy może
żądać usunięcia skutków naruszenia, np. poprzez złożenie oświadczenia. Na przykład
osoba pomówiona może żądać zamieszczenia przeprosin na łamach poczytnych
ogólnopolskich gazet. Osoba, której dobro osobiste naruszono może żądać także
zadośćuczynienia w formie pieniężnej albo wpłacenia określonej kwoty pieniędzy wskazany
na cel społeczny. Może się zdarzyć, że na skutek naruszenia dobra osobistego została
wyrządzona szkoda majątkowa, w takim wypadku osoba poszkodowana może
domagać się jej naprawienia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Jeżeli inne
przepisy, np. prawo autorskie przewiduje inne środki ochrony w razie naruszenia
dobra osobistego (np. prawa autorskiego) można także dochodzić innych, poza
wskazanymi wyżej środków ochrony.
20. Prawo podmiotowe osobiste i jego cechy: Dobra osobiste chronione są przez
prawa osobiste. Są to prawa niemajątkowe, bezwzględne, niezbywalne,
niedziedziczne.
a) Niemajątkowe: ich przedmiotem są dobra niematerialne
b) Bezwzględne: są skuteczne wobec wszystkich.
c) Niezbywalne: związane ściśle z osobą, której przysługują, a więc nie mogą być
przeniesione na inne podmioty
d) Niedziedziczne: wygasają wraz ze śmiercią.
21. Miejsce zamieszkania: miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość,
w której osoba ta przebywa z zamiarem stałej pobytu. Do oznaczenie miejsca
zamieszkania muszą być spełnione 2 przesłanki łącznie:
a) Faktyczne przebywanie w danej miejscowości
b) Zamiar stałego pobytu (który sprowadza się do skoncentrowania swoich
interesów życiowych, rodzinnych, majątkowych, zawodowych w określonej
miejscowości).
22. Zasada jednego domicylu: Zgodnie z tą zasadą można mieć tylko jedno miejsce
zamieszkania ( art., 28 KC).
23. Miejsce zamieszkania a zameldowania: Miejsce zameldowania na pobyt stały,
lub czasowy. Zameldowanie jest czynnością administracyjną służącą ewidencji
ludności. Fakt zameldowania w określonej miejscowości nie przesądza o miejscu
zamieszkania.
24. Pochodne miejsce zamieszkania: dla np. dziecka pozostającego pod władzą
rodzicielską oraz osoby pozostającej pod opieką ustawodawcą.
25. Firma osoby prawnej: Art. 435 § 1. Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. § 2.
Firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane
w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej
osoby oraz inne określenia dowolnie obrane. § 3. Firma osoby prawnej może
zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu
związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie
w firmie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga pisemnej zgody tej
osoby, a w razie jej śmierci - zgody jej małżonka i dzieci. § 4. Przedsiębiorca może
posługiwać się skrótem firmy. Przepis art. 432 definicja firmy, § 2 stosuje się
odpowiednio.
Nazwa jest elementem indywidualizującym osobę prawną. Stanowi ona dobro
osobiste konkretnej osoby prawnej, podlegające ochronie prawnej.
26. Siedziba osoby prawnej: to odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej.
Siedziba osoby prawnej określana jest przez ustawę lub jej status. W przypadku
braku takiego określenie, przyjmuje się że siedziba danej osoby prawnej jest
miejscowość w której ma siedzibę organ zarządzający ( art. 41 KC ). NIE
CHODZI ZATEM O LOKAL, A O MIEJSCOWOŚĆ!!!
27. Dobra osobiste osób prawnych: Osoby prawne, podobnie jak osoby fizyczne,
mają swoje dobra osobiste. Zaliczamy do nich między innymi: nazwę,
nietykalność siedziby, firma, tajemnica korespondencji, dokumentów,
planów, dobra sława.
28. Zdolność prawna osób prawnych
29. Powstanie zdolności prawnej
30. Zdolność do czynności prawnych osób prawnych
31. Państwowe osoby prawne: Kodeks cywilny wymienia z nazwy jedynie Skarb
Państwa, będący w stosunkach cywilno-prawnych podmiotem praw
i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych osób
prawnych (art. 33 i 34). Skarb Państwa jest specyficzną osobą prawną,
sztucznym, nie instytucjonalnym tworem prawnym. Jest zbiorczą nazwą
wszystkich
wyodrębnionych
organizacyjnie
jednostek
państwowych
nieposiadających osobowości prawnej i synonimem samego państwa. Skarb
Państwa to państwo jako właściciel mienia, czyli jako dominium, w
przeciwieństwie do Państwa jako władzy, czyli imperium. Skarb Państwa nie ma
swojej siedziby, nie jest powoływany, ani nie może ulec likwidacji jak pozostałe
osoby prawne. Poza Skarbem Państwa działa więc bardzo wiele innych
państwowych osób prawnych. Państwowymi osobami prawnymi są :
1) jednostki badawczo-rozwojowe (ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach
badawczo-rozwojowych - Dz. U. z 1989 r.);
2) państwowe szkoły wyższe (ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie
wyższym Dz. U. Nr 65, poz. 385 z późn. zm.);
3) przedsiębiorstwa państwowe, wobec których zadania i kompetencje organu
założycielskiego wykonuje Minister Skarbu Państwa oraz inne niż Minister
Skarbu Państwa organy administracji rządowej (rozporządzenie Rady Ministrów z
dnia 30 września 1996 r. Dz. U. Nr 115, poz. 548);
4) fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa (art. 5 ust. 4 ustawy
z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Urzędzie Ministra Skarbu Państwa Dz. U. Nr 106, poz.
493);
5) jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, które powstały na podstawie ustawy z
dnia 13 lipca 1992 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51,
poz. 298 z późn. zm.);
6) agencje rządowe, posiadające osobowość prawną: Agencja Własności Rolnej
Skarbu Państwa Jednostka organizacyjna, której nawet niewielka część mienia
stanowi własność niepaństwowej osoby prawnej, nie jest państwową osobą
prawną, chociażby na gruncie innych przepisów, np. prawa finansowego, była
traktowana jako państwowa osoba prawna
32. Pojęcie czynności prawnej: Czynnością prawną jest czynność osoby fizycznej
lub prawnej, która wywołuje skutek prawny w postaci ustanowienia, zmiany lub
zniesienia stosunku cywilnoprawnego, drogą oświadczenia woli. Czynność
prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które
wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
W celu wywołania skutków prawnych często nie wystarczy samo oświadczenie
woli, lecz wymagane jest również faktyczne działanie, np. oddanie przedmiotu
w celu zawarcia umowy składu itp. Na treść czynności prawnej składa się więc
oświadczenie woli oraz skutki wynikające z zasad współżycia społecznego,
z ustawy, a także z ustalonych zwyczajów.
33. Rodzaje czynności prawnych: Czynności prawne klasyfikuje się według
różnych kryteriów. Najczęściej czynności prawne dzieli się na:
1) jednostronne i dwustronne,
-jednostronne - czyli takie, w których oświadczenie woli złożone jest przez jedną
osobę np. testament,
-dwustronne - takie do których dokonania niezbędne jest oświadczenie woli
dwóch lub więcej osób (umowy);
2) rozporządzające i zobowiązujące,
-rozporządzające – powodujące przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na
inną osobę, jego zniesienie lub obciążenie np. ustanowienie służebności,
-zobowiązujące – zawierające jedynie zobowiązanie do dokonania świadczenia
w przyszłości np. umowa o roboty geologiczne związane z procesem budowy;
3) odpłatne i nieodpłatne
-odpłatne – występujące w sytuacji, gdy strona dokonująca przysporzenia
majątkowego drugiej stronie otrzymuje za to ekwiwalent w postaci korzyści
majątkowej np. w umowie o działo – wynagrodzenie za usługę,
-nieodpłatne – nie jest z nią związany ekwiwalent – np. umowa użyczenia czy
darowizny;
4) konsensualne i realne
-konsensualne – dochodzą do skutku jedynie poprzez oświadczenie woli i taki
charakter ma większość czynności prawnych,
-realne – nieliczne jak porzucenie rzeczy, czy umowa składu – wymagają do swej
ważności wydania rzeczy.
34. Formy czynności prawnych: Przez formę czynności prawnych należy
rozumieć sposób, w jaki wola dokonania i sama czynność prawna wyrażana jest
na zewnątrz. Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 60 ustawy z dnia 23
kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.,
dalej „Kodeks cywilny”), wola osoby dokonującej czynności prawnej może być
wyrażona w dowolny sposób i przez każde zachowanie, z zastrzeżeniem, że
zachowanie to wyraża wolę tej osoby w sposób dostateczny. Istnieje jednak szereg
czynności prawnych, które wymagają zachowania formy szczególnej, wśród
których wyróżniamy: formę pisemną, formę pisemną z urzędowo poświadczoną
datą, formę pisemną z podpisami notarialnie lub urzędowo poświadczonymi oraz
formę aktu notarialnego. Konsekwencje niezachowania wymaganej formy
czynności prawnej, mogą być rozmaite. Ze względu na skutki niedochowania
formy szczególnej, na podstawie Kodeksu cywilnego, możemy wyróżnić trzy typy
form czynności prawnej: forma pod rygorem nieważności (ad solemnitatem),
forma dla celów dowodowych (ad probationem) oraz forma dla wywołania
oznaczonych skutków prawnych.
W przypadku, gdy formę zastrzeżono pod rygorem nieważności (ad
solemnitatem), jej niezachowanie będzie skutkowało tym, że dana czynność
będzie bezwzględnie nieważna, a zatem nie wywoła żadnych skutków prawnych.
Obowiązek zachowania tej formy może wynikać z przepisu ustawy albo z woli
stron. Należy przy tym wskazać, że jeżeli przepisy prawne zastrzegają dla
czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania
zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa wyraźnie przewiduje
rygor nieważności. Odmiennie kształtują się skutki niezachowania innej formy
szczególnej. Jeżeli przepisy prawne przewidują dla danej czynności prawnej inną
od pisemnej formę szczególną, brak takiej formy skutkuje nieważnością takiej
czynności prawnej, chyba że ustawa przewiduje powstanie innych skutków
prawnych. Przykładem może być umowa sprzedaży nieruchomości, która
powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego, a niezachowanie takiej formy
skutkuje nieważnością umowy. Obowiązek zachowania określonej formy
czynności pod rygorem nieważności może wynikać także z woli stron. Należy przy
tym wskazać, że jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna
między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi
do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony
zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków
niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że forma pisemna
była zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.
Przez formę dla celów dowodowych (ad probationem) rozumie się formę
pisemną, jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności
prawnej, lecz ogranicza się do celów dowodowych. Zastrzeżenie formy pisemnej
bez rygoru nieważności powoduje, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy
w sporze nie są dopuszczalne dowody ze świadków, czy przesłuchania stron na
fakt dokonania czynności. Zasady tej nie stosuje się jednak: 1) gdy zachowanie
formy pisemnej jest wyraźnie zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych
skutków czynności prawnej, 2) gdy strony zgodzą się na przeprowadzenie tych
dowodów, 3) gdy chodzi o spór konsumenta z przedsiębiorcą, 4) w obrocie
między przedsiębiorcami, 5) oraz gdy fakt dokonania czynności
uprawdopodobniono na piśmie.
Zachowanie zaś szczególnej formy może być zastrzeżone, aby czynność wywołała
określone skutki prawne. Przykładowo, umowa najmu nieruchomości na czas
dłuższy niż rok powinna zostać zawarta na piśmie. Niezachowanie tej formy nie
powoduje jednak, że umowa najmu nie została ważnie zawarta. Umowa będzie
ważna i wywoła skutki prawne, ale inne niż te, które strony zamierzały osiągnąć,
ponieważ w razie niezachowania formy pisemnej, umowę najmu nieruchomości
poczytuje się za zawartą na czas nieoznaczony.
Podsumowując, oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie. Należy
jednak pamiętać, że Kodeks cywilny przewiduje liczne wyjątki, które wskazują, że
do ważności czynności prawnej lub wywołania określonych skutków prawnych
niezbędne jest zachowanie formy szczególnej. Niedochowanie konkretnie
zastrzeżonej formy może rodzić różnego rodzaju konsekwencje, dlatego przed
dokonaniem danej czynności prawnej warto sprawdzić, czy nie wymaga ona
szczególnej formy.