Autoreferat - Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów

dr Katarzyna Wardin
Akademia Marynarki Wojennej
w Gdyni
Gdynia, 30.06.2014r.
AUTOREFERAT
I.
Wykształcenie
W 1993 r. odbyłam profesjonalne doskonalenie dla nauczycieli języka angielskiego
w Defense Language Institute English Language Center, Lackand Air Forces Base, San
Antonio, Texas, USA, a w 1997 r. ukończyłam Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języków
Obcych na Uniwersytecie Gdańskim i uzyskałam tytuł licencjata z filologii angielskiej.
W 1999 r. rozpoczęłam studia magisterskie na Uniwersytecie Gdańskim na Wydziale Nauk
Społecznych, a następnie w 2001 r. obroniłam pracę magisterską napisaną pod kierunkiem
profesora Marka Malinowskiego w Katedrze Stosunków Międzynarodowych i uzyskałam
tytuł magistra politologii z zakresu polityka publiczna. Praca dotyczyła konfliktów zbrojnych
w Europie i była zatytułowana Konflikty zbrojne - zagrożenie bezpieczeństwa i stabilizacji
europejskiej (casus Jugosławii). W 2005 r. ukończyłam studia podyplomowe na
Uniwersytecie Gdańskim w zakresie mentoring metodyczny z języka angielskiego (konsultacje
metodyczne z zakresu przygotowywania i prowadzenia zajęć).
7. grudnia 2006 r. obroniłam rozprawę doktorską zatytułowaną Ocena zagrożeń
bałtyckich strumieni transportowych działaniami terrorystycznymi w Akademii Marynarki
Wojennej w Gdyni na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich, napisaną pod kierunkiem
dr hab. Krzysztofa Kubiaka i uzyskałam tytuł doktora nauk społecznych w specjalności:
bezpieczeństwo morskie państwa. Ponadto w 2008 r. ukończyłam kurs pedagogiczny
w zakresie dydaktyki szkoły wyższej.
II
Przebieg kariery zawodowej
Od września 1991 r. rozpoczęłam pracę w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni jako
nauczyciel akademicki. Po obronie doktoratu, w 2007 r. kontynuowałam pracę na stanowisku
adiunkta na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich w AMW. Jednocześnie w semestrze
letnim roku akademickiego 2007/2008 prowadziłam wykłady z zakresu bezpieczeństwa
narodowego i międzynarodowego, podstaw geopolityki i konfliktów w dobie globalizacji
1
w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu.
Od września 2009 r. pracuję także w Wyższej Szkole Administracji i Biznesu im.
Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni na Wydziała Prawa i Administracji w Katedrze
Bezpieczeństwa na etacie adiunkta.
W trakcie mojej dotychczasowej działalności naukowo-dydaktycznej w wyższych
uczelniach trójmiasta, prowadziłam i prowadzę wykłady z przedmiotów:
 współczesnych systemów politycznych;
 międzynarodowych stosunków politycznych;
 bezpieczeństwa międzynarodowego;
 konfliktów zbrojnych współczesnego świata;
 bezpieczeństwa wewnętrznego w Unii Europejskiej;
 ustroju służb wywiadowczych, kontrwywiadowczych i policyjnych;
 współczesnych zagrożeń terrorystycznych.
W Wyższej Szkole Administracji i Biznesu prowadzę od 2012 r. zajęcia w języku
angielskim dla studentów zagranicznych studiujących w Polce z programu ERASMUS.
Obejmują
one
tematycznie
przedmioty z
zakresu
stosunków
międzynarodowych,
bezpieczeństwa międzynarodowego i terroryzmu.
W roku akademickim 2011-2012 brałam udział w projekcie finansowanym przez Unię
Europejską GenerationBALT facing the future, który dotyczył perspektyw rozwoju
południowego regionu Morza Bałtyckiego w kontekście dostosowania kierunków studiów do
potrzeb
szeroko
rozumianego
przemysłu
morskiego.
W
projekcie
byłam
współodpowiedzialna z przygotowanie ankiety kierowanej do przedstawicieli polityki,
biznesu i edukacji oraz opracowania wyników ankiety.
Od 2009 r. jestem redaktorem technicznym „Rocznika Bezpieczeństwa Morskiego”
wydawanego w Akademii Marynarki Wojennej. Ponadto jestem współorganizatorem
cyklicznych konferencji naukowych organizowanych przez Wydział Dowodzenia i Operacji
Morskich w latach 2013 i 2014, a także seminarium naukowego dla studentów studiów
doktoranckich (dokładne dane w załączniku dotyczącym dorobku naukowo-dydaktycznego).
II.
Zainteresowania naukowo – dydaktyczne
Praca habilitacyjna, nad którą pracowałam, jest wypadkową moich osobistych
zainteresowań jak również wieloletnich konsultacji z wieloma środowiskami naukowymi
Wyższych Uczelni, krajowymi instytucjami państwowymi i zagranicznymi oraz doświadczeń
2
i wiedzy wyniesionej z publikacji, których byłam autorką lub współautorką. Zagadnienia
dotyczące bezpieczeństwa morskiego są mi szczególnie bliskie, gdyż już tematyka mojej
rozprawy doktorskiej obejmowała problematykę związaną z zagrożeniem obszaru Morza
Bałtyckiego potencjalnymi działaniami terrorystycznymi. Kontynuując w swoich badaniach
zagadnienie bezpieczeństwa morskiego postanowiłam odnieść je do głównych szlaków
międzynarodowej komunikacji morskiej oraz zwrócić szczególna uwagę na fakt stale
rosnącego zagrożenia bezpieczeństwa transportu morskiego ze strony piractwa morskiego.
Kształtowanie się moich zainteresowań tą problematyką ukierunkowało się w trakcie
mojej pracy, jako pracownika naukowo – dydaktycznego na Wydziale Dowodzenia i Operacji
Morskich. Udział w pracach naukowych prowadzonych na wydziale takich jak: Okręty wojny
asymetrycznej, Bezpieczeństwo morskie współczesnego państwa, Analiza potencjału systemu
zabezpieczenia logistycznego sił okrętowych w działaniach narodowych i wielonarodowych,
a także kierowanie pracami naukowymi: Wpływ inicjatyw polityczno-militarnych NATO na
tworzenie pokoju i zabezpieczenie transportu ropy naftowej w regionie Morza Śródziemnego
oraz Geograficzne, ekonomiczne i polityczne uwarunkowania piractwa morskiego na świecie,
pozwoliły mi spojrzeć na niebagatelne znaczenie bezpieczeństwa międzynarodowego
transportu morskiego dla globalnej gospodarki światowej oraz dostrzec niebagatelne
zagrożenie dla tego rodzaju transportu, jakim jest piractwo morskie w XXI wieku.
Do najistotniejszych artykułów naukowych, które były wynikiem prowadzonych badań
zaliczam:
1. Somalia potencjalną oazą światowego terroryzmu, [w:] X Konferencja Morska „Aspekty
bezpieczeństwa nawodnego, podwodnego oraz lotów nad morzem.”, DMRP i AMW
Gdynia 2007, ISBN 978-83-602-7802-4, s. 160-168.
2. Zagrożenie transportu ropy naftowej piractwem morskim. Projektowana budowa kanału
KRA w Tajlandii w celu ominięcia Cieśniny Malaka, [w:] Rocznik Bezpieczeństwa
Międzynarodowego 2008, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej,
Wrocław 2008, ISSN 1896-8848, s.133-143.
3.
Współczesne piractwo morskie zagrożeniem dla międzynarodowego transportu
morskiego”, Zeszyty Naukowe AMW, Gdynia 2009, ISSN 0860-889X, s. 89-112.
4.
Piractwo XXI wieku zagrożeniem bezpieczeństwa transportu morskiego, LOGISTYKA
Nr 2, 2010.
5.
Cieśniny – wąskie gardła transportu morskiego, LOGISTYKA Nr 2, 2010.
6.
Strategiczny szlak morski transportu ropy naftowej zagrożony, Bellona kwartalnik MON,
Rocznik XCIII(V), nr.2/2011 (665), s. 30-45.
3
7.
Wolność żeglugi a jej bezpieczeństwo – problem piractwa w XXI wieku, Jakość wobec
wyzwań i zagrożeń XXI wieku, red. E. Ślachcińska, A, Zduniak, Poznań 2011. ISBN:
978-83-61304-24-1, s. 362-374.
8.
Influence of Pirates' Activities on Maritime Transport in the Gulf of Aden Region,
D. Duda, K. Wardin, [w:] „Human resources and crew resource management. Maritime
Navigation and safety of sea transportation”, red. A. Weintrit T. A Neuman, Balkena
book, crc Press, Taylor&Francis Group, Boca-raton-london-New York-Leiden, 2011
ISBN 978-0-415-69115-4, s.135-140, (udział własny 80%).
9.
Preventive actions and safety measures directed against pirates in the Gulf of Aden
region, D. Duda, K. Wardin, [w:] “Human resources and crew resource management.
Maritime Navigation and safety of sea transportation”, red. A. Weintrit T. A
Neuman Balkena book, crc Press, Taylor&Francis Group, Boca-raton-london-New YorkLeiden, 2011 ISBN 978-0-415-69115-4., s. 141-148, (udział własny 80%).
10. Costs of piracy in the horn of Africa in context of energy products security, [w:]
„Bezpieczeństwo w administracji i biznesie we współczesnym świecie”, cz II WSAiB,
Gdynia 2011, ISBN978-83-61505-88-4, s. 176-188.
11. Maritime commerce at the Indian Ocean and Somali piracy, [w:] Transfer wiedzy,
Business Maritime Review, nr 8/2012, ISSN 2082-7520, s. 58-63.
12. International maritime transport and costs of piracy, [w:] Zeszyty Naukowe AMW
Gdynia 2011, ISSN 0860-889X, s.133-150.
13. Prywatne firmy wojskowe – panaceum na problem piractwa morskiego – LOGMARE
’11, Jastarnia 2011, czasopismo, LOGISTYKA nr 5 2011, CD nr 2.
14. Prywatne firmy wojskowe – panaceum na problem piractwa morskiego – LOGMARE
’11, Jastarnia 2011, czasopismo, LOGISTYKA nr 5 2011, CD nr 2.
15. Maritime operation "Atalanta" - the example of the effectiveness of the European Union
activities in solving problems of falling states, [w:] Polish Political Science Yearbook
2012/XLI, Adam Marszałek, Toruń 2012, ISSN 0208-7375 , s. 287-307.
16. Bezpieczeństwo
transportu
morskiego
a
dylematy
angażowania
prywatnych
przedsiębiorstw wojskowych i narodowych grup ochrony jednostek, wydawnictwo
pokonferencyjne z międzynarodowej konferencji Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa
w Poznaniu, Paradygmaty badań nad bezpieczeństwem. Zakopane 4-6.12.2013,
(Zaświadczenie o przyjęciu do publikacji).
4
17. Zagrożenie bezpieczeństwa międzynarodowego, państwa słabe i upadłe – casus pułapki
tożsamości kulturowej, [w:] Przegląd Naukowo-Metodyczny WSB, Rok VI, Nr 4 (21), s.
37-46.
18. Characteristics of piracy in the Gulf of Guinea and its influence on international
maritime transport in the region, D. Duda, dr K. Wardin [w:] “Maritime Navigation and
safety of sea transportation” red. Weintrit A. Neuman T. A Balkena book, crc Press,
Taylor&Francis Group, Boca-raton-london-New York-Leiden, 2013, ISBN 978-1-13800104-6 (HbK), 177-185, (udział własny 80%).
19. Zatoka Gwinejska ostoją i obszarem działania współczesnych piratów morskich,
Kwartalnik Bellona nr 4/2013, s. 56-70.
W 2012 r. wydałam (Wydawnictwo BELStudio, Warszawa) monografię zatytułowana
Współczesne piractwo morskie. Wyzwanie somalijskie oraz odpowiedź społeczności
międzynarodowej, którą uważam za ważny komponent moich badań nad zagadnieniem
piractwa. W książce przedstawiłam genezę piractwa somalijskiego w XXI, a także koszty
i dodatkowe wydatki ponoszone przez społeczność międzynarodową w związku z piractwem
u wybrzeży Somalii. Jednocześnie zawarte w książce oceny i analizy skłoniły mnie do
kontynuowania badań i poszukania odpowiedzi na pytanie, dlaczego piractwo morskie
funkcjonuje w XXI wieku, pomimo podjętych działań mających na celu jego ograniczenie?
Drugim istotnym zagadnieniem, będącym logicznym następstwem odpowiedzi na pierwsze
pytanie było sformułowanie pytania, jaka powinna być reakcja społeczność międzynarodowe
na ten problem, aby skutecznie wyeliminować działania piratów morskich?
W efekcie powyższych rozważań powstała rozprawa habilitacyjna, której tytuł brzmi:
Model reagowania na zagrożenia piractwem morskim, wpisując się i odzwierciedlając
główny nurt moich zainteresowań, jak również wieńczy okres badań naukowych
prowadzonych na przestrzeni ostatnich siedmiu lat.
Chociaż piractwo morskie nie jest zjawiskiem nowym, to jednak jego intensywność
występowania w niektórych częściach świata, jest zdecydowanie większa niż w innych
regionach i stanowi realne zagrożenie dla szlaków żeglugowych, transportowanych towarów,
ale także życia marynarzy pływających na statkach, zarówno handlowych jak i turystycznych.
Zainteresowania te były impulsem do poszukania polskiej literatury zajmującej się tym
zagadnieniem, jego korzeniami oraz skutkami w skali globalnej. Przeprowadzona kwerenda
wykazała, że źródła polskojęzyczne są nieliczne, a odnalezione pozycje zostały wydane
w latach 80. i 90. XX w. Nie poruszały one problemu współczesnego piractwa ze wszystkimi
jego atrybutami, koncentrując się głównie na statystycznym i faktograficznym przedstawieniu
5
piractwa azjatyckiego w regionie Cieśniny Malaka oraz obszaru Morza Karaibskiego
w połączeniu z zagrożeniem w wybranych portach Ameryki Południowej.
Wśród pozycji zasługujących na uwagę, a wydanych już w XXI w., jest monografia
dr. hab. Krzysztofa Kubiaka Przemoc na oceanach. Współczesne piractwo i terroryzm morski,
która prezentuje różnice pomiędzy tymi zagadnieniami i przedstawia studium przypadków
oraz pozycja kapitana żeglugi wielkiej dr Igora Jagniszczaka zatytułowana Problemy żeglugi
w rejonie Zatoki Adeńskiej i wybrzeży Somalii, która jest jednak dedykowana oficerom
marynarek handlowych i przedstawia możliwości zabezpieczenia jednostek przed
potencjalnym atakiem pirackim.
Te spostrzeżenia, jak również liczne dyskusje prowadzone z gronem profesorskim
w trakcie wielu konferencji międzynarodowych i krajowych, w których uczestniczyłam,
upewniły mnie w przekonaniu, że w polskich opracowaniach naukowych brakuje
kompleksowej oceny działań podjętych przez społeczność międzynarodową, a skierowanych
na eliminacje piractwa.
To spowodowało, że postanowiłam dokonać przeglądu literatury obcojęzycznej, która
okazała się być zasobniejsza w pozycje zwarte, opracowania, raporty oraz artykuły naukowe,
które zawierały analizę i ocenę reakcji na zagrożenie piractwem, nie mniej jednak nie
przedstawiały kompleksowego, utylitarnego sposobu czy też modelu reagowania na ten
problem. To upewniło mnie w przekonaniu, że tematyka ta, niedostatecznie dostrzeżona
w literaturze krajowej, w literaturze obcojęzycznej znajduje swoje szersze odzwierciedlenie,
ale nie jest, w ocenie autorki, wyczerpująca. Świadczy to z jednej strony o dużej wadze, jaką
społeczność międzynarodowa przywiązuje do bezpieczeństwa szlaków komunikacji morskiej
i zagrożenia, jakie stwarza współczesne piractwo morskie, a z drugiej o braku propozycji
kompleksowych rozwiązań dla tego jakże istotnego problemu.
Straty ponoszone z tytułu działań piratów we wszystkich regionach ich występowania nie
zostały jak do tej pory (rok 2014) oszacowane, a średnia kosztów ponoszonych na działalność
antypiracką i zapewnienie bezpieczeństwa transportu morskiego w Afryce Wschodniej została
wyliczona na kwotę ok. 7-8 mld USD rocznie1, co stanowi niebagatelną sumę biorąc pod
uwagę fakt, że są to tylko działania ograniczające piractwo, lecz niepowodujące całkowitej
eliminacji tego zagrożenia.
Tym samym zasadniczym pytaniem, na które społeczność międzynarodowa powinna
poszukać odpowiedzi jest, czy zakończenie działań antypirackich w regionie Afryki
1
K. Wardin, Współczesne piractwo morskie. Wyzwanie somalijskie oraz odpowiedź społeczności
międzynarodowej, BELstudio Warszawa 2012, s. 324-339.
6
Wschodniej nie spowoduje ponownego wzrostu aktywności piratów? (tak jak miało to
miejsce w Azji Południowo-Wschodniej). W przypadku negatywnej odpowiedzi, zasadne jest
postawienie kolejnego pytania, dlaczego podjęte działania nie przynoszą trwałych efektów,
a więc co zrobić, aby taki trwały skutek osiągnąć?
Zastanawiając się nad odpowiedziami na powyższe zagadnienia autorka stwierdziła, że
współczesny fakt istnienia piractwa jest problemem złożonym, który jest uwarunkowany
wieloma czynnikami, takimi jak intensywność transportu, sytuacją wewnętrzną położonych
w regionach państw oraz poziomem zaangażowania państw, organizacji regionalnych i całej
społeczności międzynarodowej na różnych płaszczyznach w celu wyeliminowania piractwa
morskiego.
Kluczowe znaczenie bezpieczeństwa transportu morskiego (w dobie zglobalizowanej
gospodarki światowej) powoduje, że piractwo w XXI wieku nie może być już dłużej
traktowane, jako problem państw czy regionów gdzie ono występuje, ale jest to wyzwanie dla
wszystkich uczestników stosunków międzynarodowych. W związku z tym fakt obecności
państw słabych i upadłych przyczynia się do skrajnego ubóstwa niektórych regionów, a ich
mieszkańcy poszukując alternatywnych sposobów zarobkowania, zwracają się ku nielegalnej
działalności, jaką jest w rozpatrywanym przypadku piractwo. Wypracowanie modelu
kompleksowej (na różnych poziomach) i skutecznej (na różnych płaszczyznach) reakcji na
analizowane zagrożenie w każdym regionie świata, pozwoliłoby na wyspecyfikowanie
mechanizmów, które będzie można zastosować we wszystkich miejscach aktywności piratów
morskich w celu trwałej eliminacji tego zjawiska.
Kwerenda dostępnej literatury przedmiotu pod kątem nakreślonego zagadnienia, zarówno
w języku polskim jak i w języku angielskim pozwoliła na wyspecyfikowanie podstawowych
materiałów źródłowych wykorzystywanych w badaniach, którymi były opracowania
dotyczące wielkości współczesnego transportu morskiego, znaczenia jego bezpieczeństwa
w XXI w.. Istotnym komponentem było zagadnienie związane z faktem funkcjonowania
państw słabych i upadłych na świecie, a także zależności pomiędzy ich występowaniem
a piractwem morskim. Niezwykle ważne dla badań były pozycje literatury dostarczające
informacji analitycznych odnoszących się sytuacji polityczno-ekonomicznej poszczególnych
państw,
genezy
występowania
piractwa
w poszczególnych
regionach
oraz
jego
współczesnego oddziaływania na transport morski. Istotnym segmentem literatury były
opracowania zawierające dane informujące o aktywności społeczności międzynarodowej na
różnych poziomach i płaszczyznach, a związane z ograniczeniem działań piratów morskich.
7
Powyższe wprowadzenie tematyczne, ukazuje wielopłaszczyznowość i wieloaspektowość
podjętej problematyki badawczej2. Świadomość tego skutkowała tym, że przedmiotem
badań stało się piractwo morskie występujące w różnych regionach i jego wpływ na
bezpieczeństwo transportu morskiego, które jest uwarunkowane polityczno-ekonomiczną
sytuacją wewnętrzną państw położonych w obszarze działań piratów morskich, a także
działania państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na rzecz
zapewnienia bezpieczeństwa transportu morskiego.
W celu precyzyjnego prowadzenia badań w pracy przyjęto następujące szczegółowe
założenia oraz ramy czasowe i geograficzne:
1. Badaniom
będą
podlegały
tylko
wyselekcjonowane
regiony
występowania współczesnego piractwa morskiego na świecie, a mianowicie:
Azja Południowo -Wschodnia z Zatoką Bengalską, zachodnie wybrzeże Afryki Zatoka Gwinejska, wschodnie wybrzeże Afryki - Zatoka Adeńska (tak zwany Róg
Afryki).
2. Badania dotyczące stabilizacji polityczno-ekonomicznej państw, ze względu na
dynamikę zmian i aktualność danych, będą obejmowały analizę raportów „Failed
States Index” z lat 2012 i 2013.
3. Badania dotyczące genezy występowania piractwa w poszczególnych regionach
obejmują krótki rys historyczny, ale przede wszystkim skupią się na współczesnym
piractwie od lat 90. XX w. do roku 2013 w XXI w.
4. Przedział czasowy przyjęty do analizy działalności współczesnego piractwa morskiego
obejmować będzie okres od 1994 do 2013 r.
5. Działania
podjęte
przez
państwa,
organizacje
regionalne
i
społeczność
międzynarodową ograniczające piractwo morskie zostaną przeanalizowane na
podstawie inicjatyw podjętych od lat 90. do końca pierwszego kwartału roku 2014.
Tak przyjęty przedmiot badań, umożliwił autorce sformułowanie następującego
problemu badawczego, który przedstawiono w formie pytania:
2
Punktem wyjścia do wszczęcia ukierunkowanego procesu badawczego byłe literatura następujących pozycji
z zakresu metodologii badań: T. Jemioło, A. Dawidczyk, Wprowadzenie do metodologii badań nad
bezpieczeństwem, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008; L. F. Korzeniowski, Podstawy nauk
o bezpieczeństwie. Zarządzanie bezpieczeństwem, Dyfin, Warszawa 2012; J. Apanowicz, Metodologia nauk.
TNOiK, 2003; J. Apanowicz: Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Difin, 2005; J. Sztumski, Wstęp
do metod i badań socjologicznych, Śląsk, Katowice 1995; A. J. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2013; B. Kuc, Z. Ściborek, Podstawy metodologiczne nauk
o bezpieczeństwie, PTM – Wydawnictwo Menadżerskie, Warszawa 2013; J. Zieliński, Metodologia pracy
naukowej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2012.
8
Dlaczego
działania
podejmowane
przez
państwa,
organizacje
regionalne
i społeczność międzynarodową w celu zwalczania piractwa morskiego nie są w pełni
efektywne
oraz
jak
powinien
wyglądać
model
reagowania
zapewniającego
bezpieczeństwo transportu morskiego w kontekście zagrożenia piractwem morskim?
Naturalnym następstwem sformułowania problemu badawczego, było ustalenie w pracy
szczegółowych problemów badawczych zawierających się w pytaniach:
1.
Jakie jest znaczenie współczesnego międzynarodowego transportu morskiego dla
gospodarki światowej oraz jaki wpływ na jego bezpieczeństwo mają państwa słabe
i upadłe?
2.
Czym jest współczesne piractwo w ujęciu definicyjnym, gdzie występuje, jaka jest
jego charakterystyka i jakie są przyczyny jego występowania?
3.
Jakie są uwarunkowania piractwa w Azji Południowo-Wschodniej oraz jaka jest
odpowiedź na ten problem państw, organizacji regionalnych i społeczności
międzynarodowej?
4.
Jak przedstawiają się realia działań piratów w Afryce Zachodniej i jakie działania
prewencyjne podjęły w tej kwestii państwa, organizacje regionalne oraz społeczność
międzynarodowa?
5.
Jakie są okoliczności występowania piractwa w Afryce Wschodniej, a także jaka
jest reakcja państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na
zagrożenie piractwem w tym regionie?
6.
Dlaczego działania podjęte przez państwa, organizacje regionalne i społeczność
międzynarodową nie są w pełni efektywne, a wobec tego, jak powinien wyglądać
model reagowania zapewniający bezpieczeństwo transportu morskiego?
Sformułowanie problemów szczegółowych umożliwiło wygenerowanie celu badań,
którym było opracowanie modelu reagowania państw, organizacji regionalnych
i społeczności międzynarodowej na piractwo morskie, w kontekście zapewnienia
bezpieczeństwa międzynarodowego transportu morskiego Logiczną konsekwencją tak
przyjętego celu badań, było sformułowanie następujących celów szczegółowych, a w nich:
1. Ukazanie znaczenia bezpieczeństwa współczesnego międzynarodowego transportu
morskiego oraz funkcji istnienia państw słabych i upadłych w kontekście piractwa
morskiego;
2. Wyspecyfikowanie obszarów o strategicznym znaczeniu dla transportu morskiego,
w których występuje piractwo morskie oraz dokonanie jego charakterystyki i przyczyn
występowania;
9
3. Zaprezentowanie uwarunkowań piractwa w Azji Południowo-Wschodniej oraz
odpowiedzi na ten problem państw, organizacji regionalnych i społeczności
międzynarodowej;
4. Przedstawienie realiów działań piratów w Afryce Zachodniej i działań prewencyjnych
podjętych w tej kwestii przez państwa, organizacje regionalne oraz społeczność
międzynarodową;
5. Pokazanie okoliczności występowania piractwa w Afryce Wschodniej, a także reakcji
państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej na zagrożenie
piractwem w tym regionie;
6. Ocena działań podjętych przez państwa, organizacje regionalne i społeczność
międzynarodową w zakresie zwalczania piractwa oraz opracowanie modelu
reagowania zapewniającego bezpieczeństwo transportu morskiego.
Osiągnięcie powyższych celów badawczych było możliwe dzięki realizacji następujących
zadań badawczych:
1. Określić wpływ państw słabych i upadłych generujących zagrożenie, jakim jest
piractwo morskie na międzynarodowy transport morski i gospodarkę światową;
2. Wyselekcjonować miejsca występowania piractwa żywotne dla transportu morskiego,
podać charakterystykę i przyczyny jego występowania;
3. Dokonać
charakterystyki
państw
w
aspekcie
polityczno-ekonomicznym
w wyselekcjonowanych regionach występowania piractwa (Azja PołudniowoWschodnia, Afryka Zachodnia, Afryka Wschodnia), a także podjętych przez państwa,
organizacje regionalne i społeczność międzynarodową działań prewencyjnych;
4. Ocenić podjęte przez państwa, organizacje regionalne i społeczność międzynarodową
wysiłki związane ze zwalczaniem piractwa morskiego;
5. Zbudować model reagowania na zagrożenia piractwem morskim zapewniający
bezpieczeństwo transportu morskiego.
Analiza zgromadzonych materiałów źródłowych i analitycznych, uczestnictwo w szeregu
konferencjach, sympozjach, dyskusjach pozwoliły autorce postawienie następującej hipotezy
badawczej: „Współczesne piractwo morskie występuje w niektórych regionach świata,
negatywnie oddziałując na globalny transport morski, co powoduje potrzebę
opracowania
utylitarnego
modelu
reagowania
zapewniającego
bezpieczeństwo
transportu morskiego.”
Uwzględniając powyższą hipotezę sprecyzowano dodatkowo sześć hipotez roboczych:
10
1. W XXI wieku są obecne państwa słabe i upadłe, które w znacznej mierze są źródłem
piractwa i przyczyną zagrożeń dla międzynarodowego transportu morskiego;
2. We współczesnym świecie można wskazać żywotne dla globalnej ekonomii szlaki
transportu
morskiego
zagrożone
piractwem
oraz
wymienić
uwarunkowania
występowania piractwa morskiego;
3. Piractwo morskie w Azji Południowo-Wschodniej wywołuje nie w pełni efektywną
reakcję państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej w celu
zapewnienia bezpieczeństwa transportu morskiego;
4. Aktywność piratów morskich w Afryce Zachodniej prowadzi do podjęcia określonych
działań państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej, aby
zapewnić bezpieczeństwa transportu morskiego;
5. Piractwo somalijskie w Afryce Wschodniej powoduje ograniczone zaangażowanie
państw, organizacji regionalnych i społeczności międzynarodowej dla eliminacji
zagrożenia i zapewnienia bezpieczeństwa transportu morskiego;
6. Brak pełnej skuteczności podjętych działań w regionach, powoduje potrzebę
opracowania
modelu
reagowania
zapewniającego
bezpieczeństwo
transportu
morskiego.
Weryfikacja przyjętej hipotezy badawczej pozwoliła osiągnąć założony cel badawczy.
Ponadto przyczyniła się do wypełnienie treścią swoistej luki, jaką stanowił brak
kompleksowych badań i opracowań dotyczących znaczenia bezpieczeństwa transportu
morskiego w XXI w. w powiązaniu z zagrożeniem ze strony współczesnego piractwa
morskiego generowanego przez fakt istnienie państw upadłych, oceny działań podjętych przez
państwa, regiony i społeczność międzynarodową, ale przede wszystkim opracowania
koncepcji modelu skutecznej reakcji na zagrożenia transportu morskiego współczesnym
piractwem.
Zasadniczym kryterium wyboru metod badawczych była konieczność uzyskania
naukowej weryfikacji przyjętej hipotezy badawczej (oraz hipotez roboczych), a także
osiągnięcie założonego celu badawczego. Przeprowadzona na etapie badań wstępnych analiza
i krytyka literatury przedmiotu ukazała interdyscyplinarny charakter podjętego problemu.
Wymusiło to zastosowanie w procesie badawczym szerokiej gamy metod badawczych. Ich
wykorzystanie uzależnione było od charakteru rozwiązywanego problemu. Rozwiązanie
podjętego problemu badawczego oraz weryfikacja postawionej hipotezy badawczej (i hipotez
roboczych) wymagała wykorzystania następujących metod: analizy (w tym analizy i krytyki
literatury, analizy instytucjonalno-prawnej, historycznej, porównawczej, systemowej oraz
11
metody analizy i konstrukcji logicznej), syntezy, uogólnień i wnioskowania. W trakcie
analizy i krytyki dostępnej literatury polskiej i obcojęzycznej oraz innych materiałów
źródłowych stwierdzono, iż podjęta problematyka badawcza, nie doczekała się całościowego
ujęcia w polskiej i obcojęzycznej literaturze przedmiotu, co upewniło autorkę, co do
celowości podjętych badań. Tą metodą pozyskano materiał badawczy o dużej złożoności
poprzez
dekompozycję
zachodzących
wcześniej
procesów
i
zdarzeń
w obszarze
przeciwdziałania piractwu morskiemu.
Analiza instytucjonalno-prawna wykorzystana została do oceny zawartych w prawie
międzynarodowym postanowień odnoszących się do działania NATO i Unii Europejskiej
i innych państw związanych z prowadzeniem działań antypirackich i pozwoliła określić
obowiązujące ograniczenia prawne determinujące sposób zaangażowania w zwalczanie
piratów.
Analiza
historyczna
pozwoliła
na
i zidentyfikowanie zależności przyczynowo
określenie
genezy
badanych
zjawisk,
skutkowych, które zachodzą pomiędzy
zjawiskiem piractwa w przeszłości; tym samym dostarczyła materiału porównawczego do
wykrycia analogii i prawidłowości odnoszących się do teraźniejszości i przyszłości działań
piratów.
Analiza systemowa pozwoliła na ujęcie analizowanych zjawisk, jako elementów systemu
rozumianego, jako uporządkowany wewnętrznie układ elementów mających określoną
strukturę. Była ona bardzo użyteczna przy analizie działań podjętych na różnych
płaszczyznach i poziomach oraz określeniu pożądanej strategii postępowania, polegała na
rozpoznawaniu i rozważaniu dostępnych wariantów działań antypirackich w postaci tabel
i schematów poszczególnych regionów, co pozwoliło w konsekwencji na zbudowanie
koncepcji modelu bezpieczeństwa transportu morskiego.
Wykorzystanie syntezy, posłużyło do uogólniania i składania w całość faktów
jednostkowych, wynikających z analizy zebranego materiału naukowego, między innymi do
formułowania opinii naukowych dotyczących możliwości wdrażania właściwych działań
w celu zwalczenia piractwa.
Metoda porównawcza pozwoliła na określenie prawdopodobieństw i różnic między
procesami i zjawiskami. Dzięki jej wykorzystaniu możliwa była weryfikacja uzyskanych
wyników badań i sformułowanych wniosków na bazie podobnych, znanych już odniesień
w istniejącej wiedzy. Wykorzystano ją na różnych etapach procesu badawczego, jednak
szczególnie użyteczna okazała się w końcowym etapie badań, ponieważ pozwoliła na
12
dokonanie obiektywnego porównania zaangażowania w działania antypirackie w różnych
regionach.
Z porównaniem i syntezą ściśle powiązana jest metoda uogólnienia. Dzięki jej
zastosowaniu możliwe było przechodzenie od pojedynczych twierdzeń czy obserwacji
związanych z konkretnym przypadkiem do twierdzeń na wyższym poziomie ogólności,
a w tym
możliwe
identyfikowanie
uniwersalnych
determinant,
ograniczeń
oraz
prawidłowości.
W trakcie procesu badawczego wykorzystano również metodę delficką. Zastosowanie
metody delfickiej polegało na przeprowadzeniu wielu dyskusji z gronem profesorskim wielu
ośrodków uniwersyteckich zarówno krajowych jak i zagranicznych, a także ekspertami
z zakresu transportu morskiego, prawa morza i bezpieczeństwa morskiego. Metoda ta
pozwoliła na szerokie wykorzystanie uogólnionych ocen prognostycznych ekspertów.
W trakcie procesu badawczego wykorzystano również następujące metody empiryczne:
sondaż diagnostyczny w postaci ankiet, z wykorzystaniem kwestionariusza dostarczonego
respondentom
osobiście
przez
autorkę
a
także
przez
Internet,
a
dotyczących
wyselekcjonowania najważniejszych w XXI w. obszarów występowania linii komunikacji
morskiej i typów okrętów przydatnych do działań antypirackich oraz analizę dokumentów,
gdzie poprzez dokument rozumieć należy każdy przedmiot materialny, w którym jest
utrwalona myśl ludzka, umożliwiający przekazywanie treści komunikowalnej, służącej do
formułowania twierdzeń w procesie poznania środowiska społecznego3. Pozwoliło to na
uporządkowanie i interpretację treści zebranych dokumentów pod katem problemu
badawczego i postawionej hipotezy badawczej.
Organizacja i przebieg badań były pochodną przyjętego problemu badawczego, zadań
oraz zastosowanych metod badawczych. Punktem wyjściowym wstępnego etapu badań było
skonkretyzowanie obszaru problemowego. Osiągnięto to w wyniku analizy i krytyki
literatury, co pozwoliło w pierwszym rzędzie na dokonanie oceny stanu wiedzy, poglądów
oraz teorii z zakresu podjętej problematyki badawczej, a w konsekwencji na określenie
obszaru badań i sformułowanie problemu badawczego, przyjęcie założeń metodologicznych
oraz organizacji badań i ustalenie tematu rozprawy, który brzmi: Model reagowania na
zagrożenia piractwem morskim.
Etap
badań
właściwych
obejmował
realizację
przedsięwzięć
badawczych
sformułowanych na etapie wstępnym. Jednak najważniejszą częścią była ocena znaczenia
3
S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 2008, s. 48.
13
transportu morskiego w XXI w. oraz zagrożeń spowodowanych występowaniem państw
słabych i upadłych. Na tym etapie badań opracowywano również poszczególne rozdziały
merytoryczne
prezentowanej
rozprawy.
Najbardziej
pracochłonnym
etapem
badań
właściwych było opracowanie danych analitycznych dotyczących: sytuacji politycznoekonomicznej państw położonych w analizowanych regionach, uwarunkowań historycznych
piractwa i ich współczesnych działań oraz zaangażowania państw, organizacji regionalnych
i społeczności międzynarodowej w zwalczanie piratów. Dotyczyły one oceny państw
poszczególnych regionów pod względem ich zdolności do działań antypirackich czy ich
sytuacji wewnętrznej. Uzyskane dane dostarczyły materiałów do zasadniczego etapu badań,
a mianowicie całościowej oceny zebranych i przeanalizowanych danych oraz opracowania
modelu reagowania na zagrożenia piractwem morskim.
W toku całego procesu badawczego gromadzono pozytywne i negatywne opinie
ekspertów i środowiska naukowego.
Efektem tak przeprowadzonego procesu badawczego jest niniejsza książka, składająca się
ze: wykazu skrótów, wstępu, sześciu rozdziałów, zakończenia, wykazu rysunków, tabel
i wykresów,
bibliografii
oraz
trzech
załączników.
Rozdziały
pracy
odpowiadają
rozwiązywanym problemom badawczym, których sformułowanie było możliwe po
zakończeniu pierwszego etapu badań.
Rozdział
pierwszy
z bezpieczeństwem
przedstawia
morskim
państwa
typologię
i
bezpieczeństwa
bezpieczeństwem
w
morskim.
powiązaniu
Ponadto
scharakteryzowano znaczenie międzynarodowego transportu morskiego w XXI w. oraz
przedstawiono jego zagrożenia, z uwzględnieniem zagrożeń asymetrycznych, spowodowane
występowaniem w niektórych regionach świata państw słabych i upadłych.
W rozdziale drugim zawarto ujęcie definicyjne aspektu piractwa morskiego.
Przeanalizowano uwarunkowania występowania piractwa oraz opracowano, na podstawie
informacji dotyczących dotychczasowych ataków pirackich, typologię ataków pirackich
a także oceniono ryzyko wystąpienia ataku biorąc pod uwagę takie aspekty jak region i jego
historię, fakt obecności ważnych szlaków komunikacji morskiej oraz wielkość transportu.
Ponadto dokonano wyselekcjonowania trzech regionów działalności piratów morskich we
współczesnych świecie zagrażających bezpieczeństwu transportu morskiego.
Rozdział trzeci obejmuje swoją treścią analizę piractwa morskiego w Azji PołudniowoWschodniej na Morzu Południowochińskim w Cieśninie Malakka i w Zatoce Bengalskiej.
W rozdziale tym scharakteryzowano państwa regionu pod względem stabilizacji politycznoekonomicznej,
prześledzono
uwarunkowania
historyczne
piractwa
oraz
pokazano
14
intensywność współczesnych działań piratów. Ostatnim elementem było omówienie
zaangażowania państw, regionu i społeczności międzynarodowej na rzecz bezpieczeństwa
transportu morskiego.
W rozdziale czwartym dokonano analizy działań piratów w Afryce Zachodniej w Zatoce
Gwinejskiej. Przyjęta struktura rozdziału pozwoliła na zaprezentowanie państw regionu
i pokazanie wewnętrznej sytuacji polityczno-ekonomicznej, przeanalizowano uwarunkowania
historyczne piractwa oraz pokazano intensywność współczesnych działań piratów.
Krańcowym etapem było (podobnie jak w rozdziale trzecim) omówienie zaangażowania
państw, regionu i społeczności międzynarodowej w kwestii zwalczania piratów i zapewnienia
bezpieczeństwa transportu morskiego.
Rozdział piąty został zorganizowany pod względem struktury tak samo jak dwa
poprzednie, ale analiza obejmowała swoją treścią region Afryki Wschodniej – Zatokę
Adeńską i Róg Afryki. Chociaż ilość analizowanych państw regionu jest tu zdecydowanie
najmniejsza (tylko cztery państwa), a historyczne uwarunkowania piractwa najskromniejsze,
to jednak zaangażowanie państw regionu i społeczności międzynarodowej na rzecz
bezpieczeństwa transportu morskiego jest najpełniejsze w tym regionie. W tej sytuacji analiza
reakcji państw, regionu i społeczności międzynarodowej wymagała przeanalizowania
licznych dokumentów, które traktują o zaangażowaniu w zwalczanie piractwa w tym
obszarze.
Treść rozdziału szóstego jest kwintesencją prowadzonych badań, gdyż przedstawia
opracowane przez autorkę tabele i schematy ukazujące reakcję państw, organizacji
regionalnych oraz społeczności międzynarodowej w poszczególnych obszarach na piractwo,
a także zawiera ocenę podjętych działań, oddzielnie dla każdego regionu. Wyniki badań
pozwoliły w końcowej części na zbudowanie modelu reagowania państw, organizacji
regionalnych i społeczności międzynarodowej na rzecz bezpieczeństwa transportu morskiego,
w oparciu o przeprowadzoną analizę skuteczności działań podjętych w poszczególnych
regionach.
Dysertację zamyka zakończenie, zawierające zasadnicze wnioski sformułowane na bazie
przeprowadzonego procesu badawczego.
Należy podkreślić, że opracowany temat pracy habilitacyjnej dotyczy dziedziny, której
poświęciłam szczególnie dużo miejsca w mojej dotychczasowej pracy naukowej, jako adiunkt
wyższej uczelni, co dało mi konkretne argumenty i wyposażyło w niezbędną wiedzę, aby
naukowe oceny i analizy wesprzeć empirycznymi danymi. Tematyka moich publikacji
15
monograficznych, artykułów oraz udział w konferencjach krajowych i zagranicznych odnosi
się w dużej mierze do problematyki, którą ujęłam w pracy.
W obszarze moich zainteresowaniach naukowych, mieszczą się również problemy
terroryzmu międzynarodowego, jego źródeł i wynikających z tego implikacji w XXI wieku,
zagadnienia współczesnych konfliktów zbrojnych, bezpieczeństwa międzynarodowego w tym
energetycznego oraz kwestie istotne dla stosunków międzynarodowych, a mianowicie
defragmentacja współczesnych państw oraz teoria państw upadłych i ich wpływ na sytuacje
międzynarodową, a także fakt występowania zagrożeń asymetrycznych.
III.
Osiągnięcia w pracy naukowo – dydaktycznej
1. W 2006 roku indywidualne wyróżnienie Rektora Akademii Marynarki Wojennej
w Gdyni
za
nowatorskie
ujęcie
problematyki
związanej
z
zagrożeniem
terrorystycznym szlaków żeglugowych na morzu Bałtyckim ukazane w rozprawie
doktorskiej.
2. Wyróżnienie i nadanie Medalu Komisji Edukacji Narodowej za szczególne zasługi dla
oświaty i wychowania, z dnia 02.09.2011 roku.
3. Odznaka
Pamiątkowa
Wojskowego
Instytutu
Wojskowego
za
publikacje
w wydawnictwie Bellona, z dnia 07.11.2013 roku.
4. W trakcie mojej pracy dydaktycznej byłam promotorem 67 prac licencjackich i 16
prac magisterskich oraz recenzentem ponad 40 prac licencjackich, magisterskich
i dyplomowych. Ponadto recenzowałam 3 publikacje zwarte oraz 2 artykuły naukowe
(wykaz w dorobku).
Adres do korespondencji:
Katarzyna Wardin
ul. Kalksztajnów 17B/8
81-236 Gdynia
tel. kom. 665674076
e-mail: [email protected]
16