E - książki w bibliotece akademickiej: dostęp i promowanie w

Alicja Potocka
Biblioteka Główna
Politechniki Warszawskiej
E - książki w bibliotece akademickiej: dostęp i promowanie
w Bibliotece Głównej Politechniki Warszawskiej
E-books in an academic library: access and promotion
at the Main Library of the Warsaw University of Technology
Wprowadzenie
E- książki pojawiły się jako naturalna konsekwencja rozwoju nowych technologii
i zapotrzebowania społecznego. Za datę ich powstania uznaje się rok 1998 [3]. Od tego czasu
toczy się dyskusja czy zastąpią one książki drukowane, czy są od nich lepsze czy wręcz
przeciwnie, jakie są ich pozytywne i negatywne cechy [4]. Wszystkie, te skądinąd słuszne
rozważania, mają na celu rozpoznanie nowego nośnika i znalezienie mu najlepszego miejsca
w środowisku akademickim i strukturze zbiorów biblioteki.
Biblioteki, jako ogniwo pośredniczące w procesie edukacji pomiędzy wykładowcą
i studentem, a tym co proponuje rynek wydawniczy i księgarski, e- książki postrzegają jako
ważny element wzbogacający ofertę dla środowiska akademickiego. Maurice B. Linde,
brytyjski bibliotekarz, powiedział, że „decyzja w jaki sposób ma być dostarczona informacja
powinna być wypadkową wyboru użytkownika i kryterium finansowego” [4]. Ta opinia
wyjątkowo dobrze obrazuje to co ma decydujące znacznie przy rozstrzyganiu dylematu jakie
kryteria trzeba brać pod uwagę wybierając właściwy nośnik dla gromadzonych zbiorów.
E- biblioteka będzie pozytywnie postrzegana przez środowisko akademickie jeśli będzie
budowana pod kątem jego potrzeb, a dostęp do e- książek, przeglądanie stron i wydruki nie
będą nastręczały problemów [1,6,7].
Kryteria doboru
Z naszych doświadczeń wynika, że budując kolekcję książek elektronicznych dobrze jest
spełnić następujące trzy warunki :
1
•
e- książki są wskazywane (zamawiane) przez czytelników, przy czym zamawiający
sam wskazuje je jako najdogodniejszą formę dokumentu,
•
zamawiający i inni zainteresowani otrzymują pełny, oferowany różnymi kanałami
informacyjnymi komunikat, że książki takie są dostępne,
•
osoby korzystające z nich są zadowolone gdyż e- książki spełniają ich oczekiwania
merytoryczne i są wygodne w korzystaniu, zatem informują innych użytkowników
o ofercie biblioteki( tzw. marketing wirusowy [6]).
Szczególnie ważne jest aby sposób informowania o dostępności e- książki był
wielokierunkowy, gdyż nie ma dotychczas wypracowanych jednolitych sposobów
przekazywania tej informacji. Różnią się one w zależności od tego na jakich warunkach
i z jakiego źródła udostępniana jest książka elektroniczna.
Przyglądając się ofertom dostawców e- książek trzeba zwrócić uwagę czy zapewniają one:
•
łatwość przeglądania, sporządzania notatek i możliwość kopiowania/drukowania
rozdziałów (nie stron),
•
umożliwiają dostęp z komputerów prywatnych dla zarejestrowanych użytkowników,
•
oferują dodatkowe programy, narzędzia do korzystania z danych,
•
zapewniają powiązanie np. z systemem cytowań,
•
zapewniają dogodną dla użytkowników (jednolitą ) platformy do udostępniania.
Typologia e- książek ze względu na sposób dostępu
Rynek wydawniczy i księgarski oferuje bardzo różne formy dostępu do e- książek. Z punktu
widzenia użytkownika najważniejsze jest, aby e- książki były dostępne w dowolnym czasie
i z wielu stanowisk komputerowych na terenie uczelni oraz z komputerów domowych.
Natomiast z punktu widzenia biblioteki sposób oferowania e- książek, zasady ich zakupu
i sposób udostępniania oferowany przez ich dostawcę determinuje odmienne procedury ich
gromadzenia i opracowywania, a także udostępniania i informowania o nich.
Punktem wyjścia poniżej zaprezentowanej typologii jest sposób, a właściwie warunki na
jakich książki zostały pozyskane do zbiorów: Można wyróżnić 4 ich podstawowe typy:
1) książki zakupione na własność,
2
2) książki dostępne w ramach licencji,
3) książki wytworzone w lokalnej bibliotece,
4) książki dostępne w wolnym Internecie.
W Bibliotece Głównej Politechniki Warszawskiej przyjęliśmy następujące założenia polityki
kształtowania e- biblioteki :
Ad 1) na własność chcemy kupować e - książki :
•
stanowiące „klasykę” w danej dziedzinie, dzieła o znaczeniu podstawowym dla
rozwoju dyscypliny, publikacje z dziedzin, w których okres starzenia się informacji
jest stosunkowo długi,
•
wykorzystywane przez dużą grupę odbiorców,
•
podręczniki do konkretnych przedmiotów wykładanych w języku angielskim, ze
względu na konieczność zapewnienia dużej grupie studentów identycznych książek,
jak te z których uczą się studenci w innych krajach.
Przede wszystkim na własność kupowane są więc ogólnouczelniane podręczniki akademickie
w języku angielskim do nauki fizyki, matematyki i chemii. Jednym z powodów, aby zacząć
budowanie kolekcji książek elektronicznych kupowanych na własność od tych publikacji,
było nasze przekonanie o możliwości ich wieloletniego wykorzystywania, przez dużą liczbę
użytkowników. Konsekwencją zakupu e- podręczników jest poszerzenie oferty różnych form
udostępniania zbiorów bibliotecznych.
Tak pozyskana e- książka, może być dostępna z serwera dostawcy, przez określony
w umowie czas, lub kupujący decyduje o jej udostępnianiu z własnego serwera. Pozostając
właścicielem udostępnianych treści, biblioteka może też opłacać koszty korzystania
z wybranej platformy udostępniania.
Przyjęto zasadę, że wszystkie książki elektroniczne zakupione na własność są zarejestrowane
w centralnym katalogu bibliotek PW oraz dodatkowo na Liście A-Z książek. Zwielokrotnia to
możliwość szybkiego i łatwego dotarcia do poszukiwanego tytułu.
3
Ad 2) w ramach licencji chcemy kupować e - książki :
•
z dziedzin gdzie rozwój nauki jest bardzo szybki i najnowsze wydawnictwa są
niezbędne w pracy naukowej i dydaktyce (np. biotechnologia, elektronika,
materiałoznawstwo ),
•
jeśli oferta obejmuje pakiet różnorodny tematycznie, dotyczący specjalistycznych
książek naukowych z dziedzin obejmujących specjalizację biblioteki.
Na tych zasadach obecnie korzystamy z baz : CRC Press ENGnetBASE (Engineering
Handbook Online), Knovel, Referex Engineering. E- książki objęte tymi bazami praktycznie
obejmują tematyką wszystkie dziedziny i kierunki prowadzonych na naszej Uczelni badań
oraz dydaktyki. Łącznie oferta obejmuje ok. 2 000 tytułów. Pełny wykaz oferowanych
tytułów w ramach licencji zawiera dostępna na stronie domowej BG PW Lista A-Z książek.
Zbiory te nie są katalogowane w naszej bibliotece.
Ad 3) książki wytworzone w lokalnej bibliotece cyfrowej
Dobór wydawnictw do Biblioteki Cyfrowej niestety podyktowany jest nie tylko względami
merytorycznymi, gdyż te ogranicza często brak zgody autorów lub wydawnictwa na
rozpowszechnianie tytułu w wersji elektronicznej. Stąd znaczną część kolekcji Biblioteki
Cyfrowej tworzą książki zaliczone do Narodowego Zasobu Bibliotecznego, czyli książki,
których powielanie e nie jest chronione prawem autorskim.
Od 2005 roku Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej, dostępna jest ze strony
domowej Biblioteki Głównej PW. W 2006r wdrożono oprogramowanie dLibra, do obsługi tej
bazy. Zbiory mogą być przeszukiwane równolegle ze zbiorami innych bibliotek cyfrowych
pracujących w tym systemie.
Dokumenty elektroniczne zamieszczone w naszej bibliotece cyfrowej najczęściej mają
w zbiorach swoje odpowiedniki drukowane. Są też nieliczne takie, które są przez autorów od
razu dostarczane w postaci cyfrowej. Publikacje są pogrupowane w kilku kolekcjach :
•
Historia nauki i techniki
•
Historia Politechniki Warszawskiej
•
Historia Szkolnictwa
•
Skrypty i podręczniki
4
Dostęp do zdigitalizowanych książek zapewnia system wyszukiwawczy dLibry oraz
dodatkowo opisy w centralnym katalogu bibliotek PW (pobierane z katalogu NUKAT). Opis
katalogowy każdej zdigitalizowanej książki, której odpowiednik w wersji drukowanej jest
w zbiorach BG PW jest powiązany z rekordem opisu książki drukowanej.
Ad 4) książki dostępne w wolnym Internecie
Internet jest źródłem wielu cennych informacji. Publikowane i powszechnie dostępne jest
w nim wiele książek naukowych, skryptów czy wydawnictw informacyjnych. Zadaniem
biblioteki jest wskazanie publikacji, których tematyka i poziom merytoryczny jest zgodny
z polityką gromadzenia zbiorów. Jednak formuła otwartego Internetu nie pozwala na
zastosowanie typowych procedur gromadzenia (np. zakupu, daru). Jest to element szerokiego
systemu bibliotecznej informacji o ważnych publikacjach, ale sam dokument elektroniczny
nie jest włączany do kolekcji.
Nie można więc tu mówić o gromadzeniu w pełnym tego słowa znaczeniu, ale o przenikaniu
zasad polityki gromadzenia zbiorów do zadań Oddziału Informacji Naukowej, który na
stronie domowej biblioteki w zakładce „polecane linki” zamieszcza odpowiednią informację.
Dobrym przykładem jest tu Wikipedia – elektroniczna encyklopedia, której walory naukowe
są porównywane z Encyclopedia Britanica. Wikipedia – nie jest katalogowana w zbiorach
bibliotecznych, ale link do niej znajduje się na wielu stronach bibliotek naukowych.
Trochę inna jest sytuacja gdy np. uznamy, że dla naszych użytkowników przydatny będzie
skrypt, który w wersji elektronicznej jest udostępniany przez Bibliotekę Cyfrową innej
uczelni. Jest to dokument powszechnie dostępny w Internecie, ale jednak może być trudny do
wyszukania. Jak zatem powiadomić naszych użytkowników o jego dostępności? Wiele
bibliotek decyduje się w takich przypadkach na skatalogowanie go we własnym katalogu
bibliotecznym. W ten sposób ten nie istniejący fizycznie w naszej kolekcji dokument staje się
jego częścią.
Tak więc w odniesieniu do publikacji dostępnych w otwartym Internecie, polityka ich
gromadzenia jest przede wszystkim oparta na kryterium ich merytorycznej przydatności oraz
trwałości adresu URL pod którym jest dostępne to wydawnictwo. Natomiast sposób
informowania o jego istnieniu jest niejednolity.
5
Tryb informowania o e- książkach
Poczta elektroniczna
To najszybszy sposób kontaktu z czytelnikiem/użytkownikiem biblioteki [6]. Jeśli tylko
wyraża on zgodę na taką współpracę, bezpośrednia wymiana korespondencji może stać się
bezcennym źródłem informacji o oczekiwaniach środowiska.
Chcąc usprawnić proces zamawiania książek oraz umożliwić łatwy i bezpośredni kontakt
środowisku akademickiemu z Oddziałem Gromadzenia Książek i Zbiorów Specjalnych
Biblioteka Główna PW zamieściła na stronie domowej formularz Zaproponuj do zbiorów
umożliwiającą kontakt z osobami kompletującymi księgozbiór.
Po wypełnieniu formularza, na którym umieszczane są dane identyfikujące zamawianą
książkę, dane czytelnika oraz dane pracownika naukowego, który może potwierdzić celowość
zakupu (w ten sposób książki zamawiają również studenci) zostaje on przesłany pocztą
elektroniczną do Oddziału Gromadzenia Książek i Zbiorów Specjalnych.
W przypadku zamawiania e-książek wydaje się celowe uzupełnienie danych o takie
informacje jak :
•
cel zakupu ( do jakiego przedmiotu ),
•
wykładowca zalecający,
•
ilość zainteresowanych studentów.
Takie dane umożliwią nam optymalny wybór wersji książki : papierowej bądź elektronicznej.
Doprecyzowanie danych czyli dokładne określenie przedmiotu, do którego podręcznik jest
zalecany umożliwiłoby, przy współudziale nauczycieli akademickich, wybór podręcznika
najlepszego ze względów merytorycznych i dydaktycznych dla większej grupy studentów.
Strona domowa
Strona domowa to najszybszy i najskuteczniejszy sposób na propagowanie nowych
propozycji i rozwiązań biblioteki [6].
Informacje szczególnie ważne umieszczane są
w najbardziej eksponowanym miejscu, czyli w centrum strony domowej, a te najważniejsze,
stale przydatne, są dostępne na pasku w górnej części strony domowej.
6
Tu też są promowane książki elektroniczne. Nasze doświadczenie wykazało, że umieszczenie
baz danych oferujących e- książki, łącznie z bazami bibliograficznymi i pełnotekstowymi nie
było czytelne i wygodne dla użytkowników. Zaproponowano więc, aby oprócz zamieszczenia
na jednej liście wszystkich dostępnych baz danych, dodatkowo utworzyć zakładkę E-Książki,
gdzie zgromadzono informacje o wydawnictwach zakupionych na własność, dostępnych
czasowo w okresie obowiązywania licencji, a także jest tu też informacja o polecanych
bibliotekach cyfrowych. Dodatkowo osobną zakładkę tworzy odesłanie do Biblioteki
Cyfrowej PW (bezpośrednio ze strony domowej). Szybko rosnącą liczba wejść na stronę EKsiążki oraz statystyki wykorzystania poszczególnych tytułów wskazują, że tak rozbudowany
system informacji o e-książkach był słusznym posunięciem.
Poprzez zakładkę E-Książki, można dotrzeć na stronę dostawcy e- książek, skąd mogą być
one bezpośrednio czytane, bądź we fragmentach drukowane lub kopiowane. Taki sposób
prezentowania zakupionych e - książek jest w początkowej fazie ich propagowania bardzo
pomocny, zwłaszcza dla tych czytelników, którzy nie potrafią sprawnie poruszać się po
katalogu i innych źródłach informacji o e-książkach.
Listy A-Z – nowy typ informacji o książkach
E- książki kupione w ramach licencji oraz zakupione na własność zostały uporządkowane
alfabetycznie i umieszczone na wspólnej liście – Lista książek elektronicznych PW [2007].
Niewątpliwą zaletą Listy jest to, że szukając książki w wersji elektronicznej nie trzeba
przeszukiwać teraz kilku baz wydawców lub dostawców w poszukiwaniu tego, kto udostępnia
pełny tekst poszukiwanej publikacji. Jednorazowe przeszukanie daje odpowiedź czy książka
jest dostępna w Bibliotece Głównej Politechniki Warszawskiej i jaki jest jej status.
Umieszczona na liście otwarta książka oznacza, że książka jest naszą własnością (jej opis jest
też w katalogu). Listę uaktualnia i kontroluje pod kątem prawidłowości dostępu Ośrodek
Informacji Naukowej.
Katalogi biblioteczne
W Katalogu on– line zebrane są wszystkie informacje dotyczące zbiorów, w tym e- książek
zakupionych do zbiorów na stałe oraz publikacji umieszczonych w Bibliotece Cyfrowej.
Wybierając w indeksie opcję Lista lektur, tworzoną dynamicznie na bazie centralnego
7
katalogu bibliotek PW, można wyszukać literaturę zalecaną dla poszczególnych wydziałów.
Po wpisaniu nazwy wydziału otrzymujemy informację o formie dostępu tzn. między innymi
o tym, że mamy elektroniczną wersję zalecanego podręcznika. Podobnie funkcjonuje
zakładka Nowości. W obu tych źródłach informacji automatycznie są odnotowywane eksiążki opisane w katalogu, który zawiera bezpośredni link do pełnego tekstu.
Informacja w katalogach centralnych – współpraca z NUKATE- em
E- książka kupiona do zbiorów na własność lub pozyskana do Biblioteki Cyfrowej
Politechniki Warszawskiej jest katalogowana w NUKAT i kopiowana do katalogu ALEPH.
Opis bibliograficzny e-książek robiony jest w formacie MARC21 rekordu bibliograficznego
dla książki i dla dokumentu elektronicznego [2, 5]. Pełny opis dokumentu elektronicznego
obejmuje, oprócz opisu stosowanego dla książki drukowanej, dodatkowo wypełnienie pól:
245h, 530, 538, 856. Lokalnie opis jest uzupełniany w rekordzie egzemplarza o dane
wykorzystywane do wydruku inwentarza — pole lokalne 997.
Zgodnie z przyjętą w Bibliotece Głównej PW procedurą w Oddziale Gromadzenia Książek
i Zbiorów Specjalnych robiony jest skrócony opis bibliograficzny dla dokumentu
elektronicznego (wypełniane jest zawsze pole 245h). Następny etap to przekazanie
dokumentu do Oddziału Opracowania Książek i Zbiorów Specjalnych – tu opis jest
katalogowany w NUKAT po skopiowaniu do ALEPH jest uzupełniany o pola lokalne 856,
977 i wzbogacony o opracowanie rzeczowe. Po korekcie opis (numer systemowy)
przekazywany jest do Oddziału Informatyzacji, która robi linki do właściwej strony www
(z uwzględnieniem lokalnie stosowanego systemu zarządzania dostępem do zasobów
elektronicznych— HAN). Ośrodek Informacji Naukowej kontaktuje się z dystrybutorem eksiążek w przypadku kiedy dostęp do e- książki jest niepoprawny.
Jednolity system rozliczeń nakładów na zakup zbiorów informacją dla władz uczelni o
kosztach e- książek
Książka zakupiona do zbiorów, dla której został zrobiony opis bibliograficzny, jest
rejestrowana w module gromadzenia systemu ALEPH. Podstawą rejestracji jest dokument od
dostawcy, w którym zawarta jest cena za udostępnianą książkę. Można zatem zarejestrować
w zintegrowanym systemie bibliotecznym nazwę dostawcy, wartość kupionego produktu,
nadać akcesję oraz sygnaturę. Dodatkowo w Module Egzemplarza należy odnotować :
8
•
Bibliotekę – EBIBL
•
Typ materiału- EBOOK
•
w uwagach można np. zawrzeć informację o czasie trwania licencji na dostęp do
książki z aktualnej platformy udostępniania (książka pozostaje własnością biblioteki).
Zarejestrowanie e-książki w systemie bibliotecznym, w którym są rejestrowane inne zbiory
biblioteczne umożliwia otrzymywanie jednorodnych raportów o stanie wydatków na różne
typy dokumentów. Taki sposób kontroli wydatkowanych środków umożliwi po zakończeniu
licencji dopilnowanie by opłacone wydawnictwa znalazły się we właściwym czasie fizycznie
w zbiorach biblioteki np. na CD- romach. Ten sposób ewidencji jest też wykorzystywany do
wydruku inwentarza e-książek. Obejmującego łącznie e-książki zakupione na własność oraz
publikacje tworzące Bibliotekę Cyfrową.
Możemy się spierać o nazwę dokumentu zwanego tu „inwentarzem”, natomiast jest to na
pewno dokument, który w sposób jednoznaczny i ostateczny dokumentuje wydatkowane
środki oraz liczbę gromadzonych jednostek. Zawarte w nim dane pozwalają stwierdzić, jakie
e- książki zostały zakupione, gdzie i za jaką cenę. Obecnie przepisy o ewidencji zbiorów
bibliotecznych nie wymagają tworzenia takiego dokumentu dla zbiorów elektronicznych.
Służy on naszej wewnętrznej kontroli.
Promocje e – książek
Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej od 2004 roku prowadzi intensywną promocję
e- książek. Nasi użytkownicy przyzwyczaili się do czasopism w formie elektronicznej, które
utorowały drogę nowemu spojrzeniu na bibliotekę i jej zbiory. Wcześniej dostępne były tylko
pakiety książek kupowane zasadach licencji, które ze względu na brak pewności co do stałego
dostępu do nich nie były wykorzystywane wystarczająco efektywnie. Wydawało się, że
książka elektroniczna w roku 2004 nie miała wielu zwolenników. Dlatego też potrzebne było
podjęcie specjalnych działań.
W celu intensyfikacji promocji organizowaliśmy spotkania informacyjne na wydziałach
prowadzących zajęcia w języku angielskim i na tych wydziałach, dla których mogliśmy
wskazać bardzo dobre podręczniki anglojęzyczne. Podczas spotkań mówiliśmy o takich
dodatkowych opcjach oferowanych dla e-książek jak : kursy on-line, możliwość „adopcji”
9
tytułu (tj. promocyjnego zakupu dla grupy studentów i biblioteki), o „custo publishing” czyli
druku na życzenie.
O e- książkach mówimy zawsze przy okazji wystaw książek organizowanych w Bibliotece
Głównej bądź na wydziałach. Wraz z początkiem roku akademickiego pytamy o zalecaną
literaturę i informujemy o możliwościach kupna e- książek, zapraszamy do umieszczania
książek w naszej Bibliotece Cyfrowej. Od 2007 współpracujemy z Pełnomocnikiem Rektora
ds. Studiów w Języku Angielskim. Oczywiście przy każdej okazji pamiętamy o plakatach,
ulotkach i zamieszczaniu informacji o testowaniu nowych platform na naszej stronie
domowej.
Efekty naszych działań z można obserwować w szybko rosnących statystykach korzystania
z e-książek. Jest to konkretna, wymierna forma oceny zainteresowania wydziałów nowymi
technologiami. Na uzyskane efekty niewątpliwie wpływ miała decyzja udostępniania eksiążek wszystkim użytkownikom zarejestrowanym w systemie bibliotecznym PW,
z dowolnego komputera (w tym z komputerów domowych).
Problemy do rozwiązania — zamiast podsumowania
Decydując się na gromadzenie e-książek w bibliotece musimy wziąć pod uwagę szereg
problemów, z którymi przyjdzie nam się zmierzyć, chociażby tymi, które wymienione zostały
w tym referacie, ale także innymi wskazanymi w literaturze [1,3,6]. Przede wszystkim jednak
musimy dobrze uświadomić sobie cel zakupu oraz umieć wybrać właściwego dostawcę.
O skuteczności naszych działań decydować będzie zarówno poprawność merytoryczna
dokonanego wyboru, jakość techniczna oferowana przez platformę udostępniania e-książki,
jak i nasza umiejętność jej promocji.
Na poziomie pojedynczej biblioteki są to trudne decyzje zwłaszcza, że strona finansowa
odgrywa tu niebagatelną rolę, być może, tak jak w przypadku czasopism, dobrym pomysłem
byłyby i w tym przypadku konsorcja, a przynajmniej ścisła współpraca pomiędzy
bibliotekami zainteresowanymi zakupem książek elektronicznych. Biblioteka Główna
Politechniki Warszawskiej bardzo chętnie nawiąże taką współprace ze wszystkimi nią
instytucjami.
10
Bibliografia
[1] Dudziak, D., Wojtasik, U.A. Czy łatwo kupić zagraniczną książkę elektroniczną? [online].[dostęp 10 kwietnia 2007].Dostępny w World Wide Werb
http://www.ebib.info/2007/84/aphp?dudziak_wojtasik
[2] Lenrtowicz M.(red.)Format MARC21rekordu bibliograficznego dla książki [dostęp online]. [dostęp 20 kwietnia 2007]. Dostępny w World Wide Werb http://www.nukat.edu.pl
[3] Mocydlorz, M. Udostępnianie informacji na nośnikach elektronicznych [on-line]. [dostęp
21
marca
2007]
.
Dostępny
w
World
Wide
Werb
:
http://www.pfsl.poznan.ph/horyzonty/nośniki/67rozdzial.html
[4] Line, M. B.Biblioteka przyszłości : [wykład wygłoszony w Bibliotece Królewskiej w
Kopenhadze w kwietniu 2001].[online]. [dostęp 21 marca 2007].Dostępny w World Wide
Web:http://www.forumakad.pl/archiwum/2001/11/artykuly/22-0nbiblioteka_przyszlosci.h...
[5] Sanetra,K. Format MARC21rekordu bibliograficznego dla dokumentu elektronicznego.
Warszawa : Wydawnictwo SBP,2003. ISBN 83-89316-06-4.
[6] Woźniak, J., Franke,J. (red.) Biblioteki cyfrowe : projekty, realizacje, technologie
Warszawa : Wydawnictwo SBP, 2007. ISBN 978-83-89316-72-1
[7]Szmigielska,T.U. (red.) Standardy w bibliotekach naukowych : stan obecny i przyszłość
Warszawa : Wyższa szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, 2007
ISBN 978-83-89437-69-3.
[8]Śmigoń, M. Bariery informacyjne. Warszawa : Wydawnictwo SBP, 2006.
ISBN 83-89316-64-1.
[9]Wojciechowska, M. Ocena skuteczności działalności biblioteki. Przeglad Biblioteczny
2006,R.74, nr 3,s.319-335.
11