Zapobieganie chorobom uk∏adu mi´Źniowo - EU-OSHA

4
E u r o p e j s k a
A g e n c j a
B e z p i e c z e ƒ s t w a
i
Z d r o w i a
w
P r a c y
Zapobieganie chorobom uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego,
zwiàzanym z pracà
Nasz wspólny priorytet
„Odwróç si´ plecami do chorób uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego” to
temat Europejskiego Tygodnia Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy,
kampanii prowadzonej w paêdzierniku 2000 r. w 15 paƒstwach cz∏onkowskich Unii Europejskiej. Choroby uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego
(MSD) nale˝à do najpowszechniejszych dolegliwoÊci zwiàzanych
z pracà. Dotyczà milionów europejskich pracowników ze wszystkich
sektorów zatrudnienia. Choroby te kosztujà europejskich pracodawców miliardy euro (zob. Fakty (Facts) nr 3 Choroby uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego, zwiàzane z pracà). Problemowi temu mo˝na w du˝ej
mierze zapobiec lub ograniczyç jego skutki, stosujàc si´ do istniejàcych
przepisów bhp oraz przyk∏adów dobrej praktyki.
Zapobieganie chorobom uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego:
europejskie podejÊcie
Choroby uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego obejmujà wiele problemów
zdrowotnych. Do g∏ównych grup nale˝à bóle/urazy kr´gos∏upa oraz
zwiàzane z pracà choroby koƒczyn górnych, powszechnie znane jako
urazy wynikajàce z chronicznego przecià˝enia organizmu (RSI). Dotyczy
to tak˝e koƒczyn dolnych. Istniejà wyraêne dowody, ˝e choroby uk∏adu
mi´Êniowo-szkieletowego majà Êcis∏y zwiàzek z wykonywanà pracà.
Do fizycznych przyczyn tych chorób nale˝à: praca r´czna, podnoszenie
ci´˝arów, z∏a pozycja cia∏a i nienaturalne ruchy, cz´sto powtarzajàce si´
czynnoÊci, praca z u˝yciem du˝ej si∏y, bezpoÊredni nacisk mechaniczny
na tkanki cia∏a, wibracje przenoszone na cia∏o, praca w mikroklimacie
zimnym. Do przyczyn zwiàzanych ze Êrodowiskiem i organizacjà pracy
nale˝à: tempo pracy, czynnoÊci powtarzalne, modele czasu pracy, systemy p∏atnoÊci, praca monotonna oraz psychospo∏eczne czynniki pracy.
Niektóre rodzaje chorób sà zwiàzane z wybranymi pracami lub zawodami. Choroby uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego dotyczà w wi´kszym
stopniu pracujàcych kobiet ni˝ pracujàcych m´˝czyzn, g∏ównie z powodu rodzaju prac zlecanych pracownikom p∏ci ˝eƒskiej (4).
Ramka 1 – G∏ówne dyrektywy europejskie odnoszàce si´ do zapobiegania
chorobom uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego
n
Dyrektywa 89/391/EWG, zawiera ogólne wytyczne do identyfikacji zagro˝eƒ i zapobiegania im.
n Dyrektywa 90/269/EWG, dotyczy identyfikacji zagro˝eƒ zwiàzanych z r´cznym przemieszczaniem ci´˝arów i sposobów zapobiegania tym zagro˝eniom.
n Dyrektywa 90/270/EWG, dotyczy identyfikacji zagro˝eƒ zwiàzanych z pracà przy monitorach ekranowych oraz sposobów zapobiegania tym zagro˝eniom.
n Dyrektywa 89/654/EWG, dotyczy minimalnych wymagaƒ bezpieczeƒstwa i ochrony zdrowia podczas pracy.
n Dyrektywa 89/655/EWG, dotyczy minimalnych wymagaƒ w dziedzinie bezpieczeƒstwa i ochrony zdrowia przy u˝ytkowaniu
urzàdzeƒ produkcyjnych.
n Dyrektywa 89/656/EWG, dotyczy stosowania przez pracowników Êrodków ochrony indywidualnej w miejscu pracy.
n Dyrektywa 98/37/WE, dotyczy ujednolicenia przepisów prawnych
odnoszàcych si´ do maszyn (zast´puje dyrektyw´ 89/392/EWG).
n Dyrektywa 98/104/WE dotyczy organizacji czasu pracy.
n Ogólne wymagania dotyczàce projektowania stanowisk pracy
zosta∏y ustalone na poziomie ogólnoeuropejskim. Zawarte sà
w normach CEN. Cykl norm CEN „Bezpieczeƒstwo pracy w
uk∏adzie cz∏owiek – maszyna” dotyczy zagadnieƒ zwiàzanych
z chorobami uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego.
n Dalsze informacje na temat dyrektyw europejskich (∏àcznie z pe∏nymi ich tekstami), norm CEN oraz ustawodawstwa paƒstw cz∏onkowskich mo˝na znaleêç poprzez linki na witrynie WWW Agencji.
PL
Aby skutecznie zapobiegaç chorobom uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego, nale˝y zidentyfikowaç czynniki zagro˝enia obecne w miejscu pracy, a nast´pnie przedsi´wziàç praktyczne Êrodki zapobiegajàce tym zagro˝eniom lub je ograniczajàce. Nale˝y zwróciç uwag´
na: szacowanie zagro˝eƒ, badanie zdrowia pracowników, szkolenia, udost´pnianie informacji pracownikom i przeprowadzanie
z nimi konsultacji, ergonomiczne systemy pracy (podejÊcie ergonomiczne polega na uwzgl´dnieniu ca∏ego miejsca pracy, wyposa˝enia, metod pracy, organizacji pracy, itd. przy rozpoznawaniu problemu i znajdywaniu jego rozwiàzania) oraz zapobieganie
zm´czeniu pracowników. Elementy zapobiegania chorobom uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego zosta∏y ju˝ uj´te w europejskich dyrektywach, przepisach paƒstw cz∏onkowskich oraz przyk∏adach
dobrej praktyki (5). G∏ówne dyrektywy europejskie majàce zwiàzek
z zapobieganiem chorobom uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego
zosta∏y wymienione w ramce 1.
Znajdywanie rozwiàzaƒ
Aby znaleêç skuteczne rozwiàzanie problemu wynikajàcego
z zaistnienia chorób uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego, trzeba
uwa˝nie obserwowaç rzeczywistà sytuacj´ w danym miejscu
pracy. Ka˝de miejsce pracy jest inne, ró˝nymi te˝ czynnikami
zagro˝eƒ cechujà si´ poszczególne stanowiska i miejsca pracy.
Nale˝y wziàç pod uwag´ wszelkie mo˝liwe czynniki, poniewa˝
faktyczne zagro˝enie mo˝e byç skutkiem po∏àczenia ró˝nych
czynników. Wypracowane rozwiàzania muszà byç odpowiednie
do specyficznych warunków konkretnego miejsca pracy. Drogà
do osiàgni´cia tego celu jest m.in. przeprowadzanie konsultacji
z pracownikami oraz ich przedstawicielami na temat mo˝liwych
problemów i ich rozwiàzaƒ. Nie ma takiego podejÊcia, które
by∏oby skuteczne w ka˝dej sytuacji; szczególnie w przypadku
nietypowych lub ostrych problemów mo˝e byç konieczna pomoc
ze strony ekspertów. Jednak wiele rozwiàzaƒ jest prostych
w zastosowaniu i tanich. Poni˝ej przedstawiono przyk∏ady, jak
wprowadziç w ˝ycie wybrane rozwiàzania umo˝liwiajàce ograniczenie niektórych czynników zagro˝eƒ. Kluczowe elementy
europejskiego podejÊcia zorientowanego na zapobieganie
przedstawiono w ramce 2.
Ramka 2 – Europejskie podejÊcie zorientowane na zapobieganie
n
Unikaç zagro˝eƒ mogàcych niekorzystnie wp∏ynàç na uk∏ad
mi´Êniowo-szkieletowy.
n Oceniaç zagro˝enia, których nie da si´ uniknàç.
n Zwalczaç zagro˝enia u êród∏a.
n Dostosowaç prac´ do indywidualnej sytuacji, w szczególnoÊci
zaprojektowaç odpowiednio miejsca pracy, wybraç odpowiednie
wyposa˝enie i metody pracy lub produkcji, zwracajàc szczególnà
uwag´ na eliminowanie monotonii w pracy oraz unikanie pracy
w ustalonym z góry tempie, a tak˝e uwzgl´dniajàc wp∏yw tych
czynników na zdrowie.
n Dostosowaç miejsca pracy do post´pu technicznego.
n Wymieniaç substancje lub przedmioty niebezpieczne na
bezpieczne lub mniej niebezpieczne.
n Rozwijaç ogólnà, spójnà polityk´ przedsi´biorstwa, uwzgl´dniajàcà technologi´, organizacj´ pracy, warunki pracy, stosunki
spo∏eczne oraz wp∏yw czynników majàcych zwiàzek ze Êrodowiskiem pracy.
n Stosowaç najpierw Êrodki ochrony zbiorowej, a dopiero w razie
ich nieskutecznoÊci – Êrodki ochrony indywidualnej.
n Udost´pniç pracownikom odpowiednie instrukcje.
Na podstawie dyrektywy 89/391/EWG, artyku∏ 6.2 (6)
h t t p : / / a g e n c y . o s h a . e u . i n t
E u r o p e j s k a
A g e n c j a
B e z p i e c z e ƒ s t w a
i
Z d r o w i a
w
P r a c y
Przyk∏ady: Znajdywanie rozwiàzaƒ dla zagro˝eƒ zwiàzanych z pracà r´cznà
Do zagro˝eƒ zwiàzanych z pracà r´cznà nale˝à: zm´czenie, niew∏aÊciwa pozycja cia∏a lub pochylanie si´, ciasne lub zanieczyszczone
miejsca pracy, a tak˝e obs∏uga niewygodnych lub ci´˝kich ∏adunków.
Na istnienie problemu wskazujà skargi personelu lub nieobecnoÊç
pracownika w pracy z powodu bólów kr´gos∏upa. Nale˝y rozwa˝yç,
czy prac´ mo˝na zautomatyzowaç lub zmieniç jej organizacj´, tak
aby wyeliminowaç potrzeb´ jakiegokolwiek r´cznego podnoszenia
ci´˝arów. OkreÊlajàc zagro˝enia, nale˝y zwróciç uwag´ na zadania,
PRZED
PO
Êrodowisko pracy oraz indywidualne mo˝liwoÊci pracownika, a tak˝e na obs∏ug´, przenoszenie, pchanie lub ciàgni´cie ∏adunków czy
podnoszenie ich do góry. Wa˝nym elementem planu zapobiegawczego jest szkolenie i informowanie pracowników. Szczegó∏owe informacje odnoÊnie do czynników zagro˝eƒ, jakich nale˝y szukaç, zosta∏y przedstawione w dyrektywie europejskiej dotyczàcej r´cznych
prac transportowych (zobacz ramka 1) oraz w krajowym ustawodawstwie i przyk∏adach dobrej praktyki.
PRZED
Modyfikacja wysokoÊci uchwytu na tym wózku umo˝liwi∏a popraw´ pozycji
cia∏a pracownika i zmniejszenie wysi∏ku potrzebnego do pchania wózka.
PO
Zmiana wysokoÊci pracy wyeliminowa∏a potrzeb´ pochylania si´ pracownika
podczas roz∏adunku.
Przyk∏ady: Znajdywanie rozwiàzaƒ dla innych zagro˝eƒ chorobami uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego
Do czynników ryzyka wywo∏ujàcych inne problemy zdrowotne, jak
schorzenia koƒczyn górnych lub dolnych, nale˝à: powtarzajàce si´
czynnoÊci, nienaturalne, wymagajàce u˝ycia du˝ych si∏ lub skr´cone
ruchy, w tym Êciskanie, wbijanie lub walenie, niewygodna pozycja cia∏a, niewystarczajàcy czas odpoczynku. Równie˝ nara˝enie pracownika podczas pracy na dzia∏anie wibracji, nacisków i napr´˝eƒ mo˝e
PRZED
PO
mieç negatywne skutki. Nieodpowiednie siedzisko jest kolejnym czynnikiem prowadzàcym do powstawania bólów kr´gos∏upa lub innych
bólów, majàcych zwiàzek z wykonywanà pracà. Skar˝enie si´ pracowników na bóle lub nieobecnoÊç w pracy zwiàzana z tymi dolegliwoÊciami, trudnoÊci w poruszaniu si´ lub opuchni´cia, itd. Êwiadczà
o istnieniu problemów z uk∏adem mi´Êniowo-szkieletowym.
PRZED
Podniesienie miejsca pracy ogranicza niewygodne unoszenie ramion
przy obs∏udze maszyny do szycia w fabryce ubraƒ.
PO
Inne zaprojektowanie peda∏u no˝nego ogranicza si∏´, którà operator maszyny
musi do niego przy∏o˝yç.
Wi´cej informacji
Wi´cej informacji na temat Europejskiego Tygodnia Bezpieczeƒstwa
i Zdrowia w Pracy oraz zapobiegania chorobom uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego mo˝na znaleêç na witrynie WWW Agencji, pod adresem: http://osha.eu.int, gdzie mo˝na bezp∏atnie pobraç pe∏ny
tekst publikacji. Link http://osha.eu.int/ew2000 udost´pnia strony
dotyczàce Europejskiego Tygodnia.
Bibliografia
1. Odwróç si´ plecami do chorób uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego
(Turn your back on work related musculoskeletal disorders) – ulotka informacyjna Agencji dotyczàca Europejskiego Tygodnia 2000 r.
2. Choroby uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego zwiàzane z pracà
(Work Related musculoskeletal Disorders in Europe) – publikacja
Facts Agencji.
3. Choroby uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego szyi i koƒczyn
górnych, zwiàzane z pracà: podsumowanie raportu Agencji
(Work-related Neck and Upper Limb Musculoskeletal Disorders:
summary of Agency report) – publikacja Facts Agencji.
4. Choroby uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego szyi i koƒczyn górnych
zwiàzane z pracà (Work-related Neck and Upper Limb Musculoskeletal Disorders) – raport Agencji, 2000 r., dost´pny
pod adresem: http://agency.osha.eu.int/publications/reports/
5. Na witrynie internetowej Agencji pod adresem
http://europe.osha.eu.int/legislation/ znajdujà si´ linki do stron
z ustawodawstwem Unii Europejskiej oraz do witryn paƒstw
cz∏onkowskich, gdzie mo˝na znaleêç ustawodawstwo obowiàzujàce w tych paƒstwach oraz wytyczne.
6. èród∏o: INRS, Francja, Travail et Sécurité, grudzieƒ 1999 r., fot.
Bernard Floret.
7. èród∏o: Mi´dzynarodowe Biuro Pracy, Ergonomiczne punkty kontrolne (Ergonomic Checkpoints).
8. èród∏o: Krajowa Rada Bezpieczeƒstwa (National Safety Council),
Illinois, USA, U∏atwianie pracy: ksià˝ka pomys∏ów dotyczàcych
ergonomii (Making the job easier: An ergonomics ideas book).
9. èród∏o: Fiƒski Instytut Zdrowia Zawodowego, Analiza ergonomii
miejsca pracy (Ergonomics Workplace Analysis), 1999 r.
Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy
Gra Via, 33, E-48009 Bilbao, Spain
tel. (34) 944 79 43 60, Fax: (34) 944 79 43 83
[email protected]
© Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy. Powielanie dozwolone pod warunkiem podania êród∏a. Wydrukowano w Polsce. Dystrybucja w Polsce: Krajowy Punkt
Centralny Europejskiej Agencji Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Paƒstwowy Instytut Badawczy, ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa,
Tel. (0-22) 623 36 77, Fax (0-22) 623 36 93, Internet: www.bp.edu.pl, E-mail: [email protected]
h t t p : / / a g e n c y . o s h a . e u . i n t
F a k t y