prezentacja - Nicole Nau

Językoznawstwo
… porównawcze
Prof. Nicole Nau
UAM, IJ 2015/2016
Językoznawstwo i nauka o informacji, III rok
Czternaste zajęcia
19.01.2016
Profil języka na tle językoznawstwa
typologicznego
Dane ogólne, charakteryzacja socjolingwistyczne i
genetyczne
Pismo (opcjonalne)
Fonetyka i fonologia (opcjonalne)
Budowa wyrazów, typologia morfologiczna, procesy
morfologiczne
Kategorie gramatyczne
Szyk (pozycja nadrzędnika a podrzędnika we
wybranych konstrukcjach)
Stosunki gramatyczne (alignment)
Leksyka (opcjonalne)
Dane ogólne i socjolingwistyczne
nazwa po polsku, w języku własnym, w innych
językach
kod ISO
klasyfikacja genetyczna (rodzina, grupa)
obszar, państwa, gdzie występuje (może być mapa)
liczba mówców
status języka w szczególnych państwach
stan zagrożenia (np. według Ethnologue)
wewnętrze zróżnicowanie (dialekty, inne)
standaryzacja, odmiana literacka
Pismo
typologia pisma: logograficzne –
fonograficzne, alfabetyczne – sylabyczne –
alfasylabyczne
historia, związki z innymi pismami
znaki diakrytyczne, znaki specjalne
Uwaga: nie pomieszać pisma z fonetyką!
Writing systems in the world
Bernard Comrie, wals.info/feature/141A
Fonetyka i fonologia
inwentarz fonemów, ważne alofony
dodatkowe cechy taki jak iloczas (długie
samogłoski, spółgłoski), tony
akcent wyrazowy
sylaba
morfonologia, np. harmonia samogłoskowa
(węgierski)
Uwaga: nie pomieszać fonetyki z pismem!
Co tu jest nie tak?
„Sylaby składają się z 1 lub 2 liter”
„Sylaba: Dominuje typ (C)V(V). Możliwe jest
(C)V1V2V2, np. i auau ia.”
„Spółgłoski podzielone są na trzy klasy: niskie,
średnie, wysokie. Klasy te określają ton, na który
mają być one wymawiane. [….] Tonów w języku
tajskim jest pięć […]”
„Większość słów i partykuł zawiera akcentowana
sylabę, przy czym nie zawierają one cech
fonologicznych.”
dobre:
[samogłoski] mogą być krótkie lub długie, w
piśmie rozróżniane jest to przez makron, np.
jak w māori, gdzie ā oznacza długą
samogłoską a
jeszcze lepiej:
samogłoski mogą być krótkie lub długie, w
piśmie rozróżniane jest to przez makron, np.
jak w māori, gdzie < ā > oznacza długą
samogłoską [a:]
Inwentarz fonemów
„[…] zaliczany jest do języków ubogich
w fonemy (< 20). Świadczy o tym jego
alfabet, który posiada tylko 8 spółgłosek:
p, k, h, l, m, n, w oraz tzw. ‘ okina […]".
"10 spółglosek: p t k m n ng wh h r w"
http://www.omniglot.com/writing/hawaiian.htm
Hawajski
http://westquarry.tumblr.com/post/458
73684620/worldbuilding-wednesday-11phonological (from Wikipedia
https://en.wikipedia.org/wiki/Hawaiian
_language#Consonants )
Maori
http://room4ohauschool.
wikispaces.com/Te+Reo+
Maori
Morfologia/kategorie gramatyczne
Typologia morfologiczna
Wykładniki formalne kategorii
Wybrane kategorie
liczba
rodzaj
grzeczność
przypadek
określoność
czas, aspekt, tryb, modalność
Typologia morfologiczna: Majewicz
Typologia
morfologiczna: Payne
(system Greenberga)
Dlaczego następująca definicja
NIE jest dobra?
"język aglutynacyjny to taki język, w
którym aby zmienić znaczenie wyrazu,
zamiast końcówek fleksyjnych
(deklinacyjnych i koniugacyjnych) używa
się morfemów, dodawanych przed, w
środku lub po wyrazie."
http://www.labor.waw.pl/index.php?option=com_content
&task=view&id=20&Itemid=1
izolujące
fleksyjne
aglutynacyjne
analityczne
hawajski,
laotański,
māori,
tajski
hiszpański
łotewski
węgierski
inuit
syntetyczne
Wykładniki formalne kategorii
Majewicz 1989
pozycja wyrazu w stosunku do innych wyrazów,
wyrazy posiłkowe,
intonacja,
reduplikacja,
afiksacja
prefiksacja
infiksacja
sufiksacja
konfiksacja
złożenia
iloczas
zmiany tonu
akcent
modyfikacja osnowy
Payne 2006:
The "big 10" morphological processes
prefixation
suffixation
infixation
circumfixation
stem modification
autosegmental variation
reduplication
non-concatenative morphology
compounding
Reduplikacja: przykłady
język māori
pango ‘black’ > papango ‘blackish’
whero ‘red’
> whewhero ‘reddish’
nui ‘big’
> nunui ‘big’ (plural referent)
roa ‘tall’
> roroa ‘tall’ (plural referent)
język tajski
dii ‘good’
> diî-dii ‘very good’
yâak ‘difficult’ > yáak-yâak ‘very difficult’
dèk ‘child’
> dèk-dèk ‘children’
wan ‘day’
> wan-wan ‘days’
Kategorie gramatyczne: niektóre
ciekawości
liczba: nie obowiązkowa przy rzeczowniku w
językach...
klasyfikatory w językach tajskim, laotańskim
liczba i osoba: dual i inkluzyw/ekskluzyw w
językach hawajskim i māori (np.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hawaiian_grammar#
Personal_pronouns;
http://kupu.maori.nz/more/pronouns)
osoba i grzeczność w językach tajskim,
laotańskim
określoność: rodzajniki w językach ...
określoność: 2 konjugacje w języku węgierskim
Klasyfikatory w j. laotańskim
Rattanapraxa Analee & Nuntana Wonghai. 2015. Classifiers in Lao: A cognitive linguistics
approach.
http://www.ijlll.org/vol1/10-X00035.pdf
Język węgierski
olvas-ok
'I am reading'
read-1SG
olvas-ok
egy könyv-et
read-1SG one book-ACC
'I am reading a book'
olvas-om
a
könyv-et
read-1SG DET book-ACC
'I am reading the book'
Jak przedstawić przykłady (zdania)
Język tajski
Nie bardzo dobry sposób:
kun dâai tam gaan bâan châi măi
You + past tense + to do + homework + (Q.P)yes or no
‘You did the homework, right?’
lepiej tak:
kun dâai tam gaan bâan châi măi
you PAST do work home yes no
nák sèuk-săa tam gaan bâan
student
do work home
‘a student does the homework’
làng jàak
aa-hăan yen ter
after
dinner
she
tam gaan bâan
do work home
‘after dinner she does the homework’
chăn jà
tam gaan bâan
I
will do work home
‘I will do the homework’
Leksyka – to ciekawe, ale...
http://www.discovertsunamis.org/pdf/hawaiian_words_for_wave.pdf