biuletyn i synodu diecezji legnickiej nr 4

Transkrypt

Przypatrzmy się
BIULETYN
I SYNODU
DIECEZJI LEGNICKIEJ
4
LEGNICA 2008
ZA ZGODĄ WŁADZY KOŚCIELNEJ
Do użytku wewnętrznego
© Sekretariat I Synodu Diecezji Legnickiej
ZESPÓŁ REDAKCYJNY
ks. Bogusław Drożdż – przewodniczący
Łucja Daniluk – sekretarz
Korekta
Anna Lichota
Skład i łamanie
Małgorzata Wilczyńska
Adres: Sekretariat Synodu, ul. Jana Pawła II nr 1, 59-220 Legnica
Telefon: 076 724-41-27, E-mail: [email protected]
Strona internetowa: www.synod.diecezja.legnica.pl
Od Redakcji
Prezentowany, w kolejności już czwarty, numer pisma synodalnego
„Przypatrzmy się. Biuletyn I Synodu Diecezji Legnickiej” zawiera, zatwierdzone w drodze głosowania podczas III Sesji Plenarnej, Materiały robocze wypracowane przez pięć spośród dziesięciu Komisji Synodalnych.
Są to dokumenty następujących Komisji:
– ds. Nauki i wychowania katolickiego,
– ds. Katolików świeckich,
– ds. Duszpasterstwa małżeństw i rodzin,
– ds. Duszpasterstwa charytatywnego,
– ds. Mediów.
Publikacja tych dokumentów kieruje się dwoma celami. Celem pierwszym: doktrynalno-informacyjnym – jest poinformowanie członków Zespołów Synodalnych o problematyce, jaką zajmują się poszczególne Komisje
Synodalne. Chodzi zatem o ukazanie, w świetle dokumentów Kościoła,
konkretnych zagadnień i wynikających z nich kościelnych zadań, wstępne
ich zdiagnozowanie, uwzględniające diecezjalno-parafialne uwarunkowania oraz wskazanie prognoz, pozwalających znaleźć stosowne rozwiązania.
Celem drugim: praktyczno-formacyjnym – jest wskazanie, że Materiały robocze winny stanowić punkt wyjścia dla szczegółowych dyskusji zawiązujących się w Zespołach Synodalnych, działających we wspólnotach parafialnych. Mają one inspirować i porządkować prowadzone dyskusje, skłaniać do formułowania zapytań i szukania odpowiedzi.
Mając na uwadze wymienione cele niniejsze dokumenty nie muszą być
i dlatego też nie są w treści wyczerpujące, lecz jedynie ogólne. Nie zawierają również szczegółowych rozwiązań dla podejmowanych zadań. One tylko dotykają problemów, niekiedy stawiając pytania. Można powiedzieć, że
te dokumenty traktują jako ważne zapowiadane zagadnienia, które należy
poddać dogłębnym analizom. Temu mają służyć dalsze prace synodalne.
Zgodnie z Regulaminem I Synodu Diecezji Legnickiej (§ 34) członkowie Zespołów Synodalnych są proszeni o wnikliwe zapoznanie się z przekazanymi dokumentami oraz o ewentualne sformułowanie wniosków w
formie podpowiedzi czy pytań, które należy przekazać bądź do dekanalnego relatora synodalnego, bądź bezpośrednio do Sekretariatu Synodu. Za
merytoryczną i formalną stronę zredagowanego wniosku odpowiada przewodniczący oraz sekretarz Zespołu Synodalnego.
Ks. Bogusław Drożdż
Sekretarz generalny
I Synodu Diecezji Legnickiej
WYKAZ SKRÓTÓW
ChL
Adhortacja apostolska Christifideles laici
CT
Adhortacja apostolska Catechesi tradendae
DM
Encyklika Dives in misericordia
DCE
Encyklika Deus caritas est
DOK Dyrektorium ogólne o katechizacji
FC
Adhortacja apostolska Familiaris consortio
KDK Konstytucja Gaudium et spes
KK
Konstytucja Lumen gentium
KKK Katechizm Kościoła Katolickiego
KO
Konstytucja Sacrosanctum Concilium
KPK
Kodeks Prawa Kanonicznego
RM
Encyklika Redemptoris missio
SC
Adhortacja apostolska Sacramentum caritatis
SpS
Encyklika Spe salvi
Materiały robocze Komisji ds. Nauki i wychowania katolickiego
5
MATERIAŁY ROBOCZE KOMISJI DO SPRAW
NAUKI I WYCHOWANIA KATOLICKIEGO
A. WSTĘP
Nowa sytuacja kulturowo-społeczna, w której aktualizuje się nauczycielska funkcja Kościoła, także sytuacja Kościoła lokalnego, jakim jest diecezja, domaga się nowego spojrzenia na podstawowe formy tego urzeczywistniania. Należą do nich: przepowiadanie kerygmatyczne, katecheza i homilia. Ze względu na to, że najbardziej uprzywilejowaną formą nauczania
w Kościele pozostaje katecheza, stąd pierwsze zagadnienia będą wprost odnosiły się do tego obszaru nauczycielskiej działalności Kościoła. Niemniej
należy pamiętać, że wobec rzeczywistości, w jakiej znajdują się wszystkie
środowiska wychowawcze, w społeczeństwie coraz bardziej zlaicyzowanym, ewangelizacja obok wymiaru katechetycznego (przekazywanie depozytu wiary) może niekiedy być jednocześnie pierwszym przepowiadaniem
Dobrej Nowiny (kerygmat – głoszenie Osoby Jezusa).
Zagadnienia, którymi zajmuje się Komisja ds. Nauki i wychowania
katolickiego w roku formacyjnym 2008/2009 zaprezentowane są w poniższych materiałach. Inne zaś będą poruszane w kolejnych latach.
B. TEOLOGIA ZAGADNIENIA W ŚWIETLE DOKUMENTÓW KOŚCIOŁA
Nauczycielska funkcja Kościoła, zwana też prorocką, realizowana jest
w każdym miejscu i w każdym czasie przez świadectwo życia, głoszenie
Ewangelii i przez charyzmaty, które są dane dla budowania Kościoła (KK
12, 35). Przedmiotem kościelnego nauczania jest Chrystus i Jego tajemnica
krzyża zawarta w Ewangelii (por. RM 44). Przyjęcie Ewangelii jest jedno-
6
I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ 2007-2012
znaczne z przyjęciem Chrystusa. Dokonuje się ono na drodze wiary, która
jest odpowiedzią człowieka na Boże Słowo. Ta wiara rodzi się z przepowiadania i słuchania; ona jest fundamentem dla chrześcijańskiej moralności, wyrażającej się w zachowaniu Bożych przykazań, przekazywanych
przez Kościół nauczający (KO 5; KKK 888-892). Kościół, wypełniając
swój obowiązek nauczania i wychowania, zabiega o wszystkie odpowiednie do tego środki. Zadanie głoszenia Ewangelii realizują biskupi razem z
prezbiterami. Oni są „zwiastunami wiary prowadzącymi nowych uczniów
do Chrystusa i autentycznymi, czyli upoważnionymi przez Chrystusa, nauczycielami” (KKK 888). Dla zachowania Kościoła w czystości wiary sam
Chrystusa udzielił temuż Kościołowi uczestnictwa w swojej nieomylności. Przez „nadprzyrodzony zmysł wiary” Lud Boży trwa niezachwianie
w wierze pod przewodnictwem Urzędu Nauczycielskiego Kościoła (KKK
889), który ma chronić Kościół przed wypaczeniami i słabościami oraz
zapewnić mu obiektywną możliwość wyznawania bez błędu autentycznej
wiary (KKK 890).
Urząd Nauczycielski może być sprawowany w dwojaki sposób: w
sposób zwyczajny, kiedy biskupi w łączności z Biskupem Rzymu, mimo
iż są rozproszeni po świecie, zjednoczeni jednak w wierze i posłannictwie,
jednomyślnie nauczają wiary. W sposób nadzwyczajny natomiast Urząd
ten jest sprawowany, gdy biskupi zebrani na soborze powszechnym są nauczycielami w sprawach wiary i obyczajów albo gdy Biskup Rzymu, jako
Głowa Kolegium Biskupów, mocą swego urzędu jako najwyższy pasterz
i nauczyciel wszystkich wiernych ogłasza definitywnym aktem naukę Kościoła dotyczącą wiary i obyczajów (por. KK 25).
Nauczycielska działalność Kościoła posiada bardzo konkretny cel
wychowawczy. Wobec nasilającej się laicyzacji życia i coraz liczniej ujawnianych zagrożeń wiary Dyrektorium ogólne o katechizacji zwraca uwagę
na tzw. wychowanie ewangelizujące (zob. DOK 147). Towarzyszy człowiekowi w jego integralnym rozwoju, w zdobywaniu wiedzy oraz wzrastaniu w wolności i odpowiedzialności. W ramach nauczycielskiej funkcji
Kościoła wyraźnie dokonuje się ewangelizacja konkretnego człowieka,
a przez niego ewangelizacja środowiska, w którym on żyje (ewangelizacja
kultury).
Nauczycielska funkcja Kościoła, urzeczywistniana przez katechezę,
uczestniczy w procesie wszechstronnego rozwoju człowieka. Nie może
więc pomijać szerokiego kontekstu społecznego, kulturowego i politycznego, w którym żyją chrześcijanie. Kontekst ten współtworzy naturalne miejsce nie tylko rozwoju ich wiary, ale wprost staje się terenem wielorakiego
7
zaangażowania, poprzez które pragną oni wypełnić swoje zobowiązania,
wynikające z przyjętego chrztu i bierzmowania, na rzecz budowania świata
bardziej solidarnego i braterskiego.
Jedną z zasadniczych funkcji katechezy jest nauczanie rozumiane nie
tylko jako kierowanie procesem uczenia. Istnieje bowiem specyfika katechetycznego nauczania jako nauczania opartego na Objawieniu, a więc na
historii Bożego działania dla dobra ludzkości. Głównym celem nauczania
katechetycznego jest zatem kształtowanie wiary, niejednokrotnie nazywane nauczaniem wiary. Wydaje się, że lepszym określeniem byłoby tu raczej
kształtowanie wiary, ponieważ wiara wiąże się nie tylko ze sferą poznawczą. Niemniej jednak cele poznawcze prowadzą do umiejętności i samodzielności w posługiwaniu się narzędziami, jakie uczeń, a mówiąc szerzej
każdy człowiek, otrzymuje w procesie nauczania. Związek wiary i intelektu, a w konsekwencji także związek katechezy z nauczaniem, wynika – jak
uczył Jan Paweł II – przede wszystkim z faktu, że zarówno wiara w Boga,
jak i wiedza o Bogu mają swoje odniesienie do tej samej prawdy o Bogu.
Nauczanie bowiem ma na celu nie tylko przekazywanie prawdy o Bogu,
ale także ma usposabiać słuchacza do przyjęcia wiary. Stąd zagadnienia
podejmowane podczas prac komisji będą odnosiły się również do szeroko
pojętej sfery nauczania Kościoła.
Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych,
a obejmuje przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej, przekazywane na ogół w sposób systematyczny i całościowy, dla wprowadzenia
wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego (CT 18, KKK 5). Określenie
to wyróżnia trzy podstawowe funkcje katechezy:
– nauczanie doktryny chrześcijańskiej,
– wychowanie w wierze,
– wtajemniczenie chrześcijańskie.
Dokumenty Kościoła
Sobór Watykański II: Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium
(1964)
Sobór Watykański II: Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis (1965)
Kodeks Prawa Kanonicznego (1983)
Katechizm Kościoła Katolickiego (1998)
8
Jan Paweł II: Posynodalna adhortacja apostolska o katechizacji w naszych
czasach Catechesi tradendae (1979)
Kongregacja ds. Duchowieństwa: Dyrektorium ogólne o katechizacji (1998)
Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce (2001)
Konferencja Episkopatu Polski: Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce (2001)
Konferencja Episkopatu Polski: II Polski Synod Plenarny 1991-1999 (2001)
Synod Archidiecezji Wrocławskiej 1985-1991 (1995)
C. DIAGNOZA
I. Sytuacja katechetyczna w diecezji legnickiej (dane statystyczne na
dzień 1 stycznia 2008 r.)
1. Na terenie diecezji znajdują się 563 placówki oświatowe i wychowawcze, w tym:
– 127 przedszkoli
– 229 szkół podstawowych
– 96 gimnazjów
– 87 szkół ponadgimnazjalnych
– 18 ośrodków szkolno-wychowawczych (szkoły specjalne)
– 5 szkół zawodowych
2. Są także szkoły katolickie:
– Katolicka Szkoła Podstawowa im. Świętej Rodziny w Legnicy
– Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Legnicy
– Salezjańskie Gimnazjum im. św. Dominika Savio w Lubinie
– Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. św. Franciszka z Asyżu
w Legnicy
– Salezjańskie Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Bosko w Lubinie
Nauczanie religii prowadzone jest w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Ze względu na szczególne uwarunkowania, za zgodą Wydziału
Katechetycznego, w trzech placówkach katecheza odbywa się w wymiarze
jednej godziny tygodniowo.
9
II. Organizacja nauczania religii w szkole i katechezy parafialnej
Katecheci podejmujący nauczanie religii w szkołach są jednocześnie
zobowiązani do pozaszkolnej pracy wychowawczej w parafii, na wniosek
której otrzymali właściwe skierowanie do nauczania religii (misja kanoniczna).
W katechizacji szkolnej zatrudnionych jest 694 katechetów:
– 187 księży diecezjalnych (27 %)
– 33 księży zakonnych (5 %)
– 30 sióstr zakonnych (4 %)
– 442 osoby świeckie (64 %) (w tym: 401 kobiet, 41 mężczyzn)
Katecheci uczący w różnych typach szkół:
– przedszkola – 73 osoby
– szkoły podstawowe – 368 osób
– gimnazjalne – 174 osoby
– szkoły ponadgimnazjalne – 209 osób
– placówki specjalne – 27 osób
Wszyscy katecheci posiadają odpowiednie kwalifikacje oraz właściwe skierowanie do nauczania religii.
Kwalifikacje teologiczne katechetów:
– z tytułem „dr teologii” – 8 osób
– z tytułem „mgr-lic. teologii” – 37 osób
– z tytułem „mgr teologii” – 575 osób
– z tytułem „lic. zawodowy” – 18 osób
– z dyplomem ukończenia Diecezjalnego Kolegium Teologicznego
(osoby posiadające jednocześnie magisterium z innego przedmiotu) – 57 osób
10
III. Współpraca środowisk wychowawczych
1. Pozytywne elementy dokonującej się integracji parafii i szkoły
Relacje między szkołą a parafią układają się na ogół pozytywnie. Zasadniczo nie ma w diecezji większych problemów, które powodowałyby zadrażnienia na linii parafia – szkoła. Minęła już epoka wzajemnej nieufności
czy nawet objawów wrogości, co miało miejsce w niektórych ośrodkach,
szczególnie miejskich. Wzajemne poznanie, osobiste zbliżenie, zawarcie
bezpośredniej znajomości sprawiły, że stopniowo polepsza się wzajemna
relacja. Można wręcz mówić o coraz większej życzliwości i zrozumieniu,
co nie jest bez znaczenia dla procesu wychowania młodego pokolenia. Jest
wiele oznak potwierdzających integrację tych środowisk wychowawczych.
Poniżej wymieniamy niektóre z nich:
a) Udział katechetów w posiedzeniach rad pedagogicznych, podczas
których ich głos, przynajmniej formalnie, jest traktowany na równi z innymi nauczycielami. Katecheta jest pełnoprawnym członkiem rady pedagogicznej i to nie tylko na papierze, ale jest nim faktycznie. Coraz częściej katecheci uczestniczą też w tworzeniu programów wychowawczych szkoły.
b) W związku z zajęciami w szkole, dużym problemem stała się sama
organizacja duszpasterstwa i zajęć w parafii (np. pogrzeby, odwiedziny
chorych, kolęda itd.). W wielu szkołach zauważa się dużo zrozumienia ze
strony dyrekcji, które tę specyficzną sprawę biorą pod uwagę przy układaniu planu lekcji. Równocześnie księża zdają sobie sprawę, że o takich potrzebach należy informować odpowiednio wcześniej, aby osoba odpowiedzialna za przygotowanie planu lekcji nie była postawiona przed faktem
dokonanym, co w przeszłości bywało przyczyną wielu nieporozumień.
c) Obecność katechezy w szkole dała szansę nadania religijnego charakteru uroczystościom szkolnym: początek i zakończenie roku szkolnego,
rocznice szkolne czy święta państwowe połączone są na ogół z Mszą św.
Pojawiła się szansa powrotu do szkoły religijnego wymiaru świąt Bożego
Narodzenia (organizowanie jasełek, wspólne przeżywanie opłatka itp., co
jest wielką szansą na rzecz integracji, zbliżenia, nawiązania bliższych kontaktów) czy świąt Wielkanocnych (organizowanie pasji lub „święconego”).
W wielu przypadkach przygotowanie tych spotkań spoczywa na barkach katechetów. Nie brak jednak przykładów dobrej współpracy z nauczycielami,
którzy chętnie włączają się w organizowanie takich uroczystości. Szkoły
11
coraz częściej też angażują się w przygotowanie uroczystości kościelnych,
np. przez włączenie w liturgię chóru szkolnego, przygotowanie wizytacji
biskupiej w parafii, przygotowanie do Wszystkich Świętych przez porządkowanie cmentarza, czasem budowanie ołtarzy na Boże Ciało itp.
d) W wielu szkołach pojawiły się gablotki o tematyce religijnej, w
których znajdują się materiały opracowywane przez samych uczniów, dotyczące tematów z życia Kościoła, Pisma św. itd. Wszystko jednak zależy
od inwencji i pomysłowości katechetów.
e) Istotne znaczenie posiada stała troska o pogłębianie współpracy
wychowawczej. Na pewno budującym elementem integracyjnym jest zainteresowanie się wychowawców przygotowaniami swoich uczniów do sakramentu bierzmowania i I Komunii Świętej. Nauczyciele wychowawcy
i duszpasterze razem ze swoimi uczniami uczestniczą w tych uroczystościach. Stwarza to szansę dalszej współpracy wychowawczej nie tylko w
szkole, ale i poza nią. Należy wysoko ocenić też łączenie wysiłków szkoły
i parafii w trosce o dzieci potrzebujące pomocy materialnej, np. przez opłacanie obiadów w szkole, pomoc w organizowaniu wyjazdów wakacyjnych,
śródrocznych itd. Wielu księży funduje co miesiąc przynajmniej kilka posiłków dla dzieci.
2. Trudności związane z połączeniem pracy szkolnej
i duszpasterskiej w parafii
Ogólnie należy stwierdzić, że mniej trudności występuje w małych
miejscowościach, głównie w środowiskach wiejskich. Zauważa się je natomiast w dużych ośrodkach miejskich. Ujawniające się trudności można
sformułować następująco:
a) Różnica terytorialna szkoły i parafii. Nie brakuje takich sytuacji,
gdy uczniowie z jednej klasy przynależą do kilku różnych parafii. Jest to
wielkie utrudnienie w organizowaniu pracy duszpasterskiej, szczególnie w
zakresie przygotowania do sakramentu bierzmowania i I Komunii Świętej,
rekolekcji, organizowania okolicznościowych uroczystości kościelnych,
jak np. jubileuszowe misje i rekolekcje. Często w dużych miastach zauważa się brak współpracy księży proboszczów między sobą, co dezorganizuje
pracę szkół.
b) Praca duszpasterska księży katechetów. Zajęcia w parafii są absorbujące i wielokrotnie kolidują z zajęciami w szkole. Klasycznymi przypadkami są: pogrzeby, kolęda, wyjazdy na rekolekcje dla kapłanów w ciągu
roku szkolnego, odpracowywanie zajęć dydaktycznych w soboty. Są to
12
sprawy bardzo ważne, które często świadczą o niedostosowaniu się parafii
do nowych warunków funkcjonowania katechezy w szkole.
c) Brak odpowiednich sal dydaktycznych. Nie wszędzie katecheci
mają do dyspozycji swoje sale katechetyczne, dzielą je z wykładowcami
innych przedmiotów. Niekoniecznie jest to zła wola dyrekcji, często powodem są obiektywne trudności szkoły.
d) Realizacja programu nauczania religii i brak podręczników dla
uczniów. Szacuje się, że w szkołach ponadgimnazjalnych blisko 2/3 młodzieży nie posiada podręczników do nauki religii.
e) Rekolekcje dla dzieci i młodzieży. Problem ten wymaga głębszego
zastanowienia. Coraz częściej wykorzystuje się podczas takich rekolekcji
pomieszczenia szkolne. W wielu przypadkach w tym zakresie istnieje dobra korelacja działań pomiędzy parafią a szkołą. Ciągle jednak nauczyciele
w małym stopniu angażują się w organizowanie rekolekcji. Dodać należy,
że nie tylko w środowiskach nauczycielskich, ale i wśród katechetów prowadzi się dyskusję na temat sensowności dni wolnych przeznaczonych na
rekolekcje.
D. PROGNOZA
I. Katecheza rodzinna
Rodzina określana jest „domowym Kościołem”. Jest cząstką parafialnej wspólnoty, w której pulsuje wiara ożywiona słowem Bożym i łaską
sakramentalną. Pierwszymi katechetami dziecka mają być rodzice. To na
nich spoczywa obowiązek przekazywania wiary swoim dzieciom. Głównym zadaniem katechezy rodzinnej jest wytworzenie atmosfery życia religijnego w rodzinie oraz pogłębienie i umocnienie katechezy, jaką dzieci otrzymują w szkole. Do momentu osiągnięcia dojrzałości dziecko żyje
wiarą rodziców, uczestniczy w ich modlitwach, a także, przez obserwację
ich życia, kształtuje swoje sumienie.
Zagadnienia do dyskusji:
(1) Poszukiwanie nowych metod dotarcia do rodziców i próby angażowania ich w katechezę rodzinną.
13
(2) Propozycje zagadnień do spotkań z rodzicami w okresie przygotowania do I Komunii Świętej i bierzmowania.
(3) Problemy, które należy podejmować podczas odwiedzin duszpasterskich.
II. Katecheza dzieci i młodzieży
1. Katecheza dzieci w wieku przedszkolnym
Katechezą przedszkolną winny być objęte dzieci cztero-, pięcioi sześcioletnie. Celem tej katechezy nie jest systematyczne nauczanie,
zmierzające do przyswojenia przez dzieci przekazywanego materiału, ale
raczej zajęcie się nimi z życzliwą, kompetentną pomocą, poprzez nawiązanie dialogu z rodzinami, aby pierwsze zachwyty dziecka, które poznaje
świat, były łączone z myślą o Stwórcy.
(1) Nabożeństwa i Msza św. z udziałem dzieci w wieku przedszkolnym.
(2) Stałe spotkania z rodzicami dzieci w wieku przedszkolnym (organizowanie pogadanek dla rodziców na tematy religijnego i moralnego wychowania).
(3) Oczekiwania wobec katechetów pracujących z dziećmi w wieku
przedszkolnym.
2. Katecheza dzieci
Katecheza dzieci pierwszego etapu edukacyjnego (klasy I-III) w
szkole podstawowej obejmuje przygotowanie do sakramentu pojednania
i Eucharystii. W klasie I należy rozpocząć przygotowanie dalsze, w klasie
II natomiast przygotowanie bliższe do tych sakramentów oraz ich przyjęcie. Klasa III (pokomunijna) to ugruntowanie pobożności eucharystycznej
(służba liturgiczna, Eucharystyczny Ruch Młodych).
Katecheza dzieci drugiego etapu edukacyjnego (klasy IV-VI) to oparte na Biblii pogłębienie udziału w życiu sakramentalnym i pełniejsze włączenie w życie wspólnoty Kościoła.
14
(1) Kiedy spowiedź i I Komunia Święta (II czy III klasa)? Osoby odpowiedzialne za przygotowanie dzieci do pełnego udziału w Eucharystii
(zakres odpowiedzialności katechetów świeckich a miejscowego
duszpasterza), miejsce przygotowania do I Komunii Świętej (parafia, rodzina).
(2) Systematyczne spotkania z rodzicami dzieci pierwszokomunijnych
(pedagogizacja rodziców, współpraca katechetów z rodzicami i wychowawcami).
(3) Praktyka spowiedzi i Komunii Świętej pierwszopiątkowej.
(4) Organizacja rekolekcji wielkopostnych dla dzieci szkół podstawowych.
(5) Pozaszkolne grupy formacyjne dla dzieci szkół podstawowych.
3. Katecheza młodzieży
Młodzież stawia pytania natury egzystencjalnej, pyta o sens życia,
potrzebę uczenia się. Skupiona na sobie jest przekonana, że ciągle podlega
krytyce ze strony innych. Towarzyszy jej zmienność nastrojów i uczuć.
Kryzysy, jakie pojawiają się u młodych ludzi na tym etapie, wymagają od
wychowawców ogromnej wiedzy, serca i zapału, a także cierpliwości i mądrości. Młodzi ludzie w poszukiwaniu własnej tożsamości z łatwością odrzucają dotychczasowe autorytety. Są krytyczni wobec Kościoła i osób go
reprezentujących.
Ważną rolę w kształtowaniu dojrzałej osobowości może odegrać katecheza. Przygotowanie do sakramentu bierzmowania (katecheza katechumenalna!) może stać się wyjątkową okazją do tego, by pomóc młodemu
człowiekowi zaprzyjaźnić się z Kościołem (tak, aby bierzmowanie nie stało się sakramentem rozstania z Kościołem!). Włączenie młodzieży do grup
rówieśniczych, pielęgnujących wartości religijne jest wielce pożyteczne
dla procesu socjalizacji.
(1) Osoby odpowiedzialne za przygotowanie do bierzmowania (zakres
odpowiedzialności katechetów świeckich a miejscowego duszpasterza), miejsce przygotowania do bierzmowania (parafia, rodzina),
czas przygotowania do bierzmowania (1 rok czy 3 lata?).
15
(2) Spotkania z rodzicami kandydatów do bierzmowania (pedagogizacja rodziców, współpraca katechetów z rodzicami i wychowawcami).
(3) Oczekiwania wobec katechetów pracujących z młodzieżą.
(4) Poszukiwanie nowych form organizacji rekolekcji wielkopostnych
dla młodzieży.
(5) Pozaszkolne grupy formacyjne dla młodzieży (Szkolne Koła Caritas, wolontariat młodzieżowy, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, zespoły muzyczne itp.).
III. Współpraca środowisk wychowawczych:
rodzina – szkoła – parafia
1. Duszpasterstwo nauczycieli
Powrót katechezy do szkoły daje nowe możliwości oddziaływania
duszpasterskiego na środowisko szkolne, zwłaszcza nauczycieli. Do tradycyjnych form należą:
a) Okolicznościowe spotkania w parafiach, rekolekcje dla nauczycieli zwłaszcza w dużych miastach. Obecność w szkole katechety księdza daje
nowe możliwości. Przede wszystkim są to bezpośrednie spotkania w szkole, w której razem się pracuje. Jest to również bezpośrednia okazja do wymiany poglądów, ukazania Kościoła jakby z innej strony. Wielu nauczycieli dopiero teraz uświadamia sobie, że ksiądz katecheta nie tylko odprawia
Msze św. i spowiada, ale też wychowuje i katechizuje.
b) Rekolekcje wielkopostne dla szkoły, w której pracuje ksiądz katecheta. Jednak udział nauczycieli nie może się sprowadzać tylko do pilnowania porządku. Należałoby nauczycieli zachęcać (zapraszać), aby włączali
się aktywnie w liturgię, dając w ten sposób przykład swoim wychowankom, co jest bardzo budujące i wręcz konieczne we wspólnej pracy wychowawczej. Cenne są również spotkania międzyparafialne przy poczęstunku
z okazji rekolekcji. Jest to szansa na wymianę poglądów, doświadczeń,
refleksji w kontekście przeżywanych rekolekcji i doświadczeń religijnych.
c) Msza św. z okazji Dnia Edukacji. Godne polecenia jest to, co w
wielu szkołach pojawia się jako pewne novum. Uczniowie zamawiają Msze
św. za swoich nauczycieli. Pozwala to na tworzenie więzi nauczycieli z
wychowankami na innej płaszczyźnie, w nowym wymiarze.
16
d) Dużą popularnością cieszą się spotkania w ramach wizytacji kanonicznych w poszczególnych szkołach. Bezpośrednie spotkanie z biskupem
i rozmowa z nim daje okazję do innego niż dotąd kontaktu z hierarchią
kościelną (nie na odległość).
(1) Poszukiwanie nowych form duszpasterstwa nauczycieli.
(2) Wspólne spotkania duszpasterskie z rodzicami i wychowawcami
z okazji okolicznościowych uroczystości (I Komunia Święta, bierzmowanie, rocznice szkolne itp.).
(3) Propozycje tematów do wspólnych spotkań: duszpasterze – rodzice –
nauczyciele.
2. Zaangażowanie katechetów w życie szkoły
Kształt życia szkolnego, zwłaszcza w sferze kulturowo-religijnej, w
znacznym stopniu zależy od samych katechetów. Świadomość tego faktu
jest niezwykle cenna, ponieważ w nim tkwią dodatkowe motywy aktywniejszego zaangażowania się katechetów w szkolne środowisko wychowujące do wartości. To zaangażowanie może wyrażać się różnie, ale przede
wszystkim poprzez:
a) Udział katechetów w radach pedagogicznych. Obowiązek ten wynika z samego faktu bycia nauczycielem, niemniej jednak jest to również
szansa duszpasterska. Z tego obowiązku niestety katecheci księża wielokrotnie się zwalniają. Przyczyny są dość złożone. Jedną z nich jest fakt, że
posiedzenia rady pedagogicznej i konferencje kolidują czasem z zajęciami
w parafii. Nie brakuje jednak i takich sytuacji, kiedy nieobecność katechety
jest po prostu nieusprawiedliwiona.
b) Obecność na „wywiadówkach” i zebraniach rodziców. Wprawdzie
nie są wychowawcami, ale są do dyspozycji wychowawców oraz tych rodziców, którzy pragnęliby się spotkać z nimi. Obecność na dyżurach, które
służą nie tylko pilnowaniu dzieci podczas przerw śródlekcyjnych, ale mogą
być również okazją do rozmów.
c) Przygotowaną przez katechetów gablotkę o tematyce religijnej.
Może ona spełniać wielkie zadanie duszpasterskie i ewangelizacyjne. Jest
w niej miejsce nie tylko na sprawy aktualne z życia Kościoła, stwarza też
szansę na zapoznanie szerszego grona z nauką Kościoła. Wiele zależy tu od
inwencji i pomysłowości samych katechetów.
17
3. Zaangażowanie katechetów w życie parafii
Wspólnota parafialna o tyle jest żywym Kościołem Jezusa Chrystusa,
o ile wierni prawdziwie żyją chrześcijańskimi wartościami. Chrześcijański
styl życia katechetów, potwierdzony ich konkretnym zaangażowaniem w
życie parafialne, posiada wartość zaczynu, który może skutecznie przywoływać innych chrześcijan do wspólnej troski o dobro Kościoła lokalnego.
a) Katecheci przygotowują tzw. Msze św. szkolne, ich oprawę liturgiczną. Przygotowują ze swoimi klasami nabożeństwa: majowe, różańcowe, drogę krzyżową, bardzo często pomagają podczas spowiedzi, dbając
o porządek, ponieważ uczestniczą w niej liczne grupy dzieci.
b) Nałożony na katechetów obowiązek prowadzenia przynajmniej
jednej małej grupy w parafii sprawia, że wielu z nich jest zaangażowanych
w pracę dziecięcych wspólnot parafialnych (ERM, dziecięce grupy Żywego Różańca, Dzieci Maryi, KSM, schola, ministranci, oaza, zespoły misyjne, świetlice parafialne, oratoria). Z tymi grupami katecheci przygotowują
również jasełka, pasje, okolicznościowe przedstawienia, np. na Dzień Chorych w szpitalach, w domach opieki dla ludzi w podeszłym wieku.
c) Istnieje spora grupa katechetów unikających zaangażowania w
pracę duszpasterską. Jednym z powodów jest fakt, że są oni osobami dojeżdżającymi do pracy, niekiedy dojeżdżają nawet z daleka (ok. 40 km w
jedną stronę). Nierzadko dochodzi do tego też problem ich zaangażowania
się w duszpasterstwo w parafii zamieszkania. Trzeba brać pod uwagę i to,
że wielu z nich ma swoje rodziny i obowiązki domowe.
(1) Formy zaangażowania katechetów w duszpasterstwo parafialne –
wspólne opracowanie zakresu obowiązków katechety świeckiego w
parafii.
(2) Udział katechetów świeckich w spotkaniach formacyjnych organizowanych na poziomie diecezji, dekanatu.
(3) Dekanalne zespoły formacyjne dla katechetów duchownych i świeckich; parafialne rady pastoralno-katechetyczne.
18
E. ZAKOŃCZENIE
Przedstawione zagadnienia stanowią jedynie część tematów, które
wymagają szerszego omówienia w Zespołach Synodalnych. Propozycje
przedstawione w przygotowanym materiale są inspiracją do pracy dla Zespołów Synodalnych w roku formacyjnym 2008/2009.
Komisja ds. Nauki i wychowania katolickiego zamierza w kolejnych
latach poddać dyskusji także inne zagadnienia:
Rok formacyjny 2009/2010:
– instytucje kształcenia teologicznego, szkolnictwo katolickie
– wychowanie do odpowiedzialności eklezjalno-społecznej
– kształcenie i katecheza dorosłych
– katecheza przedmałżeńska
Rok formacyjny 2010/2011:
– katecheza parafialna
– rekolekcje wielkopostne dla dzieci i młodzieży
– katecheza specjalna
– formacja katechetów (klimat dialogu i współpracy oraz rozwijanie
kwalifikacji zawodowych)
Ks. dr Marek Mendyk
Przewodniczący Komisji
NOTATKI
19
20
Materiały robocze Komisji ds. Katolików świeckich
21
KATOLIKÓW ŚWIECKICH
A. WSTĘP
Refleksja nad rzeczywistością katolików świeckich musi być powiązana z teologiczno-prawnym obrazem Kościoła. Jezus Chrystus założył
wspólnotę, której celem jest zbawienie wszystkich, którzy poprzez wiarę
i chrzest zostają do tej wspólnoty wszczepieni. Jezus jako Dobry Pasterz
pragnął, aby na drodze zbawienia jego następcy w strukturze hierarchicznej prowadzili wszystkich ludzi do pełnego zjednoczenia z Bogiem. W tym
celu Jezus Chrystus pozostawił nam Siebie w Kościele, w głoszonym słowie Bożym i udzielanych sakramentach.
Kim jest osoba świecka w Kościele? Co kryje się pod pojęciem
„świecki”? Jaką rolę ma do spełnienia osoba świecka w Kościele? Oto pytania, na które odnajdujemy odpowiedź w wypracowanej przez Kościół
teologii laikatu.
Jan Paweł II precyzując pojęcie człowieka „świeckiego”, w środowej
katechezie „Świeccy wobec tajemnicy Chrystusa” powiedział, że „jest to
piękne słowo. Niestety w wyniku długiej ewolucji historycznej w języku potocznym, a zwłaszcza politycznym, słowo «laik», «świecki» nabrało
znaczenia opozycji wobec religii, a w szczególności wobec Kościoła, wyrażając postawę separacji, odrzucenia albo przynajmniej zdeklarowanej
obojętności. Ewolucja ta stanowi niewątpliwie przykry fakt”.
Sobór Watykański II stwierdza, że świeccy są pełnoprawnymi członkami Kościoła, objętymi jego tajemnicą i obdarzonymi specyficznym po-
22
wołaniem, których celem, w sposób szczególny, jest szukanie Królestwa
Bożego, zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej.
Pod nazwą świeckich rozumie się wszystkich wiernych chrześcijan, nie będących członkami stanu kapłańskiego i stanu zakonnego prawnie ustanowionego w Kościele. Są to więc wszyscy wierni chrześcijanie, którzy jako
wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud Boży i uczynieni na swój sposób uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego
urzędu Chrystusowego, ze swej strony sprawują właściwe całemu ludowi
chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele i w świecie (KK 31).
Na mocy sakramentu chrztu i bierzmowania wierni świeccy uczestniczą w potrójnym urzędzie Chrystusa jako kapłana, proroka i króla. Świeccy
biorą udział w misji uświęcenia, łącząc się z Chrystusem w Jego Ofierze,
ofiarowując samych siebie i swoje uczynki: modlitwy, apostolskie przedsięwzięcia, życie małżeńskie, rodzinne, codzienną pracę, wypoczynek, cierpienie i utrapienia życia. Wszystkie te uczynki stają się duchowymi ofiarami miłymi Bogu.
Udział w prorockiej misji Chrystusa uprawnia i zobowiązuje świeckich, by z wiarą przyjęli Ewangelię oraz ją głosili słowem i czynem. Oni są
świadkami Chrystusa, dlatego winni zabiegać o to, aby Ewangelia jaśniała
w ich życiu codziennym, rodzinnym i społecznym. Potrzeba świadectwa
jest dzisiaj pilniejsza, gdyż szerzy się ateizm praktyczny, zobojętnienie religijne i dechrystianizacja w narodach dawniej chrześcijańskich. W tej sytuacji rodzi się pilna potrzeba nowej ewangelizacji (ChL 34). Świeccy mogą spełniać to zadanie tylko wówczas, gdy wszystkie swoje działania w rodzinie, pracy i życiu społecznym oprą na nauce Chrystusa. Szczególnym
miejscem uczestnictwa świeckich w potrójnym urzędzie Chrystusa jest rodzina. Tutaj uświęcająca, nauczycielska i królewska misja świeckich przez
nikogo nie może być zastąpiona.
Apostolstwo świeckich, według należytego porządku, winno być włączone w apostolstwo całego Kościoła. Obowiązkiem hierarchii jest wspieranie apostolstwa świeckich, pouczenie i pomoc duchowa, koordynacja
i czuwanie nad zachowaniem czystości nauki i właściwego porządku. Żadne działanie nie może nazywać się „katolickim”, jeśli nie otrzyma zgody
prawowitej władzy kościelnej. Przedstawiciele hierarchii na różnych szczeblach mogą zlecać świeckim specjalne zadania ewangelizacyjne. Działalność apostolską Kościoła powinny wspierać różnego typu rady na szczeblu
diecezjalnym i parafialnym, w których udział znaczący powinni posiadać
świeccy.
23
Apostolstwo może być w pełni skuteczne tylko dzięki różnorodnej
i pełnej formacji: ludzkiej, duchowej, intelektualnej (doktrynalnej) i pastoralnej, czyli praktycznej. Formacja do apostolstwa winna rozpoczynać się
z początkiem wychowania dzieci i trwać przez całe życie. Pierwszą szkołą apostolstwa jest rodzina. Następnymi po rodzicach w formowaniu do
apostolstwa są kapłani, zwłaszcza przez katechetyczną posługę słowa. W
końcu ruchy i stowarzyszenia świeckich. W nich bowiem ma miejsce formacja doktrynalna, duchowa i praktyczna. Przygotowanie do apostolstwa
staje się szczególnie palące w wieku dojrzałym. Różne formy apostolstwa
wymagają także odpowiedniej formacji:
a) świeccy winni być formowani do nawiązywania dialogu z innymi,
b) świeccy winni przyswoić sobie zasady życia chrześcijańskiego, a przede wszystkim naukę społeczną Kościoła,
c) świeccy winni zdobyć umiejętność życia w miłości chrześcijańskiej
i praktykowania postawy miłości i miłosierdzia wobec wszystkich potrzebujących.
Świeccy oddani apostolstwu mają do dyspozycji liczne środki pomocnicze: sesje, kongresy, rekolekcje, ćwiczenia duchowe, dni skupienia,
pielgrzymki, zjazdy, konferencje, książki, prasę katolicką.
Szczególną formą działalności ludzi świeckich w Kościele są stowarzyszenia. Każde ze stowarzyszeń posiada swoją specyfikę, co określa statut. Ideą łączącą wszystkie kościelne stowarzyszenia jest przepajanie ziemskich rzeczywistości duchem chrześcijańskim. Polem właściwym dla ich
ewangelizacyjnej aktywności jest szeroka i bardzo złożona dziedzina życia
politycznego, społecznego, gospodarczego, kulturalnego. Specyfiką zatem
stowarzyszeń jest uczestniczenie, w łączności z hierarchią Kościoła, w życiu i misji Kościoła, jakby na styku Kościoła i świata, który jest terenem
ich działalności apostolskiej. Należy wiedzieć, że Kościół uznaje tylko te
stowarzyszenia, których statuty zostały zatwierdzone przez kompetentną
władzę kościelną; inaczej stowarzyszenie nie będzie mogło istnieć i tym
samym działać w Kościele (KPK kan. 299 § 3).
(1964)
Sobór Watykański II: Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (1965)
24
Sobór Watykański II: Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem (1965)
Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 204-231; 298-329) (1983)
Katechizm Kościoła Katolickiego (cz. I, roz. III, § 4 oraz cz. III, roz. II)
(1998)
Paweł VI: List apostolski Octogesima adveniens do ks. kard. Maurice’a Roy
przewodniczącego Rady do spraw Świeckich i Papieskiej Komisji
Iustitia et Pax z okazji 80. rocznicy ogłoszenia encykliki Rerum novarum (1971)
Jan Paweł II: Encyklika o społecznej trosce Kościoła Sollicitudo rei socialis
(1987)
Jan Paweł II: Posynodalna adhortacja apostolska o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie Christifideles laici (1988)
Jan Paweł II: Encyklika Centesimus annus w setną rocznicę encykliki Rerum novarum (1991)
Jan Paweł II: Posynodalna adhortacja apostolska o Kościele w Europie
Ecclesia in Europa (2003)
Kongregacja Nauki Wiary: Deklaracja o jedności i powszechności zbawczej
Jezusa Chrystusa i Kościoła Dominus Iesus (2000)
C. DIAGNOZA
Specyfika Kościoła legnickiego wynika z dziedzictwa kulturowego
i zwyczajów religijnych pochodzących z różnych stron Polski okresu międzywojennego. Diecezję legnicką zamieszkują ludzie, którzy w większości
przybyli z różnych stron po 1945 r. W ciągu kilkudziesięciu lat wytworzyła
się już jednak swoista kultura, którą można nazwać dolnośląską. W takiej
przestrzeni Kościół prowadzi ewangelizację.
Wiele form ewangelizacyjnych zostało wypracowanych w ramach
archidiecezji wrocławskiej i jest kultywowanych w diecezji legnickiej. Nowym wyzwaniem dla Kościoła legnickiego stają się szybkie przemiany społeczne i kulturowe, wynikające z otwarcia granic i swobodnego przepływu
idei, zwyczajów, stylów życia. Specyfiką regionu legnickiego jest również
fakt rozwoju klasy wielkoprzemysłowej, w której pojawiły się nowe problemy moralne. Środowisko Kościoła dolnośląskiego, ze względu na kli-
25
mat wielokulturowości, jest bardziej podatne na wpływy kultury masowej.
Transformacje polityczno-ekonomiczne, jakie przetoczyły się przez Polskę
na początku lat 90-tych, a jakich nie zawsze pozytywne skutki odczuwamy
do dziś, stały się przyczyną wyobcowania społecznego niektórych warstw
społecznych. Bez wpływu na sytuację mieszkańców regionu legnickiego nie
pozostaje blisko pięćdziesięcioletnie doświadczenie systemu socjalistycznego. W takich bowiem realiach kształtowała się mentalność dojrzałej dziś
części dolnośląskiego społeczeństwa. Obecnie, w dobie masowej pauperyzacji, w przeświadczeniu wielu ludzi funkcję opiekuńczego państwa winien
przejąć Kościół, mający za sobą wielowiekową tradycję caritas. Często
ludzie ci nie czują się odpowiedzialni za Kościół, co przekłada się również
na brak odpowiedzialności za mienie Kościoła. Ten sposób myślenia pośrednio może wynikać z faktu, że w większości to mienie zostało przejęte
po II wojnie światowej. Czasami społeczności, które włożyły trud w budowę kościoła, remont czy budowę zaplecza parafialnego, posiadają większą
identyfikację z parafią. Obserwuje się również wręcz odwrotną postawę:
tam, gdzie budowa kościoła nie była łączona z budową wspólnoty, kościół
i zaplecze parafialne jest traktowane przez wiernych jako miejsce funkcjonowania duchowieństwa, a wierni są tylko jego użytkownikami. W takich
przypadkach Kościół traktuje się tylko jako instytucję, a księdza jako szafarza sakramentów. Ten sposób myślenia umacniany jest przez wytwarzające
się obecnie społeczeństwo konsumpcyjne. Obraz ten potwierdzają badania
statystyczne, z których wynika, że tylko około 36 % parafian w miarę regularnie uczestniczy w niedzielnej Mszy św. i tylko 15 % łączy się w pełni
z Jezusem Eucharystycznym poprzez przyjęcie Komunii Świętej.
Wielu proboszczów zauważyło konieczność aktywizacji Rady Parafialnej w życiu wspólnoty. Niestety, jej podwójna funkcja, duszpasterska
i ekonomiczna, często nie jest w pełni wykorzystywana. Zdarza się, że aktywność Rady Parafialnej ograniczana jest do konkretnych przedsięwzięć
remontowo-budowlanych, brak jest natomiast jej wsparcia w działaniach
duszpasterskich proboszcza. Ważne jest również, by Rada Parafialna reprezentowała szerokie spektrum społeczne parafian, tak by nie była zawężona
tylko do grona zaufanych proboszcza. Jeśli Rada składa się z osób z jednego kręgu społecznego, o zbliżonych poglądach, przestaje być twórcza,
co więcej – jej znaczenie jako reprezentacji laikatu traci na autorytecie. W
takich sytuacjach zdarza się, że wielu parafian nie identyfikuje się z decyzjami Rady, a wręcz je kontestuje.
26
Zjawiskiem pozytywnym jest fakt świadomości u wielu duchownych
pełniejszego zaangażowania laikatu w życie Kościoła. Niejako samo życie
wymusza zmianę poglądów prezbiterów dotyczących roli świeckich w Kościele. Wielu duchownych zauważyło, że w naszym regionie nie sprawdzają się metody znane z diecezji o dłuższych tradycjach, gdzie często wystarczy przekazać jakąś informację w ogłoszeniach parafialnych i zostanie ona
podjęta do realizacji przez laikat. W naszym regionie konieczne staje się
zbudowanie trwalszych struktur laikatu, który zagospodaruje kolejne przestrzenie życia parafialnego. Ta świadomość duchowieństwa doprowadziła
do rozwoju wielu ruchów i stowarzyszeń, które są znakomitym potencjałem w wielu parafiach. Należy jednak stwierdzić, że są również parafie,
w których rola świeckich jeszcze nie została w pełni zauważona, a prezbiterzy w pasywny sposób oczekują na uczestniczenie wiernych w życiu lokalnego Kościoła. Ten brak pełnego jeszcze zaangażowania prezbiterów w
tworzenie stałych struktur laikatu można dostrzec po ilości osób zrzeszonych w trzech stowarzyszeniach, które bez udziału duchownych z parafii
nie mogą zaistnieć. W roku 2008 Stowarzyszenie Rodzin Katolickich liczyło 74 koła zrzeszające 1314 osób, Akcja Katolicka – 51 parafialnych
oddziałów zrzeszających 295 osób, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży
– 16 statutowo powołanych oddziałów zrzeszających 172 osoby.
Coraz większą rolę w życiu wielu parafii odgrywają ruchy, które pogłębiają świadomość laikatu i wprowadzają w pełniejsze życie modlitewne. Na terenie naszej diecezji prężnie działa wiele ruchów, między innymi:
Ruch Światło-Życie, Domowy Kościół, Odnowa w Duchu Świętym, Eucharystyczny Ruch Młodych, Ruch Komunia i Wyzwolenie, Ruch Misyjny,
Ruch Rodzin Nazaretańskich.
W celu koordynacji działalności wszystkich ruchów i stowarzyszeń,
została powołana Diecezjalna Rada Ruchów i Stowarzyszeń Katolickich,
która odbyła do tej pory dwa kongresy. Pierwszy kongres odbył się 02.10.
1998 r., a drugi 25.10.2003 r. Na stałe działa sekretariat, w którym można
uzyskać stosowne informacje o działalności poszczególnych stowarzyszeń
i ruchów na terenie diecezji. Zatem wielu duszpasterzy może zasięgnąć
porady w sprawach dotyczących tworzenia odpowiednich struktur laikatu.
Ludzie świeccy otaczani są szczególną troską przez biskupa diecezjalnego, który regularnie, przy okazji wizytacji, spotyka się z różnymi
grupami oraz zachęca duszpasterzy do wysiłku, w celu pozyskania wielu
nowych członków ruchów i stowarzyszeń. Biskup często uczestniczy w
spotkaniach formacyjnych, organizowanych przez stowarzyszenia i ruchy.
27
Systematycznie wyróżniani są odznaczeniem „Zasłużony dla Diecezji Legnickiej” ci przedstawiciele laikatu, którzy aktywniej uczestniczą w życiu
parafialnym i diecezjalnym.
Wykorzystanie już istniejącego potencjału stowarzyszeń i ruchów
oraz zaktywizowanie jeszcze niezaangażowanego w życie parafii laikatu,
pozwala z optymizmem spojrzeć na proces ewangelizacji w naszej diecezji.
D. PROGNOZA
I. Wprowadzenie stałych form zaangażowania apostolskiego
świeckich w życie wspólnot parafialnych
Wielokrotnie w życiu parafialnym świeccy organizują się wokół proboszcza w celu przeprowadzenia konkretnej akcji o charakterze duszpasterskim. Owocem tego zaangażowania było piękne przeżywanie peregrynacji
wizerunku Matki Bożej czy relikwii św. Wojciecha i Stanisława. Widoczna
była mobilizacja ludzi świeckich w przygotowania wizyty Ojca Świętego
Jana Pawła II. Wiele również przeżyć duchowych przyniosło wspominanie
modlitewne rocznic śmierci Ojca Świętego. We wszystkich tych przedsięwzięciach widoczny był olbrzymi potencjał, tkwiący w laikacie naszej diecezji.
Zespół Synodalny może sobie postawić następujące pytania: W jaki
sposób wykorzystać potencjał wiary laikatu w stałych strukturach? Jak
usprawnić funkcjonowanie Rady Parafialnej? Czy powołać stowarzyszenie,
grupę modlitewną bądź zespół charytatywny? Jakie nowe formy aktywności świeckich wprowadzić w życie parafii? Może należy zaktywizować
działalność na rzecz młodzieży w postaci imprez sportowych, kulturalnych? Może warto zastanowić się nad formą pomocy duszpasterzom w
przygotowaniu do sakramentu bierzmowania? Warto zwrócić uwagę też na
wydawanie gazetek parafialnych, prowadzenie stron internetowych itp.
Należy również pielęgnować już istniejące formy aktywności świeckich w organizowaniu życia religijnego. Obchodzone przez wiele środowisk zawodowych dni związane z patronem, na przykład uroczystości związane ze św. Barbarą czczoną przez górników, św. Florianem czczonym przez
strażaków i hutników, św. Łukaszem czczonym przez służbę zdrowia oraz
wielu innych patronów czczonych przez różne środowiska, są znakomitą
okazją do pogłębienia więzi we wspólnocie i przekazywania treści orę-
28
dzia chrześcijańskiego. W środowiskach wiejskich należy przykładać dużą
wagę do organizowania uroczystości związanych z etapami wegetacji w
przyrodzie, które mogą posiadać charakter religijny, na przykład błogosławienie pól we wspomnienie św. Marka, modlitwa o błogosławieństwo dla
pracujących w rolnictwie w Dni Krzyżowe, uroczystości dożynkowe jako
dziękczynienie za otrzymane błogosławieństwo Boże.
Zespół Synodalny może się zastanowić, w jaki sposób ubogacić istniejące tradycje? Na przykład poprzez organizowanie festynów, spotkań, konkursów, występów artystycznych, prelekcji i innych form świętowania.
W ramach diecezji istnieją różne formy świętowania dnia odpustu parafialnego. Można się zastanowić, w jaki sposób ten dzień uczynić świętem
całej wspólnoty parafialnej, ale także ludzi spoza parafii. Istnieje jeszcze w
wielu miejscowościach zwyczaj odwiedzania się z tej okazji, organizowania spotkań rodzinnych, sąsiedzkich.
Zespół Synodalny może się zastanowić, jak te zwyczaje pielęgnować
i jak nadawać im głębszy charakter religijny?
II. Wzajemne relacje między stowarzyszeniami i grupami
religijnymi w parafii
Na płaszczyźnie diecezji relacje między ruchami i stowarzyszeniami koordynuje Diecezjalna Rada Ruchów i Stowarzyszeń Katolickich. W
ramach parafii działalność tę koordynuje proboszcz. Jednak dla właściwej
ewangelizacji środowiska parafialnego nie wystarczy koordynacja działań,
ale konieczna jest forma wspólnego wypracowania priorytetowych potrzeb
środowiska lokalnego. Stowarzyszenie, ruch czy grupa modlitewna nie powinny koncentrować się tylko na własnych celach, należy określać wspólne cele dla wszystkich wspólnot w parafii. Wartym polecenia sposobem
integracji różnych grup w ramach parafii jest wspólne przeżywanie Eucharystii oraz spotkania typu opłatek lub spotkanie wielkanocne.
Zespół Synodalny może opracować zasady funkcjonowania wszystkich grup w parafii, uwzględniając właściwy charyzmat każdej z nich.
29
III. Określenie zasad opieki duszpasterskiej nad grupami
religijnymi w parafii
W przypadku mniejszych parafii proboszcz zobowiązany jest otoczyć
troską duszpasterską wszystkie grupy działające w jej obrębie. W większych parafiach proboszcz może zlecić opiekę nad niektórymi grupami prezbiterom współpracownikom, starając się koordynować ich współdziałanie
w parafii. Proboszcz może skorzystać również z pomocy odpowiedzialnych
za odpowiednie ruchy i stowarzyszenia na szczeblu diecezjalnym. Członkowie stowarzyszeń i ruchów w sposób sobie właściwy powinni czuć się
odpowiedzialni za korzystanie z dóbr materialnych Kościoła.
Zespół Synodalny wypracowuje wspólnie z proboszczem i innymi
księżmi w parafii właściwe formy opieki duszpasterskiej, uwzględniając
fakt, że czas duszpasterski prezbiterów powinien być wykorzystany przede
wszystkim dla ewangelizacji ogółu wspólnoty. Warto zwrócić uwagę na
właściwe kształtowanie grup parafialnych, tak aby zmiana prezbitera opiekującego się grupą nie powodowała ewentualnych komplikacji we wspólnotach.
IV. Metody koordynacji współdziałania świeckich w życiu diecezji
Każdy ruch i stowarzyszenie posiada własną specyfikę funkcjonowania w ramach diecezji, co najczęściej reguluje statut lub dokument erygujący wspólnotę. Współpracę między ruchami koordynuje Diecezjalna Rada
Ruchów i Stowarzyszeń Katolickich oraz prezbiterzy odpowiedzialni na
płaszczyźnie diecezjalnej za odpowiednie wspólnoty.
Zespół Synodalny próbuje ocenić, jaki jest faktyczny stan zaangażowania członków różnych ruchów i stowarzyszeń z parafii na płaszczyźnie
diecezjalnej. Warto odpowiedzieć na pytanie, jaki jest udział członków ruchów i stowarzyszeń w przedsięwzięciach formacyjnych na płaszczyźnie
diecezjalnej? Brak łączności z przedsięwzięciami na szczeblu diecezjalnym sprawia, że wspólnota nie ubogaca się nowymi doświadczeniami i powoli kostnieje w swoich działaniach.
30
V. Koordynacja formacji duchowej w stowarzyszeniach
i grupach religijnych
Duchowość każdej grupy religijnej często rodzi się w trakcie wspólnej działalności, najczęściej w oparciu o charyzmat założyciela. Istnieje
jednak duże niebezpieczeństwo zamykania się poszczególnych grup w
kręgach własnej duchowości, a co za tym idzie – włączania do działalności wspólnoty tylko osób ze środowiska własnych znajomych i przyjaciół.
Członkowie ruchu czy stowarzyszenia czują się dobrze we własnej grupie
i gubią poczucie odpowiedzialności za ewangelizację parafii. Wskazane
jest zatem, aby oprócz formacji w ramach ruchów i stowarzyszeń, otwierać się na różne formy pogłębiania więzi z Chrystusem, organizowane w
ramach duszpasterstwa ogólnego na szczeblu parafii i diecezji. Znakomitą
płaszczyzną współdziałania jest Diecezjalna Rada Ruchów i Stowarzyszeń
Katolickich.
Zespół Synodalny może wypracować formy duchowej formacji, które obejmą wszystkie wspólnoty w parafii i w ten sposób łatwiej będzie wypracować wspólne cele ewangelizacyjne.
VI. Sposoby permanentnego czuwania nad doktryną grup
religijnych funkcjonujących w parafiach i diecezji
W skali diecezji nad poszczególnymi ruchami i stowarzyszeniami
czuwają prezbiterzy delegowani przez biskupa diecezjalnego. Poszczególne wspólnoty parafialne powinny się włączać w spotkania organizowane
na szczeblu diecezjalnym i weryfikować swoją działalność w oparciu o zalecenia kierowane przez przedstawicieli Kościoła. Na płaszczyźnie parafii proboszcz powinien ciągle czuwać nad nauczaniem we wspólnotach
i sądami wygłaszanymi przez ich poszczególnych członków.
Zespół Synodalny zastanawia się, w jaki sposób, w ramach poszczególnych wspólnot, czuwać nad prawowiernością nauki? Jakie wypracować metody przeciwdziałania zagrożeniom doktryny, przede wszystkim ze
strony sekt?
31
VII. Wypracowanie modelu stałej formacji intelektualnej
ludzi świeckich
Każde stowarzyszenie i ruch powinno dbać o właściwą formację intelektualną ludzi świeckich. Ośrodkiem centralnym kształcenia laikatu jest
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu – studia w Legnicy. We współpracy z tą uczelnią organizowane są różne formy kształcenia laikatu.
Zespół Synodalny zastanawia się, z jakich form kształcenia pragnąłby skorzystać, ewentualnie jakie nowe formy kształcenia należałoby uruchomić w skali diecezji, by pogłębić wiedzę religijną wśród szerszego grona laikatu?
VIII. Wypracowanie kierunków odpowiedzialności materialnej
świeckich za funkcjonowanie wspólnot parafialnych
Funkcjonowanie wspólnot parafialnych opiera się na ofiarności wiernych, co wynika z przykazania kościelnego zobowiązującego wiernych do
wspierania wspólnoty Kościoła w potrzebach materialnych. Świadomość tej
odpowiedzialności powinna obejmować Kościół powszechny, diecezjalny
i lokalny, jakim jest parafia. W skali Kościoła powszechnego szczególną troską otaczamy dzieła misyjne i charytatywne. W skali diecezji troską wiernych powinno być otoczone Wyższe Seminarium Duchowne oraz dzieła
związane z duszpasterstwem młodzieży. W skali parafii odpowiedzialność
materialna jest zróżnicowana w zależności od posiadanych zasobów materialnych. Inne potrzeby materialne przeżywają parafie budujące kościoły, inne troszczące się o zabytki. Inna jest problematyka troski materialnej
o budynek kościoła w parafii miejskiej, a inna w parafiach wiejskich.
Zespół Synodalny zapoznaje się z potrzebami materialnymi Kościoła
powszechnego oraz Kościoła w skali diecezji. Warto się zastanowić, jak
o kwestiach materialnych przekazywać informacje ogółowi wiernych? Jak
rozbudzić odpowiedzialność wiernych za potrzeby materialne Kościoła lokalnego? Jakie nowe rozwiązania w funkcjonowaniu parafii należy wprowadzić, żeby koszty jej utrzymania były jak najmniejsze? Jak pozyskiwać
środki na potrzeby wspólnoty parafialnej? Jak rozwijać pomoc charytatywną?
32
E. ZAKOŃCZENIE
Spoglądając na stan laikatu w Kościele legnickim możemy powiedzieć, że istnieje znaczna grupa wiernych czynnie zaangażowanych w
działalność stowarzyszeń i ruchów na terenie diecezji. Niestety, z niepokojem należy również zauważyć, że wielu wiernych ogranicza się do minimalnych związków z Kościołem, korzystając, nawet nie w pełni, z posługi sakramentalnej. Potencjał tkwiący w laikacie można obudzić poprzez
zwiększenie samoświadomości znaczenia laikatu w procesie ewangelizacji współczesnego świata, ale nie można obudzić „olbrzyma”, jakim jest
laikat, bez zaangażowania duchowieństwa. Tylko pełniejsze zaangażowanie duchowieństwa w nowoczesne formy funkcjonowania laikatu może
przynieść oczekiwane ożywienie życia religijnego. Prezbiter wychodzący
wraz z laikatem z zaplecza parafialnego do świata, który nie zna Ewangelii,
może przemienić ten świat. Prezbiter nie może się ograniczyć do jednej czy
wąskiej grupy ewangelizacyjnej, musi otwierać się na wiele różnych środowisk laikatu. Bogactwo ruchów, stowarzyszeń i zorganizowanych duszpasterstw daje znakomite możliwości oddziaływania na wiele środowisk,
które pełniej mogą odczytać swoje powołanie.
Ks. dr Jan Klinkowski
NOTATKI
33
34
Materiały robocze Komisji ds. Duszpasterstwa małżeństw i rodzin
35
DUSZPASTERSTWA MAŁŻEŃSTW I RODZIN
A. WSTĘP
Komisja ds. Duszpasterstwa małżeństw i rodzin próbuje dokładnie
rozeznać aktualną sytuację małżeństw i rodzin w diecezji legnickiej, właściwie ją ocenić oraz określić warunki, pozwalające każdej rodzinie coraz
bardziej stawać się żywą chrześcijańską wspólnotą. Dziedzina spraw małżeńsko-rodzinnych jest bardzo szeroka, począwszy od wzajemnych relacji
między małżonkami, przez wychowanie dzieci, pozycję osób starszych,
aż po status materialno-finansowy. Sytuację małżeństw i rodzin formułuje
również prawodawstwo państwowe, które wprost podaje rozwiązania, nie
zawsze zgodne z nauczaniem Kościoła, odnoszące się do obrony życia nienarodzonych, eutanazji czy zapłodnienia in vitro.
Mimo iż nauczanie Kościoła na temat małżeństwa i rodziny jest ściśle określone, dzisiejszy człowiek często nie zna jego treści, a niekiedy nawet znając naukę Kościoła, pewne rozwiązania podyktowane chrześcijańską etyką poddaje w wątpliwość bądź też zdecydowanie odrzuca.
Całość ludzkiego życia, w tym problematykę małżeństwa i rodziny,
Kościół umieszcza w kontekście teologicznym, a więc zawsze ma na
względzie prawidłową relację człowieka do Boga – Stwórcy i Zbawiciela.
Chrystus podniósł do godności sakramentu przymierze małżeńskie. Kobieta
i mężczyzna tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury na dobro małżonków oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa. Chrześcijańscy małżonkowie są znakiem tajemnicy jedności i płodnej miłości,
36
łączącej Chrystusa z Kościołem (por. Ef 5, 25). Małżeństwo jest sakramentem społecznym, przyczyniającym się do budowania Kościoła. Stanowi
podstawę wspólnoty rodzinnej, w której dzieci, przez chrzest i chrześcijańskie wychowanie, stają się członkami Ludu Bożego, Ciała Chrystusa.
Małżeństwo jest najstarszą instytucją i wspólnotą na ziemi. Wspólnocie
tej nadawano zawsze charakter religijny i uważano, że pochodzi ona od
Boga, co więcej – nadawano jej charakter powołania. Dla mężczyzny i kobiety, których Bóg powołuje do życia w małżeństwie, pierwszym darem są
oni sami nawzajem dla siebie. Drugim jest ich życiodajna miłość, trzecim
– cała rzeczywistość rodzinna ukierunkowana na dawanie.
Małżeństwo i rodzinę należy traktować jako powołanie, które człowiek podejmuje i przez całe życie realizuje. Treścią tego powołania jest
przede wszystkim miłość (KDK 47-48). Specyfiką miłości małżeńskiej jest
jej otwartość na nowe życie i podjęcie współdziałania z Bogiem Stwórcą.
W małżeństwie chrześcijańskim miłość między małżonkami pozostaje
w ścisłej relacji do miłości istniejącej między Chrystusem a Kościołem.
Z tego względu dla Kościoła ważna jest odpowiednio zorganizowana
chrześcijańska formacja osób, która tajemnicę powołania do małżeństwa
ukazywałaby zawsze we właściwym świetle.
Zgodnie z nauczaniem Kościoła przygotowanie do małżeństwa nie jest
i nie może być tylko sumą zdobytej wiedzy teoretycznej. Chrześcijański
klimat rodzinny jest pierwszym przygotowaniem do życia w rodzinie.
Rodzice przekazują wzory życia i kształtują obraz więzi małżeńskiej.
Formą kształtowania odpowiedzialnej miłości jest wdrażanie dzieci do niesienia pomocy innym. W rodzinie dziecko uczy się respektowania potrzeb
innych, uczy się szacunku dla starszych. Dom rodzinny staje się pierwszą szkołą religijności i uświęcenia człowieka, staje się także szkołą już
zapoczątkowanej ewangelizacji, która dość szybko wychodzi poza granice rodziny. Przygotowanie do pełnienia ról małżeńskich i rodzinnych jest
procesem długotrwałym. Istotny wpływ na kształt tego procesu wywierają
środki społecznego przekazu, a także środowisko szkolne i katechetyczne.
Małżonkowie i rodzina mają bardzo ważne zadanie do spełnienia w
Kościele i w świecie. Budują wspólnotę, w której Chrystus jest Zbawicielem człowieka, a świat przekształcają w królestwo miłości, pokoju i prawdy. Rodzina chrześcijańska, będąc „Kościołem domowym”, staje się zaczynem odnawiającym w wymiarze religijno-moralnym każde ludzkie
społeczeństwo, które wraz z innymi rodzinami współtworzy.
37
Sobór Watykański II: Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie
współczesnym Gaudium et spes (1965)
Sobór Watykański II: Deklaracja o wychowaniu religijnym Gravissimum
educationis (1965)
Paweł VI: Encyklika o zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego Humanae vitae (1968)
Jan Paweł II: Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej
w świecie współczesnym Familiaris consortio (1981)
Jan Paweł II: List apostolski o godności i powołaniu kobiety Mulieris dignitatem (1988)
Jana Paweł II: Adhortacja apostolska o świętym Józefie i jego posłannictwie
w życiu Chrystusa i Kościoła Redemptoris custos (1989)
Jan Paweł II: List apostolski do rodzin Gratissimam sane (1994)
Benedykt XVI: Encyklika o miłości chrześcijańskiej Deus caritas est (2005)
Kongregacja Nauki Wiary: Deklaracja o niektórych zagadnieniach etyki seksualnej Persona humana (1975)
Karta Praw Rodziny (1983)
Kongregacja Nauki Wiary: Instrukcja o szacunku do rodzącego się życia
ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae (1987)
Konferencja Episkopatu Polski: Dyrektorium duszpasterstwa rodzin (2001)
C. DIAGNOZA
Diagnoza problemu, którym zajmuje się komisja, jest wieloaspektowa.
Znajdą się w niej zagadnienia demograficznej struktury rodziny, jej sytuacji finansowej, mieszkaniowej, zdrowotnej oraz wpływu kultury i mediów
na rodzinę. W diagnozie nie można pominąć również jakże ważnej oceny
religijno-moralnej.
38
Początek XXI wieku przyniósł ze sobą wiele zmian społecznych, politycznych, gospodarczych i kulturowych, które mają ogromny wpływ na rodzinę i małżeństwo. Współcześnie dokłada się coraz więcej starań, by promować rodzinę jako najważniejszą i podstawową komórkę społeczeństwa.
Czyni się to zarówno w wymiarze lokalnym, jak i globalnym. Przejawem
takiej tendencji są nowo powstające organizacje, fundacje czy stowarzyszenia, mające na celu ochronę godności ludzkiej, prawa do życia od naturalnego poczęcia do naturalnej śmierci czy poprawę sytuacji bytowej najuboższych. W wyniku przemian kulturowych zmianie uległ także sam model rodziny.
Nie sposób nie zauważyć jednak zagrożeń, które niesie ze sobą współczesna kultura. Jako pierwsze wymienić możemy egoizm i niewłaściwe
rozumienie wolności oraz miłości. Idąc dalej – relatywizm moralny, a w
konsekwencji propagowanie kultury śmierci. Widocznymi skutkami powyższych zagrożeń są między innymi: rozpad małżeństw, rodziny niepełne, laicki model wychowania, negujący fundamentalne wartości chrześcijańskie, programowa kontrola urodzeń (antykoncepcja, aborcja), brak
właściwego ustawodawstwa prorodzinnego, związki homoseksualne, propagowanie rozwiązłości i wolnej miłości (m.in. zjawisko młodocianych
rodziców), pornografia, patologie społeczne (alkoholizm, narkomania, pedofilia, kazirodztwo). Wspomnieć należy również o zagrożeniach natury
ekonomicznej, które bardzo mocno uderzają w rodzinę, np. kłopoty mieszkaniowe, bezrobocie, a w konsekwencji migracja zarobkowa małżonków,
problem eurosierot. Kryzys rodziny ma również bezpośrednie konsekwencje w sferze praktyk religijnych. Następuje osłabienie wpływu tradycji religijnej oraz zaniedbanie życia sakramentalnego, czego widocznym przejawem są nieformalne związki niesakramentalne, w sytuacji, gdy nie istnieją
żadne przeszkody kanoniczne dla zawarcia związków sakramentalnych.
Często u podstaw nieformalnych związków znajduje się konsumpcyjny
styl życia, z wygodą i pragnieniem sukcesu społecznego włącznie, bądź
też niekiedy obawa oparta na doświadczeniu np. rodziców czy sąsiadów,
których małżeństwa są odbierane przez ich dorosłe dzieci jako nieudane.
Mocny punkt oparcia w procesie przygotowującym do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, a także w sytuacjach wymagających terapii
małżeńsko-rodzinnej, stanowią parafialne i dekanalne poradnie rodzinne.
Służą one pomocą w przygotowaniu młodego pokolenia do zawarcia sakramentalnego związku małżeńskiego, otwartego na pełne rozumienie
zadań rodzinnych. Istnieje niestety problem znalezienia wysoko wykwalifikowanych specjalistów do pracy w takich poradniach. Oddziaływanie
39
poradni na kształt życia małżeńsko-rodzinnego jest wysoce efektywne.
Niemniej dotyczy ono jedynie tych osób, które z takiej możliwości chcą
i mogą skorzystać. Dla przykładu podajemy dane zebrane z niektórych parafii dekanatów: Legnica Zachód, Legnica Katedra, Jawor, Jelenia Góra
i Kamienna Góra. W roku 2006 w 20 poradniach udzielono ponad tysiąc
porad. Tylko 3-4% zawierających małżeństwo nie uczestniczyło w konsultacjach prowadzonych przez poradnie przed zawarciem związku. Większy
procent nie uczestniczy w kursach przedmałżeńskich, chociaż zgodnie z
Kodeksem Prawa Kanonicznego oraz Dyrektorium duszpasterstwa rodzin
są one obowiązkowe. Jest to spowodowane faktem istnienia grupy księży,
dla której uczęszczanie na katechezę w ostatniej klasie szkoły średniej jest
wystarczającym warunkiem do zawarcia sakramentalnego związku małżeńskiego. 96-97% uczestniczących w kursie przedmałżeńskim zawiera
związek małżeński, z czego 87-88% związek konkordatowy.
W wielu parafiach w ramach rekolekcji poruszane są tematy typowo
rodzinne. Taka forma rekolekcji jest bardzo owocna. Obserwuje się także
naglącą konieczność prowadzenia systematycznej katechezy parafialnej,
podejmującej problematykę życia małżeńskiego i rodzinnego, co m.in. wynika z faktu, iż katecheza domowa należy do rzadkości.
W diecezji legnickiej powstały liczne duszpasterstwa związane z małżeństwem i rodziną. W 1992 r. powołany został Referat ds. Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin. Pierwszym dyrektorem referatu był ks. mgrlic. Maciej Wesołowski, który pełnił te obowiązki do 1998 r. Pierwszą diecezjalną doradczynią życia rodzinnego do 1997 r. była pani mgr Urszula
Skóra. Od 1998 r. dyrektorem Referatu jest ks. dr Dominik Drapiewski, a obowiązki doradczyni diecezjalnej pełni pani mgr Alicja Grzela.
Doradców życia rodzinnego było na początku 46, stan na maj 2008 r. daje
63 osoby. Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Diecezji Legnickiej, powstałe w 1994 r., jest również bardzo zaangażowane w sprawy rodziny.
W szczytowych okresach rozwoju liczyło ponad 4000 uczestników. Stan
na rok 2008 liczy 74 koła, które zrzeszają 1314 członków. Opiekunem
Stowarzyszenia Rodzin Katolickich ze strony biskupa legnickiego jest od
początku ks. inf. prof. Władysław Bochnak. W latach 1994-1998 asystentem kościelnym był ks. mgr-lic. Maciej Wesołowski, a od 1998 r. ks. dr
Dominik Drapiewski. W samej Legnicy działa 14 świetlic profilaktycznowychowawczych, środowiskowych i parafialnych. W całej diecezji mamy
31 takich ośrodków.
40
Istotny wkład w przygotowanie do małżeństwa i życia rodzinnego
oraz w pogłębienie chrześcijańskiej formacji rodziny wnoszą zrzeszenia
skupiające rodziny, a zwłaszcza: Kręgi Domowego Kościoła, Spotkania
Małżeńskie, Duchowa Adopcja Dziecka Poczętego, Ruch Rodzin Nazaretańskich.
D. PROGNOZA
Wszelkie działania duszpasterstwa rodzin skierowane są na skuteczne wspieranie rodziny, tak aby mogła ona realizować swe naturalne, społeczne, a także religijne cele. Dlatego też nauka Kościoła wskazuje szereg
zadań, jakie duszpasterstwo rodzin winno obecnie podejmować, a które
wyznaczają kierunek jego konkretnych działań.
Do podstawowych i niezmiennych zadań duszpasterstwa rodzin należy promocja małżeństwa i rodziny jako podstawowej komórki Kościoła,
a także podstawowej komórki społeczeństwa, będącej fundamentem rozwoju cywilizacji ludzkiej.
Do innych ogólnych zadań duszpasterstwa rodzin należą: obrona wspólnotowego wymiaru rodziny, obrona wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, wychowanie dzieci i młodzieży do miłości, przygotowanie narzeczonych do małżeństwa, organizacja parafialnego poradnictwa życia rodzinnego, odwiedziny duszpasterskie rodzin, stworzenie wspólnot rodzin.
Realizacja wyżej wymienionych zadań podyktowana jest aktualnymi potrzebami duszpasterskimi diecezji.
Duszpasterstwo rodzin nie może pozostać obojętne wobec pojawiających się problemów współczesnej rodziny. Dlatego też musi realizować
szereg szczegółowych zadań, wynikających ze społeczno-egzystencjalnej
sytuacji rodziny oraz z jej religijno-moralnej kondycji.
Działanie duszpasterstwa rodzin może być skuteczne tylko wtedy, gdy
będziemy kształtować świadomość, że troska o rodzinę to pierwszoplanowe zadanie Kościoła i państwa. Musimy poznać nauczanie Kościoła
o małżeństwie i rodzinie, rozwijać profilaktykę i terapię głównych zagrożeń rodziny polskiej. Powinniśmy współpracować – księża i osoby świeckie – w szeroko rozumianym duszpasterstwie i systematycznie rozwijać
struktury naszego działania, zarówno w parafiach na terenie diecezji, jak
i na szczeblu samorządowym i ogólnokrajowym.
41
W oparciu o powyższe wskazania, duszpasterstwo rodzin diecezji legnickiej stale wyznacza sobie wielopłaszczyznowe perspektywy działania. Jako najpilniejsza jawi się potrzeba powołania dodatkowych poradni
rodzinnych z wykwalifikowaną kadrą, nawet przy każdej parafii. Należy
również zadbać o to, by w każdym dekanacie odbywał się kurs przygotowujący do małżeństwa, prowadzony między innymi przez osoby świeckie
z wykształceniem psychologicznym lub pedagogicznym, doradców życia
małżeńskiego, a nawet lekarzy, by formacja chętnych do założenia rodziny
była pełna. Istotną sprawą jest więc kształcenie kompetentnej kadry dla
duszpasterstwa rodzin.
Dużym wyzwaniem dla duszpasterstwa rodzin, zwłaszcza w wymiarze parafii, jest problem związków niesakramentalnych. Należy dołożyć
wszelkich starań, by w sytuacjach, w których nie ma przeszkód kanonicznych, ludzie ci chcieli zawrzeć sakramentalny związek małżeński. W sytuacji natomiast związków niesakramentalnych, które takie przeszkody
posiadają, należy otoczyć je opieką duszpasterską, by miały świadomość
tego, że Kościół o nich pamięta.
Nowym wyzwaniem dla duszpasterstwa rodzin stało się zjawisko masowej migracji zarobkowej. W takiej sytuacji ważne jest, aby istniała ścisła
współpraca pomiędzy ośrodkami duszpasterstwa diecezjalnego a duszpasterstwem zagranicznym.
Niezależnie od zmieniających się uwarunkowań społecznych, sfera życia duchowego małżeństwa i rodziny wymaga stałych i zaangażowanych
działań ze strony duszpasterstwa rodzin, tak by na nowo odkrywać ewangelizacyjny wymiar rodziny w dzisiejszym świecie.
E. ZAKOŃCZENIE
Rodzina jest bezcennym dobrem ludzkości (FC 1), ponieważ daje
człowiekowi życie, ubogaca jego wychowanie, wprowadza poprzez formację religijno-moralną w życie społeczne, kulturowe i gospodarcze, dając również szansę na głębokie i pełne sensu życie dorosłe. Rodzina była
i jest pierwszą i najważniejszą drogą, po której idzie człowiek. W czasach,
w których wiele przejawów życia objętych zostało kryzysem, kiedy mnożą
się znaki zapytania dotyczące przyszłości, tym bardziej natarczywe staje
42
się wezwanie, aby podjąć każdy wysiłek dla ocalenia najcenniejszego dobra ludzkości, jakim jest rodzina. Odpowiedzią na ten apel może i winno
być profesjonalnie oraz wieloaspektowo działające duszpasterstwo rodzin,
jako wyraz miłości wobec rodziny w dzisiejszym trudnym świecie.
Ks. dr Dominik Drapiewski
NOTATKI
43
44
Materiały robocze Komisji ds. Duszpasterstwa charytatywnego
45
DUSZPASTERSTWA CHARYTATYWNEGO
A. WSTĘP
Duszpasterstwo charytatywne stanowi bardzo ważną formę urzeczywistniania się Wspólnoty Chrystusowej. Kościół od samego początku miał
świadomość wysokiej rangi, jaką nadał Zbawiciel czynom miłości. Bowiem sam Bóg objawił w Jezusie swoje miłosierdzie całemu światu. Pragnieniem zaś Jezusa z Nazaretu jest, aby w Jego potrójnym posłannictwie:
Proroka, Kapłana i Króla, brali udział wszyscy, gdyż „tak Bóg umiłował
świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy,
nie zginął, ale miał życie wieczne” (J 3, 16).
Wielu teologów, wyliczając funkcje podstawowe Kościoła, posługuje się triadą: martyria, leiturgia i diakonia albo służba Słowu, służba Bogu,
służba człowiekowi. Warte podkreślenia jest, że w świecie przeżywającym
deficyt postaw służebnych, podstawowym zadaniem Kościoła jest służba
w miłości. Kościół od początku istnienia miał świadomość swych zadań
charytatywnych w świecie (por. 1Kor 16, 1), gdyż wspólnota Kościoła
żyje i rozwija się, słuchając słowa Bożego, karmiąc się Ciałem Pańskim
i korzystając z sakramentów świętych oraz pełniąc służbę miłości na rzecz
bliźniego.
Posługa charytatywna Kościoła jest praktyczną formą realizacji przykazania miłości bliźniego przez uczniów Chrystusa, z Jego inspiracji i w
ścisłej z Nim łączności. Posługę tę pojmuje się jako zespół zadań i czynności wynikających z Bożego przykazania miłości oraz adekwatnych do
potrzeb ludzi cierpiących z powodu materialnego lub duchowego ubóstwa,
46
mających na celu zmniejszenie i usuwanie wszelkiego niedostatku z życia
ludzi oraz udzielanie im pomocy niezbędnej do zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych i odpowiedniego rozwoju osobowego.
Na mocy sakramentu chrztu wszyscy członkowie Kościoła Chrystusowego są powołani do realizacji przykazania miłości. Na drodze tego
powołania ważnym działaniem jest uobecnianie Miłosierdzia Bożego we
współczesnym świecie. Wymiar miłosierdzia w powołaniu chrześcijańskim
mocno podkreślał Jan Paweł II, który za swoim poprzednikiem Pawłem VI,
przypomniał idee cywilizacji miłości. Na początku swego pontyfikatu w
encyklice Dives in misericordia (30.11.1980 r.), Jan Paweł II powiedział,
że realizacja miłosiernej miłości staje się jednym z najważniejszych wyzwań dla współczesnego człowieka, głównym warunkiem i drogą ocalenia
(DM 16). Jest bardzo ważne, że „w swoim właściwym i pełnym kształcie
miłosierdzie objawia się jako dowartościowanie, jako podnoszenie w górę,
jako wydobywanie dobra spod wszelkich nawarstwień zła, które jest w
świecie i w człowieku” (DM 6).
Idea cywilizacji miłości, która swoje źródło ma w nauczaniu Jezusa
Chrystusa, przypomniana została przez Sobór Watykański II, zwłaszcza w
soborowej konstytucji Gaudium et spes (KDK 22). Także list Novo Millennio ineunte Jana Pawła II, który związany jest z obchodem Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, podkreśla „nową wyobraźnię miłosierdzia”.
Na teologię miłosierdzia zwrócił uwagę Jan Paweł II podczas poświęcenia kościoła Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach w sierpniu
2002 roku. Ojciec Święty przypomniał, że kult Bożego Miłosierdzia nie
może ograniczyć się tylko do modlitewnych aktów, ale poprzez konkretne
formy pomocy biednym i potrzebującym ma uczynić świadectwo Kościoła
jeszcze bardziej wiarygodne.
Papież Benedykt XVI akcentuje, że chrześcijaństwo bez duchowości
miłosierdzia sprzeniewierzyłoby się Chrystusowi. W pierwszej swej encyklice, która jest dokumentem programowym – Deus caritas est, podkreśla:
„Żyć miłością i w ten sposób sprawić, aby Boże światło dotarło do świata
– do tego właśnie chciałbym zachęcić w tej encyklice” (DCE 39). Papież
ukazuje w Deus caritas est, że Bóg objawia się w Chrystusie pod postacią
miłości, zaspokajając najgłębsze pragnienie ludzkie. Ta „encyklika caritasowa”, podkreślając elementy fundamentalne, ma „pobudzić świat do nowej, czynnej gorliwości w dawaniu ludzkiej odpowiedzi na Bożą miłość”
(DCE 1).
47
(1964)
Sobór Watykański II: Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie
współczesnym Gaudium et spes (1965)
Sobór Watykański II: Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem (1965)
Sobór Watykański II: Dekret o misyjnej działalności Kościoła Ad gentes
divinitus (1965)
Jan Paweł II: Encyklika o Zbawicielu człowieka Redemptor hominis (1979)
Jan Paweł II: Encyklika o Bożym miłosierdziu Dives in misericordia (1980)
Jan Paweł II: Encyklika o społecznej trosce Kościoła Sollicitudo rei socialis
(1987)
Jan Paweł II: Posynodalna adhortacja apostolska o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie Christifideles laici (1988)
Jan Paweł II: List apostolski na zakończenie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000
Novo Millennino ineunte (2001)
Benedykt XVI: Encyklika o miłości chrześcijańskiej Deus caritas est (2005)
Benedykt XVI: Encyklika o nadziei chrześcijańskiej Spe salvi (2007)
Benedykt XVI: Posynodalna adhortacja apostolska o Eucharystii, źródle
i szczycie życia i misji Kościoła Sacramentum caritatis (2007)
Komisja Charytatywna Konferencji Episkopatu Polski: Instrukcja o pracy
charytatywnej w parafiach (1986)
Konferencja Episkopatu Polski: II Polski Synod Plenarny. Teksty robocze
(1991)
Komisja Charytatywna Konferencji Episkopatu Polski: Wskazania duszpasterskie dla Parafialnych Zespołów Caritas (2000)
48
C. DIAGNOZA
Diecezja legnicka w wypełnianiu funkcji charytatywnej czerpie z
bogactwa historii tysiącletniej archidiecezji wrocławskiej, w której strukturach parafie funkcjonowały przez wiele wieków. Po utworzeniu diecezji
legnickiej, 25.03.1992 r., jedną z pierwszych decyzji biskupa legnickiego Tadeusza Rybaka (1992-2005) było powołanie Caritas (16.04.1992)
i nadanie jej patrona w osobie św. Jadwigi Śląskiej. Pierwszym dyrektorem
Caritas został ks. prałat Józef Lisowski (1992-2006), a jego następcą ks.
prałat Czesław Włodarczyk. Do realizacji zadań Caritas pozyskane zostały
obiekty w tzw. kwadracie. Przed wizytą Jana Pawła II w Legnicy został oddany do użytku budynek trójkondygnacyjny, tzw. Centrum Formacji Charytatywnej im. Jana Pawła II, w którym znajdują się biura oraz mieszkania
sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus, a także odbywają się dni skupienia
i rekolekcje. Baza noclegowa przygotowana jest dla 50 osób. Kolejny obiekt
to budynek przeznaczony na Dom Księży Emerytów pw. św. Jadwigi Śląskiej. Po remoncie i rozbudowie dom ten został poświęcony 16.10.2000 r.
Dysponuje 25 mieszkaniami dla księży, pokojami dla sióstr oraz gabinetem
lekarskim, zabiegowym i stomatologicznym. Kolejnym nabytym, zabytkowym budynkiem jest tzw. „Willa Burmistrza”, obecnie „Dom św. Józefa”,
w którym, po koniecznym remoncie, zamieszkał pierwszy biskup legnicki
wraz z siostrami boromeuszkami. Do Caritas Diecezji Legnickiej należy
również wolno stojąca willa oraz wybudowane garaże i magazyny. Obiekty
te znajdują się na działce o pow. 1,5 ha.
Caritas Diecezji Legnickiej, wypełniając swe ustawowe zadania, prowadzi:
a) Zespół Opieki Zdrowotnej – od 01.07.2000 r. Obecnie w 4 oddziałach zespół zatrudnia 156 osób: lekarzy, pielęgniarki, rehabilitantów, opiekunki i położne. Posiada sześć umów z Narodowym Funduszem Zdrowia
i certyfikat ISO 9001:2000 z 19.08.2005 r. W ramach tej działalności Caritas zorganizowała:
– Stację Opieki w Legnicy (gdzie ponad 30 pielęgniarek i położnych codziennie podejmuje posługę w środowisku);
– Zakład Opiekuńczo-Leczniczy dla księży emerytów (wypożyczalnia
sprzętu ortopedycznego, rehabilitacyjnego, rehabilitacja, gabinet stomatologiczny);
49
– Stację Opieki w Bolesławcu – Higiena Szkolna (w 26 szkołach pracuje
11 osób i opiekuje się prawie 10.000 uczniów);
– Zakład Opiekuńczo-Leczniczy o profilu rehabilitacyjnym w Jeleniej
Górze;
– Dział Rehabilitacji Leczniczej i Poradnię Rehabilitacji dla Dzieci w
Jeleniej Górze.
b) Zakład Aktywności Zawodowej „Rosa” w Jeleniej Górze – od
01.12.2005 r. Zakład świadczy usługi pralnicze (mokre i chemiczne), porządkowe, gastronomiczne. Zatrudnia 22 osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz 9 osób personelu.
c) Warsztat Terapii Zajęciowej w Legnicy – od 02.11.2005 r. Opieką
obejmuje 20 osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Opiekę nad
nimi sprawuje 10 osób personelu.
d) Warsztat Terapii Zajęciowej we Lwówku Śląskim – od 20.12.2007 r.
Opieką obejmuje 30 osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Opiekę
nad nimi sprawuje 12 osób personelu.
e) Księgarnię Diecezjalną Caritas Diecezji Legnickiej. W 2 punktach
zatrudnionych jest 6 osób.
f) Biuro Informacji dla Migrantów i Uchodźców w Zgorzelcu – od
2005 r.
g) Świetlice parafialne i jadłodajnie. Efektywnie wspomaga 6 jadłodajni (w Bolesławcu, Legnicy, Lubinie, Olszynie, Złotoryi, Zgorzelcu)
i kilkanaście świetlic. Te ważne placówki istnieją dzięki dobrej współpracy
parafii z samorządami.
Caritas Diecezji Legnickiej realizuje następujące programy:
a) Indywidualne Ścieżki Kariery Zawodowej Szansą Osób Niepełnosprawnych. Od 01.10.2006 r. do 30.06.2008 r., wspólnie z Państwowym
Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, realizowany był projekt ogólnopolski w zakresie wsparcia osób o znacznym i umiarkowanym
stopniu niepełnosprawności na otwartym rynku pracy w Jeleniej Górze
i Legnicy. Na dwóch 10-dniowych warsztatach zostało przeszkolonych po
211 osób niepełnosprawnych. Zajęcia prowadziły 4-osobowe zespoły: psycholog, pedagog, doradca zawodowy, a nad całością czuwał koordynator.
Pracę znalazło 31 osób.
b) Program „Skrzydła”. Jest to program długoterminowej pomocy
skierowanej do dzieci – uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i liceów,
którzy z powodu złej sytuacji materialnej w rodzinie wymagają pomocy
w formie dożywiania w szkole, zakupu wyprawek z artykułami szkolnymi,
dofinansowania wycieczek szkolnych. Opieką objętych jest 20 dzieci.
50
c) Europejski Program Pomocy Najbardziej Potrzebującym. W ramach pomocy żywnościowej 71 parafii otrzymało prawie 760 ton różnych
artykułów spożywczych w 2007 r. W roku 2008 r. pomoc jest kontynuowana.
W Lwówku Śląskim Caritas przejęła zniszczony dom rekolekcyjny.
Po wyremontowaniu i wyposażeniu domu, działa w nim całoroczny Ośrodek Wypoczynkowo-Rekolekcyjny. Caritas zorganizowała też Ośrodek
Rekolekcyjny w Zagórzu Śląskim. Wielkim wysiłkiem stworzono w nim
bazę noclegową dla 150 osób, wybudowano oczyszczalnię ścieków i ekologiczną kotłownię, wyposażono kuchnię w nowoczesne urządzenia. Po
utworzeniu diecezji świdnickiej ośrodek przekazano władzom tej diecezji.
Przez kilka lat działał Ośrodek Wypoczynkowo-Rekreacyjny w Piechowicach. Powstał on po zlikwidowaniu żłobka. Wymagał jednak znacznych
nakładów i posiadał niewielką kubaturę. Obecnie pozostaje w strukturze
własności parafii.
Należy podkreślić, że nasza Caritas jest od 15.11.2004 r. organizacją
pożytku publicznego. Daje to możliwość dodatkowego pozyskiwania środków pochodzących z 1% podatku od osób fizycznych. W Caritas Diecezji
Legnickiej można też odpracować obowiązek służby wojskowej.
Caritas Diecezji Legnickiej włącza się w programy ogólnopolskie,
koordynowane przez Caritas Polska. Największym i najstarszym jest Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom, podczas którego rozprowadza się około 73
tys. świec. Drugim jest Wielkanocne Dzieło Caritas związane z rozprowadzaniem chlebków, a od 2008 r. także paschalików, w ilości około 43 tys.
W całości zysk z tych dzieł jest przeznaczany na wsparcie biednych dzieci,
a dodatkowo z Wielkanocnego Dzieła Caritas także osób starszych, samotnych, niepełnosprawnych. W okresie przygotowania paschalnego uczestniczymy w ekumenicznej akcji „Jałmużna Wielkopostna”. Do dzieci trafia co
roku 40 tys. skarbonek.
Caritas włącza się także w akcje pomocy potrzebującym w kraju
i za granicą. Szczególnego wysiłku wymagała akcja pomocy w związku z
powodzią stulecia, w której również w naszej diecezji ucierpiało ok. 3 tys.
rodzin, a w 2001 r., w wyniku kolejnych intensywnych deszczów, zgłoszono z naszego terenu 1130 rodzin poszkodowanych.
Od 1997 r. decyzją biskupa legnickiego działa w ramach Caritas Fundusz Obrony Życia (FOŻ). Ofiary z Mszy św. pasterskiej zasilające ten
fundusz są przeznaczane na całoroczne wsparcie dla kobiet i rodzin, będących w szczególnej potrzebie. Co roku średnio 150 petentów otrzymuje
wsparcie finansowe.
51
Dzięki wsparciu wielu dobrodziejów indywidualnych i instytucji, na
czele z KGHM Polska Miedź S.A., w ramach wypoczynku letniego na kolonie Caritas wyjeżdża co roku około 3000 dzieci i młodzieży. Od 10 lat, przy
współpracy z Kuratorium Dolnośląskim, prowadzone są kursy dla wychowawców i kierowników kolonii. Od 2001 r. Caritas organizuje wypoczynek
nad morzem dla osób starszych i niepełnosprawnych. W 2007 r. z tej formy
działalności skorzystało około 900 osób. Od wielu lat w okresie wrześniowo-październikowym organizowane są jednodniowe wyjazdy dekanalne
do ośrodka w Zagórzu Śląskim, a od kilku lat do Lwówka Śląskiego.
W ramach działań formacyjnych organizowane są wielkopostne dni
skupienia dla członków Parafialnych Zespołów Caritas. Bierze w nich udział
około 100 osób z całej diecezji.
Szczególnie dużo dla duszpasterstwa osób niepełnosprawnych w diecezji legnickiej uczynił bp Stefan Regmunt, organizując Kongres Niepełnosprawnych, a następnie co roku: spotkania opłatkowe, pielgrzymkę do
Krzeszowa, zabawę Sylwestrową w Legnicy, pracując z wolontariatem.
Owocem tej posługi jest wydany z okazji 10 rocznicy wizyty Jana Pawła II
w Legnicy album, pt. Jan Paweł II – Wielki Przyjaciel Osób Niepełnosprawnych. Biskup Regmunt jest też założycielem Młodzieżowej Orkiestry Diecezjalnej (2005 r.), która obecnie funkcjonuje w strukturach Caritas.
We wszystkich parafiach prezbiterzy odwiedzają chorych w domach
z posługą I-piątkową, udzielają sakramentu pokuty i Eucharystii, a często
także namaszczenia chorych. Mamy ponad 20 prezbiterów, którzy pełnią
posługę kapłańską w szpitalach, domach pomocy społecznej, zakładach
opiekuńczo-leczniczych, więzieniach, aresztach. Duże zasługi w dziele miłości mają zakony męskie i żeńskie z naszego terenu. Są parafie, które fundują dzieciom obiady w szkole, czasem także śniadania.
Dużo dobrego na co dzień dzieje się na rzecz bezdomnych w Towarzystwie Pomocy im. św. Brata Alberta w Zgorzelcu i w Kole Jeleniogórskim. Z niepełnosprawnymi w Lubinie pracuje Fundacja im. Brata Alberta,
a w Jeleniej Górze Karkonoski Sejmik Osób Niepełnosprawnych. W Leśnej funkcjonuje Schronisko dla bezdomnych „Przystań”.
52
D. PROGNOZA
W 2008 r. Caritas Diecezji Legnickiej planuje oddać do użytku Ośrodek Edukacyjno-Opiekuńczy „Samarytanin” w Legnicy. W tym miejscu
idea Miłosierdzia Bożego będzie wcielana w życie poprzez działalność
opiekuńczo-medyczno-rehabilitacyjną (Warsztat Terapii Zajęciowej, Zakład Opiekuńczo-Leczniczy, apteka, rehabilitacja, kuchnia) oraz edukacyjno-formacyjną, ponieważ w ośrodku będą sale wykładowe i komputerowe,
kaplica, bursa dla 15 studentów, kawiarenka. Obiekt w całości przystosowany jest dla osób niepełnosprawnych. Dzieło to powstało dzięki wielkim
staraniom biskupa legnickiego Stefana Cichego, funduszom ekologicznym,
marszałkowskim, a także kolejnemu wsparciu kościelnej organizacji charytatywnej Renovabis i Caritas Polska.
Od powstania diecezji legnickiej szczególnie dużo wysiłku i środków
Caritas Diecezji Legnickiej przeznaczyła na nabycie, remonty i modernizacje budynków, aby odpowiadały one zaplanowanym funkcjom. W przyszłości należałoby dokonać dokładnej inwentaryzacji obiektów i podać źródła ich finansowania.
Wydaje się, że jednym z najważniejszych zadań duszpasterstwa charytatywnego jest praca nad tworzeniem wolontariatu i z wolontariatem. Był
czas, kiedy zdecydowana większość energii zaangażowana była w remonty, modernizacje obiektów, pozyskiwanych często za symboliczne kwoty.
Baza lokalowa jest dobrze przygotowana i wykorzystywana, służy społeczeństwu lokalnemu. Teraz w działalności charytatywnej trzeba skupić się
na formacji i edukacji charytatywnej.
Od 2005 r. w organizacji pracy charytatywnej pomagają informacje
zawarte w tzw. „białej książeczce”, pt. Caritas Diecezji Legnickiej. Są w
niej zamieszczone podstawowe wiadomości o działalności Caritas, a także
materiały informacyjno-formacyjne do tworzenia grup wolontariatu, szczególnie Parafialnych Zespołów Caritas i Szkolnych Kół Caritas. Wydaje się,
że materiały zawarte w tej publikacji są za mało znane w parafiach. Należałoby je bardziej propagować i udostępniać różnym instytucjom.
W naszej diecezji w działalność charytatywną, koordynowaną przez
Caritas, włącza się, z różnym zaangażowaniem, ok. 30-35% parafii. Są
oczywiście akcje i dzieła ogólnopolskie, w których bierze udział 100% pa-
53
rafii. Wielu działań parafii w tym zakresie nie uda się do końca poddać pod
rygor statystyk i sprawozdawczości. Należałoby w przyszłości jeszcze lepiej
informować o efektach tych działań.
Wielką szansą są powstające w naszej diecezji od 2006 r. Parafialne Zespoły Caritas, w których działalność włącza się również wielu ludzi
młodych. Powoli też powstają Szkolne Koła Caritas, co jest bardzo ważne
dla tego środowiska. W sumie mamy 31 Parafialnych Zespołów Caritas
i 12 Szkolnych Kół Caritas. Wiele parafii posiada zespoły charytatywne,
ale nie są one zgłoszone i zarejestrowane. Poprzez wizytacje kanoniczne
i rozprowadzanie pomocy żywnościowej można zmobilizować je do rejestracji.
Dużym zainteresowaniem cieszą się wyjazdy kolonijne. Są one poprzedzane rozprowadzaniem świec w ramach Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom. Podczas tej akcji do wielu środowisk docierają informacje
o działalności Caritas oraz o celach, na jakie są przeznaczane pieniądze
z rozprowadzania świec. Mniej mówi się o prowadzonych kursach instruktażowych dla wychowawców i kierowników kolonii oraz wszechstronnej
współpracy z parafiami i Wyższym Seminarium Duchownym.
Prognozując kierunki działań Parafialnych Zespołów Caritas, należy
wymienić:
a) wychowywanie całej wspólnoty parafialnej do praktykowania miłosierdzia;
b) rozpoznawanie materialnych i duchowych potrzeb wiernych;
c) organizowanie i świadczenie konkretnej pomocy potrzebującym.
Jak przypomina Benedykt XVI w adhortacji Sacramentum caritatis, „od początku chrześcijanie starali się dzielić swymi dobrami (por. Dz
4, 32) oraz pomagać ubogim (por. Rz 15, 26). Jałmużna, którą się zbiera
podczas zgromadzeń liturgicznych, jest żywym tego przypomnieniem, jak
też aktualną koniecznością. Kościelne instytucje dobroczynne (…) czerpiąc natchnienie z Eucharystii, która jest sakramentem miłości, stają się
konkretnym jej przejawem” (SC 90). Bowiem „w sakramencie Eucharystii
Jezus ukazuje w sposób szczególny prawdę o miłości, która jest samą istotą
Boga” (SC 2). Należy zatem więcej uwagi poświęcać tradycyjnym formom
działań duszpasterskich, jaką jest m.in. jałmużna postna czy chleb św. Antoniego.
Caritas jest zawsze czymś więcej niż zwyczajną działalnością (DCE
34). Dlatego potrzeba formacji charytatywnej dla tych, którzy angażują się
w dzieła miłości: duchownych i świeckich. „Nawrócenie jest najbardziej
54
konkretnym wyrazem działania miłości i obecności miłosierdzia w ludzkim świecie” (DM 6). Czerpiąc z bogatej tradycji Kościoła, warto pamiętać
o następujących zasadach miłosierdzia (sformułował je ks. Edward Staniek):
a) Miłosierdzie obowiązuje każdego chrześcijanina. Wokół nas żyją
ludzie bardziej potrzebujący pomocy niż my. Ja też mogę komuś pomóc,
coś w tym zakresie zrobić. Nie sprowadzajmy wszystkiego do stwierdzenia: „mnie się też nie najlepiej powodzi”.
b) Jeśli głodny prosi o chleb, zawsze – o ile to możliwe – należy mu
go podać. Zaspokojenie pragnienia i głodu jest podstawową potrzebą człowieka, w przeciwnym razie życie człowieka jest zagrożone. Nie możemy
być obojętni na głodnego człowieka. O ile to możliwe, trzeba podać coś do
jedzenia.
c) Prawdziwa bieda się ukrywa – uczy nas życie. Tutaj potrzeba raczej inicjatywy, aby zauważyć biednych, żyjących obok nas. Benedykt XVI
pisze: „Program chrześcijański – program dobrego samarytanina, program
Jezusa – to «serce, które widzi»” (DCE 31b), potrafi dostrzec biedę materialną i duchową. Miłosierdzie jest dyskretne.
d) Dar miłosierdzia posiada wartość religijną. Nie jest to tylko filantropijna działalność społeczna, jakieś zwykłe pomaganie. To jest świadectwo jasne i wiarygodne, że Bóg jest miłością. Jest realizacją słów Chrystusa: „Wszystko, czego nie uczyniliście jednemu z tych najmniejszych,
tegoście i mnie nie uczynili” (Mt 25, 45).
e) Zorganizowany dar miłosierdzia posiada ścisły związek z ołtarzem. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa, w każdym tygodniu składano dary w naturze w formie daru ołtarza, a diakon, po zakończeniu Eucharystii, dzielił je między potrzebujących. Wybór siedmiu mężczyzn był
uważany za początek posługi diakońskiej (Dz 6, 5-6), „którą jest właśnie
uporządkowana miłość bliźniego” (DCE 21).
f) Miłosierdzie musi być mądre. W Didache, w I w., autor zanotował
słowa: „Niech się jałmużna spoci w twojej dłoni”. Według Ojców Kościoła chrześcijanin nigdy nie może mieć udziału we wspieraniu naciągaczy
i kombinatorów. Litość jest złym doradcą. Jest tanim samousprawiedliwieniem. Zawsze trzeba się kierować mądrością. Sprawa winna być należycie
rozeznana.
g) Biedę i głód należy przede wszystkim zwalczać w naszym bezpośrednim sąsiedztwie. Coraz bardziej uczestniczymy w światowych wydarzeniach. Nasze sądy i nasza wola poddane są globalizacji. W ten sposób
55
poszerza się horyzont naszej odpowiedzialności. Nie możemy jednak utracić sprzed naszych oczu Łazarza, który leży tuż u naszych drzwi (abp Józef
Cordes).
W świadczeniu miłosierdzia na co dzień potrzeba odpowiednich ludzi,
a czasem znacznych nakładów materialnych i finansowych. Pewne możliwości w Polsce się kończą, ale inne jakby dają większe szanse. Chodzi
o współpracę i korzystanie ze środków finansowych państwa, samorządów
i Unii Europejskiej. Oczywiście w tych działaniach nie powinniśmy wyręczać instytucji rządowych i samorządowych, ale jedynie je wspierać, bez
jakiegokolwiek konkurowania. Potrzebna jest tutaj roztropność i szczególna wrażliwość sumienia.
Za słowem, modlitwą, życiem sakramentami powinna pójść służba
dla drugiego człowieka, żyjącego obok mnie. Tylko Boże Miłosierdzie
świadczone przez Kościół jest najlepszym świadectwem i tylko ono jest
przekonywające. Actio i contemplatio mają się łączyć w harmonijną całość. Uczynków miłosierdzia nie da się zakwestionować. Bóg z nich będzie
nas kiedyś sądził. To jest najlepsza droga do nieba, ponieważ „wszystko co
uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, mnieście uczynili” (Mt 25, 40). Człowiekowi współczesnemu potrzebna jest nadzieja na
każdym etapie życia. Trzeba podkreślić za Benedyktem XVI, że Bóg jest
największą nadzieją i że człowiek ma także nadzieję na „możliwe wzajemne obdarowywanie, w którym jesteśmy połączeni więzami uczucia poza
granice śmierci (SpS 31, 48).
Trzeba w tym miejscu postawić kilka pytań:
a) Co zrobić, aby współczesny człowiek bardziej otworzył się na drugiego w duchu miłosierdzia chrześcijańskiego?
b) Jak promować dokumenty Kościoła zajmujące się problematyką duszpasterstwa charytatywnego?
c) Co zrobić, aby więcej parafii utworzyło Parafialne Zespoły Caritas
i Szkolne Koła Caritas?
d) Jak wychowywać chrześcijan do międzyludzkiej solidarności w parafii i diecezji?
56
E. ZAKOŃCZENIE
Mamy w historii Kościoła wielu świętych, którzy wyróżnili się chrześcijańską miłością społeczną. To jest prawdziwy skarbiec, z którego możemy czerpać i korzystać na co dzień: „święci są prawdziwymi nosicielami
światła historii, gdyż są ludźmi wiary, nadziei i miłości”. Benedykt XVI
wymienia niektórych w swojej pierwszej encyklice. „Pomiędzy świętymi
wyróżnia się Maryja, Matka Pana i odzwierciedlenie wszelkiej świętości”
(DCE 40-41).
Dzięki pontyfikatowi Jana Pawła II, który przewodził Kościołowi
na przełomie dwóch tysiącleci, realizując wskazania Soboru Watykańskiego II, a także kontynuacji tego dzieła przez Benedykta XVI, współczesny
człowiek ma okazję usłyszeć, doświadczyć i przeżyć prawdę o miłości miłosiernej, która tak bardzo jest potrzebna ludziom żyjącym w XXI wieku.
Ta prawda ma nas wszystkich mobilizować do czynów miłości.
Stale należy przypominać, że z Eucharystii w pierwszym rzędzie
wynika zaangażowanie charytatywne. Nie może tutaj zabraknąć modlitwy.
Naśladowanie Chrystusa powinno stanowić podstawowe odniesienie dla
służenia drugiemu człowiekowi, które często jest określane jako najważniejsze dzieło Kościoła: dzieło miłości. Caritas Kościoła winna wzorować
się na caritas Christi (2Kor 5, 14). „Ktokolwiek mnie potrzebuje, a ja mogę
mu pomóc, jest moim bliźnim” (DCE 15). Żyć na co dzień Bożym Miłosierdziem to zadanie dla każdego ochrzczonego. Okres Adwentu, Wielkiego Postu i Tydzień Miłosierdzia to szczególny czas otwierania się na
Boże Miłosierdzie i świadczenia miłosierdzia chrześcijańskiego drugiemu
człowiekowi.
Trzeba pamiętać o jedności człowieka potrzebującego i o jego złożoności, z której wynika nasze działanie, i przypominać o uczynkach miłosierdzia co do ciała i co do ducha, które Kościół zawsze pielęgnował
(KKK 2447). Kościół sam będąc dziełem Miłosierdzia Bożego, jest także
świadkiem i szafarzem tego podstawowego faktu, że „Jezus identyfikuje
się z potrzebującymi” (DCE 15).
Ks. dr Czesław Włodarczyk
NOTATKI
57
58
Materiały robocze Komisji ds. Mediów
59
MEDIÓW
A. WSTĘP
O czasach, w których żyjemy, coraz częściej mówi się, że są czasem
mediów. Rzeczywiście, widzimy jak – niemalże na naszych oczach – dokonuje się niezwykły rozwój środków społecznego przekazu oraz następuje
szerokie ich wykorzystanie. Dzięki rewolucji technologiczno-informatycznej, która dokonała się w okresie ostatnich dwóch wieków i kontynuowana
jest do dnia dzisiejszego, współczesny człowiek żyje w tzw. infosferze, co
oznacza, że nieustannie otaczany jest przepływającą informacją. Informacja staje się dziś tworzonym i sprzedawanym „towarem”. Jest przetwarzana
i udostępniana odbiorcom poprzez różne środki przekazu. Z jednej strony
to dobrze, bo człowiek niemal natychmiast ma dostęp do wiedzy o aktualnych wydarzeniach, ale też wskutek swoistego szumu informacyjnego,
czyli nadmiaru docierających informacji, może się czuć zagubiony lub
mieć problem z oddzieleniem tego, co korzystne i pożyteczne od wiedzy,
która jest mu zbędna. Pod znakiem zapytania pozostaje też jakość dostępnego „towaru” i sposób jego wykorzystania przez nadawców. Często nie
wiadomo też czemu dana informacja ma służyć.
Od pierwszych chwil rewolucji technicznej Kościół towarzyszy jej,
widząc niezwykłe możliwości wykorzystania kolejnych mediów w dziele
ewangelizacji. Nie przypadkiem więc jednym z pierwszych dokumentów
Soboru Watykańskiego II stał się Dekret o środkach społecznego przekazu
Inter mirifica, uchwalony po Konstytucji o liturgii świętej w 1963 r. Ten
i wiele innych faktów sprawia, że również w pracach I Synodu Diecezji Legnickiej nie może zabraknąć miejsca poświęconego problematyce mediów.
60
„Idźcie i nauczajcie wszystkie narody” (Mt 28, 19) – te słowa Zbawiciela, będące nakazem misyjnym dla rodzącego się w czasach apostolskich Kościoła, są aktualne i dziś, stojąc u podstaw dzieła ewangelizacji.
Ewangelizować, czyli głosić Dobrą Nowinę, powinien każdy chrześcijanin.
Możemy to robić „tu i teraz”, wśród ludzi znanych nam i obcych, wśród
potrzebujących i tych, którzy odrzucają Słowo Boże. Zwłaszcza tym ostatnim może być potrzebne świadectwo życia, być może na tej podstawie zapragną poznać Chrystusa. Jan Paweł II mówił: „Patrzcie w przyszłość, podejmując Nową Ewangelizację; nową w swym zapale, nową w metodach
i nową w sposobie wyrazu” (Haiti, 09.03.1983 r.). Te słowa Ojca Świętego, jak i wiele innych wypowiedzianych na temat potrzeby ewangelizacji
we współczesnym świecie, są dla katolików zachętą, aby podejmować nieustannie wysiłek głoszenia Ewangelii, z wykorzystaniem wszystkich dostępnych środków. W szumie informacyjnym, który otacza ludzi, głos Ewangelii może zostać przytłumiony, chociaż nie całkiem zagłuszony. Lansowane przez świeckie, zlaicyzowane środki przekazu systemy wartości,
wzorce zachowań, ideologie, bardzo często sprzeczne są z zasadami nauki
chrześcijańskiej. Takie media mogą doprowadzić do pewnej bierności
u odbiorców, czyniąc z nich konsumentów niezbyt czujnych na to, co słyszą i widzą. Tymczasem celem działania mediów winna być służba ludziom
przez ukazywanie prawdy, dobra i piękna. Polega to na obiektywnym i rzetelnym przekazywaniu informacji, unikaniu manipulacji i przyjmowaniu
nieprzekupnej postawy wobec prawdy. Człowiek winien być informowany
w sposób szeroki, dokładny i wierny, aby rozumiał przemiany zachodzące
w dzisiejszym świecie i był przygotowany do podejmowania związanych
z nimi wyborów.
W takim duchu pragniemy dokonać diagnozy, a potem prognozy roli
i obecności mediów w naszej diecezji.
61
Sobór Watykański II: Dekret o środkach społecznego przekazu Inter mirifica (1963) – Ojcowie Soboru piszą o prawach Kościoła związanych
z używaniem i posiadaniem mass mediów. Piszą o zasadach moralnych,
którymi powinni kierować się pracownicy środków społecznego przekazu i odbiorcy. Formułują wskazania duszpasterskie dla księży, zakonników i świeckich.
Pius XII: Encyklika o środkach masowego przekazu: o filmie, radiu i telewizji Miranda prorsus (1957) – dokument wskazuje na wartości
moralne, które powinny obowiązywać, aby środki te przyczyniły się
do wzrostu i ubogacenia człowieka. Analizuje poszczególne rodzaje
i sposoby rozpowszechniania, udzielając konkretnych wskazówek.
Orędzia na Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu – Ojcowie
Soboru Watykańskiego II zaproponowali w dekrecie Inter mirifica
(18) ustanowienie Światowego Dnia Środków Społecznego Przekazu. Po raz pierwszy dzień ten był obchodzony w 1967 r. W corocznych orędziach papieskich przeznaczonych na ten dzień Kościół
z uwagą obserwuje rozwój mediów, aby zgodnie z ich naturą wykorzystywać je jako narzędzia komunikacji społecznej, czyli do budowania międzyludzkich więzi.
Paweł VI: Adhortacja apostolska o ewangelizacji w świecie współczesnym
Evangelii nuntiandi (1975) – papież pisze m.in. o trudnych problemach społecznych w krajach ewangelizowanych Trzeciego Świata.
Jan Paweł II: List apostolski do odpowiedzialnych za środki społecznego
przekazu Il rapido sviluppo (2005) – papież podejmuje najnowsze problemy związane z rozwojem mediów. Wskazuje na formację, uczestnictwo i dialog jako trzy podstawowe opcje, które wymagają podjęcia
i decyzji.
Papieska Komisja do Spraw Środków Społecznego Przekazu: Instrukcja
duszpasterska Communio et progressio (1971) – dokument formułuje szereg praw i obowiązków, które winny obowiązywać zarówno
środki społecznego przekazu, jak i odbiorców ich treści, tak aby przyczynić się do postępu i rozwoju ludzkości. Analizuje możliwości
i wkład katolików w to dzieło za pośrednictwem mediów.
62
Papieska Rada do Spraw Środków Społecznego Przekazu: Instrukcja duszpasterska Aetatis novae (1992) – dokument analizuje miejsce i rolę
mediów we współczesnym świecie. Wskazuje na kierunki zaangażowania się katolików i możliwości wykorzystania tych środków w
pracy duszpasterskiej Kościoła.
Papieska Rada do Spraw Środków Społecznego Przekazu: Dokument Etyka w reklamie (1997) – wszechstronnie omawia reklamę, zwracając
uwagę na jej aspekty pozytywne i szkody, jakie może ona powodować w życiu gospodarczym, politycznym, kulturalnym i religijnomoralnym. Przedstawia również wybrane zasady etyczne świata reklamy.
Papieska Rada do Spraw Środków Społecznego Przekazu: Dokument Etyka w środkach społecznego przekazu (2000) – omawia przekaz społeczny, który służy człowiekowi, a także taki, który narusza jego dobro. Dokument przedstawia także niektóre istotne zasady etyczne
obowiązujące w świecie mediów.
Papieska Rada do Spraw Środków Społecznego Przekazu: Dokument Etyka
w Internecie (2002) – przedstawia katolicką wizję Internetu, omawia
możliwości jego wykorzystania dla rozwoju człowieka. Ukazuje też
możliwe zagrożenia w aspekcie jednostkowym, społecznym i międzynarodowym. Dokument kończą wskazania duszpasterskie.
Papieska Rada do Spraw Środków Społecznego Przekazu: Dokument Kościół a Internet (2002) – charakteryzuje najnowszy środek masowej
komunikacji na tle innych mediów. Dokument omawia szereg szczegółowych problemów i formułuje zalecenia w stosunku do przywódców kościelnych, duszpasterzy, wychowawców, rodziców i ludzi młodych, a także do wszystkich ludzi dobrej woli.
63
C. DIAGNOZA
Jako społeczeństwo stoimy obecnie przed kolejnym, wielkim etapem
rozwoju, jaki ma się dokonać w dziedzinie mediów. Jesteśmy mianowicie w przededniu powszechnej cyfracji czy też, jak mówią inni, cyfryzacji
mediów, czyli przejścia w komunikacji od sygnału tzw. analogowego do
sygnału cyfrowego. Co to oznacza dla przeciętnego użytkownika? Otóż to,
że nastąpi zwielokrotnienie przesyłanych informacji do odbiorcy. Dla przykładu, jeśli dzisiaj ktoś dysponuje dekoderem i możliwością odbioru TV
satelitarnej i ma dostęp do około 300 programów, dzięki wprowadzonym
zmianom technicznym wkrótce będzie mógł odbierać 10 razy więcej,
a wiec około 3000 programów. Rozwój sieci bezprzewodowych opartych
o tę technologię sprawi, że nieustannie będziemy poruszać się w obszarze
różnych nadajników, z których sygnały będziemy odbierać na dedykowanych urządzeniach końcowych. To z kolei oznacza, że przesyłanie już nie
tylko dźwięku, ale także obrazu, np. w telefonii komórkowej czy też w
innym komunikatorze, będzie czymś naturalnym i oczywistym. Informacje
o aktualnych wydarzeniach, które będzie można sobie zamówić według
własnych upodobań, będą mogły napływać bezustannie na urządzenia będące wirtualnymi gazetami czy też czytnikami informacji. Poruszanie się w
świecie, gdzie każdy z każdym, o każdej porze i z każdego miejsca będzie
mógł się skontaktować, stanie się czymś naturalnym i oczywistym.
Środki społecznego przekazu to już nie tylko prasa, radio i telewizja,
ale także Internet (obchodzący w bieżącym roku 25-lecie swojego istnienia, chociaż rozpowszechniany za pośrednictwem stron www od 17 lat)
oraz telefonia komórkowa (pierwsza prezentacja w w 1991 r. na Targach
w Genewie, pierwsze komercyjne uruchomienie w 1992 r.). Te dwa ostatnie media, rozwijające się dość żywiołowo, stają się często wsparciem dla
mediów znanych już wcześniej. W takiej infosferze aktualnie żyjemy i zajmujemy w niej – jako diecezja – swoje miejsce.
W diecezji legnickiej działa diecezjalna rozgłośnia radiowa Radio
Plus Legnica. Ukazują się 2 edycje lokalne ogólnopolskich tygodników katolickich: Gościa Niedzielnego (od 2005 r.) i Niedzieli (od 1993 r.). Została
też podjęta ścisła współpraca z miesięcznikiem skierowanym do służby
liturgicznej Króluj nam Chryste. W jej wyniku do miesięcznika okresowo
64
dołączana zostaje wkładka diecezjalna, adresowana do służby liturgicznej
w naszej diecezji. Poprzez kolportaż diecezjalny do parafii systematycznie
dociera miesięcznik dla dzieci Mały Gość Niedzielny. Ponadto, dzięki inicjatywie samych proboszczów, w poszczególnych parafiach obecne są na
zasadzie prenumeraty inne pisma katolickie, adresowane do dzieci, młodzieży i dorosłych: Jaś, Dominik, Mały Rycerz Niepokalanej, Nasza Droga,
List, Miłujcie się, Posłaniec Serca Jezusowego, Powściągliwość i Praca,
Rodzina Radia Maryja, Rycerz Niepokalanej, Słowo wśród nas. Wydawane
są też gazetki parafialne. Na terenie diecezji powstają 34 takie pisma.
Od 1996 r. mamy własną diecezjalną stronę internetową: www.diecezja.legnica.pl. Coraz więcej parafii, odpowiadając na wystosowany przez
biskupa legnickiego apel, zakłada parafialne strony internetowe (aktualnie
42 strony www). Nie brakuje też obecności w Internecie diecezjalnych ruchów i stowarzyszeń katolickich. Cieszy też korzystanie z poczty elektronicznej. Udało się stworzyć pocztową sieć dekanalną – chociaż jest tu jeszcze trochę do zrobienia, a – niezależnie od działań kurialnych – w ponad 70
parafiach proboszczowie i wikariusze zadbali o stworzenie adresów poczty
elektronicznej.
Dobrze układa się współpraca z ośrodkami telewizyjnymi, zarówno
regionalnymi, jak i lokalnymi. W niektórych telewizjach lokalnych powstają autorskie pomysły na prezentację aktualnych wydarzeń z życia Kościoła
i działalność ewangelizacyjną. Dzięki współpracy z Telewizją Trwam oraz
telewizją publiczną, kilkakrotnie zorganizowano przekaz telewizyjny „na
żywo” z różnych wydarzeń diecezjalnych.
Nie sposób określić w diecezji ilości odbiorców Radia Maryja, Telewizji Trwam czy innych programów katolickich, dostępnych za pośrednictwem sieci satelitarnej czy telewizji kablowej. Podobnie ma się sprawa
z indywidualnie tworzonymi stronami www czy innymi formami działalności w Internecie, podejmowanymi przez prezbiterów, siostry zakonne
i indywidualne osoby świeckie, prezentujące w ten sposób naukę Kościoła
i prowadzące działalność ewangelizacyjną. Skala ich obecności jest trudna
do określenia bez specjalnie podjętych badań.
Od 10.12.1998 r. istnieje, powołany do życia przez pierwszego biskupa legnickiego Tadeusza Rybaka, Referat ds. Mediów. W jego skład
wchodzą dziennikarze i redaktorzy diecezjalnych mediów (prasa, radio, Internet, w pierwszych latach także związani z pracą w telewizji). Zadaniem
Referatu jest przygotowywanie i obsługa medialna wydarzeń diecezjalnych. Spotkania Referatu odbywają się co tydzień i są okazją do zaprezentowania najbliższych wydarzeń w skali diecezji, dekanatów i parafii.
65
Na posiedzeniach Komisji ds. Mediów poprzez prezentacje zapoznajemy się z poszczególnymi mediami obecnymi w naszej diecezji. Podjęliśmy już problematykę związaną z obecnością i działalnością Radia Plus
Legnica oraz działalnością mediów telewizyjnych. Na kolejnych posiedzeniach planujemy w sposób bardziej szczegółowy zapoznać się z problematyką prasy katolickiej, Internetu i telefonii komórkowej. Chcemy bowiem
określić, jakie media są obecne w diecezji, jaki jest ich zasięg oddziaływania i swego rodzaju konkurencyjność w stosunku do mediów świeckich,
a także jakie czekają nas nowe wyzwania czy też jakie oczekiwania mają
pod adresem mediów katolickich ich odbiorcy.
D. PROGNOZA
Środowisko środków społecznego przekazu jest bardzo dynamiczne.
Chcemy jednak podać pewne propozycje dotyczące sposobów z ich korzystania na przyszłość.
Należy bardziej podkreślić i pokazać możliwości wykorzystania tego
potężnego narzędzia w dziele ewangelizacji, jakim jest diecezjalna rozgłośnia radiowa. Warto podjąć szerszą działalność informacyjną i reklamową
dotyczącą tego radia, jak również zachęcać do bliższej z nim współpracy.
W dalszym ciągu należy promować i zachęcać do czytelnictwa prasy
katolickiej. Zarówno tych tygodników, które docierają do nas z edycjami
diecezjalnymi, jak i prasy katolickiej w ogóle. Warto też zadbać o dalsze
promowanie i rozszerzanie czytelnictwa prasy parafialnej.
Jeszcze bardziej trzeba rozpowszechnić wiedzę o diecezjalnych i parafialnych stronach internetowych, a one same powinny być tak administrowane, aby przyciągały uwagę internautów, prezentując bogate treści
służące dziełu ewangelizacji. Powinno się też dążyć do tego, aby jak najwięcej parafii miało swoje strony internetowe.
Ze sposobu działania współczesnych mediów wynika potrzeba istnienia funkcji rzecznika prasowego. Warto powołać osobę na takie stanowisko
w skali ogólnodiecezjalnej w zakresie ruchów, stowarzyszeń i istniejących
instytucji. Wiąże się to z potrzebą przeszkolenia osób, które w przyszłości
mogłyby pełnić tę funkcję. Zadanie to może być zrealizowane z pomocą
istniejącego w diecezji Referatu ds. Mediów.
Koniecznością staje się dziś odpowiednie szkolenie administratorów
i redaktorów stron internetowych, jak również przygotowanie osób do pra-
66
cy w mediach. Tu warto docenić naszych studentów teologii czy wprost
przygotowanych już teologów świeckich, którzy mogliby swoją przyszłą
działalność zawodową wiązać nie tylko z pracą katechetyczną, ale też z aktywnością medialną.
Istnieje potrzeba stworzenia duszpasterstwa środowisk dziennikarskich, które może pomóc w zrozumieniu misji Kościoła dziennikarzom
i redaktorom różnych mediów, prowadzących swą działalność na terenie
naszej diecezji.
Chociaż jako diecezja mamy dostęp do wielu mediów, należy stwierdzić, że skala ich oddziaływania nie jest zadowalająca. W życiu diecezjan
dominują na co dzień media świeckie, często zlaicyzowane, prezentujące niekiedy wątpliwej wartości treści. Na pewno koniecznością staje się
odpowiednie wychowanie do mediów. Istnieje zatem potrzeba określenia
pewnego programu wychowawczego, skierowanego do dzieci, młodzieży
i dorosłych. Jest to problem nie tylko w skali diecezji, ale w skali całego kraju. Trzeba pokazać odpowiedni sposób korzystania z dostępnych mediów.
Ważna jest również właściwa i krytyczna ocena prezentowanych treści,
a także sztuka obrony przed zagrożeniami niesionymi przez media. Tego
typu działania mogą być określone we współpracy z innymi komisjami.
E. ZAKOŃCZENIE
Prace Komisji ds. Mediów są dopiero u początku drogi. Niektóre pomysły rodzą się na bieżąco, podczas prac synodalnych. Inne, na co liczymy,
zrodzą się ze współpracy z Zespołami Synodalnymi. Mamy nadzieję, że
podjęte prace w swych efektach pomogą jak najszerszemu kręgowi mieszkańców naszej diecezji w wykorzystywaniu różnych dostępnych mediów
w nowej ewangelizacji, do której ciągle Kościół nas zachęca.
Ks. mgr-lic. Piotr Nowosielski
NOTATKI
67
68
SPIS TREŚCI
Od Redakcji ......................................................................................................... 3
Materiały robocze Komisji do spraw Nauki i wychowania katolickiego ............ 5
Materiały robocze Komisji do spraw Katolików świeckich .............................. 21
Materiały robocze Komisji do spraw Duszpasterstwa małżeństw i rodzin ....... 35
Materiały robocze Komisji do spraw Duszpasterstwa charytatywnego ............ 45
Materiały robocze Komisji do spraw Mediów ................................................... 59

biuletyn i synodu diecezji legnickiej nr 4

Transkrypt

Podobne dokumenty

list polecający wolontariusza

pobierz

Domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, udzielające

Komunikat biskupa koszalińsko-kołobrzeskiego Edwarda Dajczaka

exodus.lublin.pl

Dotknąć historii na pielgrzymce (22

Komunikat Biskupa Kaliskiego O

Tutaj