„Nadciśnienie białego fartucha” u chorych na cukrzycę typu 2

ARTYKUŁY ORYGINALNE
„Nadciśnienie białego fartucha” u chorych
na cukrzycę typu 2
Jan Ruxer, Michał Możdżan, Michał Barański, Urszula Woźniak-Sosnowska, Leszek Markuszewski
Poradnia Diabetologiczna, Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 2 im. Wojskowej Akademii Medycznej, Łódź
Streszczenie: Wprowadzenie. „Nadciśnienie białego fartucha” rozpoznaje się u osób z podwyższonymi
wartościami ciśnienia tętniczego (RR) stwierdzanymi w trakcie badania na terenie placówki medycznej, podczas
gdy pomiary przeprowadzane poza nią pozostają w zakresie przyjętym za prawidłowe. Cele. Celem pracy
była ocena częstości występowania „nadciśnienia białego fartucha” u chorych na cukrzycę typu 2, u których
podwyższone wartości ciśnienia tętniczego stwierdzono po raz pierwszy podczas wizyty lekarskiej. Pacjenci
i metody. Do badania włączono 52 chorych na cukrzycę typu 2, u których po raz pierwszy rozpoznano
podwyższone wartości RR, zmierzone za pomocą rtęciowego sfigmomanometru na terenie poradni
diabetologicznej (RR ≥140/90 mm Hg). U wszystkich uczestników badania przeprowadzono następnie
24-godzinne ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia tętniczego (ambulatory blood pressure measurements –
ABPM). „Nadciśnienie białego fartucha” rozpoznawano w przypadku stwierdzenia średniego RR z ABPM
w ciągu dnia <135/85 mm Hg oraz średniego RR z pomiarów podczas wizyty lekarskiej – „gabinetowego RR”
≥140/90 mm Hg. W przypadku stwierdzenia średniego RR z ABPM w ciągu dnia ≥135/85 mm Hg oraz średniego
„gabinetowego RR” ≥140/90 mm Hg rozpoznawano nadciśnienie tętnicze. Wyniki. W zależności od uzyskanych
wartości pomiarów ciśnienia tętniczego badanych podzielono na dwie grupy. Grupa 1 objęła osoby
z „nadciśnieniem białego fartucha” (44% badanych chorych). Grupę 2 stanowili pozostali chorzy z po raz
pierwszy rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym. Wśród chorych zaklasyfikowanych do grupy 1 stwierdzono
istotnie niższe wartości ciśnienia tętniczego uzyskane w ABPM w ciągu dnia w porównaniu z osobami z grupy 2
(p <0,05). Wartości ciśnienia tętniczego zmierzone za pomocą rtęciowego sfigmomanometru na terenie placówki
medycznej były porównywalne w obu badanych grupach (p >0,05). Wnioski. „Nadciśnienie białego fartucha”
rozpoznano u ponad 2/5 badanych chorych na cukrzycę typu 2, u których podwyższone wartości ciśnienia
tętniczego stwierdzono po raz pierwszy podczas wizyty lekarskiej.
Słowa kluczowe: ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia tętniczego, cukrzyca typu 2, „nadciśnienie białego
fartucha”, nadciśnienie tętnicze
WPROWADZENIE
Nadciśnienie tętnicze (NT) jest chorobą cywilizacyjną,
stanowiącą istotny czynnik ryzyka innych chorób układu
sercowo-naczyniowego. Badania epidemiologiczne wskazują,
że ryzyko rozwoju NT zwiększa się między innymi z powodu
rosnącej liczby osób otyłych i chorujących na cukrzycę typu 2
[1-5]. Uważa się, że NT występuje 2-krotnie częściej u osób
chorujących na cukrzycę. Patogeneza NT w tej grupie chorych
nie jest jednak do chwili obecnej wystarczająco poznana. U ponad połowy chorych na cukrzycę dochodzi do rozwoju NT; samoistne NT jest czynnikiem ryzyka zachorowania na cukrzycę
typu 2 [6-8].
Adres do korespondencji:
dr med. Michał Możdżan, ul. Wyszyńskiego 25a/4, 94-047 Łódź, tel./fax: 042-687-12-77,
email: [email protected]
Praca wpłynęła: 24.10.2007. Przyjęta do druku: 20.11.2007.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med. Wewn. 2007; 117 (10): 452-455
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007
„Nadciśnienie białego fartucha” u chorych na cukrzycę typu 2
W zaleceniach European Society of Hypertension (ESH)
i European Society of Cardiology (ESC) z 2007 roku określono docelową wartość ciśnienia tętniczego, do której powinno
być ono obniżone w toku leczenia hipotensyjnego. Ciśnienie
tętnicze powinno się obniżyć do wartości <140/90 mm Hg
u wszystkich chorych na nadciśnienie tętnicze oraz <130/80
mm Hg u chorych na nadciśnienie tętnicze ze współistniejącą
cukrzycą oraz u chorych obciążonych dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym [9]. Istnieje wiele różnic pomiędzy wytycznymi amerykańskimi (JNC-7) opublikowanymi w 2003 roku
a aktualnymi wytycznymi europejskimi. Większość różnic wynika z coraz lepszej znajomości patofizjologii i postępów w leczeniu nadciśnienia tętniczego w ciągu ostatnich 4 lat [10].
Podobnie etiologia „nadciśnienia białego fartucha” nie
jest ostatecznie wyjaśniona [11-13]. Uważa się, że w rozwoju tego zjawiska istotną rolę odgrywa reakcja lękowa, będąca
wynikiem obecności personelu medycznego podczas badania
ciśnienia tętniczego [14-16]. Częstość występowania „nadciśnienia białego fartucha” zależy między innymi od przyjętych
1
ARTYKUŁY ORYGINALNE
norm wartości ciśnienia tętniczego, liczby wizyt lekarskich,
czynników demograficznych i wieku chorych [17-19]. Według
analizy Hansena i wsp. [20] „nadciśnienie białego fartucha”
dotyczy ponad 10% populacji ogólnej.
„Nadciśnienie białego fartucha” rozpoznaje się przy podwyższonych wartościach ciśnienia tętniczego na terenie placówki medycznej, podczas gdy pomiary przeprowadzane poza
nią pozostają w granicach ustalonych za prawidłowe [17]. Według zaleceń ESH i ESC z 2007 roku są to wartości ciśnienia
tętniczego w pomiarach klinicznych >140/90 mm Hg (oznaczonych podczas co najmniej trzech wizyt lekarskich) oraz
wartości ciśnienia tętniczego <130–135/85 mm Hg zmierzone w co najmniej dwóch pomiarach wykonanych samodzielnie
metodą tradycyjną poza gabinetem lekarskim albo średnie
wartości ciśnienia tętniczego zarejestrowane w całodobowym
zapisie ciśnienia tętniczego: z zakresu 12 godzin <130–135/85
mm Hg, lub z zakresu 24 godzin <125–130/80 mm Hg [21].
Problem diagnostyki i terapii „nadciśnienia białego fartucha” w różnych grupach chorych jest tematem wielu badań
naukowych. Niektóre z nich sugerują, że „nadciśnienie białego
fartucha” może stanowić etap przejściowy w rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz wiązać się z częstszym występowaniem
chorób sercowo-naczyniowych [18,22-24].
W badaniu Floresa i wsp. [25] poddano obserwacji chorych na cukrzycę typu 1, u których nie stwierdzono dotychczas
nadciśnienia tętniczego i późnych powikłań cukrzycy. Po pięciu latach obserwacji diagnozowano chorych w kierunku nadciśnienia tętniczego i mikroalbuminurii. Od początku trwania
badania analizowano dwie grupy osób. Pierwszą grupę stanowili chorzy, u których na podstawie wartości ciśnienia tętniczego wynoszących ≥140/90 mm Hg i zmierzonych metodą
tradycyjną w gabinecie lekarskim oraz ciągłej rejestracji ciśnienia tętniczego w ciągu dnia <135/85 mm Hg rozpoznano
„nadciśnienie białego fartucha”. Druga grupa chorych (grupa
kontrolna) objęła osoby z prawidłowymi wartościami ciśnienia
tętniczego stwierdzonymi zarówno w klinicznych pomiarach
metodą tradycyjną, jak i w całodobowej rejestracji badanego
parametru. Po 5 latach obserwacji nadciśnienie tętnicze oraz
mikroalbuminurię rozpoznano odpowiednio u 31% i 20%
chorych z „nadciśnieniem białego fartucha”. U żadnej osoby
w grupie kontrolnej nie obserwowano występowania nadciśnienia tętniczego. Wyniki badania Floresa i wsp. wskazują,
że „nadciśnienie białego fartucha” stanowi istotny czynnik
ryzyka nadciśnienia tętniczego i mikroalbuminurii w grupie
chorych na cukrzycę typu 1.
Większość dotychczasowych doniesień wskazuje jednak,
że „nadciśnienie białego fartucha” nie stanowi istotnego czynnika ryzyka chorób sercowo-naczyniowych [26-28].
W pracy Pierdomenico i wsp. [29] badano, czy „nadciśnienie białego fartucha” jest czynnikiem ryzyka chorób i zgonów
z przyczyn sercowo-naczyniowych oraz chorób nerek. Badaniem objęto 1038 osób z rozpoznanym łagodnym nadciśnieniem tętniczym i „nadciśnieniem białego fartucha”, bez towarzyszących innych przewlekłych schorzeń. Grupę kontrolną
stanowiło 241 zdrowych osób z prawidłowymi wartościami
ciśnienia tętniczego. W celu potwierdzenia lub wyklucze2
nia występowania nadciśnienia tętniczego oraz rozpoznania
„nadciśnienia białego fartucha”, wartości ciśnienia tętniczego
rejestrowano u wszystkich osób zarówno w pomiarach klinicznych dokonanych metodą tradycyjną, jak i w rejestracji
całodobowej. Podczas trwającej średnio 4,5 roku obserwacji
stwierdzono występowanie chorób nerek oraz chorób i zgonów
z przyczyn sercowo-naczyniowych. Wykazano istotnie częstsze
występowanie incydentów sercowo-naczyniowych oraz chorób nerek u osób z łagodnym nadciśnieniem tętniczym w porównaniu z osobami z prawidłowymi wartościami ciśnienia
tętniczego (5-krotnie częściej) oraz z „nadciśnieniem białego
fartucha” (prawie 4-krotnie częściej). Zdarzenia sercowo-naczyniowe oraz choroby nerek obserwowano częściej w grupie
chorych z „nadciśnieniem białego fartucha” niż u osób w grupie kontrolnej, co nie miało jednak istotnego znaczenia statystycznego.
Celem pracy była ocena częstości występowania „nadciśnienia białego fartucha” u chorych na cukrzycę typu 2, u których podwyższone wartości ciśnienia tętniczego stwierdzono
po raz pierwszy podczas wizyty lekarskiej.
PACJENCI I METODY
Przeprowadzone badanie dotyczyło chorych na cukrzycę
typu 2 w wieku 40–60 lat. Do kryteriów wykluczających należały: rozpoznane wcześniej nadciśnienie tętnicze, późne powikłania cukrzycy i inne ciężkie choroby (w tym choroby układu
moczowego oraz ostre choroby zapalne). Ponadto do badania
nie kwalifikowały się osoby przyjmujące leki o działaniu hipertensyjnym, uzależnione od leków lub alkoholu oraz kobiety
w ciąży.
Badanie rozpoczynano pomiarem ciśnienia tętniczego metodą Korotkowa przy użyciu sfigmomanometru rtęciowego.
Pomiaru dokonywano w godzinach porannych (8:00–11:00)
w Poradni Diabetologicznej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego nr 2 w Łodzi. Każdy badany przed dokonaniem pomiaru pozostawał przynajmniej 5 minut w pozycji siedzącej,
z lewym przedramieniem opartym o pulpit biurka na wysokości serca (zgodnie z rekomendacjami Brytyjskiego Towarzystwa Nadciśnieniowego) [30]. Dla zapewnienia dokładności
pomiaru stosowano mankiety różnej wielkości, dopasowując
je do każdego obwodu ramienia chorego. Rękaw o długości 32
cm zakładano chorym z obwodem ramienia <30 cm, a rękaw
o rozmiarze 42 cm stosowany był u osób z obwodem ramienia
>31 cm. Obliczano wartość „gabinetowego ciśnienia tętniczego”, która była średnią czterech pomiarów ciśnienia tętniczego
dokonanych podczas dwóch kolejnych wizyt lekarskich.
Do badania włączono 52 chorych na cukrzycę typu 2, u których podwyższone wartości ciśnienia tętniczego rozpoznano
po raz pierwszy w pomiarach dokonanych metodą tradycyjną
na terenie placówki medycznej (średnie wartości „gabinetowego
ciśnienia tętniczego” podczas dwóch wizyt lekarskich ≥140/90
mm Hg). U wszystkich chorych przeprowadzono następnie
24-godzinne ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia tętnicze-
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (10)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
go (ambulatory blood pressure measurements – ABPM) za pomocą
aparatu typu Mobil-O-Graph firmy Margot Medical. Chorzy
byli instruowani co do zasad działania i używania aparatu
automatycznie monitorującego ciśnienie tętnicze. Urządzenie
to zakładano chorym w poradni, a następnie monitorowano
ciśnienie tętnicze w warunkach domowych przez 24 godziny,
ustawiając 20-minutowe odstępy między pomiarami podczas
aktywności dziennej i 30-minutowe w porze nocnej. W trakcie
monitorowania ciśnienia tętniczego zalecono chorym wykonywanie zwykłych czynności dnia codziennego.
U każdego chorego porównywano wartości ciśnienia
tętniczego w ABPM zarejestrowane w ciągu dnia (w godz.
8:00–22:00) z wartościami „gabinetowego ciśnienia tętniczego” w celu zróżnicowania „nadciśnienia białego fartucha”
i świeżo zdiagnozowanego NT. „Nadciśnienie białego fartucha”
rozpoznawano w przypadku stwierdzenia średniego ciśnienia
tętniczego w ABPM w ciągu dnia <135/85 mm Hg oraz „gabinetowego ciśnienia tętniczego” ≥140/90 mm Hg. W przypadku stwierdzenia średniego ciśnienia tętniczego z ABPM
w ciągu dnia ≥135/85 mm Hg oraz „gabinetowego ciśnienia
tętniczego” ≥140/90 mm Hg rozpoznawano NT [31].
Do analizy statystycznej użyto pakietu statystycznego
STATISTICA 6.0 PL, wykonano test t Studenta, istotność statystyczną uznawano w przypadku p <0,05.
Tabela 1. Charakterystyka badanych chorych
Badane grupy
50,5 ±4,4
49,9 ±7,5
płeć (K/M)
14/9
18/11
BMI (kg/m2)
29,1 ±2,6
30,6 ±3,1
134,3 ±26
137,1 ±34
hemoglobina
glikowana (%)
7,5 ±2.3
7,2 ±2,6
czas trwania
cukrzycy (lata)
2.1 ±1,6
2,3 ±2,0
glikemia na czczo
(mg/dl)
„Nadciśnienie białego fartucha” u chorych na cukrzycę typu 2
p
NS
Dane wyrażono jako liczbę lub odsetek ±odchylenie standardowe.
BMI – wskaźnik masy ciała (body mass index), NS – nieznamienna
statystycznie
Tabela 2. Wartości ciśnienia tętniczego w badanych grupach
Wartości ciśnienia
tętniczego
Grupa 1
n = 23
Grupa 2
n = 29
p
155,2 ±20,3
152,4 ±19,7
93,7 ±11,7
95,3 ±10,8
126,2 ±16,9
145,6 ±18,7
0,02
75,8 ±8,5
85,8 ±9,8
0,03
średnie gabinetowe
ciśnienie tętnicze
(mm Hg):
rozkurczowe
OMÓWIENIE
W niniejszej pracy stwierdziliśmy występowanie „nadciśnienia białego fartucha” u ponad 2/5 badanych chorych,
u których po raz pierwszy obserwowano podwyższone wartości ciśnienia tętniczego w warunkach gabinetu lekarskiego.
Tak wysoka częstość rozpoznania tego zjawiska w badanej
przez nas grupie osób dowodzi, że postawienie ostatecznego
Grupa 2
n = 29
wiek (lata)
skurczowe
WYNIKI
W zależności od uzyskanych wartości ciśnienia tętniczego chorych podzielono na dwie grupy. Grupę 1 stanowiły 23
osoby, u których rozpoznano „nadciśnienie białego fartucha”
(44% wszystkich badanych chorych). Grupa 2 objęła pozostałe
osoby (n = 29), u których zdiagnozowano NT. Obie grupy nie
różniły się istotnie między sobą pod względem wieku, płci,
wskaźnika masy ciała (body mass index – BMI) i czasu trwania
cukrzycy (p >0,05; tab. 1).
W grupie 1 w porównaniu z grupą 2 stwierdzono: istotnie niższe wartości ciśnienia skurczowego uzyskane w ABPM
w ciągu dnia (p = 0,02) oraz istotnie niższe wartości ciśnienia
rozkurczowego uzyskane w ABPM (p = 0,03; tab. 2).
Wartości ciśnienia tętniczego uzyskane metodą tradycyjną w warunkach gabinetowych za pomocą rtęciowego sfigmomanometru były porównywalne w obu grupach (p >0,05;
tab. 2).
Grupa 1
n = 23
NS
średnie ciśnienie
tętnicze – ABPM
w ciągu dnia (mm Hg):
skurczowe
rozkurczowe
Dane wyrażono jako liczbę ±odchylenie standardowe.
ABPM – ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia tętniczego
(ambulatory blood pressure measurements), inne – patrz tabela 1
rozpoznania NT wymaga uprzednio wnikliwej analizy i powinno być różnicowane z „nadciśnieniem białego fartucha” –
ma to szczególne znaczenie kliniczne u chorych na cukrzycę.
Jest to grupa chorych cechująca się dużym ryzykiem rozwoju
NT, często leczona jeszcze przed rozpoznaniem NT (głównie
lekami z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny) z powodu występowania późnych powikłań cukrzycy o charakterze zarówno mikro-, jak i makroangiopatii. Włączenie u tych
chorych zbyt wczesnej, nieodpowiedniej lub zbyt agresywnej
terapii NT może prowadzić do uwidocznienia się efektów niepożądanych takiego leczenia.
W badaniach Schauera i wsp. [32] stwierdzono mniejszą
częstość występowania „nadciśnienia białego fartucha” i większą częstość NT u chorych na cukrzycę typu 2. Nadciśnienie
tętnicze rozpoznane na podstawie „gabinetowych pomiarów
RR” stwierdzono u prawie 70% badanych chorych, spośród
których jedynie w 10% przypadków stwierdzono ostatecznie
„nadciśnienie białego fartucha”. Autorzy badania oznaczali do3
ARTYKUŁY ORYGINALNE
datkowo stężenie białka C-reaktywnego i homocysteiny w surowicy chorych, sugerując istnienie dodatniej korelacji między
stężeniem powyższych markerów ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego a częstością występowania „nadciśnienia
białego fartucha”. Schauer i wsp. uzyskali wynik, w którym
odsetek chorych z obecnością „nadciśnienia białego fartucha”
był mniejszy niż w naszym badaniu – pomimo przyjęcia przez
badaczy innej niż w naszej pracy definicji rozpoznania „ nadciśnienia białego fartucha” (u Schauera „nadciśnienie białego
fartucha” rozpoznawano w przypadku stwierdzenia średniego
RR z ABPM <140/90 mm Hg oraz średniego RR z pomiarów
podczas wizyty lekarskiej ≥140/90 mm Hg). Najprawdopodobniej wpływ na uzyskaną częstość rozpoznania „nadciśnienia białego fartucha” i NT miała kwalifikacja do badania
chorych nigdy wcześniej nie diagnozowanych w kierunku NT
(w naszej pracy badaliśmy natomiast wyłącznie chorych z podwyższonymi wartościami RR stwierdzanymi podczas pomiarów w gabinecie lekarskim).
W pracy Floresa i wsp. [33] określano częstość występowania „nadciśnienia białego fartucha” u chorych na cukrzycę
typu 1. U prawie 60% badanych chorych rozpoznano „gabinetowe nadciśnienie tętnicze” na podstawie pomiarów dokonanych metodą tradycyjną. W grupie osób, u których stwierdzono nieprawidłowe wyniki ciśnienia tętniczego, w prawie 75%
przypadkach zdiagnozowano ostatecznie „nadciśnienie białego
fartucha” posługując się danymi uzyskanymi w ABPM. Autorzy badania wskazali na bardzo duży odsetek występowania
„nadciśnienia białego fartucha” – pomimo przyjęcia obecnie
obowiązujących kryteriów rozpoznania tego zjawiska. Tak duży
odsetek chorych na cukrzycę, u których rozpoznano „nadciśnienie białego fartucha” autorzy tłumaczą tym, że w badaniu
brały udział osoby młode bez NT, nie przyjmujące leków hipotensyjnych, z prawidłowymi jak dotychczas wynikami pomiarów RR dokonanych w warunkach poradnianych.
Ważną kwestią jest próba poznania czynników predysponujących do rozwoju „nadciśnienia białego fartucha”. W naszej
pracy udało się zebrać dwie grupy nieróżniące się pod względem wieku, płci, wskaźnika BMI, wartości glikemii, hemoglobiny glikowanej i czasu trwania cukrzycy. Być może któryś
z tych parametrów determinuje rozwój „nadciśnienia białego
fartucha” – co nie zostało wykazane w niniejszej pracy. Warto w tym miejscu przytoczyć wyniki pracy Verdecchia i wsp.
[34], w której określano czynniki predysponujące do rozwoju „nadciśnienia białego fartucha”. Obserwacji poddano 1564
chorych na nadciśnienie tętnicze pierwszego stopnia, nie poddanych terapii przeciwnadciśnieniowej. Kryteriami wykluczającymi z badania były: obecność innych chorób układu sercowo-naczyniowego, nadciśnienie tętnicze w stopniu wyższym
niż pierwszy, zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Średnia
wartość ciśnienia tętniczego w pomiarach klinicznych uzyskanych metodą tradycyjną wynosiła 143/92 mm Hg, a w całodobowej rejestracji ciśnienia tętniczego – 128/81 mm Hg. Występowanie zjawiska „nadciśnienia białego fartucha” stwierdzono
u >10% badanych osób. Autorzy badania stwierdzili, że płeć,
palenie tytoniu i wartość ciśnienia tętniczego oraz masa lewej
4
komory serca są niezależnymi czynnikami ryzyka „nadciśnienia białego fartucha”. Analiza danych dotyczących chorych
z rozpoznanym wstępnie nadciśnieniem tętniczym pierwszego
stopnia wskazuje, że „nadciśnienie białego fartucha” występuje
częściej u kobiet, osób niepalących oraz chorych z niższymi
wartościami ciśnienia tętniczego i mniejszą masą lewej komory
serca.
Niezależnie jednak od patogenezy „nadciśnienia białego
fartucha” i chorób mu towarzyszących (takich jak cukrzyca
typu 2), panuje powszechne przekonanie, że chorzy, u których
występuje badane zjawisko powinni podlegać systematycznym
badaniom lekarskim w celu dokładnej oceny występowania
u nich czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych [13].
Konieczność przeprowadzenia dokładnej i pełnej diagnostyki
w kierunku nadciśnienia tętniczego wynika z faktu, że decyzję
rozpoczęcia leczenia farmakologicznego podejmuje się na podstawie łącznej oceny wysokości ciśnienia tętniczego i całkowitego ryzyka wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych
danego chorego [6,31].
Zjawisko „nadciśnienia białego fartucha” wymaga zatem
przeprowadzenia w niedalekiej przyszłości wieloośrodkowych,
wieloletnich badań prospektywnych i to nie tylko dla oszacowania jego rzeczywistego rozpowszechnienia, ale przede
wszystkim w celu ustalenia zaleceń terapeutycznych.
PIŚMIENNICTWO
1. Epstein M, Sowers J. Diabetes mellitus and hypertension. Hypertension. 1992; 19:
403-418.
2. Reaven G, Lithell H, Landsberg L. Hypertension ans associated metabolic abnormalities, the role of insulin resistance and sympathoadrenal system. N Engl J Med.
1996; 334: 374-381.
3. UK Prospective Diabetes Study Group. Tight blood pressure control and risk of macrovascular and microvascular complications in type 2 diabetes. Br Med J. 1998;
317: 703-711.
4. Głuszek J. Możliwości zapobiegania rozwojowi nadciśnienia tętniczego. Wybrane
zagadnienia z kardiologii, diabetologii i nadciśnienia tętniczego. In: Rużyłło W,
Sieradzki J, Januszewicz W, Januszewicz A, eds. Kraków, Medycyna Praktyczna,
2007: 437-450.
5. Kroczak M. Hypertension in advanced age. Pol Arch Med Wewn. 2004; 112: 139146.
6. Ferranini E, Buzzigoli G, Bonadonna R et al. Insulin resistance in essential hypertension. N Engl J Med. 1987; 317: 350-357.
7. Reaven G, Hoffman BB. A role for insulin in the etiology and course of hypertension.
Lancet. 1987; 2: 435-437.
8. Simonson DC. Etiology and prevalence of hypertension in diabetic patients.
Diabetes Care. 1988; 11: 821-827.
9. Prejbisz A, Januszewicz W, Januszewicz A. Postępowanie z chorym na nadciśnienie
tętnicze na podstawie najnowszych wytycznych (2007). Wybrane zagadnienia
z kardiologii, diabetologii i nadciśnienia tętniczego. In: Rużyłło W, Sieradzki J,
Januszewicz W, Januszewicz A, eds. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2007: 415435.
10. Norman M. Kaplan. Nowe europejskie wytyczne postępowania w nadciśnieniu
tętniczym – amerykański punkt widzenia. Pol Arch Med Wewn. 2007; 117: 281282.
11. Gerin W, Ogedegbe G, Schwartz JE, et al. A ssessment of the white-coat effect.
J Hypertens. 2006; 24: 67-74.
12. Kurpesa M. Przydatność 24-godzinnego ambulatoryjnego monitorowania ciśnienia
tętniczego – aktualny stan wiedzy. Pol Przegl Kardio. 2003; 5: 71-78.
13. Paschalis-Purtak K, Puciłkowska B. Nadciśnienie białego fartucha. Terapia. 2000; 9:
95-99.
14. Hoegholm A, Kristensen KS, Bang LE, et al. WCH and blood pressure variability. Am
J Hypertens. 1999; 12: 966-972.
15. Munakata M, Hiraizumi T, Tomiie T, et al. Psychobehavioral factors involved in the
isolated office hypertension: comparison with stress-induced hypertension.
J Hypertens. 1998; 16: 419-422.
16. Siegel WC, Blumethal JA, Divine GW. Physiological, psychological and behavioral
factors and WCH. Hypertension, 1990; 16: 140-146.
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (10)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
17. Pickering TG, James GD, Boddie C, et al. How common is WCH? JAMA. 1988: 259:
225-228.
18. Bidlingmeyer I, Burnier M, Bidlingmeyer M, et al. Isolated office hypertension:
a prehypertensive state? J Hypertens. 1996; 14: 327-332.
19. Verdecchia P, Schillaci G, Borgioni C, et al. WCH and white coat effect. Similarities
and differences. Am J Hypertens. 1995; 8: 790-798.
20. Hansen TW, Jeppesen J, Rsmussen S, et al. Ambulatory pressure and mortality.
A population-based study. Hypertension. 2005; 45: 499-504.
21. Mancia G, De Backer G, Dominiczak A, et al. 2007 Guidelines for the Management
of Arteria Hypertension; The TAsk Force for the Management of Arterail Hypertension
of the European Socjety of Hypertension (ESH) and of the European Society of
Cardiology (ESC). J Jypertens. 2007; 25: 1105-1187.
22. White WB, Schulman P, McCabe EJ, et al. Average daily blood pressure, not office
blood pressure, determines cardiac function in patients with hypertension. JAMA.
1989; 261: 873-877.
23. Kuwajima I, Miyao M, Uno A, et al. Diagnostic value of electrocardiography and
echocardiography for white-coat hypertension in the elderly. Am J Cardiol. 1994;
73: 1232-1234.
24. Landray MJ, Lip GY. WCH: a recognised syndrome with uncertain implications.
J Hum Hypertens.1999; 13: 5-8.
25. Flores L, Giménez M, Esmatjes E. Prognostic significance of the WCH in patients
with type 1 diabetes mellitus. Diabetes Res Clin Pract. 2006; 74: 21-25.
26. Cavallini MC, Roman MJ, Pickering TG, et al. Is WCH associated with arterial disease or left ventricular hypertrophy? Hypertension. 1995; 26: 413-419.
27. Hoegholm A, Kristensen KS, Bang LE, et al. White-coat hypertension and target
organ involvement: the impact of different cut-off levels on albuminuria and left
ventricular mass and geometry. J Hum Hypertens. 1998; 12: 433-439.
28. Pierdomenico SD, Lapenna D, Gugliemi MD, et al. Target organ status and serum
lipids in patients with WCH. Hypertens. 1995; 26: 801-807.
29. Pierdomenico SD, Lapenna D, Bucci A et al. Cardiovascular and renal events in uncomplicated mild hypertensive patients with sustained and WCH. Am J Hypertens.
2004; 17: 876-881.
30. Williams B, Poulter NR, Brown MJ, et al. BHS guidelines working party, for the
British Hypertension Society. British Hypertension Society guidelines for hypertension management. 2004. BMJ. 2004; 13: 634-640.
31. Prejbisz A, Kabat M, Paschalis-Purtak K, et al. Nowe możliwości oceny pomiaru
ciśnienia tętniczego Wybrane zagadnienia z kardiologii, diabetologii i nadciśnienia
tętniczego. In: Rużyłło W, Sieradzki J, Januszewicz W, Januszewicz A, eds. Kraków,
Medycyna Praktyczna, 2007: 451-477.
32. Schauer T, Mursa J, Hasslacher C, et al. Weisskittelhypertonie und Weisskitteleffekt
bei Typ-2-Diabetes: Praevalenz und neue kardiovaskulaere Biomarker. Diabetes und
Stoffwechsel. 2005; 14: 143-149.
33. Flores L, Recasens M, Gomis R, et al. WCH in type 1 diabetic patients without
nephropathy. Am J Hypertens. 2000; 13: 560-563.
34. Verdecchia P, Palatini P, Schillaci G, et al. Independent predictors of isolated clinic
(‘white-coat’) hypertension. J Hypertens. 2001; 19: 1015-1020.
„Nadciśnienie białego fartucha” u chorych na cukrzycę typu 2
5