docWartości wych wawcze płynące ze wsparcia rodziny i działań
download 
Reklamacja Transkrypt
Wartości wych wawcze płynące ze wsparcia rodziny i działań
Корекційна та соціальна педагогіка і психологія УДК 37.013.42:376 Beata A. Zięba, Adelina B. Zięba WARTOŚCI WYCH WAWCZE PŁYNĄCE ZE WSPARCIA RODZINY I DZIAŁAŃ PRACOWNIKA SOCJALNEGO SKIEROWANYCH NA OSOBĘ OBJĘTĄ OPIEKĄ HOSPICYJNĄ (EDUCATIONAL VALUE ARISING FROM FAMILY SUPPORT AND SOCIAL WORKERS ACTIVITIES DIRECTED AT THE PERSON COVERED HOSPICE CARE) У статті висвітлені особливості проведення соціальної роботи з невиліковно хворими людьми у вигляді немедичного догляду. Підкреслюється важливість психологічної підтримки, соціальної та благодійної діяльності, догляду, профілактики стану здоров'я в їх щоденній боротьбі з хворобою. Автор підкреслює важливість хоспісної допомоги та соціальної роботи з пацієнтами, які з різних причин позбавлені турботи, уваги і підтримки родичів або догляду. У статті особливо підкреслюється необхідність надання підтримки сім'ям у догляді за невиліковно хворими, Шлях до смерті пацієнта був шляхом примирення і прийняття неминучості розставання з світом. Ключові слова: освіта, цінності, сім'я, здоров'я, соціальна робота, хоспіс, соціальна підтримка, профілактика. Artykuł przybliża tematykę pracy socjalnej z ludźmi chorymi terminalnie objętymi pomocą w postaci opieki pozamedycznej przez pracowników socjalnych. Podkreśla ważną rolę wsparcia psychicznego, społecznego i socjalnego w działaniach opiekuńczych, pielęgnacyjnych, profilaktycznych oraz medycznych w codziennym zmaganiu się z chorobą podopiecznego. Autorka podkreśla wagę opieki hospicyjnej i pracy socjalnej z chorymi, którzy z różnych przyczyn są pozbawieni pełnej opieki i wsparcia osób bliskich, bądź opieka ta z różnych przyczyn jest realizowana w sposób ograniczony. W artykule tym mocno akcentuje się potrzebę wsparcia rodziny w procesie opieki na chorym terminalnie, by droga pacjenta do śmierci była drogą emocjonalnego i fizycznego pojednania z rodziną i pogodzenia z nieuchronnym rozstaniem ze światem. Słowa kluczowe: wychowanie, wartości, rodzina, opieka, praca socjalna, hospicjum, wsparcie społeczne, profilaktyka. © Zięba B. A., Zięba A.B. 58 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія W ostatnich latach zauważa się prężny rozwój opieki paliatywnej. Powstają stowarzyszenia, zrzeszenia działające na rzecz ludzi będących w ostatniej fazie życia, chorujących i z tego powodu znoszących ból, tworząc dla nich godne warunki, gdzie wśród kompetentnych i zawodowo do tego przygotowanych osób, mają zapewnioną kompleksową opiekę medyczną i pozamedyczną. Z pewnością jest to zjawisko pozytywne, bo świadczy o nieobojętności ludzi na cierpienia drugiego człowieka i ma wymiar zarówno opiekuńczy jak i wychowawczy. Poprzez opiekę, dbałość o potrzeby człowieka cierpiącego, pomoc w spokojnej i bezbolesnej drodze ku śmierci – dajemy też wyraz miłości do drugiego człowieka, naszej dbałości o jego dobre samopoczucie, ciepłe relacje i godne odejście. Niewątpliwie bardziej pożądanym przez nieuleczalnie chorego członka rodziny byłaby opieka i czułość najbliższych oraz możliwość przebywania w domu - miejscu, które dla chorego ma wymiar emocjonalny, sentymentalny, dający poczucie bezpieczeństwa, przynależności, wypełniony różnymi wspomnieniami, które dla osoby powoli przygotowującej się do przejścia przez tajemną linię życia – są szczególnie ważne. Obecność, opieka, czułość płynąca ze strony własnych dzieci, wnuków, współmałżonka czy innych członków rodziny, jest najwyższą wartością dla chorego, który czuje się bezradny, samotny, niesamodzielny, zależny od innych, zmęczony swą sytuacją. Niewątpliwie – biorąc pod uwagę doświadczenia dzieci, czy też wnuków – opieka nad bliską osobą w tak dla niej trudnej sytuacji – mogą i powinny mieć wymiar głęboko wychowawczy. Przy właściwych wzorach do naśladowania płynących od opiekunów chorego, wyłaniają się takie wartości, jak: empatia, troskliwość, wyrozumiałość, życzliwość, współczucie, odpowiedzialność, tolerancja, systematyczność, dbałość o czystość otoczenia ze względu na potrzeby chorego – i wiele innych. Wszak im bardziej opiekunom zależy na wysokiej jakości życia chorego, tym bardziej będą się starać spełniać niezbędne warunki dla jej osiągnięcia, a można tego dokonać poprzez własną edukację w zakresie potrzeb chorego dotkniętego konkretną chorobą; powściąganie negatywnych emocji, które mogą się spiętrzać w sytuacji zmęczenia, czy też wypalenia ciągłą opieką nad chorym; spełnianie poleceń pracowników medycznych odpowiadających za kondycję zdrowotną swego pacjenta itp. Takie sytuacje dają możliwość ćwiczenia – szczególnie młodego człowieka – zachowań humanitarnych, prospołecznych, opiekuńczych, rozwijających uczucia wyższe. Jednak nie każda rodzina jest w stanie zapewnić pełną i właściwą do potrzeb opiekę swojej najbliższej osobie, borykającej się z problemem nieuleczalnej choroby. Nierzadko podejmowana jest trudna decyzja o konieczności skorzystania z opieki hospicyjnej dla chorego członka rodziny. Hospicja znane nie od dziś Jak podaje M. Górecki, hospicjum jako przytułek dla ludzi potrzebujących pomocy - pielgrzymów, ubogich, chorych, umierających były zakładane w większości przez osoby duchowne, zgromadzenia duchowne, których reguły 59 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія (benedyktyni, bożogrobowcy, zakony rycerskie) nakazywały opiekę nad potrzebującymi, ale też powoływane były do życia przez osoby świeckie. I tak stopniowo upowszechniała się idea pomocy i opieki hospicyjnej na całym świecie, a już w 1992 roku takich placówek było około 3 tysięcy, przy czym „Organizacja hospicjów zależy od kultury i warunków właściwych danemu społeczeństwu, formacji ludzi, którzy je tworzą, nabytych doświadczeń, rodzaju medycyny, jaką się posługują i samego pojmowania śmierci”1. Celem opieki paliatywnej, hospicyjnej jest nie tyle wydłużanie życia, ale polepszenie jakości życia psychicznego, fizycznego, duchowego chorego w stanie terminalnym, zmagającego się z przykrym doświadczaniem bólu na skutek postępującej choroby nowotworowej, bądź innych ciężkich schorzeń przysparzających cierpienie. Do tej formy opieki predestynowani są wszyscy ci, którzy ze względu na swój ciężki stan zdrowia, nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i są w bardzo ciężkiej sytuacji socjalnej. Istotą tej opieki jest też oswojenie ze zjawiskiem cierpienia i niebawem mającą nastąpić śmiercią zarówno chorego, jak i jego najbliższych; pomoc w rozwiązywaniu problemów chorego; obniżaniu napięcia emocjonalnego pacjenta jak i jego rodziny - wsparcie rodziny w trakcie choroby bliskiego, jak również po jego śmierci, w sytuacji osierocenia czy też w trakcie żałoby. Te cele są realizowane między innymi poprzez świadczenia medyczne, wolontariat, pomoc społeczną, pracę socjalną, wsparcie duchowe. Rodzaje hospicjów Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dn. 29.08. 2009 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej (Dz. U. z dn. 31. 08.2009) pod § 4. informuje, że świadczenia gwarantowane wynikające ze wspomnianych form opieki są realizowane w warunkach: 1) stacjonarnych - w hospicjum stacjonarnym lub w oddziale medycyny paliatywnej; 2) domowych - w hospicjum domowym dla dorosłych lub dla dzieci do ukończenia 18 roku życia; 3) ambulatoryjnych - w poradni medycyny paliatywnej”2. Przy czym hospicja stacjonarne kierowane są dla osób wymagających całkowitej, specjalistycznej opieki, która nie może być w pełni realizowana w domu chorego. W tych placówkach pomoc otrzymują osoby nie mające rodziny mogącej zapewnić stosowną opiekę w domu, lub rodzina ta jest już wycieńczona łączeniem obowiązków zawodowych z domowymi i opiekuńczymi, by jeszcze sprostać coraz bardziej złożonym obowiązkom opiekuńczym wobec chorego. Należy jeszcze dodać, że do hospicjum 1 Górecki, 1999: 100. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej (Dz. U. z dnia 31 sierpnia 2009 r.) Dz.U.2009.139.1138 http://www.abc.com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-09-139-1138 (data dostępu: 10.06.2012) 2 60 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія przyjmowane są tylko te osoby, które wyrażają taką zgodę, gdyż nie można umieścić nikogo wbrew jego woli. Hospicja domowe (zwane też zespołami opieki domowej), są bezpłatną, podstawową formą opieki w Polsce. Nad zdrowiem chorego, który ten ostatni okres życia chce spędzić w domu wśród najbliższych - czuwa dochodzący zespół opieki hospicyjnej w składzie: lekarze, pielęgniarki, kapłan, psycholog, pracownik socjalny i wolontariusze, którzy nie są związani ze środowiskiem medycznym. Istotą pracy z chorymi przebywającymi w domach jest pozyskanie zaufania pracowników hospicjum przez chorego i jego rodziny, by efektywniej udzielać im wszelkiego wsparcia. Z kolei ośrodki opieki dziennej to placówki, które najczęściej powoływane są do życia w dużych miastach i są uzupełnieniem wyżej wymienionych form opieki terminalnej. Adresatami tej formy wsparcia są pacjenci mieszkający w pobliżu, którzy są w pierwszej fazie choroby terminalnej. Ośrodki te udzielają porad, dbają, aby ich podopieczni byli w jak najlepszej kondycji fizycznej, psychicznej i mieli ogólne dobre samopoczucie poprzez uczestnictwo w zajęciach terapeutycznych, relaksujących, wyrównawczych, przeciwdziałających depresji. Są też pośrednie formy opieki hospicyjnej: ośrodki opieki paliatywnej (znajdujące się najczęściej przy szpitalach lub jako oddział szpitalny, zapewniając opiekę medyczną, uśmierzając ból, udzielając wsparcia psychologicznego choremu i rodzinie) oraz ośrodki konsultacyjne pełniące głównie funkcję doradczą, gdzie chorzy i ich rodziny mogą liczyć na informacje o możliwych formach pomocy i możliwościach nawiązania kontaktu z tą czy inną placówką. Pomoc społeczna i praca socjalna a opieka hospicyjna Jak podkreśla R. A. Skidmore i M. G. Thackeray „Praca socjalna w otoczeniu medycznym odbywa się przy współpracy z medycyną oraz programami zdrowia publicznego. Składa się na nią zastosowanie wiedzy, umiejętności, postaw i wartości pracy socjalnej w opiece medycznej”3 Do funkcji pracownika socjalnego, który ma sprawować opiekę socjalną nad pacjentem należą: 1. „Ocena silnych i słabych punktów pacjenta pod względem psychologicznym i środowiskowym. 2. Współpraca z zespołem w celu zapewnienia maksymalnego wykorzystania umiejętności i wiedzy każdego członka zespołu. 3. Pomoc rodzinie, aby potrafiła współpracować w procesie leczenia i ułatwiała pacjentowi pełne wykorzystanie usług medycznych. 4. Współdziałanie w doskonaleniu usług świadczonych przez szpital, przez interdyscyplinarną wymianę wiedzy. 5. Pośrednictwo między potrzebami pacjenta a zasobami społeczności i dostępnymi świadczeniami. 6. Uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji. 3 Skidmore, Thackeray. 1998: 158. 61 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія 7. Prowadzenie badań w celu poszerzenia zasobu wiedzy służącej praktyce” 4. We wszystkich pokrótce zaprezentowanych wcześniej placówkach, działania personelu medycznego, psychologów, wolontariuszy, osób duchownych, może i powinien wspierać pracownik socjalny, reprezentujący działania pomocowe wynikające z Ustawy o Pomocy Społecznej z 12. 03.2004 roku. Art. 3. pkt.1 tejże Ustawy mówi, że „pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka”5. Natomiast wspomniana Ustawa w art. 4. podaje, że „Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej”6. Ponadto Art. 7 tejże Ustawy określa, jakie sytuacje powodują uruchomienie pomocy społecznej osobom czy rodzinom, gdzie wśród wielu jest m.in.: niepełnosprawność, długotrwała i ciężka choroba, zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa7. Oczywiście - są sytuacje życiowe, które dodatkowo komplikują życie, naruszają spokój wewnętrzny osób przebywających w hospicjum i wymagają nie tylko opieki medycznej, rehabilitacyjnej, ale i wsparcia psychicznego, socjalnego i pomocy w rozwiązaniu ich sytuacji życiowej. Te skomplikowane nieraz sytuacje rodzinne, życiowe nie pomagają im w codziennym zmaganiu się z cierpieniem i myślami o rychłym końca życiu. Nierozwiązane sytuacje domowe wywołują niepokój o bliskich, żal i bezsilność, gniew i bunt, depresję i załamanie a nawet chęć szybszego zakończenia swojego cierpienia. Pomoc społeczna w przypadku osób ciężko, nieuleczalnie, terminalnie chorych polega na pomocy w możliwości skorzystania z usług medycznych i pozamedycznych mających na celu usprawnienie jednostki i podniesieniu jakości jego życia i świadczone są poprzez powołane do tego placówki opieki medycznej i zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze. Oprócz tego typu świadczeń mogą skorzystać też z pracy socjalnej, która należy do niepieniężnego świadczenia opieki społecznej, realizowanej poprzez wykwalifikowane osoby zwane pracownikami socjalnymi, zatrudnionymi w różnych instytucjach opieki społecznej. Art. 119. Ustawy o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku określa co należy do zadań pracownika socjalnego: 1) praca socjalna; 2) dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodują zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych świadczeń; 3) udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania 4 Skidmore, Thackeray. 1998: 163. Ustawa z 12.03.2004 roku O Pomocy Społecznej. Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593. 6 Ustawa z 12.03.2004 roku O Pomocy Społecznej. Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593. 7 Ustawa z 12.03.2004 roku O Pomocy Społecznej. Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593. 5 62 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія spraw życiowych osobom, które dzięki tej pomocy będą zdolne samodzielnie rozwiązywać problemy będące przyczyną trudnej sytuacji życiowej; skuteczne posługiwanie się przepisami prawa w realizacji tych zadań; 4) pomoc w uzyskaniu dla osób będących w trudnej sytuacji życiowej poradnictwa dotyczącego możliwości rozwiązywania problemów i udzielania pomocy przez właściwe instytucje państwowe, samorządowe i organizacje pozarządowe oraz wspieranie w uzyskiwaniu pomocy; 5) udzielanie pomocy zgodnie z zasadami etyki zawodowej; 6) pobudzanie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób, rodzin, grup i środowisk społecznych; 7) współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i ograniczania patologii i skutków negatywnych zjawisk społecznych, łagodzenie skutków ubóstwa; 8) inicjowanie nowych form pomocy osobom i rodzinom mającym trudną sytuację życiową oraz inspirowanie powołania instytucji świadczących usługi służące poprawie sytuacji takich osób i rodzin; 9) współuczestniczenie w inspirowaniu, opracowaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu regionalnych i lokalnych programów pomocy społecznej ukierunkowanych na podniesienie jakości życia”8 . Z analizy powyższych zadań jasno wynika, że pracownik socjalny ma szerokie spektrum swych działań pomocowych i obszarów, którymi się zajmuje. Hospicja, są bardzo chłonnym obszarem dla pracy socjalnej, gdyż coraz rzadziej spotyka się rodziny wielopokoleniowe, gdzie naturalnym stanem rzeczy była wzajemna opieka w sytuacji choroby jednego z członków rodziny. Obecnie popularny jest styl rodzin dwupokoleniowych, młodzi ludzie chcą się usamodzielnić i mieszkać oddzielnie od rodziców. Ma to swoje dobre strony, ale w przypadku ciężkich sytuacji życiowych, zdrowotnych – osoba chora ma problem. Pada wtedy pytanie: -Kto mi pomoże…? Dzieci pracują, wnuki uczą się, chodzą do szkoły… Przy tym leczenie wymaga też nakładów finansowych, więc ewentualne zasoby (jeśli w ogóle takie są) - szybko topnieją, a na pomoc dzieci, które mają swoje potrzeby i ograniczone możliwości – niestety – nie mogą w pełni liczyć. Niestety, są to przykre sytuacje, ale bardzo często spotykane. Najważniejszymi potrzebami osoby będącej w ostatnie fazie choroby nieuleczalnej są: - zmniejszenie bólu, jego dotkliwości; - obecność najbliższych osób; - troska o stan fizyczny, zdrowie; - miłość; - akceptacja zarówno jego stanu zdrowia przez niego samego, jak i osoby bliskie; 8 Ustawa z 12.03.2004 roku O Pomocy Społecznej. Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593. 63 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія - wiedza o swoim stanie zdrowia; - właściwa organizacja jego czasu wolnego; - poczucie „normalności” sytuacji, a nie wrażenie „stanu wyjątkowego”; - potrzeba ruchu; - życzliwość płynąca od otoczenia; - w razie potrzeby - kontakt z psychologiem; - szacunek osób kontaktujących się z pacjentem; - zapewnienie intymności; - zapewnienie odpowiednich warunków materialno–bytowych; - nadzieja; - kontakt z rówieśnikami; - wsparcie i pomoc rodzinie chorego; - w razie potrzeby - kontakt z pedagogiem; - zapewnienie możliwości zaspokojenia potrzeb estetycznych9. I tu z pomocą śpieszą hospicja, które świadczą również opiekę paliatywną. Praca z ludźmi naznaczonymi stygmatem śmierci jest bardzo trudnym i odpowiedzialnym rodzajem służby społecznej, gdyż wymaga nie tylko bezinteresownego poświęcania własnej energii i sił dla dobra drugiego człowieka, ale przede wszystkim oczekuje determinacji, empatii, wrażliwości, wytrzymałości fizycznej i psychicznej, umiejętności łączenia współczucia ze sprawnym działaniem, dyscyplina emocjonalną - a więc tych cech, które stanowią o dojrzałej, odpowiedzialnej osobowości. Wychodząc wraz z pacjentem naprzeciw śmierci i przyjmując na siebie uczestnictwo w procesie umierania, trzeba mieć przede wszystkim taką moc wewnętrzną, która pozwali przeforsować lęk przed najbardziej oczywistą, ale i najmniej oczekiwaną prawdą życia10. Opieka socjalna i praca socjalna, rozpoczyna się od szczegółowo przeprowadzonej diagnozy potrzeb zarówno samego pacjenta, jak i jego rodziny, opiekunów, by na podstawie zgromadzonych informacji, opracować plan pomocy i wsparcia, przedstawić go choremu i rodzinie, by mogli się z nim zapoznać i wprowadzić ewentualną korektę. Oczywiście korektę, gdzie sugestie korzystających z pomocy osób mieściłyby się w ramach dostępnej pomocy społecznej i forma wsparcia poprzez pracę socjalną. Odpowiedzialne, właściwe i pełne wykonanie trudnej i odpowiedzialnej opieki medycznej przez kompetentny w tym zakresie personel wspierać się powinno a jednocześnie uzupełniać o pracę socjalną spełnianą przez pracownika socjalnego. Wymaga to zrozumienia podstawowych zasad postępowania z chorym korzystającym z opieki hospicyjnej: 1 . Opieka hospicyjna jest opieką holistyczną postrzegająca człowieka cierpiącego całościowo, gdzie ból fizyczny jest nie tylko utożsamiany z kwestią medyczną, ale i duchową. Opieka holistyczna obejmuje takie sfery życia człowieka, jak: somatyczną, psychiczną, społeczną, duchową i w tym 9 Binnebesel, 2000:91. Bartoszewska. 2005: 55. 10 64 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія zakresie niezbędna jest współpraca wielu specjalistów (lekarzy, średniego personelu medycznego, rehabilitantów, psychologa, pracownika socjalnego, osoby duchownej, wolontariuszy) jak i osób bliskich, rodziny, przyjaciół, które mogą zmienić jakość życia chorego i spowodować równowagę emocjonalną, psychiczną czy społeczną szanując chorego i wyznawane przez niego i jego najbliższych wartości, a) opieka medyczna ma powodować lepszą jakość życia, likwidowanie bólu, cierpienia, b) opieka psychologa ma sprawić lepsze funkcjonowanie psychiczne zarówno chorego jak i rodziny, właściwe reagowanie na zmiany związane z chorobą, leczeniem. Chory będąc pod wpływem silnych środków farmakologicznych, przeciwbólowych może reagować niezrozumiale dla otoczenia. Osoba dotychczas spokojna, zrównoważona może się zachowywać impulsywnie, agresywnie, ma problemy z zasypianiem jest męcząca dla otoczenia, co może wywoływać reakcje zwrotne u rodziny czy osób będących w bliskim kontakcie i powoduje niechęć do chorego a nawet lęk przed nim. Zorganizowanie wsparcia psychologicznego może zmienić relacje Chory – Opiekunowie. c) opieka rehabilitantów z pewnością pomaga w utrzymaniu sprawności chorego na miarę jego możliwości i fazy choroby; d) osoba duchowna, może dać ukojenie duchowe i pomóc pogodzić się z cierpieniem i nieuchronnie zbliżającym się końcem życia nie tylko choremu religijnemu, ale i osobie świeckiej; e) pracownik socjalny, jako zawodowo związany z pomaganiem ludziom potrzebującym, zgodnie z Ustawą o Pomocy Społecznej z 12 marca 2004 roku, organizuje i realizuje wszelkie możliwe formy wsparcia chorego wynikające i przewidziane ową ustawą, nawiązując kontakty z odpowiednimi służbami, osobami, instytucjami. f) wolontariusz – świadomie i bezinteresownie realizuje działania opiekuńcze wobec chorych i spełniając ich potrzeby społeczne, towarzyskie, hobbystyczne 2. Uwzględnienie w planie wsparcia i pomocy, potrzeb chorego związanych z potrzebami społecznymi, towarzyskimi, hobbystycznymi, których realizacja niejako pozwala odsunąć na bok myśli o chorobie, a nawet o nich przez moment zapomnieć i możliwie aktywnie spędzić pozostały mu czas. 3. Realizacja potrzeb egzystencjalnych, bytowych, emocjonalnych – jest bazową dla właściwej opieki medycznej i pozytywnym nastawieniu chorego do działań medycznych i kontaktów społecznych, nie tylko z rodziną ale i z obcymi. 4. Akceptacja choroby i zmian jakie niesie. Dla chorego istotna jest diagnoza, świadomość kolejnych etapów jakie z sobą niesie choroba, bo może się na nie przygotować, odpowiednio reagować. Zmiany chorobowe dotyczą nie tylko zmian w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych, obniżenia sprawności, samodzielności, ale i zmian w wyglądzie zewnętrznym. Wygląda 65 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія się nieatrakcyjnie, nieświeżo. Chory zdaje sobie sprawę ze swojego wyglądu, więc należy wziąć pod uwagę fakt, że możemy pomóc poczuć się ładnie, atrakcyjniej poprzez zorganizowanie wizyty fryzjera, zakup ładnej i wygodnej koszuli nocnej, piżamy, eleganckich kapciuszków, ulubionych kosmetyków – a wszystko po to, by chory poczuł się lepiej, świeżo, „ładniej” dla otoczenia by nie bał się spojrzeć w lustro. 5. Akceptacja nieuchronności śmierci, wiąże się z uznaniem prawdy, że możliwości medycyny w przypadku nieuleczalnej choroby, „przywracanie do życia” - jest mocno ograniczone a nawet szkodliwe i jedynie przedłuża agonię a nie życie. Z tą gorzką prawdą musi się oswoić przede wszystkim rodzina, która bywa, że w przypadku diagnozy o śmiertelnej chorobie bliskiej osoby i nieuchronności jej końca życia, ma wyrzuty sumienia, że dotychczas niewiele zrobiła, pomogła a niebawem trzeba będzie się pożegnać. Wtedy ludzie chcą oczyścić swoje sumienie i podejmują różne – czasami irracjonalne – działania. Na siłę chcą przedłużyć życie, choćby miało to być dodatkową pulą cierpień chorego, bo chcą zyskać czas na możliwość przebywania z chorym, by zmazać z siebie poczucie winy za brak tego czasu przed chorobą. Lepiej wyrzuty sumienia zastąpić aktywną pomocą w zrealizowaniu potrzeb chorego. Nie tylko wynikających z jego choroby, ale też z potrzeby pozałatwiania spraw, których nie chciał by zostawić po sobie nierozwiązane (sprawy spadkowe, ostatnia wola, łagodzenie waśni, pojednanie z bliskimi, wizyta księdza z ostatnim namaszczeniem - jeśli jest taka wola, spełnienie marzeń, które można zrealizować). 6. Akceptacja odpowiedniej pory śmierci, co bezpośrednio wiąże się z powstrzymywaniem się od działań, mających na celu jej przyspieszenie. Rodzinę należy do tego odpowiednio przygotować. 7. Przygotowanie bliskich do fazy „odchodzenia”. Osoby będące blisko chorego, powinny być przygotowane na przez (wcześniej wymienionych specjalistów) do tego, jak należy się zachować, gdy nadejdzie moment odchodzenia. Często ludzie zachowują się wtedy spazmatycznie, panikują, zachowują się agresywnie wobec personelu, domagają się „przedłużania życia” a chorego proszą, by ich nie opuszczał, co z pewnością nie pomaga osobie żegnającej się z życiem, lecz wprowadza w stan niepokoju. Choremu niezbędny jest wtedy spokój, równowaga, cisza, obecność zaufanych i kochanych osób obok siebie, które swoim zachowaniem spokoju, czułością i poczuciem wdzięczności za wszystko, co wniósł w życie – pozwoli mu odejść z poczuciem więzi rodzinnej, miłości, która poniesie go w inny wymiar bytu. 8. Okres żałoby, to szczególny i bolesny czas dla bliskich, którzy pożegnali na zawsze chorego. Objęcie opieką rodziny - która po śmierci bliskiej osoby jest w fazie bólu, cierpienia, straty i potrzebuje wsparcia o różnym charakterze: psychicznego, społecznego, ale też finansowego - by godnie pochować zmarłego, czy medycznego (gdyż niektórzy popadają w depresję, targają się na swoje życie) – jest bardzo ważne ze względów społecznych i medycznych również. 66 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія Zakończenie Jednym z celów pomocy społecznej i pracy socjalnej jest wspomaganie i wzmacnianie rodziny, gdzie w przypadku długotrwałej choroby członka rodziny i z tego wynikającej niepełnosprawności czy potrzeby zagwarantowania wszelkiej opieki – może dojść do nadwątlenia więzi w rodzinie, płynącej z obciążenia koniecznością pełnej opieki chorego, co może doprowadzić w skrajnych przypadkach nawet do rozpadu więzi, zachowań agresywnych wobec chorego lub zaprzestania opieki. Pracownik socjalny ma pomóc ostatni okres życia człowieka przeżyć tak, by chory miał świadomość godnego odchodzenia, gdzie wiele rzeczy można jeszcze zrobić dla siebie i innych i przeżyć je w innym wymiarze - bardziej na płaszczyźnie wewnętrznej, duchowej, emocjonalnej. Z kolei praca socjalna z rodziną powinna polegać na wspomaganiu jej członków w radzeniu sobie z codziennymi problemami zarówno egzystencjalnymi, jak i opiekuńczymi wobec chorego. Ważne jest, by stać się podporą dla osób, które tego wsparcia (w tym krytycznym dla chorego jak i jego rodzinie) potrzebują, a wspólna ich droga „do rozstania” - była oparta na integracji, wzajemnej trosce, empatii i miłości. Ma to wtedy zarówno walor szczególnie cenny dla chorego, który ma świadomość miłości ze strony rodziny, ale niesie też walor wychowawczy dla wszystkich tych, którzy są świadkami i osobami bezpośrednio zaangażowanymi we wspólnej i ciężkiej drodze pożegnania… Bibliografia 1. Bartoszewska E. (2005). Formy pomocy dziecku nieuleczalnie choremu i jego rodzinie w hospicjum. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”. 55. 2. Binnebesel J. (2000). Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową. Aspekt pozamedyczny, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 91. 3. Górecki M. (1999). Hospicjum. W: Lalak D., Pilch D., (red.) Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”. 100. 4. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej (Dz. U. z dnia 31 sierpnia 2009 r.) - Dz.U. 2009.139. 1138 http://www.abc. com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-09-139-1138 (data dostępu: 10.06. 2012) 5. Skidmore R. A., Thackeray M. G. (1998), Wprowadzenie do pracy socjalnej, Katowice: Wydawnictwo “Śląsk”. 158, 163. 6. Ustawa z 12.03. 2004 roku O Pomocy Społecznej. Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593. The article introduces themes of social work with terminally ill people which are under the non-medical care by social workers. It stresses important 67 Корекційна та соціальна педагогіка і психологія role of psychological support, social and welfare activities of social, care, prevention and health in their daily struggles with the disease. The author emphasize the importance of hospice care and social work with patients who for various reasons are deprived of the full care and support of relatives or care for various reasons is realized in a limited way. This article strongly accentuates the need for family support in the care of terminaly ill patients to make the way to death was the way of emotional and physical reconciliation with family and reconciled with the inevitable parting with the world. Keywords: upbringing, values, family, care, social work, hospice, social support, prevention. Отримано 19.9.2013 УДК 378.4 О.В. Ільїна ДО ПИТАННЯ ПРО ПСИХОЛОГІЧНУ ГОТОВНІСТЬ МАЙБУТНІХ ПЕДАГОГІВ ДО ФАХОВОЇ ДІЯЛЬНОСТІ В статті здійснено огляд підходів до формування психологічної готовності студентів ВНЗ до педагогічної діяльності. А також здійснено огляд досвіду психологічної підготовки спеціалістів в суміжних спеціальностях Ключові слова: психологічна готовність, фахова підготовка, самовизначеність. В статье сделан обзор подходов к формированию психологической готовности студентов ВУЗов к педагогической деятельности. А так же рассмотрен опыт психологической подготовки специалистов в смежных специальностях. Ключевые слова: психологическая готовность, профессиональная подготовка, самоопределение. В галузі корекційної освіти завжди гостро стояло питання підготовки кваліфікованих кадрів, професіоналів справи. В освітніх та реабілітаційних закладах існує цілий комплекс проблем, пов’язаних з особистісним фактором: плинність, дефіцит професійних кадрів, низька мотивація, відсутність стимулу, а часто й можливостей до професійного © Ільїна О.В. 68
