Program ochrony środowiska dla gminy Zwoleń

Transkrypt

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
dla
GMINY ZWOLEŃ
Praca wykonana pod kierunkiem:
prof. dr hab. Mariana Sułka
Wykonawcy:
prof. dr hab. Marian Sułek
mgr Lidia Osiewicz
Radom 2005
Spis treści:
1. WPROWADZENIE ................................................................................................7
1.1. PODSTAWY PRAWNE .............................................................................................7
1.2. CELE I ZAKRES PROGRAMU ...................................................................................7
1.3. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA ..............................................................9
1.3.1. Ochrona przyrody i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody.....................9
1.3.2. Poprawa jakości środowiska i wzrost bezpieczeństwa ekologicznego .......... 12
1.3.3. Limity krajowe ............................................................................................ 14
1.4. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO ....................... 16
1.4.1. Cele główne i szczegółowe .......................................................................... 16
1.4.1.1. Cel główny: zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska...................................................................16
1.4.1.2. Cel główny: racjonalizacja gospodarki wodnej ..............................................................................16
1.4.1.3. Cel główny: zwiększenie lesistości i ochrona lasów.......................................................................17
1.4.1.4. Cel główny: poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego............................................................17
1.4.1.5. Cel główny: podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej ................................................................17
1.4.1.6. Cel główny: rozwój proekologicznych form działalności gospodarczej...........................................17
1.4.1.7. Cel główny: utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych .................................................17
1.5. POLITYKA EKOLOGICZNA POWIATU ZWOLEŃSKIEGO ............................................ 18
1.5.1. Polityka powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony powietrza ..................... 18
1.5.2. Polityka powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony przed hałasem
i elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym ........................... 19
1.5.3. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony wód
i kształtowania stosunków wodnych............................................................. 19
1.5.4. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony gleb .......... 20
1.5.5. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie przyrody................. 20
1.5.6. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie gospodarki leśnej ... 21
1.6. NAJWAŻNIEJSZE DOKUMENTY WYKORZYSTANE PRZY OPRACOWANIU PROGRAMU 21
1.7. ORGANIZACJA I KOMPETENCJE GMINY................................................................. 23
2. INFORMACJE OGÓLNE O GMINIE................................................................ 25
2.1. HISTORIA GMINY ................................................................................................ 25
2.1.1. Dziedzictwo kulturowe ................................................................................ 27
2.2. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE, MORFOLOGIA, HYDROGRAFIA................................... 29
2.3. POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE ........................................................................... 30
2.4. DEMOGRAFIA ..................................................................................................... 32
2.5. GOSPODARKA .................................................................................................... 34
2.5.1. Rolnictwo.................................................................................................... 35
2
2.5.2 Przemysł i działalność gospodarcza pozarolnicza ........................................ 37
2.5.3. Bezrobocie .................................................................................................. 41
2.5.4. Działalność turystyczna i wypoczynkowa..................................................... 41
2.5.5. Uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie rolnictwa..................................... 41
3. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ................................................................ 44
3.1. DROGI ............................................................................................................... 44
przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie infrastruktury drogowej............... 44
3.2. ENERGETYKA ..................................................................................................... 45
przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie energetyki.................................... 45
3.3. GAZYFIKACJA .................................................................................................... 46
przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie gazyfikacji................................... 47
3.4. TELEKOMUNIKACJA ........................................................................................... 47
3.5. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA....................................................................... 48
3.5.1. Podstawy prawne ........................................................................................ 48
3.5.2. Zaopatrzenie w wodę................................................................................... 49
3.5.2.1. Miasto Zwoleń .............................................................................................................................49
3.5.2.2. Gmina Zwoleń .............................................................................................................................49
3.5.3. Gospodarka ściekowa ................................................................................. 50
3.5.3.1. Uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń
w zakresie gospodarki wodno-ściekowej ...................................................................................................53
3.6. KLIMAT ............................................................................................................. 54
4. BUDOWA GEOLOGICZNA ............................................................................... 55
5. WODY PODZIEMNE........................................................................................... 56
5.1. JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH ............................................................................... 59
5.2. DEGRADACJA WÓD PODZIEMNYCH ...................................................................... 60
5.3. OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH .............................................................. 61
6. WODY POWIERZCHNIOWE ............................................................................ 63
6.1. DEGRADACJA WÓD POWIERZCHNIOWYCH............................................................ 64
3
6.2. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z USTALEŃ MIEJSCOWEGO PLANU
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO W ZAKRESIE URZĄDZANIA TERENÓW
NADRZECZNEJ ZIELENI ŚRÓDMIEJSKIEJ............................................................... 65
7. SUROWCE MINERALNE................................................................................... 67
7.1. DEGRADACJA I OCHRONA LITOSFERY .................................................................. 68
8. GLEBY .................................................................................................................. 69
8.1. MONITORING GLEB ............................................................................................. 70
8.2. DEGRADACJA GLEB ............................................................................................ 70
8.3. OCHRONA GLEB ................................................................................................. 72
9. LASY ..................................................................................................................... 75
9.1. OCHRONA LASÓW .............................................................................................. 76
9.1.1. Uwarunkowania wynikające z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie gospodarki leśnej ............................. 77
9.1.2. Strategia działań ......................................................................................... 79
9.2. ZIELEŃ............................................................................................................... 81
9.2.1. Uwarunkowania wynikające z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie zieleni urządzonej............................. 82
10. PRZYRODA ........................................................................................................ 84
10.1. REZERWATY PRZYRODY ................................................................................... 86
10.2. UŻYTKI EKOLOGICZNE ...................................................................................... 87
10.3. POMNIKI PRZYRODY ......................................................................................... 88
10.4. PARKI KRAJOBRAZOWE..................................................................................... 88
10.5. OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU ............................................................... 89
10.6. ROŚLINY I ZWIERZĘTA ...................................................................................... 93
10.7. EUROPEJSKA SIEĆ EKOLOGICZNA NATURA 2000 ............................................ 94
10.7.1. Polski system obszarów chronionych NATURA 2000 - koncepcja.............. 95
10.7.2. Ogólna charakterystyka obszaru, wg formularza danych NATURA 2000... 98
10.7.3. Wartość przyrodnicza................................................................................ 99
10.7.4. Zagrożenia ................................................................................................ 99
10.8. STRATEGIA DZIAŁAŃ ........................................................................................ 99
11. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA...................................................................... 103
4
11.1. HAŁAS ........................................................................................................... 103
11.1.1. Ochrona przed hałasem........................................................................... 104
11.2. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJĄCE ............................. 106
11.2.1. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym . 106
11.3. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE. ........................................................................ 107
11.4. POWAŻNE AWARIE.......................................................................................... 110
11.5. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII ...................................................................... 111
11.6 GOSPODARKA ODPADAMI ................................................................................ 111
11.6.1 Odpady komunalne .................................................................................. 111
11.6.2. Odpady przemysłowe............................................................................... 113
11.6.3. Prognozowane zmiany............................................................................. 114
11.6.4. Założenia i cele przyjętego systemu gospodarki odpadami ...................... 114
12. ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY GMINY Z UWZGLĘDNIENIEM
OCHRONY ŚRODOWISKA............................................................................. 117
12.1. „PLAN ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH DLA POLSKI NA LATA 2004-2006”
(PROW) ........................................................................................................ 117
12.2. PROGRAMY ROLNOŚRODOWISKOWE. DZIAŁANIE 4 PROW............................... 118
12.2.1. Zakres przedsięwzięć rolnośrodowiskowych ............................................ 118
12.3 POPRAWA KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI ROLNO-ŻYWNOŚCIOWEJ. GRUPY
PRODUCENTÓW ............................................................................................... 122
12.4. OBSZARY O NIEKORZYSTNYCH WARUNKACH GOSPODAROWANIA (ONW).
DZIAŁANIE 3 PROW....................................................................................... 122
12.5. ZALESIANIE GRUNTÓW ROLNYCH. DZIAŁANIE 5 PROW................................... 125
13. AGROTURYSTYKA........................................................................................ 134
13.1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z USTALEŃ MIEJSCOWEGO PLANU
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO W ZAKRESIE ZAGOSPODAROWANIA
TERENÓW TURYSTYCZNO-WYPOCZYNKOWYCH ................................................ 134
14. UWARUNKOWANIA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA
WYNIKAJĄCE Z MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY ZWOLEŃ – USTALENIA
SZCZEGÓŁOWE .............................................................................................. 136
5
15. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE ZASOBÓW GMINY
ZWOLEŃ (WG STRATEGII ROZWOJU GMINY) ....................................... 140
16. ANALIZA SWOT (WG STRATEGII ROZWOJU GMINY) ......................... 142
17. SPIS TABEL...................................................................................................... 145
18. SPIS RYSUNKÓW............................................................................................ 146
6
1. WPROWADZENIE
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. stanowi, że Rzeczypospolita Polska
zapewnia ochronę środowiska na terytorium kraju, kierując się zasadą zrównoważonego
rozwoju. Właściwe organy środowiska, poprzez swoją politykę powinny zapewnić
bezpieczeństwo ekologiczne i dostęp do zasobów współczesnemu i przyszłym
pokoleniom.
Ustawa o samorządzie gminnym nakłada na gminę określone zadania, w tym,
między innymi zadania z zakresu ochrony przyrody, leśnictwa, gospodarki wodnościekowej, gospodarki odpadami.
Planowanie wszelkich działań powinno być zgodne z ideą ekorozwoju, czemu
służą: plany i programy dotyczące redukcji emisji zanieczyszczeń, nawiązujące do
dokumentów strategicznych wyższego rzędu, opracowanych na poziomie państwa,
województwa i powiatu.
1.1. Podstawy prawne
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska działania z zakresu ochrony
środowiska w gminie muszą być podejmowane na podstawie aktualnego programu
ochrony środowiska. Art. 17, ust. 1 Prawa ochrony środowiska stanowi, że wójt gminy
lub burmistrz (prezydent) miasta opracowują program ochrony środowiska w celu
realizacji polityki ekologicznej państwa, przy czym projekt programu winien być
zaopiniowany przez organ ochrony środowiska wyższego szczebla (powiatu).
Ustawa Prawo ochrony środowiska obliguje do sporządzania, co dwa lata,
raportu z realizacji programu (przedkładanego Radzie Gminy lub odpowiednio Radzie
miasta), a co 4 lata do jego aktualizacji.
1.2. Cele i zakres programu
Głównym celem programu jest określenie polityki ekologicznej Gminy Zwoleń
na podstawie diagnozy stanu środowiska na terenie gminy, zaktualizowanej polityki
ekologicznej państwa, uwzględniającej członkostwo Polski w Unii Europejskiej,
polityki ekologicznej województwa mazowieckiego oraz polityki ekologicznej powiatu
zwoleńskiego.
7
Najważniejsze problemy i cele zawierają następujące, przyjęte przez Parlament
dokumenty krajowe:
·
II Polityka ekologiczna państwa (2001r.),
·
Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 – 2010
(2002r.),
·
Zaktualizowana Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006
z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, przyjęta Uchwałą Sejmu
RP 8maja 2003r.,
·
Polska 2025, długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju,
·
Krajowy plan gospodarki odpadami (2002r.),
·
Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych,
·
Krajowy program zwiększania lesistości – aktualizacja maj 2003,
uwzględniające uwarunkowania międzynarodowe, a w szczególności:
·
Agendę 21 – Ramowy Program Działań,
·
Strategię zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej (2001r.) oraz unijne
programy ochrony środowiska,
·
dyrektywy UE,
·
konwencje i porozumienia międzynarodowe podpisane i ratyfikowane przez
Polskę.
Program określa:
–
istniejący stan środowiska w gminie,
–
ekologiczne, przestrzenne, społeczne uwarunkowania rozwoju gminy,
–
priorytetowe działania.
„Program ochrony środowiska......” wraz z planem gospodarki odpadami w Gminie
Zwoleń jest podstawowym dokumentem koordynującym działania na rzecz ochrony
środowiska w gminie.
8
1.3. Cele polityki ekologicznej państwa
1.3.1. Ochrona przyrody i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody
Poprawa stanu środowiska ma nastąpić między innymi w skutek następujących
działań:
·
znacznego wzrostu lesistości w Polsce,
·
ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów,
·
utworzenia europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000,
·
ochrony terenów wodno – błotnych,
·
racjonalizacji użytkowania wody,
·
zmniejszenia
materiałochłonności,
wodochłonności,
energochłonności
i odpadowości gospodarki,
·
wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych,
·
ochrony gleb,
·
ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych,
·
kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią.
Główne cele polityki to:
w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu:
·
utrzymanie
na
odpowiednim
poziomie
różnorodności
biologicznej
i krajobrazowej,
·
zwiększenie powierzchni obszarów chronionych (do 1/3 terytorium kraju),
·
rekultywacja i renaturalizacja obszarów zdegradowanych,
·
powstrzymywanie procesu degradacji zabytków kultury,
·
zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych ochroną prawna,
·
renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów
i siedlisk,
·
restytucja wybranych gatunków,
·
rozwój prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu
i rozpoznania zagrożeń bioróżnorodności,
·
utrzymanie krajobrazu rolniczego, zwiększenie wsparcia i rozwoju rolnictwa
ekologicznego,
·
zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania bioróżnorodnością,
9
·
wzrost stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa i władz lokalnych,
·
zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo
cennych,
·
zapewnienie przeciwdziałania wprowadzania obcych gatunków, zagrażających
integralności naturalnych ekosystemów i siedlisk.
w zakresie kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią:
·
racjonalizacja zużycia wody,
·
eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe,
·
zwiększenie pojemności zbiorników retencyjnych,
·
efektywna ochrona przed powodzią.
w zakresie racjonalizacji użytkowania wody:
·
zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych na cele
przemysłowe,
·
zastosowanie najlepszych dostępnych technik produkcji przemysłowej i praktyk
rolniczych w celu zmniejszenia zapotrzebowania na wodę i do ograniczenia
ładunków odprowadzanych do odbiorników zanieczyszczeń,
·
racjonalizacja zużycia wody w gospodarstwach domowych (ograniczenie
marnotrawstwa, strat w systemach wody).
w zakresie zmniejszenia materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności,
odpadowości gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych:
·
poprawa efektywności ekonomicznej procesów wytwórczych,
·
zasady likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń u źródła,
·
zmniejszenie energochłonności zarówno w procesach wytwórczych, jak
i świadczenia usług oraz konsumpcji,
·
wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych do 7,5% w 2010r.,
·
wzrost udziału w produkcji energii elektrycznej i cieplnej, energetycznych
nośników odnawialnych (energia wody i wiatru, energia geotermalna, energia
słoneczna, energia z biomasy) oraz pochodzących z odpadów.
w zakresie ochrony gleb:
·
przeciwdziałanie przejmowania gleb nadających się do wykorzystania
rolniczego lub leśnego na inne cele, zwłaszcza inwestycyjne,
·
podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie
możliwości eksploatacji gleb,
10
·
doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się problematyką ochrony
gleb, racjonalnego ich użytkowania, przygotowania programów działań w tym
zakresie,
·
wprowadzenie w rolnictwie sposobu produkcji zgodnego z ustawą o rolnictwie
ekologicznym,
·
objęcie monitoringiem gleb rejestracji zmian wynikających z rodzaju
i intensywności eksploatacji oraz oddziaływania negatywnych czynników,
·
eliminacja produkcji rolniczej lub odpowiednia zmiana struktury upraw na
glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia tam,
gdzie stopień zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki,
·
przywracanie
wartości
użytkowej
glebom,
które
uległy
degradacji
(oczyszczanie, rekultywacja, odbudowa właściwych stosunków wodnych),
·
dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb formy ich
zagospodarowania rolniczego lub leśnego.
w zakresie wzrostu lesistości, wzbogacenia i racjonalnej eksploatacji zasobów leśnych:
·
dalsze zwiększanie lesistości, stałe powiększanie zasobów leśnych,
·
rozszerzanie zasięgu renaturalizacji obszarów leśnych,
·
kształtowanie
lasu
wielofunkcyjnego
(poprawa
funkcji
wodochronnej,
klimatotwórczej, glebochronnej),
·
wdrożenie zasad ochrony i powiększenie różnorodności biologicznej w lasach
na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym,
·
zachowanie zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych,
·
zapewnienie ochrony leśnych zasobów genowych,
·
racjonalne, zgodne z zasadami przyrody, użytkowanie zasobów leśnych,
·
zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego lub odtworzenie śródleśnych
zbiorników wodnych,
·
utrzymanie i wzmacnianie społeczno – ekonomicznej funkcji lasów,
·
ochrona gleb leśnych,
·
wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień jako czynnika ochrony różnorodności
biologicznej i krajobrazowej oraz racjonalnego użytkowania przestrzeni
przyrodniczej,
·
zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu
przestrzennym,
11
·
poprawa stanu i produkcyjności lasów prywatnych.
w zakresie ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych:
·
ograniczenie wydobycia kopalin, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu
danego surowca,
·
zwiększenie efektywności wykorzystania rozpoznawanych i eksploatowanych
złóż,
·
zmniejszenie zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu,
·
objęcie ochroną wód
leczniczych, podziemnych, zwłaszcza głównych
zbiorników tych wód,
·
poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej Polski i kontynuowanie prac
w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złóż,
·
ograniczanie
naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin
i pracom geologicznym.
1.3.2. Poprawa jakości środowiska i wzrost bezpieczeństwa ekologicznego
Poprawa jakości środowiska i wzrost bezpieczeństwa ekologicznego ma nastąpić
wskutek podjęcia działań dotyczących:
·
gospodarowania odpadami,
·
jakości wód, jakości powietrza, oddziaływania hałasu i promieniowania
elektromagnetycznego,
·
bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego,
·
poważnych awarii przemysłowych.
Głównymi celami są:
w zakresie gospodarowania odpadami:
·
pełne wprowadzanie w życie regulacji prawnych dot. odpadów,
·
zapobieganie powstawaniu odpadów, przy rozwiązywaniu problemu odpadów
„u źródła”,
·
zwiększenie poziomu odzysku odpadów,
·
bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów nie wykorzystanych,
·
stwarzanie
podstaw
dla
nowoczesnego
gospodarowania
odpadami
komunalnymi,
·
zbudowanie krajowego systemu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.
12
w zakresie jakości wód:
·
osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wszystkich rodzajów wód pod
względem jakościowym i ilościowym,
·
zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych ze
szczególnym uwzględnieniem zapobiegania „u źródła”,
·
ochrona
wód
morza
Bałtyckiego
przed
substancjami
biogennymi
i niebezpiecznymi oraz przed nadmiernym eksploatowaniem zasobów żywych,
·
przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu
ekologicznego, a przez to zapewnienie odpowiednich źródeł poboru wody do
picia,
·
zlewniowe zarządzanie gospodarką wodną.
w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem:
·
poprawa stanu czystości powietrza,
·
uzyskanie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE,
·
konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń „u źródła”,
·
coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie,
·
wprowadzanie norm ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń
w procesie produkcyjnym (w pełnym cyklu życia produktów i wyrobów).
w zakresie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego:
·
zmniejszenie skali narażania ludności na ponadnormatywny poziom hałasu,
·
nie dopuszczanie do pogorszenia się klimatu akustycznego tam, gdzie obecnie
sytuacja jest korzystna,
·
kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego,
·
stworzenie struktur zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól
elektromagnetycznych,
·
kształtowanie zieleni zorganizowanej pełniących funkcje ochronne,
·
harmonizacja polskich przepisów z odpowiednimi dyrektywami UE,
·
poprawa systemu transportu zbiorowego,
·
produkcja urządzeń
i pojazdów o
hałaśliwości zgodnej z
normami
międzynarodowymi.
w zakresie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego:
·
włączenie się Polski do realizacji międzynarodowych programów związanych
z bezpieczeństwem chemicznym i biologicznym,
13
·
harmonizowanie polskich przepisów prawnych z przepisami UE oraz wdrażanie
wymogów i zaleceń.
w zakresie poważnych awarii:
·
wprowadzenie
systemu
ubezpieczeń
ekologicznych,
eliminowanie
lub
zmniejszenie skutków dla środowiska z tytułu poważnych awarii,
·
sporządzenie ocen ryzyka obiektów, planów operacyjno – ratowniczych
wojewódzkich i powiatowych planów zarządzania ryzykiem,
·
doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii
i klęsk żywiołowych.
w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu:
·
włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz
ochrony klimatu globalnego,
·
zintegrowanie polskiej polityki ochrony klimatu z polityką UE,
·
wypełnienie przez Polskę zobowiązań do redukcji emisji gazów cieplarnianych
o 6% w stosunku do roku bazowego,
·
zapewnienie realizacji polityki ochrony klimatu na poziomie sektorów
gospodarczych i przedsiębiorstw.
1.3.3. Limity krajowe
W II Polityce ekologicznej państwa ustalone zostały ważniejsze limity krajowe,
związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu
środowiska. Limity te mają być osiągnięte do 2010r. Są to:
–
zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990r.
(w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle),
–
ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990r.,
w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państwa OECD
(w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB),
–
ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990r. i 25% w stosunku do
2000r. również w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub
PBK),
–
dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych
w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze
stanem z 1990r.,
14
–
odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50% papieru i szkła
z odpadów komunalnych,
–
pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast
i zakładów przemysłowych,
–
zmniejszenie
ładunku
zanieczyszczeń
odprowadzanych
do
wód
powierzchniowych w stosunku do stanu z 1990r., z przemysłu o 50%,
z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze
spływu powierzchniowego – również o 30%,
–
ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu
o 31%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku
o 8% w stosunku do stanu w 1990r.,
–
do końca 2005r. wycofać z użytkowania etylinę i przejść wyłącznie na
stosowanie benzyny bezołowiowej.
Powyższe limity krajowe przyjęto jako punkt odniesienia w zakresie realizacji
celów polityki ekologicznej województwa mazowieckiego.
W dokumencie „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006
z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010” określono następujące limity:
Tabela nr 1. Limity określone w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006
z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010
Lp.
Limity
1. Wzrost lesistości do 30% w 2020r., zgodnie z krajowym programem zwiększenia
lesistości (2003).
2. Europejska sieć ekologiczna NATURA 2000, średnio 15%
3. Rekultywacja starych składowisk od 2003r.
4. Osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód powierzchniowych (zgodnie
z Ramową Dyrektywą Wodną) do 2015r.
5. Redukcja biogenów w dorzeczu Wisły i Odry ze ścieków komunalnych o 75% do
2015r.
6. Zaprzestanie odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych do 2006r.
7. Wyposażenie
aglomeracji
liczących
powyżej
15tys.
mieszkańców
w oczyszczalnie ścieków do 2015r.
8. Wyposażenie aglomeracji liczących 2 - 15tys. mieszkańców w oczyszczalnie
ścieków do 2010r.
9. Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa (budowa
nowoczesnych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na gnojówkę
w gospodarstwach rolnych) do 2010r.
15
10. Udział energii odnawialnej – 7,5% do 2010r., zgodnie ze Strategią rozwoju
energetyki odnawialnej i rozporządzeniem ministra Gospodarki z dnia 15 grudnia
2000r.
11. Opracowanie programów naprawczych ochrony powietrza (dla obszarów, gdzie
występuje przekroczenie poziomów odniesienia jakości powietrza) do 2003r.
12. Wzrost odzysku odpadów komunalnych o 30% do 2006r. i 75% do 2010r.
(w stosunku do 2000r.)
13. Sporządzenie wojewódzkich planów zarządzania ryzykiem oraz powiatowych,
gdy występuje więcej niż 5 obiektów niebezpiecznych do 2010r.
14. Sporządzenie dla wszystkich aglomeracji powyżej 100tys. mieszkańców map
akustycznych do 2010r.
1.4. Cele polityki ekologicznej województwa mazowieckiego
Z „Programu ochrony środowiska woj. mazowieckiego”, przyjętego przez
Zarząd Województwa mazowieckiego 29 lipca 2003r., dokumentem nadrzędnym
wytyczającym cele i kierunki działań w zakresie polityki ekologicznej województwa
jest „Strategia rozwoju województwa mazowieckiego”.
Cele wojewódzkiej polityki ekologicznej ujęte w „Programie ochrony
środowiska województwa mazowieckiego” są celami przyjętymi w „Strategii...”.
Cele sformułowane w „Strategii...” zostały zaadaptowane dla potrzeb „Programu
ochrony środowiska...”. Tym sposobem jest zachowany ścisły związek ze „Strategią”,
a „Program ochrony środowiska...” stanowi rozwinięcie strategii rozwoju województwa
w odniesieniu do ochrony środowiska.
1.4.1. Cele główne i szczegółowe
1.4.1.1. Cel główny: zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska
Cele szczegółowe:
–
poprawa jakości wód,
–
uporządkowanie gospodarki odpadami,
–
zapewnienie wysokiej jakości powietrza atmosferycznego,
–
ograniczenie uciążliwości hałasu.
1.4.1.2. Cel główny: racjonalizacja gospodarki wodnej
Cele szczegółowe:
–
zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych,
–
ograniczenie poboru wód podziemnych dla celów gospodarczych produkcji
i usług,
–
ograniczenie wodochłonności,
16
–
prawa standardów zaopatrzenia w wodę.
1.4.1.3. Cel główny: zwiększenie lesistości i ochrona lasów
Cele szczegółowe:
–
osiągnięcie wskaźnika lesistości Mazowsza do 25%,
–
zmiana struktury własnościowej lasów,
–
racjonalizacja gospodarki leśnej,
–
rozwój funkcji ochronnych i buforowych lasu.
1.4.1.4. Cel główny: poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego
Cele szczegółowe:
–
ochrona przeciwpowodziowa,
–
ochrona przeciwpożarowa,
–
zmniejszenie ryzyka awarii związanych z wykorzystaniem lub transportem
substancji niebezpiecznych.
1.4.1.5. Cel główny: podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej
Cele szczegółowe:
–
kształtowanie postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju,
–
wiedza ekologiczna jako ważny czynnik w procesie zarządzania,
–
tworzenie ekologicznych podstaw kształtowania tożsamości regionalnej
i lokalnej.
1.4.1.6. Cel główny: rozwój proekologicznych form działalności gospodarczej
Cele szczegółowe:
–
wzrost ilości podmiotów gospodarczych posiadających certyfikaty jakości,
–
rozwój proekologicznych form produkcji rolniczej,
–
wzrost wykorzystania energii odnawialnej,
–
zwiększenie udziału transportu szynowego w przewozach osób i towarów,
–
zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności.
1.4.1.7. Cel główny: utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych
Cele szczegółowe:
–
zwiększenie obszarów objętych ochroną prawną do 35% powierzchni
województwa, ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, kompleksów
leśnych, a także obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”,
–
określenie do roku 2006 zasad gospodarowania na wszystkich obszarach
chronionych oraz sporządzenie planów ochrony dla tych obszarów,
17
–
utrzymanie i wzmocnienie ciągłości powiązań przyrodniczych w ramach
korytarzy ekologicznych krajowych, regionalnych i lokalnych,
–
partnerstwo samorządowe i partycypacja społeczna w działaniach na rzecz
tworzenia obszarów chronionych,
–
włączenie obszarów cennych przyrodniczo do europejskiej sieci ekologicznej
NATURA 2000.
1.5. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego
Podstawą polityki ekologicznej powiatu zwoleńskiego są założenia polityki
ekologicznej państwa oraz województwa mazowieckiego.
Główną zasadą polityki ekologicznej powiatu, wynikającą z przyjętej w 1997
roku Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, jest jego zrównoważony rozwój. Oznacza to,
iż prowadzanie działań w różnych komponentach życia gospodarczego i społecznego
musi jednocześnie zapewniać zachowanie walorów środowiska naturalnego, w takim
stopniu, aby mogły z nich korzystać następne pokolenia, przy równoczesnym
zachowaniu ciągłości wszystkich procesów przyrodniczych. W polityce ekologicznej
powiatu, w poszczególnych sektorach wytyczono wspólne cele dla szczebla
powiatowego oraz gminnego.
1.5.1. Polityka powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony powietrza
Obejmuje:
–
redukcję zanieczyszczeń (substancji bezpośrednio zagrażających życiu
i zdrowiu ludzi, tj. metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych,
substancji degradujących środowisko i pośrednio wpływających na zdrowie
i warunki życia: dwutlenku siarki, tlenków azotu, amoniaku, lotnych związków
organicznych, ozonu przyziemnego, substancji wpływających na zmiany
klimatyczne: dwutlenku węgla, metanu, podtlenku azotu oraz substancje
niszczące warstwę ozonową);
–
realizację przedsięwzięć ukierunkowanych na redukcję „niskiej” emisji (m.in.
modernizację lokalnych kotłowni i sieci ciepłowniczych, gazyfikację gmin),
–
zmianę
nośników
energii,
ukierunkowaną
odnawialnej (alternatywnych źródeł energii),
18
na
wykorzystanie
energii
–
wprowadzenie zasady korzystania z najlepszych dostępnych technik (BAT)
i metod,
ograniczających
emisję
zanieczyszczeń,
stosowanie
czystych
surowców i technologii.
1.5.2. Polityka powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony przed hałasem
i elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym
Obejmuje:
–
opracowanie
programów
ograniczenia
hałasu
dla
miasta
Zwolenia,
opracowanie mapy akustycznej,
–
modernizacje i remonty dróg ponadgminnych i gminnych, budowę parkingów,
m.in. modernizację drogi krajowej T-12 i drogi 79, budowę obwodnicy
Zwolenia,
–
wprowadzanie zieleni izolującej
–
kontrolę i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego
pochodzącego z urządzeń elektroenergetycznych i radiokomunikacyjnych,
–
poprawę kształtowania zieleni zorganizowanej pełniącej funkcje ochronne
(m.in. ekranowanie).
1.5.3. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony wód
i kształtowania stosunków wodnych
Obejmuje:
–
zapewnienie skutecznej ochrony wód podziemnych przed degradacją,
zwłaszcza głównych zbiorników wód podziemnych,
–
prowadzenie monitoringu w obrębie GZWP,
–
wykorzystanie zasobów wód podziemnych, głównie do zaopatrzenia ludności
w wodę pitną,
–
ograniczenie spływu zanieczyszczeń powierzchniowych z rolnictwa,
–
utrzymanie naturalnych zbiorników retencyjnych, m.in. terenów podmokłych,
torfowisk, bagien,
–
preferowanie zalesień, głównie na obszarach źródliskowych, infiltracyjnych
i wododziałowych,
–
wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle – budowę zbiorników
wodnych małej retencji,
–
modernizację systemów zaopatrzenia w wodę, budowę i modernizację
wodociągów
i
kanalizacji,
budowę
19
kanalizacji
burzowej,
budowę
i modernizację urządzeń piętrzących do zasilania systemów nawadniających
użytki zielone,
–
meliorację trwałych użytków zielonych w dolinie rzeki Zwolenki,
–
wspieranie realizacji indywidualnych systemów oczyszczania ścieków
w zabudowie rozproszonej.
1.5.4. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie ochrony gleb
Obejmuje:
–
rekultywację gleb zdegradowanych,
–
ochronę najlepszych gleb przed przekwalifikowaniem na cele nierolnicze.
1.5.5. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie przyrody
Obejmuje:
–
włączenie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych nie objętych
dotychczas ochroną prawną w krajowy system obszarów chronionych,
–
motywowanie społeczności lokalnych do działań na rzecz utrzymania walorów
–
przyrodniczych,
–
wzbogacanie krajobrazu poprzez wprowadzenie zadrzewień i zadrzewień śród-
–
polnych, przywodnych, przydrożnych, przyzagrodowych,
–
zachowanie wielkości i wartości oraz walorów krajobrazowych terenów
wchodzących w skład systemu przyrodniczego: ochrona lasów, podnoszenie
ich
naturalnej
odporności,
przebudowa
drzewostanów,
stosowanie
biologicznych metod ochrony, zachowanie lasów w stanie zbliżonym do
naturalnego, ochrona roślinności leśnej, śródleśnych bagien, łąk, torfowisk,
oczek wodnych, drzewostanów parkowych,
–
utrzymanie i powiększenie trwałych użytków zielonych,
–
likwidację „dzikich” wysypisk,
–
rekultywację punktów nielegalnego poboru kruszywa,
–
konsekwentne przestrzeganie zakazu wypalania traw,
–
ochronę terenów
cennych
przyrodniczo
(m.in. przed zabudową).
20
przed
zmianą
przeznaczenia
1.5.6. Polityka ekologiczna powiatu zwoleńskiego w zakresie gospodarki
leśnej
Obejmuje:
–
opracowanie i wdrożenie do 2005 roku programu zwiększenia lesistości,
–
wyznaczenie zwartych kompleksów leśnych oraz leśnych pasów izolujących,
–
weryfikację gruntów, uporządkowanie ewidencji gruntów zalesionych,
–
zwiększenie powierzchni lasów państwowych,
–
zalesienie gruntów o najniższej przydatności rolniczej,
–
w okresie do dwóch lat od usunięcia drzewostanu ponowne wprowadzenie
roślinności leśnej,
–
regulację
granicy
polno-leśnej
(zalesianie
nieużytków,
gruntów
przyźródliskowych
–
rzek – na wododziałach, wzdłuż brzegów rzek, na obrzeżach zbiorników
wodnych,
–
upowszechnienie
doświadczeń
Leśnych
Kompleksów
Promocyjnych
w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarki leśnej,
–
upowszechnienie biologicznych i ekologicznych metod ochrony lasów,
–
edukację społeczeństwa, propagowanie proekologicznej funkcji lasów.
1.6. Najważniejsze dokumenty wykorzystane przy opracowaniu programu
Program ochrony środowiska dla gminy Zwoleń został opracowany w oparciu
o dokumenty strategiczne wyższego rzędu:
·
„II Politykę ekologiczną państwa” przyjętą przez Sejm w 2001r.,
·
„Politykę ekologiczną państwa” na lata 2003-2006 z uwzględnieniem
perspektywy na lata 2007-2010, przyjętą Uchwałą Sejmu RP w maju
2003r., uszczegóławiającą wcześniejszy dokument,
·
Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 20022010 z 2002r.
·
Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego przyjęty
Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 118/2003 z dnia 15
grudnia 2003r.,
21
·
Plan gospodarki odpadami województwa mazowieckiego
przyjęty
Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 119/2003 z dnia
15 grudnia 2003r.,
·
Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Zwoleńskiego, 2004r.
·
Program ochrony środowiska powiatu zwoleńskiego wraz z planem
gospodarki odpadami przyjęty Uchwałą Rady Powiatu Nr XVIII/124/2004
z dnia 29.04.2004r.
·
Wytyczne Ministerstwa Środowiska dotyczące sporządzania programów
ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, regionalnym
i lokalnym”, ministerstwo Ochrony Środowiska, grudzień 2002r.,
·
Krajowy Program Zwiększania Lesistości, zaktualizowany w maju 2003r.,
·
Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych z 2003r.,
·
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004 – 2006,
·
Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce – PIG Warszawa,
·
Jakość
i
zagrożenia
wód
powierzchniowych
w
województwie
mazowieckim - Raport WIOŚ Warszawa 2002r.,
·
Stan środowiska w województwie mazowieckim - Raport WIOŚ
Warszawa 2003r.,
oraz dane udostępnione przez Gminę Zwoleń, w tym:
–
Strategia rozwoju gminy Zwoleń
–
miejscowy
plan
zagospodarowania
przestrzennego
przyjęty
UCHWAŁĄ NR XIII/95/2003 RADY MIEJSKIEJ W ZWOLENIU
z dnia 25 listopada 2003 w sprawie uchwalenia miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego miasta Zwoleń, obejmujący całość
gruntów miasta w granicach administracyjnych o powierzchni 1578ha,
–
miejscowy
plan
zagospodarowania
przestrzennego
przyjęty
UCHWAŁĄ NR XIII/96/2003 RADY MIEJSKIEJ W ZWOLENIU
z dnia 25 listopada 2003 w sprawie uchwalenia miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń, obejmujący całość
gruntów gminy w granicach administracyjnych o powierzchni 14534ha.
Uchwalony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Zwoleń
został
ogłoszony
w
Dzienniku
Urzędowym
22
Województwa
Mazowieckiego
w dn. 31.12.2003r. (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 322, poz. 10337 i 10338); obowiązuje od
dnia 16.01.2004r.
1.7. Organizacja i kompetencje gminy
W celu wykonywania swych zadań Gmina tworzy jednostki organizacyjne. Do
jednostek organizacyjnych Gminy należą:
1) Biblioteka Publiczna,
2) Dom Kultury,
3) Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej,
4) Muzeum Regionalne,
5) Publiczne Przedszkola,
6) Publiczne Szkoły Podstawowe,
7) Publiczne Gimnazja,
8) Komunalny Zakład Budżetowy „Administracja Domów mieszkalnych”.
Jednostkami
pomocniczymi
Gminy
są
sołectwa.
W
mieście
Zwoleń
zlokalizowane są:
·
Starostwo Powiatowe, Powiatowy Urząd Pracy, Urząd miejski, Sąd Rejonowy,
Powiatowa
Stacja
Sanitarno-Epidemiologiczna,
Powiatowy
Inspektorat
Weterynarii;
·
Instytucje bankowo-ubezpieczeniowe: Bank Spółdzielczy oraz oddziały banków
PKO BP, BGŻ i PBK, inspektorat ZUS, Kasa KRUS;
·
Instytucje zapewniające bezpieczeństwo mieszkańcom: Komenda Powiatowa
Policji, Komenda Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej;
·
Szkolnictwo ponadgimnazjalne, ogólnokształcące i zawodowe;
·
Zakład Usług Komunalnych Spółka z o.o.;
·
Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej;
·
Rejonowy Zakład Energetyki;
·
Spółdzielnie mieszkaniowe;
·
Oddział Agencji Restrukturyzacji i modernizacji Rolnictwa – IACS;
·
Obiekty sportowo rekreacyjne;
·
Muzeum Regionalne.
23
Do zadań własnych gminy należą sprawy:
1)
ładu
przestrzennego,
gospodarki
nieruchomościami,
ochrony
środowiska
i przyrody oraz gospodarki wodnej,
2)
gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
3)
wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków
komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych,
wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię
elektryczną i cieplną oraz gaz,
4)
lokalnego transportu zbiorowego,
5)
ochrony zdrowia,
6)
pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
7)
gminnego budownictwa mieszkaniowego,
8)
edukacji publicznej,
9)
kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,
10)
kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń
sportowych,
11)
targowisk i hal targowych,
12)
zieleni gminnej i zadrzewień,
24
2. INFORMACJE OGÓLNE O GMINIE
2.1. Historia gminy
Prawa miejskie Zwoleń uzyskał w 1425r. Jego pierwszym wójtem był Jan
Cielątko z Lesina, który w 1425 roku od króla Władysława Jagiełły otrzymał przywilej
na lokowanie Zwolenia na prawie magdeburskim. Miastu założonemu na gruncie wsi
Gotardowa Wola nadano wówczas nową nazwę – Zwoleń. Przywilej lokacyjny
zezwalał na budowę młynów, stawów, łaźni, postrzygalni sukna oraz ustanawiał
cotygodniowe czwartkowe targi.
Rozwojowi miasta sprzyjało jego usytuowanie na ważnym szlaku handlowym,
który stanowił część międzynarodowej trasy łączącej Wschód z Zachodem Europy.
Dzięki temu Zwoleń stał się ważnym ośrodkiem handlowym dla całego kraju.
Wmieście odbywały się 2 razy w roku jarmarki – wiosną i jesienią.
Dużą rolę w rozwoju miasta odegrało rzemiosło. W 1555 roku rzemieślnicy
otrzymali prawo do zrzeszania się w cechy. W XVI i XVII wieku istniały tu już cechy:
szewski, krawców, kuśnierzy, stelmachów, płócienników oraz zbiorowy cech kowali,
ślusarzy, czapników, kołodziejów, stolarzy, rymarzy, siodlarzy. Istniał też cech
prasołów – kupców handlujących solą.
W 1578r. król Stefan Batory zezwolił Żydom na osiedlanie się w Zwoleniu, co
spowodowało dalszy rozwój handlu.
W II poł. XVIw. i początkach XVIIw. Zwoleń znajdował się w najlepszym
okresie swojego rozwoju, którego nie zahamowały pożary w 1554 i 1558r.
(w pierwszym spłonęła znaczna część zabudowy, podczas drugiego pożaru spłonął
także drewniany kościół). W związku ze zniszczeniami miasto zostało zwolnione
z podatków.
W historii miasta zapisał się także Jan Kochanowski, największy poeta
renesansowy.
Zwoleń należał do dóbr królewskich starostwa radomskiego, z którego w 1571
roku zostało wyodrębnione starostwo zwoleńskie. Pierwszym starostą został Jan
Bogusz. Starostwo zwoleńskie istniało aż do upadku rzeczpospolitej szlacheckiej.
Układ przestrzenny Zwolenia miał charakter średniowiecznych osad targowych.
Zwarta zabudowa miejska wokół rynku otoczona była przedmieściem. Dwór starosty
25
(wraz z przyległymi zabudowaniami, w tym z browarem), usytuowany był w kierunku
północno-zachodnim. Istniały także zabudowania wokół kościoła farnego, a po 1596
roku znajdował się tu trzeci zespół budynków – kościół św. Anny wraz zabudowaniami
szpitalnymi. Centrum życia miejskiego stanowił rynek, na którym stał ratusz –
zniszczony przez pożar w 1800r. W czasie „potopu szwedzkiego” Zwoleń płonął
dwukrotnie: w 1656 i 1659 roku.
Po klęsce powstania kościuszkowskiego Zwoleń znalazł się pod zaborem
austriackim (w dystrykcie radomskim). Po likwidacji Księstwa Warszawskiego Zwoleń
znalazł się w utworzonym w 1815r. Królestwie Polskim. W tym okresie nawiedziła
Zwoleń epidemia cholery, która zdziesiątkowała ludność miasta i okolic.
Za działalność spiskową w czasie powstania styczniowego w 1863r. Zwoleń
został zdegradowany przez władze carskie do rangi osady w 1869r. Pomimo to pełnił
rolę ważnego ośrodka handlowego. W końcu XIX wiekumiasto zaczęło funkcjonować
jako silny ośrodek rozwoju gospodarczego, organizacyjnego i kulturowego.
W 1899r. powołano Towarzystwo Ochotniczej Straży Pożarnej dla ochrony
mienia i życia mieszkańców.
W 1911r. powstało Zwoleńskie Towarzystwo Kredytowe, przemianowane na
Kasę Stefczyka, a następnie Bank Ludowy.
We wrześniu 1913r. powstało Zwoleńskie Towarzystwo Spożywców „Społem”
oraz Towarzystwo Rolnicze. Działało Koło miłośników Sceny oraz Koło macierzy
Szkolnej, z którego inicjatywy wzniesiono Dom Ludowy z miejscem na bibliotekę i salę
teatralno-odczytową.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. władze administracyjne Zwolenia i jego
mieszkańcy rozpoczęli starania o przywrócenie praw miejskich. 10 czerwca 1925r.
Zwoleń ponownie został wpisany w poczet miast.
Podczas II wojny światowej zabudowa miejska została zniszczona w 90%.
W ramach eksterminacji ludności żydowskiej hitlerowcy urządzili tu getto, w którym
przebywało około 10 tys. Żydów.
Pierwsze lata po wojnie były okresem odbudowy ze zniszczeń wojennych.
Uruchomiono wówczas pierwsze w historii miejskie Gimnazjum i Liceum
Ogólnokształcące.
W latach 1954 – 75 Zwoleń był siedzibą powiatu. Rozwijało się mieszkalnictwo
komunalne i spółdzielcze, wybudowano: Zakład mleczarski, Zakłady Przemysłu
mięsnego, Zakład Przetwórstwa Owoców i Warzyw oraz Zakłady metalowe.
26
Powstawały nowe obiekty użyteczności publicznej, takie jak: dworzec autobusowy,
hotel, żłobek, szpital i inne. Po reformie administracyjnej w 1975 roku miasto i gmina
zostały scalone w jedną jednostkę organizacyjną. W 1990r. po wprowadzeniu reformy
samorządowej Zwoleń stał się siedzibą rządowej administracji terenowej, a w1999r.
siedzibą Starostwa Powiatowego.
2.1.1. Dziedzictwo kulturowe
Najstarszym zabytkiem Zwolenia jest XVI-wieczny kościół parafialny,
późnogotycki, pod wezwaniem Podniesienia Krzyża. Jest to drugi kościół wybudowany
w Zwoleniu. Historia pierwszego kościoła nie jest znana. W jego murach pochowani
zostali Jan Kochanowski i rodzina. W kaplicy Kochanowskich znajdują się epitafia
poety i jego rodziców.
Pozostałe zabytki w okolicach Zwolenia również związane są z osobą Jana
Kochanowskiego. Na południowy wschód od Zwolenia leży wieś Sycyna, miejsce
narodzin poety w roku 1530. Zachowały się tu jedynie fundamenty dworu
Kochanowskich, które posłużyły do jego rekonstrukcji.
Na terenie miasta Zwoleń ochronie prawnej podlegają obiekty i obszary wpisane
do CRDKZ, tj. kościół parafialny pw. Podniesienia Krzyża z kaplicą cmentarną oraz
park (podworski) w Zwoleniu na granicy administracyjnej ze Strykowicami Górnymi.
Za obiekty i obszary objęte ochroną konserwatorską uznaje się: cmentarz
przykościelny – ustanawia się 100m strefę ochrony konserwatorskiej wokół obiektu,
drzewostan prowadzący na cmentarz przykościelny, cmentarz katolicki – ustanawia się
150m strefę ochrony konserwatorskiej, cmentarz żydowski /kirkut/, kapliczkę na
ul. Radomskiej – ustanawia się 50m strefę ochrony konserwatorskiej, kompleks
zabudowy Technikum Rolniczego w granicach parceli.
Wszelkie prace i roboty przy zabytkach oraz w obrębie stanowisk
archeologicznych i ich stref ochrony, prace archeologiczne i wykopaliskowe wolno
prowadzić tylko za zezwoleniem właściwych służb konserwatora zabytków.
Bez zezwolenia właściwego służb konserwatorskich nie wolno zabytków
przerabiać, odnawiać, rekonstruować, konserwować, zabudowywać, odbudowywać,
zdobić, uzupełniać, rozkopywać ani dokonywać żadnych innych zmian.
Ustala się strefę ochrony konserwatorskiej układu urbanistycznego dla
krajobrazu kulturowego centralnej części miasta Zwoleń.
27
W strefie ochrony konserwatorskiej ochronie podlega układ urbanistyczny, to
jest historyczny układ rynku z wybiegającymi z jego naroży ulicami wraz
z drzewostanem parkowym oraz zabudową pierzei rynku /do dwóch kondygnacji/,
parterową zabudową ulicy Krakowskiej i Staropuławskiej, jak również pojedyncze
obiekty o charakterze zabytkowym, według szczegółowych postulatów służb
konserwatorskich.
Gabaryty i charakter nowej zabudowy w strefie ochrony konserwatorskiej
powinny być dostosowane do skali urbanistycznego zespołu zabytkowego oraz posiadać
cechy rodzimej architektury, z zastosowaniem wytycznych i postulatów służb
konserwatorskich.
W strefie ochrony konserwatorskiej działania inwestycyjne prowadzi się
w porozumieniu i po akceptacji służb konserwatorskich, według obowiązujących
przepisów szczególnych i odrębnych.
Na terenie gminy ochronie prawnej podlegają obiekty i obszary wpisane do
CRDKZ, w szczególności:
–
w Jasieńcu Soleckim park pałacowy założony około połowy XIX wieku oraz
kościół
pw.
Niepokalanego
Poczęcia
NMP
ze
strefami
ochrony
konserwatorskiej – 50m od parceli,
–
w Sycynie resztówka zespołu dworskiego z przełomu XIX i XX wieku ze
strefą 100m od parceli,
Za obiekty i obszary objęte ochroną konserwatorską, uznaje się m.in.: kapliczkę
i krzyż przydrożny we wsi Koszary ze strefą 50m, kapliczkę we wsi Męciszów ze strefą
50m, dwa krzyże przydrożne we wsi Strykowice Górne ze strefami 50m.
Wszelkie prace i roboty przy zabytkach oraz w obrębie stanowisk
archeologicznych i ich stref, prace archeologiczne i wykopaliskowe, wolno prowadzić
tylko za zezwoleniem właściwych służb konserwatora zabytków.
Bez właściwego zezwolenia służb konserwatorskich nie wolno zabytków
przerabiać, odnawiać, rekonstruować, konserwować, zabudowywać, odbudowywać,
zdobić, uzupełniać, rozkopywać ani dokonywać żadnych innych zmian.
Gabaryty i charakter nowej zabudowy w strefie ochrony konserwatorskiej
powinny być dostosowane i posiadać cechy rodzimej architektury.
W strefie ochrony konserwatorskiej działania inwestycyjne prowadzi się
w porozumieniu i po akceptacji służb konserwatorskich, według obowiązujących
przepisów szczególnych i odrębnych.
28
2.2. Położenie geograficzne, morfologia, hydrografia
Zgodnie z regionalizacją fizyczno-geograficzną J. Kondrackiego, w podziale
dziesiętnym (Geografia regionalna Polski, 2000r., PWN), gmina Zwoleń znajduje się
w Regionie Niżu Środkowoeuropejskiego (31), w obszarze Nizin Środkowopolskich
(318), w obrębie Wzniesień Południowo-Mazowieckich (318,8), we wschodniej części
Równiny Radomskiej (318,86), na pograniczu Niziny Mazowieckiej i Wyżyny
Małopolskiej.
Jest
to
równina
denudacyjna,
o
zdegradowanej
pokrywie
utworów
czwartorzędowych, pod którą występują warstwy jurajskie i kredowe, zapadające ku
północnemu wschodowi. Jest to kraina rolnicza, z małym udziałem lasów.
Wysoczyzna w granicach gminy Zwoleń charakteryzuje się monotonną, prawie
płaską powierzchnią i nachyleniach nie przekraczających na ogół 5%, z wydmami
w północnej i południowej części gminy (zbocza dolin i wydm lokalnie osiągają spadki
do 10 – 15%), którym towarzyszą zagłębienia bezodpływowe powstałe na skutek
nierównomiernej akumulacji lodowca, okresowo zawodnione.
Gmina Zwoleń leży w zlewni rzeki Zwolenki, lewobrzeżnego dopływu Wisły.
Dolina rzeki Zwolenki i jej dopływu Piątkowskiego Stoku oddzielona jest od
wysoczyzny wyraźną krawędzią morfologiczną o wysokości 3-8m, co szczególnie
zaznacza się po obu stronach rzeki na południowy wschód od miasta. Doliny tych rzek
tworzą taras zalewowy akumulacyjny o szerokości 100-300m.
29
Większe deniwelacje i spadki występujące w dolinie Zwolenki powodują, że jest
ona narażona na erozję.
2.3. Położenie administracyjne
Administracyjnie Gmina Zwoleń leży w południowej części województwa
mazowieckiego (wschodnia część byłego województwa radomskiego), zajmuje
centralną część powiatu zwoleńskiego.
Od północy graniczy z gminami: Pionki i Policzna, od wschodu z gminą
Przyłęk, od zachodu z gminami: Gózd i Tczów, od południa z gminami Kazanów,
Ciepielów i Chotcza.
Zwoleń leży w odległości 28km na wschód od Radomia. Miasto Zwoleń zajmuje
powierzchnię 1578ha. Obszar całej gminy liczy 14534ha.
Poniżej przedstawiono położenie powiatu zwoleńskiego na tle województwa
mazowieckiego, gminy Zwoleń na tle powiatu zwoleńskiego oraz gminy Zwoleń na tle
sąsiadujących gmin.
Rys. 1. Położenie powiatu zwoleńskiego na tle województwa mazowieckiego
30
Rys. 2. Położenie gminy Zwoleń na tle powiatu zwoleńskiego
Gmina Zwoleń
Rys. 3. Położenie gminy Zwoleń na tle sąsiednich gmin
31
Na terenie gminy znajduje się 28 sołectw oraz miasto Zwoleń będące siedzibą
władz gminy i siedzibą starostwa.
Sołectwa:
1.
Atalin
15. Mostki
2.
Barycz
16. Niwki
3.
Filipinów
17. Osiny
4.
Helenów
18. Strykowice Błotne
5.
Jasieniec Solecki
19. Strykowice Górne
6.
Jasieniec Kolonia
20. Strykowice Podleśne
7.
Jedlanka
21. Sycyna
8.
Józefów
22. Sydół
9.
Karolin
23. Paciorkowa Wola Nowa
10. Koszary
24. Paciorkowa Wola Stara
11. Linów
25. Podzagajnik
12. Ługi
26. Wólka Szelężna
13. Męciszów
27. Zielonka Nowa
14. Mieczysławów
28. Zielonka Stara
Najmniejsze sołectwo to Koszary, a największe Sycyna.
2.4. Demografia
Tabela nr 2. Demografia. Liczba ludności w latach 1999-2003 w gminie Zwoleń*
Rok
Miasto
Tereny wiejskie
Ogółem
1999
8 706
7 377
16 083
2000
8 719
7 321
16 040
2001
8 711
7 306
16 017
2002
8 707
7 287
15 994
2003
8 668
7 280
15 948
*stan na 31.12 każdego roku
32
Tabela nr 3. Zaludnienie w poszczególnych miejscowościach gminy Zwoleń
Lp.
Miejscowość
Liczba mieszkańców
1.
Atalin
128
2.
Barycz Kolonia
79
3.
Barycz Nowa
170
4.
Barycz Stara
67
5.
Bożenczyzna
6
6.
Celestynów
70
7.
Cyganówka
83
8.
Drozdów
65
9.
Filipinów
108
10.
Miodne Gajówka
9
11.
Helenów
44
12.
Helenówka
188
13.
Jasieniec Kolonia
187
14.
Jasieniec Solecki
515
15.
Jedlanka
157
16.
Józefów
123
17.
Karczówka
51
18.
Karolin
98
19.
Kopaniny
5
20.
Koszary
91
21.
Motorzyny Leśniczówka
5
22.
Linów
239
23.
Melanów
22
24.
Michalin
124
25.
Mieczysławów
120
26.
Miodne Leśniczówka
32
27.
Mostki
302
28.
Męciszów
133
29.
Linów Leśniczówka
30.
Niwki
274
31.
Osiny
158
2
33
32.
Ostrowy
32
33.
Paciorkowa Wola Nowa
177
34.
Paciorkowa Wola Stara
121
35.
Pałki
62
36.
Podzagajnik
328
37.
Sosnowica
55
38.
Strykowice Błotne
189
39.
Strykowice Górne
511
40.
Strykowice Podleśne
100
41.
Sycyna Kolonia
219
42.
Sycyna Południowa
154
43.
Sycyna Północna
304
44.
Sydół
327
45.
Szczęście
117
46.
Wacławów
57
47.
Wólka Szelężna
203
48.
Zastocze
80
49.
Ługi
80
50.
Zielona Nowa
234
51.
Zielona Stara
283
52.
miasto Zwoleń
8 704
ogółem
15 992
W 1994r. gęstość zaludnienia wynosiła 97 osób na 1 km2, obecnie wynosi 99
osób. 10 lat temu liczba urodzeń na 1000 mieszkańców wynosiła 15,2 osób, liczba
zgonów: 10,4 (przyrost + 4,8 osób na 1000 mieszkańców w skali roku). W latach
obecnych nastąpił spadek przyrostu naturalnego. Prognoza do roku 2010 i 2020
przewiduje tendencję spadkową w zakresie liczby ludności.
2.5. Gospodarka
Struktura gospodarcza gminy podlega przemianom od lat dziewięćdziesiątych.
W sektorze prywatnym następuje powolny przyrost podmiotów gospodarczych.
Gmina ma charakter rolniczy, co stwarza dogodne warunki dla rozwoju
przemysłu rolno – spożywczego, rozwoju agroturystyki wykorzystującej również
walory turystyczne i historyczne miasta i gminy.
34
2.5.1. Rolnictwo
Gmina Zwoleń poza obszarem miasta ma charakter rolniczy. Użytki rolne
zajmują 11 189ha, co stanowi około 70% powierzchni całej gminy, a jednocześnie jest
to 77% terenów wiejskich w gminie.
W 2002r. struktura upraw w gminie Zwoleń przedstawiała się następująco:
·
pszenica ozima
- 2,62%
·
pszenica jara
- 1,88%
·
żyto
- 22,44%
·
jęczmień ozimy
- 0,79%
·
jęczmień jary
- 1,87%
·
owies
- 11,36%
·
pszenżyto ozime
- 13,03%
·
pszenżyto jare
- 1,49%
·
kukurydza na ziarno
- 2,87%
·
mieszanki zbożowe
- 22,56%
·
ziemniaki
- 8,79%
·
rzepak
- 0,23%
·
warzywa gruntowe
- 0,66%
·
truskawki
- 1,78%
·
pozostałe
- 7,62%
Należy dodać, że w gminie Zwoleń około 7 500ha, czyli 46,5% powierzchni
gminy zostało uznane za tereny specjalnie chronione.
Dominują gleby o przewadze kompleksów żytnich: dobrego lub bardzo dobrego,
przy czym około 80% użytków rolnych posiada kwaśny odczyn pH do 5,5 i wymaga
wapnowania. Przeważają gleby brunatne i gleby płowe o dość niskiej zawartości
makroelementów i mikroelementów takich, jak bor i molibden oraz znacznych
zawartościach manganu, cynku i miedzi.
W gminie przeważają gospodarstwa indywidualne o średnich i niewielkich
areałach, większość z nich posiada ogólny profil produkcji towarowej zwierzęcej
i roślinnej. Występuje 13 dużych gospodarstw hodowlanych o profilu chów trzody
chlewnej, w tym 4 gospodarstwa o liczbie powyżej 200 sztuk hodowlanych.
35
17 gospodarstw prowadzi chów bydła z liczbą od 5 do 20 sztuk, jedno gospodarstwo
posiada stado owiec w liczbie 50 sztuk.
Poniżej przedstawiono lokalizację większych gospodarstw hodowlanych.
Tabela nr 4. Wykaz większych gospodarstw hodowlanych. Gmina Zwoleń
Lp.
Nazwisko i Imię
Miejscowość
Ilość i rodzaj zwierząt
hodowlanych
1.
Procki Zdzisław
Zwoleń, ul. Konopnickiej 1
owce 50 szt.
2.
Pęksyk Marcin
Zwoleń, ul. Słowackiego 66
bydło 9 szt.
trzoda 30 szt.
3.
Sowiński Stanisław
Osiny 77
bydło 10 szt.
4.
Rzepkowski Tomasz
Osiny 34
trzoda 120 szt.
5.
Jemioł Bogusław
Atalin 81
trzoda 200 szt.
6.
Ogonowski Ryszard
Sydół 117
trzoda 250 szt.
7.
Siadaczka Marek
Sydół 166
trzoda 30 szt.
8.
Kustra Henryk
Sycyna Południowa 18
bydło 6 szt.
trzoda 60 szt.
9.
Wach Jerzy
Sydół 1
bydło 11 szt.
10. Kustra Henryk
Sycyna Południowa 28
bydło 23 szt.
11. Wróbel Edward
Sycyna Północna 219
bydło 15 szt.
12. Sałbut Andrzej
Sycyna Kol.
trzoda 100 szt.
13. Urbański Waldemar
Sycyna Kol. 126
Gosp. Strykowice Gr. 83
trzoda 400 szt.
14. Zagorzdżon Stanisław
Podzagajnik 71
bydło 30 szt.
15. Michalczyk Leszek
Podzagajnik 88
bydło 10 szt.
16. Boryczko Adam
Niwki 200
trzoda 70 szt.
17. Grudziński Jacek
Józefów 1
bydło 15 szt.
18. Kosmala Jarosław
Mieczysławów 19
bydło 15 szt.
19. Maraszkiewicz Zbigniew
Szczęście 22
trzoda 120 szt.
36
20. Stępień Wojciech
Strykowice Górne 66
trzoda 100 szt.
21. Pyrka Piotr
Zielonka Nowa 32
bydło 11 szt.
22. Krześniak Zbigniew
Zielonka Nowa 129
bydło 27 szt.
23. Michalski Leszek
Zielonka Stara 41
bydło 12 szt.
24. Szewczyk Sławomir
Zielonka Stara 127
bydło 14 szt.
25. Pyciarz Dariusz
Zielonka Stara 143
bydło 12 szt.
26. Zychowicz Janusz
Strykowice Błotne 23
bydło 12 szt.
27. Oleksik Zdzisław
Strykowice Błotne 101
bydło 17 szt.
28. Czapka Grzegorz
Strykowice Podleśne
bydło 12 szt.
29. Furga Krzysztof
Paciorkowa Wola Nowa 57
bydło 11 szt.
30. Gola Kazimierz
bydło 15 szt.
31. Kisio Stanisław
Melanów 21
bydło 20 szt.
2.5.2 Przemysł i działalność gospodarcza pozarolnicza
Działalność gospodarcza w zakresie usług i produkcji skupia się głównie
w obszarze miasta Zwolenia. W działalności produkcyjnej występują takie gałęzie
gospodarki jak:
–
przetwórstwo spożywcze (mleczarstwo, piekarnie),
–
garbarstwo,
–
metalurgia (produkcja wyrobów metalowych, zespołów mechanicznych, serwis,
konserwacja, naprawy),
–
produkcja kostki brukowej.
W gminie Zwoleń dominują podmioty zajmujące się handlem (21). Obok nich
funkcjonują inne podmioty, niżej wymienione :
- zakłady mechaniczne - 2,
- naprawa samochodów, blacharstwo - 2,
- piekarnie -1,
- zakład wyrobów złącznych - 1,
- zakład poligraficzny - 1,
37
- obsługa rolnictwa - 4,
- gospodarstwa i zajazdy agroturystyczne - 3,
- usługi komputerowe - 1,
- zakłady masarskie - 3,
- garbarnie - 3,
- stacje paliw - 3,
- ośrodki szkolenia kierowców - 2,
- krawiectwo - 2,
- produkcja kostki brukowej - 1,
- produkcja wyrobów metalowych - 1,
- roboty drogowe - 3,
- usługi energetyczne - 1,
- spółdzielnie ogrodnicze - 1,
- produkcja napojów - 1,
- zakład budowy pieców - 1,
- usługi fotograficzne - 1,
- usługi młynarskie - 1,
- stolarstwo - 2,
- ślusarstwo - 1,
- transport - 1,
- usługi geodezyjne - 1,
- Zakład Usług Komunalnych - 1.
Poniżej przedstawiono lokalizację większych jednostek gospodarczych.
Tabela nr 5. Wykaz większych jednostek gospodarczych na terenie gminy Zwoleń
Lp.
Jednostka gospodarcza
1. Zakład Garbarski „MALTAN”
Lokalizacja
Zwoleń, ul. Traugutta 19
Zakład Produkcyjno-Usługowy
Zwoleń, ul. Wiślana 47
Garbarsko-Futrzarski „OLEKTAN”
Spółdzielnia Mleczarska „ROLMLECZ” w Radomiu
3.
Zwoleń, ul. Puławska 88
Zakład Mleczarski w Zwoleniu
Zakład Wyrobów Złącznych
4.
Zwoleń, ul. Chopina 33
„BRAT – MET” Sp. z o.o.
2.
5. Przedsiębiorstwo Robót Drogowych Sp. z o.o.
38
Zwoleń, ul. Perzyny 86
6. „TAJA” s.c., Zakład w Zwoleniu
Zwoleń, ul. Sportowa 9
7. PPHU „POMTECH” prod. kostki brukowej
Zwoleń, ul. Perzyny 116/118
8. Gminna Spółdzielnia „SCh”
9. Spółdzielnia Ogrodnicza „EXPORT – IMPORT”
Zwoleń, ul. 11-go Listopada 10
10. Zakład Transportowo-Handlowy „SPEDYTOR”
Zwoleń, ul. Sportowa 5
11. Zakłady Mechaniczne E. i R. Oleksik S.J.
Zwoleń, ul. Perzyny 118
12. Spółdzielnia Kółek Rolniczych
Zwoleń, ul. Bulwar Targowy 1
13. Warsztat Samochodowy A. Marszałek
Zwoleń, ul. Pionkowska 6
Zakład Usługowo-Handlowy „AUTO – SERVICE”
R. i E. Urbanek
Zakład Mechanika Maszyn i Urządzeń Rolniczych
15.
K. Krawiec
14.
Zwoleń, ul. Armii Krajowej 22
16. Zakład Lakiernictwo Samochodowe K. Marszałek
17. Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o.
Zwoleń, ul. Bogusza 19
18.
Przedsiębiorstwo Transportowo-Handlowe
„GIGANT” L. Skawińska
Zwoleń, ul. Jagiełły
Tabela nr 6. Struktura działalności gospodarczej w gminie Zwoleń
Lp. Rodzaj branży
Liczba ludności
Udział (%)
1. Handel
310
35,80
2. Usługi
453
52,31
3. Produkcja
103
11,89
4. Ogółem
866
100,00
39
500
450
400
350
300
250
Liczba
200
Procent
150
100
50
0
Handel
Usługi
Produkcja
Tabela nr 7. Liczba jednostek gospodarczych w latach 2000-2003
Liczba działalności Liczba działalności
Ilość działalności
Badanie na
zarejestrowanych wyrejestrowanych w latach (tendencja)
31 grudnia
Lp.
zmiany
zmiany
(roku)
ogółem
(6 = 2 – 4) (+ –)*
ogółem
w latach*
w latach*
1
2
3
4
5
6
7
1.
2000
2029
1210
819
2.
2001
2225
+ 196
1364
+ 154
861
+ 42
3.
2002
2305
+ 80
1433
+ 69
872
+ 11
4.
2003
2385
+ 80
1519
+ 86
866
–5
5. Średnio/rok 2305
+ 119
1439
+ 103
866
+ 16
* w stosunku do roku poprzedniego
Liczba jednostek gospodarczych w latach 2000-2003
880
870
860
850
840
830
820
810
800
790
2000
2001
2002
40
2003
Średnio/rok
2.5.3. Bezrobocie
Według stanu na koniec 2003 roku liczba bezrobotnych w gminie Zwoleń
wynosiła 1589 osób, w tym 935 osoby w mieście Zwoleń, a 694 na terenach wiejskich
gminy).
Tabela nr 8. Poziom bezrobocia w gminie Zwoleń na tle powiatu zwoleńskiego*
Liczba bezrobotnych
Wyszczególnienie
Ogółem
Kobiety
Powiat zwoleński ogółem
3892
1780
Tereny wiejskie gminy m-w. Zwoleń
694
314
Miasto Zwoleń
935
470
* stan na koniec 2003r. , źródło - Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Zwoleńskiego 2004r.
2.5.4. Działalność turystyczna i wypoczynkowa
Działalność w zakresie obsługi ruchu turystycznego i wypoczynkowego jest
prowadzona na małą skalę z powodu braku rozwiniętej infrastruktury technicznej,
zaplecza kulturalno-rozrywkowego i obiektów rekreacyjno-sportowych. Znaczne
walory przyrodnicze posiada, utworzony w latach 90-tych, Obszar Chronionego
Krajobrazu pod nazwą „Dolina Rzeki Zwolenki”, stosunkowo mało przekształcony
przez działalność człowieka, obejmujący dolny, nizinny
odcinek rzeki Zwolenki
o długości 12 km. Jednak w najbliższych latach nie przewiduje się istotnego rozwoju
ruchu turystycznego w gminie, ze względu na koszty inwestycji infrastrukturalnych.
2.5.5. Uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie rolnictwa
Na terenach gospodarki rolnej podstawowym rodzajem zainwestowania są
tereny gruntów rolnych, w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych.
Uzupełniającym rodzajem zainwestowania są niewielkie powierzchnie leśne
oraz zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, obiekty, zespoły zabudowy o funkcji
mieszkaniowej, gospodarczej, urządzenia punktowe i liniowe systemów infrastruktury
technicznej, w tym komunikacji.
Na terenach tych obowiązują następujące zasady gospodarowania:
–
ochrona gruntów rolnych polegająca, między innymi na: ograniczaniu
przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne, zapobieganiu procesom
degradacji i dewastacji oraz szkodom w produkcji rolniczej na skutek
41
działalności nierolniczej, rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele
rolnicze, zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników
wodnych, wprowadzanie i utrzymywanie istniejących zadrzewień i zakrzewień
śródpolnych,
–
uzależnienie realizacji pojedynczych zagród związanych z prowadzeniem
gospodarstwa rolnego od możliwości dostępu do drogi publicznej oraz według
obowiązujących przepisów,
–
dopuszcza się zmianę funkcji budynków związanych z prowadzeniem
gospodarstwa rolnego na funkcję rekreacyjną – rozwój agroturystyki,
–
dopuszczenie wprowadzania zalesień zgodnie z aktualizowaną granicą polnoleśną,
–
w stosunku do gruntów, na których zostały zlokalizowane stanowiska
archeologiczne, służby ochrony zabytków mogą określić zakres i sposób
eksploatacji takich gruntów.
Na terenach ekstensywnego rolnictwa preferowane są:
–
rolnictwo
ekologiczne,
wg
przepisów
dotyczących
produkcji
rolnej
prowadzonej zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przy zastosowaniu
metod produkcji nie naruszających równowagi przyrodniczej,
–
wdrażanie systemów gospodarowania warunkującego integrację produkcji
rolniczej z ochroną środowiska,
–
utrzymanie i eksponowanie walorów krajobrazowych doliny rzeki, pokrycia
i ukształtowania terenu,
–
ochrona bogatych biocenotycznie siedlisk wodno-błotnych z unikalnymi
zbiorowiskami flory i fauny oraz torfowisk,
–
przeciwdziałanie zanieczyszczeniu wód powierzchniowych i podziemnych,
–
właściwe stosowanie nawozów organicznych i mineralnych,
–
zachowanie tradycyjnych upraw oraz lokalnych ras zwierząt gospodarczych,
–
bezpieczne przechowywanie odchodów zwierząt gospodarczych,
–
zakaz odprowadzania ścieków bytowych i płynnych nawozów organicznych do
zbiorników otwartych i wód płynących,
–
zakaz wypalania traw oraz niszczenia lub uszkadzania drzew i krzewów,
–
zakaz wznoszenia obiektów budowlanych naruszających walory krajobrazowe
i środowiskowe oraz mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
dopuszcza się lokalizacje elementów punktowych i liniowych przesyłowej
42
/tranzytowej/
infrastruktury technicznej,
stanowiących
inwestycje celu
publicznego,
–
przestrzeganie obowiązujących ustaleń na obszarze krajobrazu chronionego
zawartych w akcie powołującym tę formę ochrony przyrody.
43
3. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
3.1. Drogi
Przez gminę Zwoleń przebiega odcinek drogi krajowej nr 12 (wschód-zachód),
łączącej Lublin z Łodzią) oraz odcinek drogi nr 79 (północ-południe), łączący
Kozienice z Tarnobrzegiem.
Drogi te krzyżują się w środku miasta, co powoduje wzmożony ruch pojazdów
ciężarowych na kierunku wschód-zachód. Droga nr 79 nie przebiega bezpośrednio
przez miasto, wykorzystuje obecnie odcinek drogi nr 12, w staromiejskim układzie
ulicznym, który nie wytrzymuje natężenia ruchu samochodowego. Realizacja
porozumienia Zarządu miejskiego z Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad
(GDDKiA) pozwoli ten stan poprawić. Gmina wykupiła w 2002r. niezbędne
nieruchomości i przekazała teren pod modernizację drogi. Pozwoli to GDDKiA na
przebudowę odcinka jezdni (poszerzenie, sygnalizacja świetlna, wydzielenie pasów
ruchu). Zakres zadania obejmuje również budowę odcinka kanalizacji burzowej.
Oprócz wymienionych dróg krajowych Zwoleń połączony jest drogą
wojewódzką nr 629 z Pionkami.
Istniejący układ dróg powiatowych łączy Zwoleń z miejscowościami: Czarnolas,
Filipinów, Tczów, Kazanów i Przyłęk.
3.1.1. Uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie infrastruktury drogowej
Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy
Zwoleń na terenach przeznaczonych pod komunikację drogową podstawowym
rodzajem zainwestowania są:
–
pasy drogowe,
–
tereny, obiekty i urządzenia związane z gospodarką drogową, obsługą ruchu
drogowego, obsługą uczestników ruchu.
Uzupełniającym rodzajem zainwestowania są:
–
elementy infrastruktury technicznej,
–
zadrzewienia w pasie drogowym.
44
Ustalono
następujące
zasady
zagospodarowania
i
urządzania
terenów
komunikacji, uwzględniające ochronę środowiska:
–
w pasie drogowym mogą znajdować się obiekty uznane za zabytki kultury
materialnej
lub
pomniki
przyrody;
ustalenie
odległości
urządzeń
inżynieryjnych, drogowych i budowlanych od drzew lub terenów wpisanych do
rejestru zabytków lub obszarów objętych ochroną konserwatorską wymaga
uzgodnienia z właściwymi terenowo organami administracji;
–
odległość urządzeń inżynieryjnych, drogowych i budowlanych od drzew lub
terenów ze wskazaniem pod zieleń powinna wynosić min. 10% terenu,
–
należy
zadrzewienia topolowe powinny być systematycznie przebudowywane,
stosować
podstawowe
środki
ograniczające
zagrożenia
wynikające
z negatywnego wpływu drogi na przyrodę, krajobraz, grunty rolne i leśne, w tym
wymiary i zagospodarowanie pasa zieleni izolacyjnej, ograniczającego wzajemnie
negatywne oddziaływanie drogi i środowiska, powinny być dostosowane do wskazań
oceny oddziaływania drogi na środowisko, wg przepisów odrębnych i powinny wynosić
co najmniej 3,0m, jeżeli jest to rząd drzew, żywopłot lub pasmo krzewów, przy czym
odległość pnia drzewa od krawędzi jezdni nie powinna być mniejsza niż 3,0m.
3.2. Energetyka
Głównym źródłem zasilania jest stacja „Zwoleń” 110/30/15kV wpięta w linię
110kV relacji Rożki – Puławy i Zwoleń – Lipsko. Przez centralną część gminy
przebiega tranzytem linia przesyłowa 220kV relacji Rożki – Lublin.
3.2.1. Uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie energetyki
Podstawowym rodzajem zainwestowania w obrębie terenów urządzeń
elektroenergetycznych są:
–
tereny i obiekty energetyczne takie jak: urządzenia sieciowe infrastruktury
technicznej, linie przesyłowe, stacje transformatorowe z zapleczem i z obsługą
komunikacyjną itp.
Uzupełniającym rodzajem zainwestowania w obrębie strefy są:
–
zieleń izolacyjna, urządzona,
–
niezbędne elementy pozostałej infrastruktury technicznej.
45
Zasady zagospodarowania terenu i kształtowania zabudowy, uwzględniające
ochronę środowiska:
–
nie dopuszcza się sytuowania obiektów budowlanych przeznaczonych na stały
pobyt ludzi w strefie oddziaływania linii i urządzeń energetycznych.
3.3. Gazyfikacja
Gmina zgazyfikowana jest w 30%. Gazyfikacja dotyczy głównie miasta
Zwolenia oraz przyległej wsi Strykowice Górne. Z gazu przewodowego korzysta około
14% mieszkańców miasta. Jest to znacznie mniej niż średnia dla miast dawnego
województwa radomskiego. Pozostałe 86% mieszkańców korzysta z gazu w butlach lub
z innych nośników energii.
System zasilania miasta w gaz ziemny oparty jest na gazociągu średniego
ciśnienia relacji Bogucin – Zwoleń i stacji gazowej I stopnia w Bogucinie. Gazociąg ten
może sprostać zwiększonemu zapotrzebowaniu.
Sieć gazowa w mieście jest w dobrym stanie technicznym i jest prawidłowo
eksploatowana, ale wymaga uzupełnień oraz zamknięcia szeregu pierścieni. Sieć
miejska składa się z przewodów o średnicy 65 do 150mm, ma 10,7km długości
i ok. 400 przyłączy do budynków. Roczne zużycie gazu na jednego odbiorcę wynosi
2 955m3 i jest ponad dwukrotnie wyższe niż średnie dla miast dawnego
woj. radomskiego, które wynosiło 1 560m3 Jest to efekt wykorzystania gazu do celów
ogrzewania przez zakłady i instytucje. Z gazu korzystają kotłownie:
·
dwie Zakładu Usług Komunalnych
·
Domu Kultury (ogrzewa Dom Kultury, Urząd miejski, miejską Bibliotekę
Publiczną)
·
Kina „Świt”
·
Publicznego Przedszkola w Zwoleniu
·
Publicznej Szkoły Podstawowa w Zwoleniu
·
Publicznego Gimnazjum w Zwoleniu
·
Zespołu Szkół Rolniczych w Zwoleniu (dwie kotłownie)
·
Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Zwoleniu
·
Starostwa Powiatowe (ul. Jagiełły i Perzyny)
·
Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej
·
Publicznej Szkoły Podstawowej w Strykowicach Górnych
46
·
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Zwoleniu
·
Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Zwoleniu
Obecnie gaz dostarczany jest do zaspokojenia potrzeb bytowych i grzewczych
oraz dla przemysłu bez ograniczeń.
Na terenie wiejskim gminy Zwoleń sieć gazowa średniego ciśnienia istnieje
jedynie w części północnej gminy, w Strykowicach Górnych, bezpośrednio przy trasie
gazociągu dosyłowego z Bogucina. Sieć gazowa na terenach wiejskich składa
się z przewodów o średnicy 65 do 150mm, ma długość 4,4km i ok. 20 przyłączy
do budynków.
3.3.1. Uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie gazyfikacji
Podstawowym rodzajem zainwestowania są:
–
obiekty gazownicze /np. planowane stacje redukcyjno-pomiarowe gazu/,
–
sieciowe
urządzenia
infrastruktury gazowniczej /planowane
gazociągi
przesyłowe/.
–
zieleń towarzysząca,
–
infrastruktura techniczna obsługująca funkcję podstawową.
Ustala się następujące zasady zagospodarowania i urządzenia terenu strefy:
–
dla przebiegu planowanego gazociągu wysokoprężnego utrzymać pas terenu
o szerokości min. 24m, pozostawiając teren w dotychczasowym użytkowaniu
do czasu realizacji inwestycji; zaleca się maksymalne zbliżenie planowanej
trasy przebiegu gazociągu do istniejącej linii energetycznej; po realizacji
gazociągu
skorygować szerokość strefy kontrolowanej stosownie do
obowiązujących przepisów odrębnych i szczególnych.
3.4. Telekomunikacja
Potrzeby telefoniczne zapewnia CA „Zwoleń” w oparciu o przebiegające przez
gminę światłowody relacji Radom – Puławy i Kozienice – Lipsko.
Na terenie gminy głównym operatorem sieci telekomunikacyjnej jest
Telekomunikacja Polska S.A. Stacja okręgowa CA „Zwoleń” zlokalizowana jest przy
ul. Kościuszki 1. Ilość abonentów TP S.A. wynosi około 3 123 na 4753 mieszkań
zamieszkałych, co stanowi 66% telefonizacji gminy.
47
Drugim operatorem sieci telekomunikacyjnej jest „Pilicka Telefonia”. Na terenie
gminy Zwoleń „Pilicka Telefonia” obsługuje 144 abonentów (w tym 122 abonentów
w mieście Zwoleń).
Sieć w Zwoleniu działa od listopada 1999 roku. Usługi „Pilickiej Telefonii”
dostępne są w promieniu 3km od stacji bazowej zlokalizowanej w Zwoleniu, przy
ul. Batalionów Chłopskich 1.
Na terenie gminy znajdują się także przekaźniki telefonii komórkowej.
3.5. Gospodarka wodno-ściekowa
3.5.1. Podstawy prawne
Uregulowania prawne dotyczące gospodarki wodno-ściekowej zawarte są przede
wszystkim w ustawie z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (Dz. U. 2001 Nr 115
poz. 1229), z późniejszymi zmianami; dotyczą one gospodarowania wodami zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju, w tym kształtowania i korzystania z wód oraz
zarządzania zasobami wodnymi. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. 2001 Nr 72,
poz. 747, z późniejszymi zmianami) zawiera regulacje, które dotyczą między innymi
zasad działalności przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych oraz odprowadzania
i oczyszczania
ścieków
z
uwzględnieniem
wymagań
ochrony
środowiska
i optymalizacji kosztów. Ustawa z dnia 23 listopada 2002r. o zmianie ustawy – Prawo
wodne (Dz. U. Nr 233 poz. 1957) nakłada obowiązek oczyszczania ścieków
wprowadzanych do wód lub ziem (niezależnie od źródła powstawania) w stopniu
określonym przepisami w celu przeciwdziałania odprowadzaniu: odpadów lub
zanieczyszczeń
pływających,
substancji
DDT,
PCT,
PCB,
drobnoustrojów
chorobotwórczych oraz powstawaniu w wodach zmian ich naturalnej biocenozy,
mętności, barwy, zapachu i formowania się piany lub osadu. Rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 28 lipca 2004 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 168 poz. 1763) precyzuje warunki,
które muszą być spełnione przy wprowadzaniu do wód lub do ziemi różnego rodzaju
oczyszczonych ścieków.
48
3.5.2. Zaopatrzenie w wodę
3.5.2.1. Miasto Zwoleń
Dla potrzeb wodociągu miejskiego eksploatowane są dwa ujęcia wody
i odpowiadające im stacje wodociągowe pozostające w eksploatacji Zakładu Usług
Komunalnych w Zwoleniu. Są to:
·
ujęcie wody przy przy ul. Batalionów Chłopskich, składające się
z dwóch studni wierconych, o łącznej wydajności 323m3/h, wykonane
w latach 70-tych dla Stacji Uzdatniania Wody dla miasta i terenów
wiejskich, eksploatowane od 2002 roku na podstawie pozwolenia
wodnoprawnego Starosty Zwoleńskiego na pobór wód podziemnych
kredowych, przy depresji S = 7,4 – 17,5m; dla ujęcia ustanowiono strefę
ochrony bezpośredniej.
·
ujęcie wody „Karczówka” przy ul. Sportowej, o wydajności 119m3/h,
eksploatujące również kredowy poziom wodonośny. Ujęcie przy
ul. Sportowej ma dobre warunki lokalizacyjne i możliwości zwiększenia
wydajności, w ramach udokumentowanych zasobów eksploatacyjnych,
z obecnych 56m3/h do119,5m3/h, pod warunkiem przeprowadzenia
modernizacji.
Trzecie, kredowe ujęcie wody, obecnie nieczynne, przy ul. Bogusza,
o wydajności 117m3/h, położone jest pomiędzy blokami zabudowy wielorodzinnej,
gdzie nie ma warunków do zachowania strefy ochronnej i jego rozbudowy, w związku
z czym zostało wyłączne z eksploatacji (ewentualnie może ono stanowić awaryjne
źródło wody). Zasoby dyspozycyjne (łączne) ujęć z ulic Bogusza i Sportowej wynoszą
236m3/h.
Sieć wodociągowa jest w dobrym stanie technicznym i jest prawidłowo
eksploatowana, lecz wymaga uzupełnień w układzie magistral oraz zamknięcia szeregu
pierścieni.
3.5.2.2. Gmina Zwoleń
Stan zwodociagowania gminy Zwoleń jest niezadowalający. Na terenach
wiejskich funkcjonuje jedynie wodociąg zbiorowy w Sycynie, z 340 przyłączami,
oparty o ujęcie z utworów kredy górnej – jednej studni o wydajności 56m3/h. Aktualny
pobór wody wynosi 30m3/h..
49
Poza studnią dla wodociągu w Sycynie na terenie gminy znajduje się 1 studnia
publiczna w Strykowicach Błotnych o wydajności 29m3/h, oraz w Sydole z punktem
poboru wody dla mieszkańców i kilku lokalnych wodociągów zakładowych
w obiektach wydzielonych.
Łączna długość sieci wodociągowych na terenie gminy Zwoleń wynosi 30,2km,
liczba przyłączy 939 (wg stanu na 2003r., Rocznik Statystyczny Województwa
Mazowieckiego).
Odpowiednie wskaźniki zwodociągowania (wodociągi zbiorcze) gminy Zwoleń
wynoszą :
- wskaźnik- km sieci/km2 – 0,19
- wskaźnik- liczba przyłączy/liczba mieszkań - 0,21
(wg stanu na 2003r., Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego).
3.5.3. Gospodarka ściekowa
Miasto Zwoleń posiada komunalną, mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię
ścieków. Sieć kanalizacyjna oraz mechaniczno-biologiczna miejska oczyszczalnia
ścieków eksploatowane są przez Zakład Usług Komunalnych w Zwoleniu od 1992
roku.
Z kanalizacji miejskiej korzysta ok. 60% mieszkańców. Pozostałe 40%
mieszkańców miasta odprowadza ścieki do zbiorników bezodpływowych, skąd
wywożone są do punktu zlewnego usytuowanego przy oczyszczalni miejskiej.
Docelowa przepustowość oczyszczalni – Qmax wynosi 5 500m3/d. Obecnie, przy
przepustowości 2 500m3/d, oczyszczalnia przyjmuje ok. 1 400m3 ścieków na dobę,
które po oczyszczeniu zrzucane są do rzeki Zwolenki.
Długość sieci kanalizacyjnej w mieście wynosi 18.8 km. Sieć kanalizacyjna jest
w dobrym stanie technicznym i jest prawidłowo eksploatowana, lecz wymaga
rozbudowy. Sieć miejska składa się z kanałów o średnicy 0,15m do 0,40m, ma 16,1km
długości i ok. 480 przyłączy do budynków. W skład miejskiego systemu oczyszczania
ścieków wchodzą również dwie przepompownie ścieków:
·
przepompownia przy ul. Puławskiej o przepustowości 3 000m3/d,
·
przepompownia przy ul. Kilińskiego o przepustowości 3 000m3/d.
50
Istniejący miejski układ kanalizacyjny jest niewydolny w zakresie urządzeń
ściekowych. Pełne zaspokojenie potrzeb występuje jedynie w centrum miasta
i przyległych osiedlach mieszkaniowych. Istniejące kanały posiadają na ogół minimalne
rezerwy pozwalające na rozbudowę podsystemu i przyłączenie nowych odbiorców.
Wymagana jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej, zwłaszcza w części południowej
miasta.
Oczyszczalnie ścieków przemysłowych znajdują się w Zwoleniu przy Zakładach
Garbarskich „Maltan”, Spółdzielni Mleczarskiej „Rolmlecz”, Zakładach Wyrobów
Złącznych „Brat-Met”, Zakładzie Garbarskim „Olektan”.
Są to oczyszczalnie mechaniczno-biologiczne, jedynie oczyszczalnia przy
„Olektanie” jest mechaniczno-chemiczna.
Poniżej przedstawiono wykaz aktualnie funkcjonujących oczyszczalni ścieków
w gminie Zwoleń.
Tabela nr 9.Wykaz oczyszczalni ścieków w gminie Zwoleń
Lp.
Jednostka
organizacyjna
1.
Publiczna Szkoła
Podstawowa
Rolnicza
Spółdzielnia
Mleczarska
"ROLMLECZ" w
Zwoleniu
Zakład Garbarski
"MALTAN" -C.
Malinowski w
Zwoleniu
Zakład Usług
Komunalnych w
Zwoleniu
Zakład Wyrobów
Złącznych
„BRAT-MET" Sp.
z o.o. w Zwoleniu
„ZEORK” S.A.
Rejonowy Zakład
energetyczny
Zwoleń
Oczyszczalnia
przemysłowa
Zakład Garbarski
„OLEKTAN”
Oczyszczalnia
przydomowa G.
Lisowski
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Gmina
metoda
przepustowość ilość ścieków
odbiornik
/miejscowość oczyszczania
[m3/d|
oczyszczonyc
ścieków
h |m3/rok|
Zwoleń
złoże
max: 5
1300
rów melioracyjny/
Barycz Kol. 1 biologiczne
śr.: 3,6
Zwolenka/ Wisła
Zwoleń
osad czynny
max: 1800
343000
Zwolenka/ Wisła
Zwoleń, ul.
śr.: 1455
Puławska
Zwoleń
Zwoleń,ul.
Traugutta 19
podczyszczal
-nia ścieków
chromowych
max: 220
b.d.
rów melioracyjny/
Zwolenka/ Wisła
Zwoleń
Zwoleń,ul.
Bogusza 19
Zwoleń
Zwoleń,ul.
Chopina 33
osad czynny
+PIX
max: 2500
śr.: 1950
412000
Zwolenka/ Wisła
złoże
biologiczne
max: 1 14
5300
Zwolenka/ Wisła
Zwoleń
Zwoleń
mechaniczna
max: 4,7
1082,0
rów melioracyjny/
Zwolenka/ Wisła
Zwoleń, ul.
Wiślana 47
mechanicznochemiczna
b.d.
rów melioracyjny/
Zwolenka/ Wisła
Zwoleń, ul.
Hubala
51
Tabela nr 10. Ilość ścieków odprowadzanych do środowiska z podmiotów
gospodarczych posiadających pozwolenia wodnoprawne
Ilość i sposób odprowadzenia
ścieków
odprow. oczyszcz. ścieków do rz.
Zwolenki Qśrd = 1 500m3/d
Nr decyzji i termin
ważności
RLOŚ.III-S-6223/2/2001
31 grudnia 2005r.
Zwolenki Qśrd = 1 871,7m3/d
RLOŚ.III-W-6223/9/2002
30 września 2012r.
3.
Rolnicza Spółdzielnia Mleczarska
„ROLMLECZ” w Radomiu, Zakład
Mleczarski w Zwoleniu
Zakład Wyrobów Złącznych „BRATMET”, Zwoleń, ul. Chopina 33
4.
Zakład Garbarski „MALTAN” S.J.,
Zwoleń, ul. Traugutta 19
Zwolenki Qmaxd = 220m3/d
RLOŚ.III-6223/1/2003
4 kwietnia 2013r.
Szkoła Podstawowa w Baryczy
odprow. oczyszcz. ścieków do
rowu meliorac. Qmaxd = 4,99m3/d
RLOŚ.III-S-6223/15/2001
Lp.
1.
2.
5.
Podmiot gospodarczy
Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o.,
Zwoleń, ul. Bogusza 19
odprow. oczyszcz. ścieków do rz. RLOŚ.III-W-6223/10/2002
Zwolenki Qśrd = 138,82m3/d
Największą ilość ścieków oczyszczają:
- oczyszczalnia komunalna w Zwoleniu - 412 tys. m3 w 2003r.
- Rolnicza Spółdzielnia Mleczarska „ROLMLECZ” w Zwoleniu - 343 tys. m3
w 2003r.
Ogółem do środowiska odprowadza się z terenu gminy Zwoleń około 3 735,5m3
oczyszczonych ścieków na dobę. Uwzględniono jedynie te obiekty, które posiadają
pozwolenia wodnoprawne wydane przez Starostę Zwoleńskiego.
Zakład Garbarski „OLEKTAN” jest wytwórcą ścieków garbarskich chromowych oraz
ścieków garbarskich ogólnozakładowych nie zawierających chromu. W zakładowych
urządzeniach oczyszczających wytrącany jest osad chromowy oraz oddzielnie osad nie
zawierający
chromu.
Oczyszczone
ścieki
gromadzone
są
w zbiornikach
bezodpływowych, skąd są wywożone na oczyszczalnię ścieków w Zwoleniu.
Gmina Zwoleń nie posiada kanalizacji i oczyszczalni ścieków komunalnych.
Na terenach wiejskich gminy Zwoleń brak również przyzagrodowych oczyszczalni
ścieków. Powszechne jest niekontrolowane odprowadzanie ścieków surowych,
nieoczyszczonych, do gleby i wód powierzchniowych. Brak jest ewidencji ilości
ścieków nie objętych wywozem do punktu zlewnego w Zwoleniu.
Perpektywicznie planuje się wybudowanie oczyszczalni ścieków w Sycynie.
52
3.5.3.1. Uwarunkowania wynikające z miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego gminy Zwoleń w zakresie gospodarki wodno-ściekowej
Tereny urządzeń zaopatrzenia w wodę
–
tereny i obiekty gospodarki wodnej,
–
sieciowe urządzenia infrastruktury technicznej.
Uzupełniającym rodzajem zainwestowania są:
–
zieleń towarzysząca, urządzona,
–
–
wymiary i charakterystykę terenu obiektu gospodarki wodnej istniejącego,
projektowanego oraz przebieg sieci należy dostosowywać do zapotrzebowania
oraz aktualnych warunków technologicznych, wg obowiązujących przepisów
szczególnych i odrębnych, według zaleceń zawartych w decyzjach (nie)
ustanowionych stref ochrony ujęć wód, według obowiązujących przepisów
szczególnych i odrębnych.
Tereny urządzeń gospodarki ściekowej
–
tereny i obiekty gospodarki ściekowej,
–
sieciowe urządzenia infrastruktury technicznej.
–
zieleń towarzysząca,
–
–
wymiary i charakterystykę terenu, obiektu gospodarki ściekowej istniejącego,
projektowanego oraz przebieg sieci kanalizacyjnej, dostosować do potrzeb
i warunków technologicznych, wg przepisów szczególnych i odrębnych,
według zaleceń zawartych w aktualnych decyzjach (nie) ustanowionych stref
ochrony.
53
3.6. Klimat
Według klasyfikacji R. Gumińskiego gmina Zwoleń położona jest w radomskiej
dzielnicy klimatycznej.
Klimat gminy Zwoleń charakteryzuje się:
·
średnią roczną temperaturą powietrza 7,2°C
·
średnią sumą opadów rocznych 550-650mm
·
czasem trwania pokrywy śnieżnej 60 dni
·
najwyższą temperaturą dobową w lipcu + 23,4°C
·
najniższą temperaturą dobową w lutym – 7,7°C
·
średnioroczną wilgotnością względną powietrza ~ 80%
·
czasem trwania okresu wegetacyjnego 210–215 dni
Mgły występują w październiku i listopadzie, (średnia roczna – 24 dni). Częstym
zjawiskiem są mgły unoszące się nad terenami bagiennymi. Parowanie wody z bagien
i kanałów zwiększa ogólną wilgotność na całym terenie. Leżący w południowej części
miasta Zwoleń niewielki obszar leśny posiada swoisty mikroklimat (wyrównany profil
termiczny, podwyższoną wilgotność powietrza, słabe nasłonecznienie). Najmniej
korzystne warunki klimatyczne posiadają doliny rzeczne (niekorzystne warunki
termiczne, solarne, wilgotnościowe, słabe przewietrzanie oraz spływy chłodnego
i wilgotnego powietrza dolinami bocznymi).
Udział dominujących wiatrów z sektora zachodniego wynosi 21%. Najmniej
wiatrów wieje z północy i północnego wschodu. Latem i jesienią dominują wiatry
zachodnie, wiosną wzrasta udział wiatrów z sektora północnego, a w zimie częste są
wiatry południowo–wschodnie.
Występowanie cisz atmosferycznych, uzależnione od warunków lokalnych,
osiąga 17,6% (wartości dla województwa mazowieckiego 8,5–19,1%).
54
4. BUDOWA GEOLOGICZNA
Gmina Zwoleń położona jest w obrębie zachodniego skrzydła Niecki
Mazowiecko-Lubelskiej, zbudowanej z utworów kredowych, wypełnionej osadami
trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi.
Utwory kredy to margle piaszczyste i glaukonitowe górnego mastrychtu. Często
ich stropowa część jest silnie zwietrzała i stanowi rumosz lub zwietrzelinę gliniastą.
Na terenie Zwolenia utwory kredy nawiercone zostały otworami studziennymi.
Ich strop stwierdzono na głębokości 30-41,0m ppt. Spąg nie został przewiercony.
Utwory trzeciorzędu występują w postaci izolowanych płatów iłów i mułowców,
w rejonie Zwolenia na wschód i zachód od miasta.
Osady czwartorzędowe występują na całej powierzchni gminy. Reprezentowane
są przez utwory plejstocenu i holocenu.
W okolicach Zwolenia miąższość ich dochodzi do 40m, co związane jest
prawdopodobnie z istnieniem rowu erozyjnego w utworach kredy górnej, wypełnionego
zróżnicowanymi
i fluwioglacjalnymi
litologicznie
osadami
utworami
plejstocenu
czwartorzędowymi:
ze
zlodowacenia
morenowymi
środkowopolskiego,
wykształconymi jako piaski o różnej granulacji, pospółki, żwiry oraz gliny zwałowe.
Utwory te wzajemnie przewarstwiają się w profilu pionowym, natomiast
w poziomie często wyklinowują się tworząc soczewki.
Na terenie powiatu zwoleńskiego wyróżnia się trzy poziomy glin zwałowych
(lub ich rezydua), rozdzielone seriami utworów sypkich.
Holocen reprezentują głównie osady akumulacji rzecznej: piaski, żwiry, mady
i torfy. Na powierzchni glin zwałowych powstały utwory zwietrzelinowe – eluwia.
Miąższość osadów holoceńskich wynosi kilka metrów.
55
5. WODY PODZIEMNE
W celu ochrony wód podziemnych wytypowanych zostało na terenie kraju 180
głównych zbiorników wód podziemnych, podlegających szczególnej ochronie (GZWP,
wg A. Kleczkowskiego – AGH Kraków, 1990r.). Teren gminy Zwoleń znajduje się
w obrębie GZWP NR 405 Niecka Radomska.
Tabela nr 11. Charakterystyka GZWP nr 405 Niecka Radomska
Nazwa
i numer
zbiornika
Niecka
radomska
K2
GZWP
nr 405
Wiek
utworów
wodonośnych
Typ
zbiornika
Średnia
głębokość
[m]
K2 – kreda
górna
szczelinow
oporowy
30-70
Powierzchnia
GWZP
[km2]
ONO
[km2]
OWO
[km2]
ONO+OWO
[km2]
3 220
400
1 770
2 170
Szacunkowe zasoby
dyspozycyjne
zasoby
moduł
[tys.m3/d] [l/s/km2]
820,00
2,95
Geologicznie wody podziemne na terenie gminy związane są z utworami:
czwartorzędowymi i kredowymi.
Zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia w wodę mają dwa poziomy użytkowe:
poziom kredowy i czwartorzędowy.
Według mapy Hydrogeologicznej Polski, ark. Radom (autor J. Malinowski,
Państwowy Instytut Geologiczny, 1986r.) i ark. Sandomierz (D. Markowska,
Państwowy Instytut Geologiczny, 1981r.), Gmina Zwoleń znajduje się w jednostce
hydrogeologicznej XXI – Regionie Lubelsko-Radomskim, XXI 3 Podregionie
Radomskim, w którym wydzielono 2 rejony: XXI 3A Rejon Janowca – Zwolenia i XXI
3B Rejon Puław – Dęblina.
Podregion XXI 3 Radomski charakteryzuje się występowaniem poziomów
użytkowych głównie w utworach kredy górnej, częściowo trzeciorzędu i podrzędnie
czwartorzędu.
W utworach kredy górnej występują wody szczelinowe związane z opokami,
marglami, i gezami, na głębokości od kilku do 60m, o zwierciadle swobodnym, lokalnie
pod ciśnieniem do 200kPa. Wydajności typowych otworów studziennych wynoszą od
10-120m3/h, lokalnie większe.
56
W utworach trzeciorzędu (dano-paleocen, paleocen, oligocen, miocen)
występują wody szczelinowe związane z opokami, wapieniami marglistymi, gezami
i piaskami różnoziarnistymi, na głębokości od kilku do 40m.
Wydajności od 10 do 70m3/h, lokalnie większe. Wody posiadają zwierciadło
swobodne, niekiedy pod niewielkim ciśnieniem.
Poziom w utworach czwartorzędowych związany jest z piaskami i żwirami, na
głębokości do 40m, lokalnie głębiej. Zwierciadło wody posiada charakter swobodny.
Wydajności typowych otworów studziennych wynoszą od kilku do 70m3/h,
miejscami dochodzą do 120m3/h.
Lokalnie występują kontakty hydrauliczne poziomów wodonośnych w utworach
czwartorzędu i trzeciorzędu lub czwartorzędu i kredy górnej.
Rejon XXI 3A Janowca – Zwolenia charakteryzuje się występowaniem
głównego poziomu użytkowego w utworach kredy górnej (mastrycht), na głębokości
20-50m; wydajności wynoszą od 10 do 120m3/h. Wody posiadają zwierciadło
swobodne, lokalnie pod niewielkim ciśnieniem.
Występują kontakty hydrauliczne poziomów wodonośnych w utworach
czwartorzędu i kredy górnej.
Poziom w utworach czwartorzędowych związany jest z piaskami i żwirami, na
głębokości od kilku do 40m. Zwierciadło wody posiada charakter swobodny.
Wydajności typowych otworów studziennych wynoszą od 10 do 70m3/h.
Na terenie gminy w utworach kredy górnej i czwartorzędu w przeszłości
wykonano szereg studni wierconych, służących do zbiorowego zaopatrzenia w wodę.
W przewadze są to studnie stare, odwiercone w latach 60-tych i 70-tych minionego
stulecia, między innymi:
·
studnia dla wodociągu miejskiego (ujęcie komunalne) w Zwoleniu, o głębokości
131,0m ujmująca wody z połączonego poziomu czwartorzędowo-kredowego,
·
studnia dla wodociągu miejskiego (ujęcie komunalne) w Zwoleniu, o głębokości
102,0m ujmująca wody z poziomu czwartorzędowego i kredowego,
·
studnia filii Zakładów Metalowych im. Waltera w Radomiu, w Zwoleniu,
o głębokości 72,0m, ujmująca wody z poziomu czwartorzędowego i kredowego,
·
studnia filii Zakładów metalowych im. Waltera w Radomiu, Ośrodek
Szkoleniowy w Zwoleniu, o głębokości 70,0m, ujmująca wody z poziomu
czwartorzędowego i kredowego,
57
·
studnia Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” o głębokości 99,8m
ujmująca wody z poziomu kredowego,
·
studnia Liceum Ogólnokształcącego o głębokości 40,0m ujmująca wody
z połączonego poziomu czwartorzędowo-kredowego,
·
studnia Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej o głębokości 73,0m ujmująca wody
z połączonego poziomu czwartorzędowo-kredowego,
·
studnia Poczty Polskiej o głębokości 40,0m ujmująca wody z połączonego
poziomu czwartorzędowo-kredowego,
·
studnia Zakładów Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego o głębokości 120,0m
ujmująca wody z poziomu czwartorzędowego i kredowego,
·
studnia w Strykowicach dla Szkoły Podstawowej o głębokości 42,0m ujmująca
wody z poziomu czwartorzędowego i kredowego.
Większość tych studni jest nieczynna. Przytoczono je w celu przybliżenia warunków
hydrogeologicznych rozpoznanych na terenie gminy Zwoleń.
Obecnie eksploatowane są dwa ujęcia na terenie Zwolenia: przy ul. Batalionów
Chłopskich oraz ul. Sportowej, ujęcie w Strykowicach Błotnych.
Poziom górnokredowy związany jest z utworami marglisto-wapiennymi
mastrychtu, posiada w większości napięte zwierciadło wody. Warstwą napinającą są
utwory spoiste czwartorzędowe lub gliny zwietrzelinowe powstałe na podłożu margli.
Lokalnie poziom ten nie jest izolowany i w tych miejscach istnieje kontakt hydrauliczny
wód kredowych z czwartorzędowymi.
Połączony poziom kredowo-czwartorzędowy związany jest z marglami kredy
górnej oraz żwirami, pospółkami i piaskami czwartorzędowymi różnej granulacji
(np. studnia dla ujęcia miejskiego).
Poziom czwartorzędowy związany jest z utworami sypkimi o różnej granulacji,
występującymi bezpośrednio od powierzchni terenu lub wśród glin zwałowych.
Poziom czwartorzędowy przeważnie jest trójdzielny. Wyróżnia się w nim trzy warstwy
wodonośne. Pierwsza z nich występuje na głębokości 1,5–2,5m i związana jest z
utworami holoceńskimi w obrębie dolin rzecznych. Jej wydajność uzależniona jest od
stanu wód w ciekach. Druga warstwa występuje na głębokości 14,0–26,0m, a trzecia na
głębokości 33,0–48,0m, w piaskach międzyglinowych.
58
Lokalnie woda może występować jako odizolowany poziom zawieszony (nie
kontaktujący się z zasadniczą warstwą wodonośną ), w piaskach na glinach zwałowych.
Zwierciadło poziomu czwartorzędowego może być swobodne lub napięte.
Poziom ten ujmowany jest głównie studniami indywidualnymi przy prywatnych
posesjach, z których większość, szczególnie na terenie miasta, została zlikwidowana
z uwagi na zwodociągowanie.
Wydajność istniejących studni czwartorzędowych uzależniona jest od intensywności
opadów atmosferycznych; w większości jest niewielka – wynosi od 5,5 do 28m3/h.
5.1. Jakość wód podziemnych
Jakość wód podziemnych województwa mazowieckiego badana jest w ramach
monitoringu podstawowego (krajowego) i regionalnego.
W 2002r. badaniami jakości przeprowadzonymi przez WIOŚ w Warszawie
objęto wody wgłębne o głębokości stropu warstwy wodonośnej od 12,8m do 242,7m,
gruntowe od 0,3m do 25m oraz dwa źródła. Na podstawie badań 76 otworów
obserwacyjno-badawczych stwierdzono: brak wód najwyższej jakości (klasy Ia),
wysoką jakość (kl. Ib) w 50% otworów, średnią jakość (kl. II) w 26,3% i niską (kl. III)
w 23,7%. Najniżej klasyfikowane były wody piętra czwartorzędowego. Badania
prowadzone były w okresie wysokich stanów wód podziemnych (marzec, kwiecień)
oraz w okresie niżówkowym (wrzesień, październik). We wszystkich studniach
wykonano analizę szczegółową obejmującą oznaczenie następujących wskaźników:
azot amonowy, azotany, azotyny, barwa, chlorki, elektryczna przewodność właściwa,
mangan, magnez, odczyn pH, potas, sód, twardość ogólna, wapń, żelazo oraz
dodatkowo: zawiesiny łatwo opadające, utlenialność, chrom, cynk, detergenty
anionowe, fenole, fosforany, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć, siarczany, substancje
ropopochodne, substancje rozpuszczone, kwasowość, temperatura, zapach.
Klasyfikacji
wód
podziemnych
dokonano
na
podstawie
„Wskazówek
metodycznych dotyczących tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód
podziemnych”, PIOŚ 1995.
Na terenie gminy Zwoleń nie prowadzi się monitoringu wód podziemnych.
Najbliższy punkt monitoringowy znajduje się poza gminą, w Pionkach, w powiecie
radomskim, gdzie analizie poddano wodę z ujęcia kredowo-czwartorzędowego,
z głębokości 42,0m.
59
Woda odpowiadała klasie II – średniej jakości. Generalnie wody z utworów
kredowych są średniej twardości, z nadmierną ilością związków żelaza, co powoduje
ich mętnienie. Do picia nadają się dopiero po uzdatnieniu (odżelazieniu). Pod względem
bakteriologicznym nie budzą zastrzeżeń.
Poziom czwartorzędowy zasilany jest wodami opadowymi i wodami cieków
powierzchniowych. Jakość wód cieków, ich stan sanitarny wywiera wpływ na stan
bakteriologiczny poziomu czwartorzędowego.
5.2. Degradacja wód podziemnych
Zagrożeniem dla wód podziemnych jest pogarszanie ich jakości na skutek
przenikania zanieczyszczeń z powierzchni ziemi.
Najbardziej zagrożone są wody poziomu czwartorzędowego oraz strefy
wychodni starszych utworów wodonośnych ze względu na brak izolacji od powierzchni
terenu.
Głównymi zagrożeniami antropogenicznymi dla jakości wód podziemnych są:
na terenach wiejskich:
–
zanieczyszczenia obszarowe, pochodzące z rolnictwa – nawożenie gnojowicą,
stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin,
–
zanieczyszczenia punktowe, rozproszone, związane z rozsączkowywaniem
nieoczyszczonych ścieków w gruntowym podłożu i zakładaniem nieszczelnych
szamb oraz nielegalne odprowadzenia ścieków nieoczyszczonych bezpośrednio
do cieków wodnych,
–
nieurządzone składowiska odpadów,
–
nawadnianie pól ściekami,
–
melioracje.
na terenach zurbanizowanych:
–
wykonywanie odwodnień,
–
roboty górnicze,
–
roboty budowlane,
–
awarie przemysłowe,
–
działalność gospodarcza - stacje paliw, magazyny środków chemicznych,
–
infiltracja
zanieczyszczonych
wód
poziomów wodonośnych,
60
powierzchniowych
do
użytkowych
–
emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych infiltrujące z wodami opadowymi
do wód podziemnych,
–
składowiska odpadów,
–
nieszczelności kanalizacji sanitarnej,
–
spływy powierzchniowe z tras komunikacyjnych, dróg, zawierające związki
ropopochodne, chlorki, metale ciężkie.
Korzystanie z wody regulowane jest ustawą Prawo wodne, która stanowi, że
powszechne i zwykłe korzystanie z wody powinno być prowadzone w taki sposób, aby
nie oddziaływało niekorzystnie na środowisko.
5.3. Ochrona jakości wód podziemnych
Ochrona jakości wód podziemnych przed degradacją polega na prowadzeniu:
–
monitoringu, jako systemu pomiarów i ocen, dostarczającego informacji
o aktualnym stanie i tendencjach zmian oraz przewidywania skutków tych
zmian,
–
procedury ocen oddziaływania na środowisko, oceniającej wpływ planowanych
przedsięwzięć znacząco oddziaływujących na środowisko, jako narzędzia
identyfikującego i prognozującego zagrożenia,
–
ochronie biernej – przestrzeganiu zakazów i ograniczeń wprowadzania
zanieczyszczeń do środowiska,
–
ochronie czynnej – usuwaniu przyczyn zanieczyszczeń wód, wspomagania
naturalnych procesów samooczyszczania i technicznego oczyszczania wód.
Instrumentem ochrony biernej jest ustanawianie stref i obszarów ochronnych,
w których obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie korzystania z wody
i użytkowania gruntów. Ustanawianie stref ochrony bezpośredniej ma na celu
wyeliminowanie zagrożenia powstającego w związku z ujęciem wody.
Strefy ochrony pośredniej określają ograniczenia czynności mogących mieć
wpływ na jakość pobieranej wody; w przypadku wód podziemnych jest to teren
zasilania ujęcia wyznaczony określonym czasem wymiany wody w warstwie
wodonośnej.
Główną zasadą ochrony jakości wód podziemnych jest zakaz bezpośredniego
wprowadzania ścieków do wód podziemnych i ograniczenia wprowadzania ścieków do
ziemi (ustawa Prawo wodne).
61
Ochrona zasobów wód podziemnych powinna polegać na ograniczaniu
eksploatacji do niezbędnego minimum i monitorowaniu jakości pobieranej wody.
Między innymi weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych na korzystanie z wody
i urządzeń wodnych jest warunkiem dalszego, racjonalnego gospodarowania wodami
podziemnymi.
62
6. WODY POWIERZCHNIOWE
Wody powierzchniowe gminy Zwoleń posiadają charakter nizinny. Pod
względem hydrograficznym należą do dorzecza Wisły. Przez część środkową gminy
Zwoleń przebiega dział II rzędu oddzielający dorzecze Zagożdzonki i rzeki Zwolenki,
na południu dział II rzędu oddzielający dorzecza Iłżanki i Zwolenki, a w części
wschodniej dział wodny II rzędu oddzielający dorzecze Plewki i Zwolenki.
Na terenie gminy bierze początek rzeka: Zwolenka (lewobrzeżny dopływ
Wisły), Piątkowski Stok (dopływ Zwolenki) i Plewka. Zwolenka bierze początek na na
północny-zachód od Linowa.
Zlewnia rzeki zbudowana jest z piasków i glin leżących na marlach
i piaskowcach kredowych. Na dziale wodnym z Zagożdżonką występują piaski
wydmowe, a w dolinie torfy i podmokłości.
Rzeka Zwolenka ma długość 34,1km, powierzchnia zlewni wynosi 230,2 km2.
Rzeki na terenie gminy są niewielkie, posiadają liczne dopływy. W wyniku
przeprowadzonych melioracji część z nich zatraciła swój naturalny charakter.
Wody rzek na przełomie lutego i marca mają charakter wezbraniowy typu
roztopowego, na przełomie lipca i sierpnia są to wezbrania letnie. Okresy niskich
stanów wód występują w czerwcu i na początku lipca oraz jesieni.
W czasie wzmożonych opadów wody Zwolenki występują z koryta i zalewają
taras zalewowy. W gminie Zwoleń opieką prawną, jako użytek ekologiczny, objęto
Staw Moskol.
Dwa zbiorniki retencyjne w mieście Zwoleniu i Janowcu pełnią rolę rekreacyjną.
Na terenie gminy znajdują się również liczne drobne oczka wodne, stawy, sadzawki
i zbiorniki przeciwpożarowe. Większość oczek wodnych wysycha i zarasta wierzbami
i brzozami.
Badania jakości wód powierzchniowych prowadzone są w ramach monitoringu
w punktach pomiarowych wyznaczonych na rzece Zwolence. W 2001r. Zwolenka
została przebadana na 21km.
Pod względem fizykochemicznym, niewielki 6,3 km odcinek niesie wody II i III
klasy, pozostała część rzeki jest pozaklasowa.
Pod względem bakteriologicznym, na 14,8 km odcinku rzeka odpowiada II i III
klasie czystości, 6,2 km odcinek niesie wody pozaklasowe.
63
Wg klasyfikacji hydrobiologicznej wody Zwolenki na przebadanym odcinku
należą do II i III klasy czystości; ogólnie 1,8km odcinek rzekima II klasę czystości,
4,5km III klasę, a 14,7km ma wody pozaklasowe.
O charakterze pozaklasowym jakości wód powierzchniowych rzeki Zwolenki
decydowały pojedyncze wskaźniki zanieczyszczeń, natomiast wartości stężeń szeregu
istotnych, dla oceny jakości wód parametrów, mieściły się w granicach przewidzianych
dla II i III klasy czystości wód powierzchniowych.
Generalnie wskaźnikami, które najczęściej drastycznie obniżały wymagane
klasy czystości kontrolowanych odcinków rzeki były:
–
azot azotynowy,
–
fosfor ogólny.
W 2002r. badania prowadzono jedynie przy ujściu Zwolenki do Wisły. Na ich
podstawie stwierdzono, że Zwolenka wprowadza do Wisły wody III klasy czystości
z uwagi na podwyższone stężenia azotu azotynowego i fosforu ogólnego. Pod
względem sanitarnym rzeka osiąga II klasę czystości.
6.1. Degradacja wód powierzchniowych
Przyczynami zanieczyszczeń wód powierzchniowych są:
·
zanieczyszczenia punktowe: ścieki gospodarczo-bytowe, pochodzące przeważnie
z gospodarstw wiejskich usytuowanych przy ciekach;
·
zanieczyszczenia obszarowe odprowadzane do wód powierzchniowych w sposób
niekontrolowany, powodujące nadmierne wzbogacenie rzek w substancje
biogenne; podstawowymi źródłami tego typu zanieczyszczeń są mineralne
i organiczne nawozy powszechnie stosowane w rolnictwie, jak również środki
ochrony roślin. Transport tych substancji z powierzchni terenu zlewni do wód
odbiorników odbywa się w charakterystyczny sposób poprzez wody opadowe,
roztopowe i infiltracyjne;
·
emisje ze składowisk odpadów komunalnych nieurządzonych (dzikich),
gromadzących odpady często w pobliżu koryt rzecznych, skąd w czasie wezbrań
unoszone są przez wodę i deponowane w korytach rzek.
O jakości wody w Zwolence decydują głównie: zanieczyszczenia punktowe,
zanieczyszczenia obszarowe i nieuporządkowana gospodarka ściekowa w wiejskich
jednostkach osadniczych, w szczególności brak kanalizacji.
64
6.2. Uwarunkowania wynikające z ustaleń miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego w zakresie
urządzania terenów nadrzecznej zieleni śródmiejskiej
Podstawowym rodzajem zainwestowania w obrębie strefy są:
–
tereny
zieleni
niskiej
o
charakterze
łąkowo-pastwiskowym
wraz
z zadrzewieniami i zakrzewieniami, związane z doliną rzeki Zwolenki i jej
dopływu, stanowiące korytarze ekologiczne w rozumieniu ustawy o ochronie
przyrody,
–
elementymałej architektury eksponujące walory krajobrazowe oraz funkcję
rekreacyjno-wypoczynkową obszaru.
–
liniowe,
punktowe
obiekty
i
urządzenia
infrastruktury
technicznej
i komunikacji.
–
wprowadzanie ciągów pieszych, rowerowych w sposób ograniczający
ingerencję w środowisko naturalne,
–
wprowadzanie elementów małej architektury w sposób podkreślający naturalny
charakter strefy i jednocześnie integrujący położone wzdłuż rzeki i jej
dopływów obszary miasta,
–
utrzymanie, odtwarzanie naturalnych cieków i zbiorników wodnych,
–
utrzymanie, odnawianie istniejącej zieleni wysokiej i niskiej,
–
zachowanie, o ile to możliwe, naturalnych elementów systemu przyrodniczego.
Nie dopuszcza się w obrębie strefy:
–
wznoszenia obiektów budowlanych naruszających walory krajobrazowe
i środowiskowe obszaru; dopuszcza się lokalizację elementów punktowych
i liniowych, przesyłowej /tranzytowej/ infrastruktury technicznej, stanowiących
inwestycje celu publicznego, wg przepisów szczególnych i odrębnych,
–
przykrywania terenu szczelną nawierzchnią,
–
wykonywania niwelacji terenu,
–
wycinki istniejącego drzewostanu, zadrzewień.
Strategia działań w zakresie ochrony wód i zachowania właściwych stosunków
wodnych:
65
Działania na lata 2004-2007:
–
sukcesywna budowa wodociągów grupowych,
–
rozbudowa i modernizacja istniejących systemów wodociągowych,
–
regulacja stosunków wodnych poprzez budowę nowych zbiorników małej
retencji i konserwację już istniejących,
–
regulacja stosunków wodnych gruntów ornych i użytków zielonych, budowa
i modernizacja urządzeń piętrzących do zasilania systemów nawadniających
użytki zielone w dolinie Zwolenki,
–
konserwacja bieżąca rowów melioracyjnych,
–
monitoring stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych oraz wód
w zbiornikach retencyjnych,
–
zachowanie istniejących zadrzewień śródpolnych i wytypowanie miejsc pod
następne (zmniejszenie możliwości przemieszczania i spływu zanieczyszczeń),
–
likwidacja „dzikich” wyrobisk i miejsc nielegalnych wysypisk.
Działania długookresowe na lata 2008-2011:
–
rozbudowa indywidualnych systemów oczyszczania ścieków (w zabudowie
rozproszonej),
–
budowa i kanalizacji równoległa z budową wodociągów,
–
budowa kanalizacji burzowej,
–
rozbudowa i modernizacja oczyszczalni już istniejących (Zwoleń, Sycyna),
–
budowa zbiorników retencyjnych i konserwacja istniejących,
–
budowa systemów melioracyjnych poprawiających właściwości wodne
gruntów i użytków zielonych z uwzględnieniem zasad ekologii,
–
stały monitoring stanu czystości wód powierzchniowych
–
zachowanie naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe
i nieuregulowane cieki wodne, głównie w ramach działań w zakresie ochrony
różnorodności biologicznej i prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej.
66
7. SUROWCE MINERALNE
Na terenie gminy Zwoleń występują kruszywa naturalne: drobne i grube,
surowce ilaste, torfy oraz opoki i kreda pisząca.
Kruszywo naturalne występuje na terenie gminy w postaci: piasków i żwirów
wodnolodowcowych i moren czołowych, piasków eolicznych i rezydualnych oraz
piasków i żwirów rzecznych. Są one eksploatowane nielegalnie przez okoliczną ludność
dla celów lokalnych, bez wymaganej prawem geologicznym i górniczym koncesji na
eksploatację. Na terenie gminy znajduje się duża ilość „dzikich” wyrobisk, które
wymagają rekultywacji, tym bardziej, że część z nich jest wykorzystywana do
składowania odpadów komunalnych przez okoliczną ludność.
Surowce
ilaste
to
iły
zastoiskowe
i
gliny.
Prowadzone
w
latach
siedemdziesiątych prace poszukiwawcze surowców ilastych do produkcji cegły
zakończono wynikiem negatywnym. Gliny zwałowe występujące na terenie gminy
cechuje nieregularne wykształcenie, typowe dla utworów lodowcowych. Są one silnie
zmienione i nie spełniają norm jakościowych.
Torfy związane są głównie z torfowiskami dolinnymi. Powstały one w obrębie
płaskich dolin rzecznych i w zagłębieniach bezodpływowych. Są to torfowiska na ogół
niskie, utworzone z torfów trzcinowych i turzycowych. Charakteryzują się małą
miąższością.
Torfy zostały udokumentowane w złożu „Janowiec”, „Dolina rzeki Zwolenki”,
„Borowiec-Lucimia” i „Karczówka”. Obecnie żadne z nich nie jest eksploatowane. Na
terenie złoża „Borowiec-Lucimia” i „Antoniówka” utworzono rezerwaty. Na części
pozostałych złóż utworzono użytki ekologiczne, a na innych są one projektowane.
Przewidziane do eksploatacji złoże „Karczówka”, położone na południowym skraju
Puszczy Kozienickiej, nie powinno być eksploatowane ze względu na warunki
hydrogeologiczne i uwarunkowania przyrodnicze.
Górnokredowe opoki i kredy piszące z przewarstwienia margli, występujące pod
pokrywą osadów czwartorzędowych, udokumentowano, jako zasoby perspektywiczne,
w kat. C2, w złożu Ciepielów IIIc – gmina Zwoleń. Aktualnie nie eksploatuje się opok
i kredy piszącej.
67
7.1. Degradacja i ochrona litosfery
Eksploatacja odkrywkowa surowców mineralnych jest przyczyną degradacji
litosfery. Powoduje zmianę rzeźby terenu i stosunków wodnych, zajmowanie
powierzchni, której część staje się nieużytkiem.
Pozostawianie
bez
rekultywacji
wyrobisk
po
eksploatacji
górniczej
odkrywkowej kopalin powoduje, że stają się one często miejscem nielegalnego
składowania odpadów. Z kolei nadkład ze złóż tworzy hałdy kopalniane zajmujące
powierzchnię i zmieniające krajobraz.
Zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju eksploatacja złóż powinna być
prowadzona w sposób racjonalny, powodujący jak najmniejsze przekształcenia
powierzchni ziemi, a powstałe wyrobiska niezwłocznie rekultywowane w kierunku
zgodnym z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.
Szczególne rygory powinny dotyczyć działalności górniczej w strefach
sąsiadujących z przyrodniczymi obszarami chronionymi.
Kompensację przyrodniczą w przypadku terenów poeksploatacyjnych może
stanowić zagospodarowanie wyrobisk w kierunku leśnym, tworzenie w wyrobiskach
oczek wodnych i wykorzystywanie ich jako zbiorników retencyjnych i miejsc rekreacji.
Strategia
działań
w
horyzoncie
czasowym
krótko-
(2004-2007)
i długookresowym (2008-2011) powinna polegać na:
–
uwzględnianiu zalegania złóż kopalin i ograniczaniu zabudowy na terenach ich
występowania;
–
wyznaczaniu terenów eksploatacji kruszywa (piasków),
–
egzekwowaniu rekultywacji starych wyrobisk poeksploatacyjnych oraz miejsc
nielegalnej eksploatacji złóż;
–
zwiększeniu efektywności wykorzystania eksploatowanych złóż;
–
ograniczaniu naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin
i pracom geologicznym.
68
8. GLEBY
Gleby występujące na terenie gminy Zwoleń wytworzyły się na podłożu
utworów czwartorzędowych – plejstoceńskich piasków, glin zwałowych, piasków
gliniastych.
Są
to
gleby
typu
bielicowego
(60%
powierzchni
gminy)
i pseudobielicowego, gleby brunatne oraz podrzędnie czarne ziemie zdegradowane.
W północnej części gminy występują piaski eoliczne w formie wydm, między
którymi występują zagłębia deflacyjne i bezodpływowe, porośnięte lasami Puszczy
Kozienickiej. Na pozostałej części gminy rozproszone są niewielkie powierzchnie leśne.
W dolinie rzeki Zwolenki występują torfy przejściowe i niskie, z naturalnymi
zbiorowiskami roślinności szuwarowej i torfowej.
Gleby gminy Zwoleń są mało zróżnicowane bonitacyjnie. Przeważają grunty III
i IV klasy. W większości są to gleby o dość dobrej wartości rolniczej. W obniżeniach
terenu i dolinach rzek i cieków występują gleby brunatne kwaśne i wyługowane oraz
gleby torfowe, mułowe i glejowe. Udział jakościowy gleb w poszczególnych klasach
bonitacyjnych wynosi:
·
klasa II ok. 10%
·
klasa III 14%
·
klasa IV 28%
·
klasy V i VI ok. 48%
Większe kompleksy dobrych gleb występują w rejonach sołectw: Sycyna,
Jasieniec Solecki, Zielonka, Strykowice Błotne oraz we wschodniej i południowej
części miasta Zwoleń.
W obniżeniach terenu, w dolinach rzecznych oprócz gleb brunatnych kwaśnych
i wyługowanych występują gleby torfowe, mułowe i glejowe oraz bardzo rzadko mady
brunatne i właściwe.
Gleby najwyższych klas bonitacyjnych zajmują około 60% powierzchni, wśród
nich najwyższy jest udział gleb III–IV klasy bonitacyjnej.
Stan gleb jest ogólnie dobry, podstawowym problemem jest zabezpieczenie ich
przed erozją, niszczeniem mechanicznym oraz zanieczyszczeniem substancjami
szkodliwymi. Bardzo istotne jest również racjonalne stosowanie środków chemicznych
i biologicznych, aby nie dopuścić do naruszenia równowagi przyrodniczej.
69
Zjawiska
erozyjne
występują
wzdłuż
rzeki
Zwolenki.,
na
obszarach
o przeważających spadkach 6–8%, okresowo narażonych na erozję wodną i wietrzną.
8.1. Monitoring gleb
Na terenie gminy Zwoleń nie prowadzi się monitoringu gleb. Najbliższy punkt
monitoringowy znajduje się w Garbatce–Letnisku w powiecie kozienickim. W pobranej
tam próbie gleby oznaczono:
–
właściwości podstawowe,
–
skład jonowy kompleksu sorpcyjnego gleby,
–
całkowitą zawartość składników mineralnych.
Uzyskane wyniki pozwoliły zakwalifikować pobraną próbkę jako glebę
o naturalnej zawartości metali ciężkich. Próbka pobranej gleby V klasy bonitacyjnej
miała odczyn pH 4,7 i zerową zawartość zanieczyszczeń Cd, Cu, Ni, Pb i Zn.
Zanieczyszczenie
wielocyklicznymi
węglowodorami
aromatycznymi
i
siarką
siarczanową wyniosło 10, co klasyfikuje ją do gleb niezanieczyszczonych.
Gmina Zwoleń, analogicznie jak pobliska gmina Garbatka Letnisko (powiat
kozienicki) jest typowo rolnicza i nie jest narażona na intensywny wpływ
zanieczyszczeń przemysłowych. Dane te można przełożyć i na jej teren.
8.2. Degradacja gleb
Przyczyną degradacji gleb jest szereg procesów, zarówno fizycznych,
chemicznych, jak i antropogenicznych.
Istotnym zagrożeniem gleb jest erozja wietrzna. Degradacja gleb w wyniku
erozji
ma
miejsce
w
strefach
krawędziowych
dolin
rzecznych
i obniżeń
morfologicznych oraz na obszarach, gdzie występuje niedobór zadrzewień i zakrzewień.
Erozja na obszarze gminy Zwoleń występuje w dolinie rzeki Zwolenki, na terenach
o spadkach 6–8%.
Przyczyną degradacji powierzchni gruntów ornych lub nadmiernego osuszenia
obszarów torfowiskowych i bagiennych w dolinach rzecznych są melioracje wodne.
W obszarze zurbanizowanym do degradacji gleb dochodzi w wyniku
przekształceń mechanicznych związanych z realizacją inwestycji, poprzez zabudowę,
utwardzenie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej, wykonywanie wykopów,
nasypów i niwelacji terenu.
70
Chemiczne degradowanie gleb następuje poprzez niewłaściwie zorganizowaną
gospodarkę ściekową i odpadową oraz poprzez emisję zanieczyszczeń do powietrza.
Wzdłuż tras komunikacyjnych występuje zakwaszenie gleb.
Przyczyną zanieczyszczeń gleb są również wypadki związane z transportem
substancji niebezpiecznych (podczas kolizji drogowych).
W obszarach wiejskich zanieczyszczanie gleb następuje w wyniku depozycji
zanieczyszczeń
powietrza
emitowanych
w
miastach
oraz
przez
lokalną,
nieuporządkowaną gospodarkę ściekową i odpadową.
Specyficzne dla obszarów wiejskich są wylewiska gnojowicy, a także zła
agrotechnika i chemiczna ochrona roślin.
W obszarze dolinnym źródłem zanieczyszczeń gleb są wylewy rzek, które
prowadzą wody zanieczyszczone już w mieście.
W aspekcie kwasowości gleb sytuację w województwie mazowieckim uznaje się
za złą. Gleby bardzo kwaśne i kwaśne zajmują 66% regionu (Polska 58%).
Na obszarze powiatu zwoleńskiego, w tym w całości na powierzchni gminy
Zwoleń, ze względu na nadmierne zakwaszenie gleb (gleby bardzo kwaśne i kwaśne
stanowią od 81% do 100% ogółu gleb), zachodzi konieczność ich wapnowania.
Pod względem zawartości składników mineralnych, takich jak: fosfor, potas
i magnez gleby powiatu zwoleńskiego, w tym gminy Zwoleń, zajmują przedostatnie
miejsce w klasyfikacji wojewódzkiej – udział gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartości
tych makroelementów waha się od 61% do 80% (jest to stan na koniec 2002r.).
Powierzchnia gleb w powiecie zwoleńskim, w tym również w gminie Zwoleń
charakteryzuje się naturalnym poziomem zawartości metali ciężkich. Jedną z form
degradacji gleb są umyślne pożary.
Specyficzną formą degradacji gleb są:
–
wysypiska odpadów komunalnych mogących oddziaływać na zmiany odczynu
gleb oraz wzrost zawartości metali ciężkich zarówno w bezpośrednim
sąsiedztwie jak i pod składowiskami (zwłaszcza tymi, które nie posiadają
właściwej izolacji i drenażu odcieków);
–
wykorzystywanie
odpadów
do
nawożenia
i
rekultywacji
gleby,
w szczególności osadów ściekowych z oczyszczalni ścieków oraz odpadów
powstających w fermach hodowlanych (obornika i gnojowicy w sposób nie
zawsze zgodny z zasadami dobrej praktyki rolniczej);
71
–
niewłaściwa gospodarka odpadami padłych zwierząt, które zakopywane są
bezpośrednio w ziemi, powodując jej zanieczyszczenie.
8.3. Ochrona gleb
Uregulowania zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska przewidują
ochronę gleb, która prowadzona jest w ramach ochrony powierzchni ziemi. Ochrona
gleb polega na racjonalnym gospodarowaniu zachowującym możliwości ich
produkcyjnego wykorzystania oraz utrzymaniu jakości na poziomie co najmniej
wymaganych standardów, określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia
09.09.2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi
(Dz.U.Nr165, poz.1359).
Oceny jakości gleb i ziemi, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska,
dokonuje starosta, który prowadzi okresowe badania jakości gleb oraz rejestr terenów,
na których stwierdzono przekroczenie standardów jakościowych.
Na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty
oznaczone w ewidencji jako nieużytki, a w razie ich braku – inne grunty o najniższej
przydatności rolniczej.
Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne można
dokonać jedynie w planach zagospodarowania przestrzennego.
Szczegółowej ochronie podlegają użytki rolne o wysokiej bonitacji, klas I-III,
wytworzone z gleb pochodzenia mineralnego oraz użytki rolne klas grunty IV-VI, jeśli
zostały wytworzone z gleb pochodzenia organicznego oraz lasy. W tych przypadkach
zagospodarowanie gruntów na cele nierolnicze i nieleśne wymaga zgody na wyłączenie
ich z produkcji rolniczej i leśnej. Dla celów inwestycyjnych wykorzystuje się grunty
najmniej przydatne dla rolnictwa.
Strategia działań
Program ochrony środowiska dla powiatu zwoleńskiego jako strategiczne
działanie w zakresie ochrony gleb przyjął wdrożenie procesu tworzenia towarowych
gospodarstw rolnych i organizowanie się ich w grupy producenckie. (według ekspertyzy
wykonanej przez prof. W. Michnę i prof. K. Wierzbickiego dotyczącej problemów
rolnictwa i obszarów wiejskich).
72
Towarowe gospodarstwa rolne powinny stanowić przynajmniej 30% ogółu
gospodarstw i zajmować 60% powierzchni użytków rolnych. Zasadne jest
skoncentrowanie
wysiłków
wykorzystania
funduszy
przedakcesyjnych
(ISPA,
SAPARD) oraz Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) na inwestycje
w gospodarstwach rolnych oraz w ramach grup producenckich, jak również na cele
inwestycji ekologicznych w rolnictwie.
Do priorytetów krótkoterminowych (2003-2006) zaliczono:
–
opracowanie i wdrożenie powiatowego planu restrukturyzacji rolnictwa,
–
opracowanie raportu o aktualnym stanie i możliwości rozwoju przetwórstwa
rolno-spożywczego
–
promowanie rolnictwa ekologicznego i gospodarstw agroturystycznych,
–
monitoring zanieczyszczeń gleb.
Wśród priorytetów długoterminowych (2003-2010) wymieniono:
–
utrzymywanie i utrwalanie wiodącej funkcji produkcji rolniczej (gospodarka
wysokotowarowa, uprawa zbóż, warzyw i owoców, hodowla trzody chlewnej
i bydła),
–
rozwijanie produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny (nasadzenia krzewów
owocowych i jagodowych, sady, warzywa w tunelach),
–
promowanie rozwoju różnorodnych form rolnictwa ekologicznego i produkcji
integrowanej,
–
racjonalne gospodarowanie w obszarach rolniczej przestrzeni produkcyjnej
(ochrona gleb przed zmianą użytkowania, zwiększanie produktywności
i poprawa wartości użytkowej gruntów),
–
utrzymanie w użytkowaniu rolniczym trwałych kultur rolniczych, wieloletnich
trwałych nasadzeń drzew i krzewów, zwiększenie ilości nasadzeń śródpolnych,
–
utrzymanie i powiększanie trwałych użytków zielonych,
–
monitoring zanieczyszczeń gleb.
Za zasadne uznaje się przyjęcie podobnej strategii w gminie Zwoleń, w ramach
kompetencji posiadanych przez samorząd gminny oraz w ramach współpracy
z samorządem powiatowym.
W szczególności widzi się potrzebę realizacji celów wymienionych poniżej,
zarówno w horyzoncie czasowym krótko- jak i długookresowym (2004-2011), takich
jak:
73
–
ochrona najlepszych gleb przed przekwalifikowaniem na cele nierolnicze,
w szczególności przeciwdziałanie przejmowaniu gleb nadających się do
wykorzystania rolniczego lub leśnego na inne cele, zwłaszcza inwestycyjne;
przeznaczanie do celów inwestycyjnych gruntów najmniej przydatnych
rolniczo;
–
przeznaczanie najsłabszych gruntów rolnych (klas V i VI), okresowo
zalewanych, na stokach narażonych na erozję, pod zalesianie;
–
usuwanie skutków kolizji drogowych z udziałem substancji niebezpiecznych
i rekultywacja terenów po tych zdarzeniach;
–
przywracanie
wartości
użytkowej
glebom,
które
uległy
degradacji;
dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb formy ich
zagospodarowania;
–
edukacja w zakresie prowadzenia prac agrotechnicznych – właściwego
stosowania i przestrzegania dawek nawozów oraz nawożenia gleb odpadami
(osadami ściekowymi);
–
wprowadzenie w rolnictwie sposobu produkcji zgodnego z ustawą o rolnictwie
ekologicznym.
74
9. LASY
Gmina Zwoleń posiada średnią lesistość. Lasy na terenie gminy Zwoleń zajmują
3 818ha, to jest 24% ogólnej powierzchni gminy.
Są to w większości Lasy Państwowe Nadleśnictwa Zwoleń; 34% stanowią lasy
prywatne. Największy i najcenniejszy pod względem biocenotycznym jest kompleks
leśny w północno-zachodnej części gminy. Łączy się on z niewielkim obszarem leśnym
w południowo-zachodniej części gminy na wschód od Karolina. Te dwa kompleksy
wchodzą w skład leśnego kompleksu promocyjnego „Lasu Puszczy Kozienickiej”.
Znacznym powierzchniom leśnym na terenie nadleśnictwa Zwoleń nadano status lasów
ochronnych. Są to w większości lasy wodochronne o wilgotnych siedliskach
z naturalnymi zasobami wód gruntowych, oraz lasy uszkodzone przez przemysł.
Poza Puszczą Kozienicką niewielkie kompleksy leśne rozproszone są na terenie
całej gminy. Są to: las Osiny na południu od granicy miasta Zwoleń, las w okolicy
Jasieńca Soleckiego, lasy w dolinie rzeki Zwolenki i w północno-wschodniej części
gminy, między Józefowem a Michalinem, lasy w Strykowicach Górnych, Męciszowie
i Pozagajniku..
Są one własnością prywatną. Gatunkiem przeważającym w tych lasach (na około
80% powierzchni) są drzewa iglaste (głównie sosna pospolita), dominują słabe siedliska
borowe. Jako gatunki domieszkowe występują: brzoza, dąb, olsza szara i czarna, jodła,
świerk, grab, lipa, klon, modrzew, jesion, wiąz i osika.
Główne zagrożenia kompleksów leśnych związane są z:
–
czynnikami naturalnymi: obniżaniem poziomu wód gruntowych, deficytem
opadów atmosferycznych, atakami szkodników, chorobami drzew, suszami,
z czym wiąże się zagrożenie pożarami,
–
nierównomierną strukturą lasów – występowaniem wielu małych kompleksów
leśnych będących w rękach prywatnych, dominacją lasów o strukturze
jednopiętrowej,
–
brakiem racjonalnej gospodarki w lasach prywatnych,
–
przeznaczaniem terenów leśnych cennych przyrodniczo pod zabudowę,
–
wzmożoną penetracją lasów przez ludność, wandalizmem,
–
zanieczyszczaniem terenów leśnych (dzikie wysypiska śmieci), eksploatacją
piasku.
75
9.1. Ochrona lasów
Najcenniejsze
obiekty
i
tereny
zostały
objęte
ochroną
rezerwatową.
W kompleksie leśnym na terenie gminy występują 2 rezerwaty, liczne użytki
ekologiczne i pomniki przyrody ożywionej. Na obszarze rezerwatów rosną 150-300
letnie drzewa osiągające średnicę do 100cm i wysokość do 30m. Udział drzewostanu
dojrzałego, tj. w wieku 80 lat i powyżej jest niewielki.
Lasy są siedliskiem większości dzikich gatunków zwierząt i roślin i stanowią
główny czynnik równowagi ekologicznej. Spełniają trzy główne funkcje, w sposób
naturalny lub w wyniku działań gospodarczych – ekologiczną, gospodarczą i społeczną.
Do najważniejszych zadań z zakresu ochrony należy:
–
zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego i odtworzenie śródleśnych
zbiorników i cieków wodnych, w celu właściwego funkcjonowania
ekosystemów,
–
ochrona przed pożarami,
–
zachowanie w dolinach rzek naturalnych form przyrodniczych jako ostoi
rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz regulatorów wilgotności siedlisk
i klimatu lokalnego,
–
zachowanie w stanie nienaruszonym śródleśnych nieużytków (bagien,
trzęsawisk, wrzosowisk, wydm) wraz z ich florą i fauną w celu ochrony
różnorodności przyrodniczej,
–
przewidywanie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego
zalesień w strefach wododziałowych w celu zwiększenia retencji wodnej.
Najcenniejsze przyrodniczo są lasy Kozienickiego Parku Krajobrazowego,
obejmującego obszar Puszczy Kozienickiej, tworzącej rozległy, rozczłonkowany
kompleks leśny z licznymi polanami.
Z terenem Parku w dużej części pokrywa się obszar Leśnego Kompleksu
Promocyjnego „Lasy Puszczy Kozienickiej”. Leśne kompleksy promocyjne są
miejscami wdrażania i promowania sposobów prowadzenia wielofunkcyjnej gospodarki
leśnej opartej na podstawach ekologicznych. Są to w większości obszary leśne
wchodzące w skład jednego lub kilku nadleśnictw, tworzone w celu promocji
proekologicznej polityki leśnej państwa. Traktowane są jako obszary leśne
o szczególnym znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i społecznym.
76
W części północno-zachodniej gminy Zwoleń znajduje się część Parku i jego
otuliny. Są to tereny nadleśnictwa Zwoleń, obręb Zwoleń. Obręb Zwoleń wchodzi
w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Puszczy Kozienickiej”. Około 68%
powierzchni lasów zajmują ubogie siedliska borowe. W drzewostanie dominuje sosna,
dąb stanowi 2,3%, jodła 1,4%, brzoza 1,8%, a olcha 4,7%. Średni wiek drzewostanów
to 57 lat, a ich zasobność wynosi 220m3 na 1 hektar.
Na terenie gminy planowanymi działaniami objęte są tereny należące do
nadleśnictwa Zwoleń, obręb Zwoleń mają one na celu zachowanie półnaturalnych,
bogatych zbiorowisk leśnych Puszczy Kozienickiej. W miejscach, gdzie lasy uległy
przekształceniu prowadzone są prace mające na celu odtworzenie drzewostanów
zbliżonych do naturalnych oraz odbudowy zaburzonej retencji wodnej. Prowadzona
przebudowa drzewostanów ma na celu zwiększenie udziału jodły i buka. Na
powierzchniach zrębowych pozostawione są do biologicznej śmierci biogrupy
zdrowych drzew w formie kęp z podszyciem i podrostem. Chroni się drzewa dziuplaste
i martwe warunkujące występowanie wielu grup organizmów. W użytkowaniu lasów
stosowane są głównie rębnie złożone. W ochronie lasów stosuje się metody biologiczne.
Naturalna odporność drzewostanów kształtowana jest przez wprowadzenie drzew
i krzewów domieszkowych oraz aktywnej ochronie ptaków owadożernych, nietoperzy
i mrówek. Wyznaczone zostały drzewostany nasienne sosny, dębu i olszy. Z ich nasion
hodowane są sadzonki stosowane w odnawianiu lasów w obrębie Puszczy Kozienickiej.
Gospodarka
leśna
prowadzona
jest
według
specjalnie
opracowanych
zasad
postępowania hodowlanego i ochronnego. Uwzględniają one ochronę różnorodności
biologicznej oraz wielofunkcyjność i zrównoważony rozwój lasów.
Dla lasów prywatnych nie ma aktualnych programów zagospodarowania.
W celu poprawy retencji wodnej na terenie Puszczy wykonuje się małe, sztuczne
zbiorniki wodne. Negatywny wpływ siedlisk ludzkich przyległych do lasów zmniejsza
się przez wymianę istniejących systemów grzewczych i instalację biologicznych
oczyszczalni ścieków.
9.1.1. Uwarunkowania wynikające z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie gospodarki leśnej
Podstawowym rodzajem zainwestowania w obrębie strefy dotyczącej terenów
leśnych są:
–
lasy, w rozumieniu ustawy o lasach,
–
grunty przeznaczane do zalesienia, w tym według granicy polno-leśnej.
77
–
elementy
liniowe,
punktowe,
infrastruktury
technicznej
przesyłowej
w przypadku braku możliwości innej racjonalnej lokalizacji, za zgodą
właściciela, zarządcy, lasu, wg przepisów odrębnych.
Ustala się następujące zasady gospodarowania na terenie strefy:
–
właściciel lub zarządca lasu prowadzi trwale zrównoważoną gospodarkę leśną
zgodnie z planem urządzania lasu lub uproszczonym planem urządzania lasu
według
następujących
zasad:
powszechnej
ochrony
lasów,
trwałości
utrzymania lasów, ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich
funkcji lasów, powiększania zasobów leśnych, wg przepisów odrębnych,
–
w ustanowionych leśnych kompleksach promocyjnych, trwale zrównoważoną
gospodarkę leśną oraz ochronę zasobów przyrody prowadzi się w oparciu
o jednolity program gospodarczo-ochronny, wg przepisów odrębnych,
–
w lasach uznanych za ochronne gospodarkę leśną prowadzi się według
szczegółowych zasad zawartych w przepisach odrębnych,
–
na obszarach uznanych za rezerwaty przyrody, utworzonych parkach
krajobrazowych obowiązują ustalenia zawarte w planie ochrony lub w aktach
powołujących te formy ochrony przyrody,
–
na wyznaczonych obszarach chronionego krajobrazu, na obszarach uznanych
za użytki ekologiczne, dla pomników przyrody oraz innych form ochrony
przyrody obowiązują ustalenia zawarte w aktach powołujących te formy
ochrony przyrody,
–
w lasach oraz na terenach śródleśnych, jak również w odległości do 100m od
granicy lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać
niebezpieczeństwo pożaru, a w szczególności: rozniecania ognia poza
miejscami wyznaczonymi do
tego
celu przez właściciela
lasu
lub
nadleśniczego, korzystania z otwartego płomienia, wypalania wierzchniej
warstwy gleby i pozostałości roślinnych, poza działaniami związanymi
z prowadzeniem gospodarki leśnej,
–
imprezy sportowe oraz inne imprezy o charakterze masowym organizowane
w lesie wymagają zgody właściciela, zarządcy lasu,
–
w lasach zabrania się biwakowania poza miejscami wyznaczonymi przez
właściciela lasu lub nadleśniczego,
78
–
jazda konna w lesie dopuszczalna jest tylko drogami leśnymi wyznaczonymi
przez właściciela lasu lub nadleśniczego,
–
ruch pojazdem silnikowym, zaprzęgowym i motorowerem w lesie dozwolony
jest jedynie drogami publicznymi, natomiast drogami leśnymi jest dozwolony
tylko wtedy, gdy są one oznakowane drogowskazami dopuszczającymi ruch po
tych drogach,
–
postój pojazdów, o których mowa w ppkt. j.w., na drogach leśnych jest
dozwolony wyłącznie w miejscach oznakowanych.
9.1.2. Strategia działań
W 1998 roku powstał projekt współpracy polsko-holenderskiej w zakresie
proekologicznej gospodarki leśnej. W efekcie współpracy z przedstawicielami
holenderskiego ministerstwa Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Rybołówstwa opracowano
projekt „Rozwój L.K.P. Lasy Kozienickie”. Projekt jest w trakcie realizacji. Główne
jego założenia to: gospodarka leśna oparta na zasadach ekologicznych, „mała” retencja
wód, edukacja ekologiczna, rekreacja i turystyka, szkolenia służby leśnej, wydawanie
materiałów edukacyjnych i informacyjnych.
Lasy Puszczy Kozienickiej są administrowane przez Regionalną Dyrekcję
Lasów Państwowych w Radomiu. Znaczna część gruntów rolnych słabych klas
bonitacyjnych została zalesiona w ramach Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska. Ich status nie zmienił się, w dalszym ciągu są traktowane jako grunty
rolne.
Program ochrony środowiska dla powiatu zwoleńskiego wśród celów
krótkookresowych (2003-2006) i długookresowych (2007-2010) wymienia:
–
kontynuowanie wzbogacania granicy las-pole i las-woda oraz tworzenie na
obrzeżach lasów pasów ochronnych o szerokości 20-30m, złożonych
z krzewów, niskich drzew oraz luźnego piętra górnego; dotyczy to również
obrzeży dróg i linii kolejowych przebiegających przez lasy;
–
prowadzenie naturalnych odnowień
lasu
we wszystkich siedliskach,
z uwzględnieniem wymogów jakości i pochodzenia w stosunku do gatunków
głównych
oraz
niezbędnego
udziału
gatunków
domieszkowych
i biocenotycznych dostosowanych do charakteru siedlisk;
–
preferowanie czynników wzmagających trwałość lasu (zgodność z warunkami
siedlisk, naturalność, różnorodność, bogactwo genetyczne);
79
–
przywracanie utraconej różnorodności biocenoz leśnych i wzbogacanie
krajobrazu leśnego;
–
stosowanie zabiegów profilaktycznych, biologicznych i mechanicznych jako
zabiegów pierwszoplanowych przed metodami chemicznymi, które powinny
być traktowane jako zabiegi ostateczne;
–
zróżnicowane traktowanie drzewostanów pod względem wymogów higieny
lasów (w drzewostanach zdrowych pozostawienie drobnych gałęzi i drzew
martwych w celu powstrzymania procesów degradacyjnych gleb leśnych).
Jako priorytety krótkookresowe, do 2006 roku, zaproponowano:
–
powiększenie zasobów leśnych (regulację granicy polno-leśnej), poprzez
zalesianie: nieużytków, gruntów rolnych nieprzydatnych dla rolnictwa
gruntów położonych przy źródliskach rzek, na wododziałach, wzdłuż brzegów
rzek i na obrzeżach zbiorników wodnych, wydm i pól piasków przewianych,
terenów poeksploatacyjnych, po uprzedniej ich rekultywacji;
–
opracowanie mapy terenów pod zalesienia;
–
opracowanie harmonogramów zalesień;
–
przebudowę drzewostanów, zwiększanie różnorodności biologicznej;
–
zachowanie istniejących zadrzewień śródpolnych i wytypowanie miejsc pod
następne;
–
realizację planu dolesień gminy Zwoleń (na terenie gminy występują nieużytki
rolne, które porastają samosiewy sosnowe i brzozowe).
Wśród celów długoterminowych do 2010 roku wymieniono:
–
ochronę lasów polegającą na podnoszeniu ich naturalnej odporności poprzez:
profilaktykę i ochronę przed szkodnikami, ochronę przed pożarami
i wandalizmem,
przebudowę
drzewostanów
na
bardziej
odporne
na
zanieczyszczenia, z uwzględnieniem zgodności z siedliskiem, wielopiętrową
budowę drzewostanów, stosowanie przede wszystkim biologicznych metod
ochrony lasów,
–
utrzymanie trwałości lasów i ciągłości ich użytkowania poprzez: zachowanie
w stanie zbliżonym maksymalnie do naturalnego powierzchni leśnych,
zachowanie w lasach roślinności leśnej oraz naturalnych bagien, łąk, torfowisk,
oczek wodnych,
–
ponowne wprowadzanie roślinności leśnej w okresie do dwóch lat od usunięcia
poprzedniego drzewostanu,
80
–
zmianę użytkowania leśnego na inny rodzaj tylko w przypadkach całkowicie
uzasadnionych.
Na tle tych priorytetów i w nawiązaniu do nich wyłaniają się zadania gminne,
które powinny posiadać rangę pierwszoplanową na terenie gminy Zwoleń, zarówno
w horyzoncie czasowym krótkookresowym – do 2007r. i długookresowym - do 2011r.,
tj.:
–
opracowanie i wdrożenie do 2005 roku programu zwiększenia lesistości
w oparciu o miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,
–
wyznaczenie zwartych kompleksów leśnych oraz leśnych pasów izolujących
w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, we współpracy
z nadleśnictwami,
–
zwiększenie powierzchni lasów państwowych na podstawie planów urządzenia
lasów, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, we współpracy
z nadleśnictwami i Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa,
–
zalesianie gruntów o najniższej przydatności rolniczej, w okresie do dwóch lat
od usunięcia drzewostanu ponowne wprowadzenie roślinności leśnej,
–
regulacja
granicy
rolno-leśnej
(zalesianie
nieużytków,
gruntów
przyźródliskowych rzek, na wododziałach, wzdłuż brzegów rzek, na obrzeżach
zbiorników wodnych), przy udziale Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa,
–
upowszechnienie
doświadczeń
Leśnych
Kompleksów
Promocyjnych
w zakresie zrównoważonego rozwoju gospodarki leśnej we współpracy
z nadleśnictwami,
organizacjami
społecznymi
(konkursy,
programy
popularyzatorskie, foldery, broszury).
9.2. Zieleń
Na terenach ubogich w lasy elementem zieleni są zadrzewienia i zakrzewienia
nie będące zbiorowiskami leśnymi. Są to:
–
zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, często porastające tereny nie
użytkowane rolniczo i miedze (zarośla tarniny, dzikiej róży, jeżyn, derenia,
pojedyncze drzewa),
–
zadrzewienia
i
zakrzewienia
komunikacyjnym,
81
przydrożne
towarzyszące
ciągom
–
zadrzewienia i zakrzewienia przywodne ciągnące się wzdłuż cieków wodnych
(wierzby, olsze, brzozy, kruszyna) oraz
–
zieleń na placach, skwerach i nieruchomościach,
–
zieleń urządzona skupiona wokół: szkół, kościołów, cmentarzy.
Cenną grupę zieleni stanowi starodrzew parków podworskich. Cała zieleń, ze
względu na jej przyrodniczą wartość w średnio zalesionej gminie Zwoleń podlega
ochronie i właściwej pielęgnacji.
Z mocy prawa ochrona zieleni leży w kompetencji gminy, która wydaje
zezwolenia na wycięcie drzew i krzewów przy zachowaniu zasady kompensacji
przyrodniczej – równoważenia strat w lokalnym środowisku przyrodniczym poprzez
nowe nasadzenia w innych miejscach.
Na obszarze Gminy Zwoleń występuje potrzeba zwiększania lesistości,
zadrzewień i zakrzewień.
Na terenach, na których nie byłoby wskazane zalesianie (o intensywnej
produkcji rolnej i najwyższej jakości bonitacyjnej gleb) należy upowszechniać
zadrzewienia.
Wprowadzenie zadrzewień należy traktować jak czynnik ochrony i użytkowania
przestrzeni przyrodniczej, równorzędny z zalesieniami.
9.2.1. Uwarunkowania wynikające z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie zieleni urządzonej
Podstawowym rodzajem zainwestowania w obrębie strefy są:
–
tereny zieleni oraz drzewostany o charakterze parkowym, w rozumieniu
ustawy o ochronie przyrody, związane z funkcją rekreacyjno – wypoczynkową.
–
elementy małej architektury,
–
liniowe,
punktowe
obiekty
i
urządzenia
infrastruktury
technicznej
i komunikacji,
–
wprowadzanie ciągów pieszych, rowerowych,
–
wprowadzanie elementów małej architektury podkreślającej charakter strefy,
–
dopuszcza się lokalizację niewielkich urządzeń/obiektów tymczasowych
funkcjonujących sezonowo,
–
dopuszcza się wprowadzenie liniowych, punktowych elementów infrastruktury
technicznej,
82
–
odnawianie i utrzymanie istniejącej zieleni wysokiej i niskiej,
–
utrzymanie i odtwarzanie naturalnych cieków i zbiorników wodnych,
–
zachowanie połączeń elementów systemu przyrodniczego,
–
uwzględnianie postulatów służb konserwatorskich.
–
lokalizacji stałych obiektów kubaturowych
–
–
–
wycinki istniejącego drzewostanu.
83
10. PRZYRODA
Ochrona przyrody stanowi część polityki państwa. Od 1maja 2004r sprawy
z tego zakresu reguluje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U.
Nr 92, poz.880).
Zgodnie z ustawowymi kompetencjami, do zadań gminy w zakresie ochrony przyrody
należy:
·
zakładanie i utrzymywanie w należytym stanie terenów zieleni (rozumianych
jako tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi
związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej
zabudowie, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne i zdrowotne lub osłonowe,
w szczególności parki, zieleńce, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie
i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom,
zabytkowym
fortyfikacjom,
budynkom,
obiektom kolejowym i przemysłowym)
składowiskom,
i
lotniskom
oraz
zadrzewień (drzew i krzewów
w granicach pasa drogowego, pojedynczych drzew lub krzewów albo ich
skupisk nie będących lasem w rozumieniu art. 3 ustawy o lasach z dnia 28
września 1991r.- tekst jednolity z dnia 15 marca 2005r., Dz. U. Nr 45, poz.435 ,
wraz z terenem, na którym występują i pozostałymi składnikami szaty roślinnej
tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe),
·
wydawanie zezwoleń na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości
na wniosek posiadacza nieruchomości lub właściciela na obszarach nie objętych
ochroną, z zachowaniem zasady kompensacji przyrodniczej,
·
-
wymierzanie administracyjnych kar pieniężnych za:
zniszczenie
terenów
zieleni
lub
krzewów
spowodowane
niewłaściwym
wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo
urządzeń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób
szkodliwy dla roślinności;
-
usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia,
-
zniszczenie spowodowane niewłaściwą pielęgnacją terenów zieleni, zadrzewień,
drzew lub krzewów;
·
popularyzowanie ochrony przyrody (prowadzenie działalności edukacyjnej,
informacyjnej i promocyjnej),
84
·
uwzględnianie
wymagań ochrony przyrody w strategii rozwoju gminy,
w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
w działalności gospodarczej i inwestycyjnej prowadzonej na terenie gminy,
·
ustanawianie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku
ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, jeżeli wojewoda nie
ustanowił tych form ochrony przyrody oraz znoszenie tych form ochrony
przyrody w razie utraty wartości przyrodniczych, ze względu na które
ustanowiono formę ochrony przyrody lub w razie konieczności realizacji
inwestycji celu publicznego lub zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego,
·
uznawanie za park gminny terenu położonego poza obrębem wsi o zwartej
zabudowie, pokrytego drzewostanem i nieobjętego ochroną na podstawie ustawy
z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr
162, poz. 1568), jeżeli stanowi własność gminy, a jeżeli stanowi własność
innego podmiotu – za zgodą właściciela .
Do obszarów szczególnie cennych pod względem przyrodniczym na terenie gminy
Zwoleń zalicza się: „Dolinę rzeki Zwolenki”, 2 rezerwaty znajdujące się na terenie
lasów Nadleśnictwa Zwoleń, użytki ekologiczne, pomniki przyrody ożywionej, lasy
ochronne i pozostałości zabytkowych parków wiejskich.
„Dolina rzeki Zwolenki” posiada szczególnie wysokie walory przyrodnicze. Jest
to obszar krajobrazu chronionego o znaczeniu międzynarodowym. Środowisko
naturalne doliny jest stosunkowo mało przekształcone. Teren wodno-błotny jest ostoją
licznej fauny i flory unikalnej w skali międzynarodowej.
85
10.1. Rezerwaty przyrody
Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym
lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone
gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze
względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych.
Na terenie gminy Zwoleń występują 2 rezerwaty o charakterze leśnym:
·
Rezerwat „Ługi Helenowskie” (większość położona na terenie gminy Policzna),
o całkowitej powierzchni 93,56ha. Rezerwat składa się z powierzchni leśnej 47ha
i bagien (ługi) 45ha. Powstał on w celu ochrony siedliska bagiennego
z torfowiskami. Odznacza się bogato zróżnicowaną roślinnością i różnorodną
fauną. Jest ostoją dla ptactwa wodnego i drobnej zwierzyny.
Rezerwat torfowiskowy, częściowy - „Ługi Helenowskie”, utworzono w 1985
roku na powierzchni 93,56ha, w celu ochrony kilku bagien, położonych blisko
siebie, z których wypływa rzeka Zwolenka. Największe bagno zwane Wielkim
Ługiem (lokalna nazwa bagna) zajmuje powierzchnie ponad 25 hektarową
i należy do największych na terenie Puszczy Kozienickiej. Cały obszar jest
ciekawy krajobrazowo, unikalny typ krajobrazu przypomina tundrę.
Wielki Ług to torfowisko niskie, przejściowe, z rzadką roślinnością, wśród której
są dość duże skupienia rosiczki okrągłolistnej. Żyją tu dziki, lisy, łosie. Ptaki
reprezentują: myszołów zwyczajny, kukułka, dzięcioł duży i średni, żuraw,
kwiczoł, a gady: zaskroniec, żmija, padalec i jaszczurka żyworodna.
·
Rezerwat „Miodne” – powierzchnia 20,38ha (zachodnia część gminy), powstał
dla ochrony naturalnego stanowiska buka zwyczajnego na północnej granicy jego
zasięgu karpackiego. W jego obrębie występują zespoły leśne grądu i boru
mieszanego (dąb, sosna, jodła, buk), odznacza się bogatą roślinnością zieloną
(runo i podszyt) oraz różnorodną fauną. Występujące tu zbiorowiska roślinne
posiadają dużą wartość biocenotyczną i krajobrazową oraz są ważne ze względu
na gospodarkę wodną i funkcje glebochronne.
Rezerwat częściowy, leśny – „Miodne” utworzono w 1985 roku na powierzchni
20,38ha. Rezerwat został utworzony dla zachowania unikalnej ostoi buka. Ze
względu na piękne, wielogatunkowe drzewostany z potężnymi bukami
i pomnikowym dębem jest dużą atrakcją turystyczną oraz pełni ważne funkcje
86
naukowe i dydaktyczne. Wśród wielu gatunków roślin chronionych można tu
spotkać turzycę orzęśnioną, perłówkę zwisłą, gajowca żółtego, fiołka leśnego,
a także chroniony bluszcz pospolity.
Do najczęściej spotykanych zwierząt należą: sarna, dzik, lis, wiewiórka,
myszołów zwyczajny, dzięcioł duży i średni, śpiewak, jaszczurka zwinka, żmija,
rzekotka drzewna i ropucha szara.
10.2. Użytki ekologiczne
Użytki ekologiczne są to pozostałości ekosystemów zasługujących na ochronę
ze względu na znaczenie w zachowaniu unikalnych zasobów genowych i typów
środowisk, takich jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne”,
kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, zbiorowiska nie użytkowanej
roślinności, starorzecza, skarpy, kamieńce itp.
Ustawa o ochronie przyrody wprowadziła obowiązek wykazywania użytków
w ewidencji gruntów.
Na obszarach użytków ekologicznych obowiązuje szereg zakazów, np.:
·
uszkadzania, niszczenia lub przekształcania obiektu,
·
wykonywania
prac
ziemnych
trwale
zniekształcających
rzeźbę
terenu
z wyjątkiem obiektów związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub
przeciwsztormowym,
·
uszkadzania i zanieczyszczania gleby,
·
zaśmiecania obiektu i terenu wokół niego,
·
likwidowania małych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno –
błotnych,
·
budowy budynków, budowli, obiektów małej architektury i tymczasowych
obiektów budowlanych mogących mieć negatywny wpływ na obiekt chroniony,
bądź spowodować degradację krajobrazu itp.
Użytki ekologiczne na terenie gminy Zwoleń zajmują łącznie powierzchnię
39,7ha. Znajdują się na terenie Nadleśnictwa Zwoleń, w części zachodniej i północnej
gminy i są pozostałościami ekosystemów mają na celu zachowanie unikalnych typów
środowisk takich jak:
·
dawne bagna, średnio wilgotne, okresowo zalewane wodą o powierzchni 9,12ha,
·
obniżenie terenu okresowo zalewane wodą o powierzchni 0,67ha,
87
·
obniżenie terenu pomiędzy wydmami okresowo zalewane o powierzchni 2,25ha,
·
bagno - torfowisko przejściowe, płytkie doły po eksploatacji torfu, o powierzchni
6,27ha,
·
dawne pastwisko - nie użytkowane, bagno zalewane wodą, pastwisko
o powierzchni 5,51ha,
·
teren obniżony, wypełniony torfem o powierzchni 2,67ha,
·
„Ług Bartodziejski” – zagłębienie terenu otoczone wydmami, torfowisko
przejściowe, fragmentami doły po eksploatacji torfu, wypełnione wydmami
o powierzchni 8,37ha,
·
nieużytkowane, silnie wilgotne pastwisko o powierzchni 2,61ha,
·
dawna łąka, zbiornik wodny o powierzchni 1,51ha oraz obiekt leżący w strefie
krajobrazu chronionego rzeki Zwolenki – staw Moskol.
10.3. Pomniki przyrody
Pomniki przyrody ożywionej występujące na trenie gminy znajdują się głównie
na terenach leśnych Nadleśnictwa Zwoleń i są to:
·
23 dęby szypułkowe w wieku 120-300 lat
·
1 jodła pospolita w wieku 150 lat
·
2 sosny pospolite w wieku 150 i 330 lat
·
9 modrzewi polskich w wieku 150 lat
·
3 jesiony wyniosłe w wieku 150 lat
Oprócz tego w zabytkowym parku w Strykowicach Górnych znajdują się:
·
2 dęby szypułkowe 150 letnie
·
jesion wyniosły 150 letni
10.4. Parki krajobrazowe
Krajobraz gminy Zwoleń jest zróżnicowany. Znajdują się tu płaskie tereny
porośnięte łąkami, przechodzące w rozlewiska niewielkich rzek i strumieni, jak również
zalesione wzniesienia. Obszary najcenniejsze przyrodniczo objęto ochroną prawną.
Północno-zachodni fragment
gminy Zwoleń znajduje się w obszarze
Kozienickiego Parku Krajobrazowego, który utworzono w 1983 roku na powierzchni
26 233ha na terenie dawnego województwa radomskiego.
88
Lasy zajmują ponad 90% powierzchni parku, otulina obejmuje także przyległe
i położone na polanach obszary rolnicze. Z terenem Parku w dużej części pokrywa się
obszar Leśnego kompleksu Promocyjnego „Lasy Puszczy Kozienickiej”. Został
utworzony w 1994 roku na powierzchni 29 927ha na terenie Nadleśnictwa Kozienice
i części nadleśnictw Radom i Zwoleń. Głównym celem utworzenia Leśnego Kompleksu
Promocyjnego było wszechstronne poznanie, zachowanie i odtwarzanie naturalnych
walorów lasu, metodami racjonalnej, proekologicznej gospodarki leśnej, a także
wykorzystanie lasów kozienickich do prowadzenia szkoleń dla leśników i edukacji
ekologicznej młodzieży.
Na terenie parku utworzono 14 rezerwatów, z tego na terenie gminy Zwoleń
znajdują się dwa z nich: „Ługi Helenowskie” i „Miodne”.
10.5. Obszar chronionego krajobrazu
Na terenie Puszczy Kozienickiej, w części wchodzącej w obszar gminy Zwoleń
utworzono Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Zwolenki”. Obejmuje on
powierzchnię 5 040ha. Teren ten odznacza się szczególnie dużymi walorami
przyrodniczymi i krajobrazowymi; meandrująca rzeka płynąc w wąskiej dolinie tworzy
malownicze zakola. Przy rzece znajdują się liczne, nieduże torfowiska. Na tarasie
zalewowym zachowały się zbiorowiska leśne rzadko spotykane w innych regionach
Polski. Są to fragmenty olsów i lasów łęgowych. Wysokie zbocza doliny rzecznej
porastają zbiorowiska kserotermiczne z licznymi, rzadkimi roślinami. Tereny niżej
położone zajmują zbiorowiska łąkowe, o różnym stopniu wilgotności. Z roślin
naczyniowych występują tu: zawciąg pospolity, osoka aleosowata, widłaki, grążel żółty,
grzybień
biały,
pełnik
europejski,
bobrek
trójlistkowy,
gniadosz
bagienny,
siedmiopalecznik błotny, salwinia pływająca, szałwia lepka, storczyki, szalej jadowity,
świbka błotna, wolfia bezkorzeniowa i rzęsa garbata.
W faunie wyróżniają się szczególnie ptaki. W dolinie gniazduje ich około
80 gatunków, a co najmniej kilkadziesiąt innych zatrzymuje się tu podczas jesiennych
i wiosennych wędrówek. Z ginących i zagrożonych gatunków gniazdują tu: bąk,
błotniak łąkowy, kropiatka, zielonka, siweczka rzeczna, krzywodziób, derkacz, rybitwa
czarna, przepiórka, podróżniczka i kraska.
89
Żyje tu około 19 gatunków ssaków. Herpetofaunę reprezentuje około
19 gatunków, w tym rzekotka drzewna, żaba śmieszka, ropucha paskówka, grzebiuszka,
kumak nizinny, padalec, jaszczurka żyworodna, zaskroniec, żmija i żółw błotny.
Ze względu na bogactwo środowiskowe i gatunkowe obszar doliny Zwolenki
został
zaliczony
do
przyrodniczych
obszarów
węzłowych
o
znaczeniu
mających
znaczenie dla zachowania
międzynarodowym.
Wiele pozostałości ekosystemów
unikatowych zespołów genowych i typów środowisk objęto ochroną jako użytki
ekologiczne.
Do rejestru wpisano liczne drzewa uznane za pomniki przyrody, a w trakcie
analizy walorów przyrodniczych gminy wskazano dalsze drzewa kwalifikujące się do
tej formy ochrony.
Na terenie gminy pod opieką Konserwatora Zabytków znajdują się parki pałacowe
i podworskie. Są to obiekty w Jasieńcu Soleckim (Kolonia) - nr 13/A/78 z Centralnego
Rejestru Decyzji Konserwatora Zabytków, w Strykowicach Górnych - nr 10/A/78
z Centralnego Rejestru Decyzji Konserwatora Zabytków, w Sycynie – nr 430/A/90
z Centralnego Rejestru Decyzji Konserwatora Zabytków.
W 2003 roku utworzony został Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Sycyna”
obejmujący stawy w dolinie Sycynki oraz park przy dawnym dworze Kochanowskich.
Park zajmuje powierzchnię 1,15ha. Głównym elementem struktury ekologicznej terenu
są doliny rzeczne. Rzeka Sycynka jest dopływem Zwolenki, która wpada do Wisły.
Roślinność na terenie parku „Sycyna” nie ma charakteru naturalnego. Większość
drzewostanu stanowią nasadzenia z początków XX wieku. Na terenie parku znajduje
się 103 drzewa w różnym wieku. Występują tu gatunki takich drzew jak: kasztanowce,
lipy, topole, jesiony, buki, świerk oraz klony. Najcenniejszym drzewem w parku jest
buk znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie fundamentów dworu. Drzewo to
charakteryzuje się ładnym pokrojem, srebrzystoszarą korą i czerwonymi liśćmi. Nad
fundamentami dworu dominuje wyrosła w miejscu ganku dawnego dworu
Kochanowskich potężna topola. Krzewy występują nielicznie, głównie w pobliżu
stawu. Pod drzewami roślinność jest skąpa, nie występuje tu zwarta murawa z uwagi na
duże zacienienie. Pojawiają się tu takie rośliny jak: podagrycznik pospolity, fiołek
wonny, przytulia czepna, niezapominajka błotna.
90
W rejonie stawów w Sycynie występuje wiele gatunków zwierząt, a zwłaszcza ptaków
wodnych. W obrębie Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego i jego najbliższego
otoczenia zaobserwowano ssaki: mysz polną, kreta, zająca szaraka, sarnę, ptaki:
trzcinniczka, potrzosa, błotniaka stawowego, kokoszkę, wodnika, płazy: żabę trawną,
ropuchę szarą, żabę wodną) oraz bezkręgowce: winniczka, ważki.
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Sycyna” leży na obszarze Równiny Radomskiej,
gdzie dominują gleby wytworzone głównie z glin lekkich i średnich oraz z piasków
nadglinowych.
W latach powojennych park uległ znacznym zniszczeniom. Całkowicie zanikły zarysy
drewnianego dworu, zburzona została także murowana przybudówka. Centralnym
elementem stały się znowu fundamenty dworu Kochanowskich. Liczne samosiewy,
zwłaszcza topoli, jak również nieplanowe nasadzenia, zatarły dawny układ przestrzenny
parku.
Do zatracenia charakteru parku przyczyniło się również wybudowanie od południa, w
bliskim sąsiedztwie szkoły rolniczej, chlewni i innych budynków gospodarczych PGR.
Przez park poprowadzono instalację wodociągową, rozciągnięto napowietrzną linię
elektryczną. W pobliżu fundamentów dworu, od zachodu umieszczono duży zbiornik
szamba. Po upadku PGR zmniejszyła się niekorzystna presja sąsiadujących z parkiem
budynków, zasypano szambo, zmniejszyło się zanieczyszczenie stawów.
W związku z przeszłością parku „Sycyna”, związanej z osobą Jana Kochanowskiego,
wykonano projekt rewaloryzacji zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Sycyna”,
Projekt ma na celu promocję Sycyny jako miejsca narodzin poety oraz siedziby rodziny
Kochanowskich.
91
92
10.6. Rośliny i zwierzęta
Pod względem występowania zwierząt i roślin objętych ochroną gatunkową
najlepiej rozpoznane są lasy w północno-zachodniej części gminy, wchodzące w skład
Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Zachowało się tu wiele zbiorowisk leśnych
o charakterze naturalnym. W drzewostanach dominuje sosna. Cennym elementem są
występujące tu na granicy swych zasięgów jodła i buk oraz rzadkie modrzew polski
i cis. W wielu miejscach występują stare bory z dorodnymi sosnami. Do bardzo
rzadkich roślin należą rosnące tu m.in. zimoziół północny, wiciokrzew pomorski,
bluszcz pospolity, wawrzynek wilcze łyko, lilia złotogłów, orlik pospolity, śnieżyczka
przebiśnieg, pełnik europejski, czosnek niedźwiedzi, sasanka otwarta, bułownik
czerwony i widłak. Na torfowiskach rosną rzadkie rośliny bagienne: rosiczka
okrągłolistna, bagno zwyczajne, borówka bagienna, żurawina błotna i fiołek torfowy.
Chronione porosty to, m.in., chrobotek reniferowy, płucnica islandzka,
brodaczki.
Do grzybów objętych ochroną należą: smardz jadalny i stożkowaty, sromotnik
bezwstydny, szmaciak gałęzisty, soplówka, żagwica listkowata i purchawica olbrzymia.
Z grzybów jadalnych występują: pieprzniki (kurki), borowiki, koźlarze, maślaki,
czubajki i gąski.
Wśród gniazdujących gatunków ptaków, na terenie gminy Zwoleń występują
dość liczne populacje chronionych żurawi, bocianów czarnych i kruków.
Zwierzynę leśną reprezentują duże ssaki: łosie, jelenie, sarny oraz borsuki i lisy.
Na terenie Parku występuje 16 gatunków nietoperzy, wśród nich rzadkie gatunki:
mroczek posrebrzany, nocek wąsaty i mopek. Występuje tu również zagrożony
wyginięciem żółw błotny oraz motyle wpisane do „Polskiej Czerwonej Księgi” - wietek
gorycznik, modraczek i strzępotek.
Poza obszarami Puszczy Kozienickiej, w dolinie Zwolenki odnotowano
obecność co najmniej 19 gatunków ssaków, w tym 7 chronionych i 6 łownych. Do
najcenniejszych gatunków małych ssaków należą: ryjówka aksamitna i chomik.
W dolinie Zwolenki występuje 123 gatunki ptaków lęgowych; wśród nich są
gatunki umieszczone w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt” - siweczka obrożna,
rybitwa białoczelna i kraska oraz derkacze znajdujące się na „Europejskiej Czerwonej
93
Liście Zwierząt”. Stwierdzono również obecność sześciu gatunków gadów i 13 płazów,
wśród nich rzadkie: kumaki nizinne, huczki ziemne i ropuchy paskówki.
W Zwolence występuje 19 gatunków ryb, w tym gatunki pospolite: leszcze,
płocie, krąpie, jelce, klenie, sandacze i świnki oraz gatunki półwędrowne i wędrowne –
certy, ciosy, węgorze i minogi rzeczne. W ichtiofaunie Zwolenki największe są
populacje płoci, wzdręgi, karasi i okoni, do cenniejszych należą węgorze.
Poza obszarami objętymi Leśnym Kompleksem Promocyjnym „Lasy Puszczy
Kozienickiej” drobne powierzchnie leśne porozrzucane na terenie gminy reprezentują
głównie siedliska świeże borowe, z dominującą sosną. Podrzędnie występują: brzoza,
olsza i dąb. Przeważa drzewostan 40–80 letni.
Niewielkie powierzchnie zajmują zbiorowiska łąkowe, głównie w dolinach rzek
i cieków wodnych. Zbiorowiska te odznaczają się szczególnymi walorami
przyrodniczymi, umożliwiają zachowanie bioróżnorodności oraz pełnią funkcje wodoi glebochronne, hydrologiczne, klimatyczne i krajobrazowe. Charakterystycznymi
cechami odznaczają się występujące, głównie w dolinach cieków, rzadziej
w zagłębieniach bezodpływowych, zespoły roślinności szuwarowo-torfowiskowej.
Stwarzają one możliwości bytowania zwierząt związanych ze środowiskiem wodno–
błotnym.
10.7. Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000
Jest to sieć obszarów chronionych na terenie państw członkowskich Unii
Europejskiej.
Celem wyznaczenia tych obszarów jest ochrona cennych pod względem
przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności biologicznej.
NATURA 2000 obejmuje:
–
obszary specjalnej ochrony (OSO) - (Special Protection Areas-SPA)
wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony
dzikich ptaków, tzw. Dyrektywy Ptasiej dla gatunków ptaków wymienionych
w załączniku I do Dyrektywy;
–
specjalne obszary ochrony (SOO) - (Special Areas of Conservation-SAC)
wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony
siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Dyrektywy
Siedliskowej, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz
94
siedlisk gatunków zwierząt i roślin wymienionych w załączniku II do
Dyrektywy.
10.7.1. Polski system obszarów chronionych NATURA 2000 - koncepcja
W ramach sieci europejskiej NATURA tworzy się polski system NATURA
2000.
Polska, zgodnie z Traktatem Akcesyjnym, podpisanym w 2003r. w Atenach,
zobowiązana jest przedstawić Komisji Europejskiej listę proponowanych specjalnych
obszarów ochrony siedlisk (SOO), składających się na Europejską Sieć Ekologiczną
Natura 2000, na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21maja 1992 roku
w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa
Siedliskowa).
Podstawą prawną wyznaczenia obszaru Natura 2000 jest nowa ustawa
o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004r, która weszła w życie 1maja 2004r. (Dz. U.
Nr 92, poz.880).
Obszary Natura 2000 wyznacza się w celu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz
gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załącznikach I i II do Dyrektywy
Siedliskowej, a więc ochronie nie podlegają wszystkie składniki przyrody, tak jak
w innych formach ochrony przyrody, np. w parkach narodowych i rezerwatach
przyrody.
Z ponad około 300 wstępnie wytypowanych specjalnych obszarów ochrony
siedlisk spełniających kryteria określone w Dyrektywie Siedliskowej, na aktualnej liście
znajdują się 184 obszary o łącznej powierzchni 1 171,6tys. ha, tj. 3,7% pow. kraju.
Są to obszary przyrodnicze o znaczeniu priorytetowym dla Wspólnoty
Europejskiej.
Po zatwierdzeniu listy obszarów ważnych dla Wspólnoty, Polska, nie później niż
w ciągu 6 lat, wyznaczy specjalne obszary ochrony w formie rozporządzenia ministra
środowiska. Ustali również priorytetowe działania dla zachowania typu siedliska
przyrodniczego wymienionego w załączniku I lub gatunków roślin i zwierząt
wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej w stanie sprzyjającym ochronie
lub dla odtworzenia tego stanu, a także dla potrzeb spójności sieci Natura 2000.
Działania ochronne dla różnych siedlisk i gatunków na obszarach Natura 2000
będą określone w planach ochrony.
95
Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową, podejmując działania ochronne dla
zachowania siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których
zostały wyznaczone obszary Natura 2000, należy uwzględniać uwarunkowania
gospodarcze, społeczne, kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne. Dyrektywa ta nie
zakazuje realizacji planów i przedsięwzięć gospodarczych na obszarach Natura 2000,
lecz określa stosowne procedury postępowania w przypadku, gdy mogą one w istotny
sposób oddziaływać na siedliska lub gatunki o znaczeniu priorytetowym dla Wspólnoty.
Projekt listy specjalnych obszarów ochrony siedlisk obejmuje 3,7% obszaru kraju.
W większości są to obszary, w których udział siedlisk przyrodniczych, dla
ochrony których wyznacza się te obszary, obejmuje kilka lub kilkanaście procent
danego obszaru. Tylko sporadycznie siedliska te stanowią kilkadziesiąt procent.
Natomiast obszar Natura 2000może w całości być ostoją zwierząt (np. nietoperzy).
Zgodnie z zapisami art. 36 ustawy o ochronie przyrody:
„1. Na obszarach Natura 2000 nie podlega ograniczeniu działalność związana
z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu
oraz działalność rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli
nie zagrażają one zachowaniu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin lub zwierząt,
ani nie wpływają w sposób istotny negatywnie na gatunki roślin i zwierząt, dla których
ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000”;
„2. Prowadzenie działalności, o której mowa w ustępie 1, na obszarach Natura 2000,
wchodzących w skład parków narodowych i rezerwatów przyrody, jest dozwolone
wyłącznie w zakresie, w jakim nie narusza to zakazów obowiązujących na tych
obszarach”;
„3. Jeżeli działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka lub rybacka wymaga
dostosowania do wymogów ochrony obszaru Natura 2000, na którym nie mają
zastosowania programy wsparcia z tytułu obniżenia dochodowości, wojewoda może
zawrzeć umowę z właścicielem lub posiadaczem obszaru, z wyjątkiem zarządców
nieruchomości Skarbu Państwa, która zawiera wykaz niezbędnych działań, sposoby
i terminy ich wykonania oraz warunki i terminy rozliczenia należności za wykonane
czynności, a także wartość rekompensaty za utracone dochody wynikające
z wprowadzonych ograniczeń.”
Objęcie lasów obszarami Natura 2000 nie spowoduje potrzeby zmian w zakresie
polskiego prawa leśnego oraz obowiązujących zasad gospodarki leśnej.
96
Jeżeli zajdzie potrzeba dostosowania gospodarki rolnej do potrzeb ochrony
siedlisk lub gatunków, dla których obszar został wyznaczony, będzie mogło to nastąpić
wyłącznie na podstawie dobrowolnie zawartej z rolnikiem umowy określającej
wysokość rekompensaty, może to być szczególnie korzystne w przypadku, gdy
dotychczasowe użytkowanie gruntu rolnego jest nieopłacalne dla rolnika. Nie ulegnie
też
ograniczeniu
dotychczasowa
działalność
w
zakresie
zagospodarowania
turystycznego, gospodarki łowieckiej, rybackiej, wędkarstwa itp.
Głównymi zasadami funkcjonowania sieci obszarów Natura 2000 jest ochrona
siedlisk przyrodniczych oraz gatunków w warunkach gospodarczego użytkowania
terenu. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 podniesie rangę gmin w zakresie
atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej.
Na obszarze gminy Zwoleń do najcenniejszych, specjalnych obszarów ochrony
siedlisk Natura 2000 zaliczono dolinę rzeki Zwolenki.
Tabela nr 12. Proponowane specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000
w „Dolinie Zwolenki” PLH 140008 na obszarze gminy Zwoleń
Udział
Położenie administracyjne Udział w ha
powierzchni
obszaru
obszaru
Województwo Gmina
w gminie
w gminie
Zwoleń
27,2
1.4%
Zwoleń
745,4
38, 5%
Mazowieckie
97
Udział siedlisk przyrodniczych
w powierzchni obszaru (%)
niżowe i górskie łąki użytkowane
ekstensywnie – 20%
starorzecza i inne naturalne; eutroficzne
zbiorniki wodne – 10,0%
suche; śródlądowe murawy
napiaskowe (Koelerion glaucae) – 20%
Poniżej przedstawiono mapę z proponowanymi, specjalnymi obszarami ochrony
siedlisk Natura 2000 w „Dolinie Zwolenki” PLH 140008.
10.7.2. Ogólna charakterystyka obszaru, wg formularza danych NATURA
2000
Obszar „Doliny Zwolenki” znajduje się w większości na terenie Obszaru
Chronionego Krajobrazu Dolina Rzeki Zwolenki. Niewielka jego część zajmuje teren
Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Puszczy Kozienickiej, gdzie planuje się
utworzenie rezerwatu przyrody.
Dolina Zwolenki leży w obszarze porozcinanych i silnie zerodowanych
wysoczyzn morenowych z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Jest wcięta do
25m w utwory plejstoceńskie. Wąskie dno doliny, szerokości od 0,5km do 1km przy
ujściu rzeki wypełnione jest torfem. Na zboczach zachowały się fragmenty terasy
nadzalewowej
o
wysokości
względnej
2-3m,miejscami
przykrytej
piaskami
wydmowymi, przewianymi. Jest to teren wzajemnie przenikających się biotopów:
wodnych, podmokłych i suchych. Siedliska wodne reprezentowane są przez wolno
płynącą rzekę i zakola oraz torfianki o różnym położeniu zwierciadła wody. W dnie
doliny dominują podmokłe łąki, na których prowadzi się gospodarkę ekstensywną.
Miejscami występują na nich kępy zarośli wierzbowych i łozowych oraz niewielkie,
olchowe laski. Łagodnie wznoszące się, piaszczyste zbocza doliny porastają suche
sośniny, występują pola uprawne i nieużytki z roślinnością kserotermiczną.
98
Dominującymi formami użytkowania powierzchni ziemi na tym obszarze są
tereny związane z rolnictwem oraz nieużytki.
10.7.3. Wartość przyrodnicza
Dolina Zwolenki jest jedną z najbogatszych i najcenniejszych ostoi flory i fauny
charakterystycznej dla terenów podmokłych w tym regionie.
Stwierdzono tu obecność 7 gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej.
Faunę kręgowców reprezentuje 17 gatunków ryb, 10 gatunków płazów, 79 gatunków
ptaków lęgowych (12 prawdopodobnych), jest to ważna ostoja żółwia błotnego Emys
orbicularis.
Faunę bezkręgowców reprezentuje 25 gatunków ważek, 21 gatunków ślimaków
lądowych i 43 wodnych.
Roślinne
zbiorowiska
wodno-błotne
są
dobrze
zachowane.
Siedliska
z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej zajmują ponad 40% obszaru.
10.7.4. Zagrożenia
Zagrożenia dla wartości przyrodniczych tego obszaru stanowią:
–
okresowe i miejscowe zanieczyszczenia rzeki Zwolenki i zbiorników wodnych
(dołów po eksploatacji torfu),
–
zarastanie gatunkami drzewiastymi i krzewami nieużytkowanych łąk
i pastwisk,
–
wycinanie zadrzewień.
10.8. Strategia działań
Na stan obszarów i obiektów objętych ochroną prawną na podstawie przepisów
o ochronie przyrody mają wpływ różne czynniki:
–
sposób zagospodarowania oraz użytkowania terenu,
–
uprawy rolne, zbiór roślinności, polowania,
–
masowa turystyka,
–
stopień zanieczyszczenia powietrza, wód i powierzchni ziemi.
Rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony przyrody zależy od decyzji
administracyjnych władz lokalnych i centralnych oraz od zapewnienia niezbędnych
środków umożliwiających ochronę obszarową, gatunkową roślin i zwierząt, a także
całych zespołów roślinnych.
99
Realizacja zasady ekorozwoju wymaga objęcia ochroną terenów biologicznie
czynnych oraz wykorzystania walorów zasobów przyrody w sposób nie naruszający
procesów ekologicznych.
Wśród priorytetów krótkookresowych (2004-2007) powinny znaleźć się:
–
objęcie ochroną prawną terenów proponowanych w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń (w formie rezerwatów,
zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, użytków ekologicznych),
–
określenie zasad gospodarowania na terenach objętych siecią NATURA 2000,
–
stały nadzór ze strony urzędu miasta nad wycinaniem drzew,
–
likwidacja „dzikich” wysypisk,
–
rekultywacja miejsc nielegalnej eksploatacji surowców mineralnych,
–
wyłączenie eksploatacji kruszyw na obszarach zwartych kompleksów leśnych
(północna część gminy Zwoleń),
–
wyznaczanie terenów eksploatacji kruszywa (piasków),
–
uporządkowanie na cele parkowe doliny Zwolenki (centrum Zwolenia),
–
przestrzeganie zakazu wypalania traw,
–
utrzymanie w stanie naturalnym obszarów użytków ekologicznych:
–
Stawu „Moskol” – usunięcie szlamu ze zbiornika, utrzymanie stałego poziomu
wód gruntowych,
–
„Mieczysławów” – utrzymanie stałego poziomu wód gruntowych,
–
„Helenówka” – zlikwidowanie nielegalnej eksploatacji torfów,
–
„Sycyna”, „Wacławów” – niedopuszczenie do obniżenia poziomu wody
w zbiornikach,
–
niedopuszczenie do samozalesienia użytków na terenie Nadleśnictwa Zwoleń,
–
ograniczenie negatywnego wpływu na przyrodę planowanej budowy zbiornika
w rejonie Strykowic (spowoduje obniżenie poziomu wód gruntowych, zniszczy
ekosystem charakterystyczny dla tego typu doliny oraz znajdujących się tam
torfowisk),
–
zlikwidowanie nielegalnej eksploatacji torfów na terenie rezerwatu „Ługi
Helenowskie”,
–
utrzymanie stałego poziomu wód gruntowych na terenie rezerwatu „Miodne”,
–
zlikwidowanie nielegalnych wysypisk śmieci i nielegalnej eksploatacji torfów
na terenie „Dolina rzeki Zwolenki”.
100
Lista priorytetów krótkookresowych do 2007r. i długookresowych do 2011r.
w zakresie ochrony przyrody, krajobrazu i różnorodności biologicznej:
–
włączenie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych, nie objętych
dotychczas ochroną prawną, w krajowy system obszarów chronionych,
–
opracowanie waloryzacji przyrodniczych, propozycji ochrony form przyrody,
–
wzbogacanie krajobrazu poprzez wprowadzenie zadrzewień i zadrzewień
śródpolnych, przywodnych, przydrożnych, przyzagrodowych
–
zachowanie walorów krajobrazowych terenów wchodzących w skład systemu
przyrodniczego: ochrona lasów, podnoszenie ich naturalnej odporności,
przebudowa drzewostanów, stosowanie biologicznych metod ochrony,
zachowanie lasów w stanie zbliżonym do naturalnego, ochrona roślinności
leśnej, śródleśnych bagien, łąk, torfowisk, oczek wodnych, drzewostanów
parkowych,
–
utrzymanie i powiększenie trwałych użytków zielonych,
–
likwidacja „dzikich” wysypisk,
–
rekultywacja punktów nielegalnej eksploatacji kruszywa,
–
przestrzeganie zakazu wypalania traw,
–
ochrona terenów
cennych
przyrodniczo
przed
zmianą
przeznaczenia
(m.in. przed zabudową).
Jako zadania długookresowe (2007-2011) proponuje się:
–
zachowanie różnorodności i walorów estetycznych krajobrazu poprzez
właściwe zagospodarowanie (renaturalizację),
–
zachowanie bioróżnorodności systemu dolinnego Zwolenki i jej dopływów,
ekosystemów łąkowych i leśnych,
–
zachowanie użytków zielonych w dolinach,
–
zachowanie
obszarów
torfowisk
i
terenów
podmokłych
(utrzymanie
i zwiększenie naturalnej retencji wodnej),
–
ochrona terenów cennych przyrodniczo przed zmianą przeznaczenia (działki
budowlane),
–
edukacja w dziedzinie ochrony środowiska i ekologii,
–
objęcie ochroną czynną, niezależnie od ochrony konserwatorskiej, wybranych
siedlisk ptaków i zwierząt,
101
–
współpracę władz gminy z władzami powiatu, województwa, nadleśnictwami
i organizacjami pozarządowymi w celu
skutecznej ochrony zasobów
przyrodniczych gminy,
–
objęcie ochroną drzewostanów o charakterze parkowym (parki wiejskie, parki
podworskie).
102
11. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA
11.1. Hałas
Jednym z najistotniejszych czynników determinujących jakość środowiska jest
hałas. Wpływa on na pogorszenie standardu życia oraz powoduje ujemne skutki
zdrowotne i społeczne.
Hałas występujący w środowisku można podzielić na hałas: naturalny,
komunikacyjny (drogowy, kolejowy, tramwajowy, lotniczy) i przemysłowy.
Na terenie gminy Zwoleń nie prowadzi się monitoringu natężenia hałasu.
Najpowszechniejszym źródłem hałasu są środki transportu i środki komunikacji
drogowej.
Klimat akustyczny na terenie gminy kształtują: droga krajowa nr 44 - połączenie
W-E Lublin-Łódź oraz na N-S odcinek drogi nr 723 łączącej Kozienice
z Tarnobrzegiem. Przecięcie tych dróg ma miejsce w środku Zwolenia, gdzie występuje
najniekorzystniejszy klimat akustyczny ze względu na intensywny ruch samochodów
ciężarowych w kierunku wschód-zachód. Droga nr 723 nie ma bezpośredniego
przebicia przez miasto i wykorzystuje obecnie odcinek drogi nr 44, trafiając
w staromiejski układ uliczny całkowicie nie przygotowany na obecne i ciągle
narastające obciążenie transportem samochodowym.
Źródłem hałasu przemysłowego
są: systemy wentylacyjne, urządzenia
chłodnicze, sprężarki, szlifierki, piły tarczowe, transport wewnątrzzakładowy.
Zagrożenie
z niewłaściwą
hałasem
lokalizacją
przemysłowym
zabudowy
związane
mieszkaniowej
jest
-
w
przede
wszystkim
pobliżu
zakładów
przemysłowych i usługowych. Powstawanie nowych podmiotów gospodarczych,
szczególnie w dzielnicach domków jednorodzinnych, wpływa na pogorszenie klimatu
akustycznego w tych rejonach. Dotyczy to głównie emisji dźwięku z zakładów takich,
jak stolarnie, warsztaty samochodowe, hurtownie, lokale rozrywkowe, które prowadzą
działalność bez zabezpieczeń akustycznych.
Wartości progowe hałasu emitowanego do środowiska podane zostały
w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002r. w sprawie wartości
progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz.81).
103
11.1.1. Ochrona przed hałasem
Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu
akustycznego środowiska, czyli utrzymaniu poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub
co najmniej, na tym poziomie, a przede wszystkim na wyciszeniu jego źródeł.
Zabezpieczenia ograniczające hałas, polegające na budowaniu osłon, ekranów i pasów
zieleni izolacyjnej powinny być wykonywane dopiero wówczas, gdy realizacja
wyciszenia jest trudna technicznie lub nieuzasadniona.
Taka sytuacja ma miejsce przy szlakach komunikacyjnych, zwłaszcza
o charakterze tranzytowym.
Gwałtowny przyrost liczby samochodów i dynamicznie rozwijający się ruch na
drogach stwarzają konieczność intensywnej rozbudowy i modernizacji istniejącej sieci
drogowej, a wraz z nią:
–
zwiększenia zastosowania środków ochrony przed hałasem w miejscach
uciążliwych dla zabudowy mieszkaniowej w postaci: ekranów i przegród
akustycznych, zadrzewień i zakrzewień, dźwiękochłonnych elewacji i szyb
w budownictwie),
–
poprawienia nawierzchni dróg, ograniczenia prędkości pojazdów, ograniczenia
ruchu kołowego przez system parkingów,
–
budowy obwodnicy Zwolenia,
–
modernizacji dróg powiatowych,
–
monitoringu natężenia hałasu wzdłuż szlaków komunikacyjnych.
Ochrona przed hałasem przemysłowym powinna polegać na:
–
modernizacji urządzeń wytwarzających hałas,
–
właściwej lokalizacji obiektów, które mogą być potencjalnym źródłem hałasu,
na terenach wyznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego.
Celem zachowania dopuszczalnych norm hałasu na publicznie dostępnych
terenach miast oraz na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno – wypoczynkowe
ustawa Prawo ochrony środowiska (art. 156) zabrania używania instalacji lub urządzeń
nagłaśniających (z wyłączeniem okazjonalnych uroczystości, imprez sportowych,
handlowych, rozrywkowych, kultu religijnego, legalnych zgromadzeń).
Oceny stanu akustycznego środowiska i obserwacji zmian dokonuje się
w ramach państwowego monitoringu środowiska.
104
Strategia działań
Zadania z zakresu ochrony środowiska przed hałasem określone zostały
w ustawie – Prawo ochrony środowiska. Najważniejsze obowiązki w tym zakresie
przypisane zostały starostwu oraz zarządzającym drogami, których ustawa zobowiązuje
do wykonywania co 5 lat map akustycznych. Pierwsze mapy akustyczne mają powstać
w 2009 roku, co wiąże się z prowadzeniem długofalowych pomiarów hałasu
komunikacyjnego i przemysłowego.
Wykonane mapy posłużą do wyodrębnienia terenów, na których poziom hałasu
przekracza dopuszczalny poziom oraz sporządzenia dla tych obszarów programów
działań, których celem będzie dostosowanie poziomu hałasu do obowiązujących norm.
Oceny stanu akustycznego środowiska dokonywane będą dla:
–
aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100tys.
–
dróg, linii kolejowych oraz lotnisk zaliczanych do obiektów, których
eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na
znacznych obszarach.
Zgodnie z definicją „aglomeracji” gmina Zwoleń z mocy ustawy Prawo ochrony
środowiska zwolniona jest z dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska /brak
aglomeracji pow. 100tys. mieszkańców/ - art.117 ust.1, pkt 1 ustawy.
Natomiast zarządcy dróg, w szczególności drogi krajowej T-12 oraz drogi 79,
powodujących największą uciążliwość dla miasta, powinni zostać zobowiązani,
w ramach priorytetów krótko- i długookresowych (2004-2009) do wykonania oceny
stanu akustycznego i podjęcia stosownych działań w celu zminimalizowania
negatywnego oddziaływania na środowisko.
Jest to zadanie ponadgminne, ale mające kapitalne znaczenie dla właściwego
klimatu akustycznego Zwolenia, w związku z czym powinno być zrealizowane
z inicjatywy władz
miejscowych,
przy udziale
starostwa, tym bardziej,
że
w powiatowym programie ochrony środowiska za priorytety uznano realizację
inwestycji chroniących przed hałasem komunikacyjnym:
–
modernizację i remonty dróg ponadgminnych (m.in. drogi krajowej T-12
i drogi 79, budowę obwodnicy Zwolenia) i dróg gminnych, budowę
parkingów;
–
wprowadzanie zieleni izolującej.
105
11.2. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące
Do głównych źródeł powodujących wprowadzanie do środowiska fal
elektromagnetycznych należą stacje nadawcze telefonii komórkowej i radiowej
wyposażone w anteny sektorowe, których równoważna moc izotropowo wynosi
niemniej niż 100W, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwości od 30KHz do
300GHz.
Wpływ promieniowania elektromagnetycznego na środowisko uzależniony jest
od wysokości natężenia lub gęstości mocy, oraz częstotliwości drgań.
Na terenie gminy Zwoleń nie ma stacji bazowej telefonii komórkowej,
najbliższa znajduje się w Janowie, w gminie Tczów. Na terenie gminy Zwoleń znajdują
się natomiast 3 przekaźniki telefonii komórkowej.
11.2.1. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r.
w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko
oraz
przedsięwzięć
szczegółowych
do
sporządzenia
kryteriów
raportu
związanych
o
z
oddziaływaniu
klasyfikowaniem
na
środowisko
(Dz. U. Nr 257, poz. 2573) - § 2 ust 1 pkt 7 – instalacje radiokomunikacyjne,
radionawigacyjne
i
radiolokacyjne,
o częstotliwości od 30KHz
które
emitują
pola
elektromagnetyczne
do 300 GHz, o równoważnej mocy promieniowania
izotropowo niemniej niż 100W uzgadniane są z wojewodą.
Do starosty zaś
w§2
ust
1
pkt
może należeć uzgadnianie przedsięwzięć niewymienionych
7
przedmiotowego
rozporządzenia,
emitujących
pola
elektromagnetyczne o częstotliwości od 30KHz do 300 GHz, których równoważna moc
promieniowania izotropowo wynosi niemniej niż 15W
(§ 3, ust. 1,
pkt 8 w/w
rozporządzenia).
Przepisy szczegółowo normujące dopuszczalne poziomy promieniowania, jakie
mogą występować w środowisku reguluje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
30
października
2003r.
w
sprawie
dopuszczalnych
poziomów
pól
elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych
poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883) ustalające standardy jakości środowiska
w miejscach dostępnych dla ludzi.
106
Analizy pracy systemów nadawczo – odbiorczych emitujących promieniowanie
elektromagnetyczne wykazały, iż pola elektromagnetyczne o parametrach wyższych niż
dopuszczalne występują w wolnej, niedostępnej dla ludzi przestrzeni, są niezależne od
parametrów charakteryzujących te pola i nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia
ludzi w rozumieniu przepisów ochrony środowiska (dla miejsc niedostępnych dla ludzi
norm takich niema).
Badania wykazują, że w przypadku emisji pól elektromagnetycznych wartości
gęstości mocy pola elektromagnetycznego w miejscach dostępnych dla ludzi przy
eksploatacji stacji bazowych przekroczenia takie nie występują.
Zgodnie z art. 76 ustawy Prawo ochrony środowiska, przedsięwzięcia
wprowadzające do środowiska fale elektromagnetyczne nie mogą być oddane do
użytkowania, jeśli nie spełniają wymogów ochrony środowiska, tzn. nie posiadają
wymaganych prawem decyzji określających zakres i warunki korzystania ze
środowiska.
Przepis art. 180, pkt 5 i art. 234, pkt 2 Prawa ochrony środowiska pozwala na
taką eksploatację urządzeń emitujących promieniowanie do środowiska, która nie
stanowi zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi.
Strategia działań
Działania krótkookresowe – do 2007 roku polegać powinny na monitorowaniu
i badaniu pól elektromagnetycznych.
Działania długookresowe, do 2011 roku, powinny polegać na zapewnieniu
skutecznej ochrony ludności przed działaniem promieniowania elektromagnetycznego.
Należy:
–
źródła promieniowania elekromagnetycznego lokalizować z dala od terenów
zabudowy mieszkaniowej.
11.3. Powietrze atmosferyczne.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało, że ocena jakości
powietrza dostosowana została do prawa unijnego - Dyrektywy Rady 96/62/EC
dotyczącej oceny jakości powietrza. Zapisy Dyrektywy zostały przetransponowane do
prawa polskiego, stanowią o tym zapisy art. 86-90 ustawy Prawo ochrony środowiska
z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 627) oraz rozporządzeń
107
wykonawczych, zwłaszcza rozporządzenia Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002r.
w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych
poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. (Dz. U. Nr 87, poz. 796). Zgodnie
z tym rozporządzeniem oceny stanu czystości powietrza dokonuje się dla dwóch
kryteriów:
a)
ze względu na ochronę zdrowia ludzi, obecności w powietrzu: pyłu drobnego
PM10, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, ołowiu w pyle
zawieszonym, benzenu i ozonu,
b)
ze względu na ochronę roślin, obecności w powietrzu: dwutlenku azotu
i dwutlenku siarki.
Zgodnie z ustawą, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości
przez:
1. utrzymanie poziomów substancji poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych
poziomach,
2. zmniejszenie poziomów substancji co najmniej do dopuszczalnych.
Art. 87 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowi, że ocena jakości powietrza
dokonywana jest w strefach, przy czym strefę stanowi:
1. aglomeracja o liczbie mieszkańców przekraczająca 250tys. mieszkańców,
2. obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji.
Przeciwdziałanie zanieczyszczeniu powietrza polega przede wszystkim na
ograniczeniu emisji ze źródeł:
–
energetyki zawodowej i przemysłowej,
–
z procesów technologicznych w przemyśle,
–
niskiej emisji z sektora komunalnego - kotłowni koksowych i węglowych
(zastąpieniu paliwa tradycyjnego paliwem ekologicznym),
–
emisji
niezorganizowanej
ze
źródeł
mobilnych
(zanieczyszczenia
komunikacyjne).
Na terenie gminy Zwoleń nie ma stacji pomiarowych monitoringu powietrza.
Najbliższe stanowisko pomiarowe znajduje się w Pionkach, w powiecie radomskim.
Wyniki aktualnych pomiarów wykonanych w Pionkach przedstawiają się
następująco:
–
stężenie dwutlenku siarki 2,4μm/m3, co stanowi 60%Da, a stężenie
maksymalne 24 godzinne 26,0μm/m3,
108
–
stężenie średnioroczne dwutlenku azotu 7,7μm/m3, co stanowi 19,3%Da,
a stężenie maksymalne 24 godzinne 17,0μm/m3,
–
stężenie
średnioroczne
pyłu
zawieszonego
BS,
oznaczone
metodą
reflektometryczną - 8,2μm/m3, a stężenie maksymalne 24 godzinne
125,0μm/m3.
Wynika
z
nich,
że
poziom
stężeń
średniorocznych
podstawowych
zanieczyszczeń powietrza nie przekracza dopuszczalnych norm.
Ponieważ w gminie Zwoleń nie ma uciążliwego przemysłu, a powietrze jest
lepszej jakości, niż w przyległej gminie powiatu radomskiego, gdzie zostały wykonane
pomiary, można uznać, że na terenie gminy Zwoleń nie występują problemy związane
z zanieczyszczeniem powietrza.
Na terenie powiatu zwoleńskiego nie zaobserwowano również przekroczeń
normy opadu pyłu, jak i zawartych w nim metali ciężkich.
Przy normie wynoszącej 200g (m2/rok) średni opad pyłu wyniósł 29,74g
(m2/rok). Średni opad ołowiu wyniósł 4,47mg (m2/rok), przy dopuszczalnej normie
100mg (m2/rok).
W powiecie zwoleńskim nie prowadzono monitoringu powietrza pod kątem
zwartości zanieczyszczeń specyficznych: fluoru, formaldehydu, siarkowodoru, metali
ciężkich. Średni opad kadmu wyniósł 0,41mg (m2/rok).
Spalanie odpadów, plastiku, gumy zanieczyszcza inne elementy środowiska,
w tym wodę pitną, która z kolei może spowodować wzrost zachorowań. Skażeniu ulega
cała produkcja rolna. Wykorzystanie do ogrzewania domów gazu, oleju opałowego
i odnawialnych źródeł energii to działania, jakie należy wprowadzić jak najszybciej.
Wśród celów wskazanych w „Wojewódzkim Programie Rozwoju Mazowsza na
lata 2001 – 2006” wymieniono, jako zadanie o charakterze ponadlokalnym:
–
przygotowanie modernizacji drogi krajowej nr 12 z uwzględnieniem
obwodnicy Zwolenia,
a ponadto, w okresie krótko- i długookresowym 2004 – 2010:
–
monitoring zanieczyszczeń powietrza,
–
nasadzenia drzew wzdłuż dróg,
–
modernizację systemów ciepłowniczych (przestawienie kotłowni koksowych
i węglowych na paliwo ekologiczne), wykorzystywanie alternatywnych źródeł
energii,
–
zmniejszenie zużycia paliwa (ograniczenie emisji zanieczyszczeń),
109
–
podnoszenie efektywności przesyłu ciepła (sieci preizolowane),
–
gazyfikację gmin,
–
modernizację urządzeń w zakładach produkcyjnych i rzemieślniczych
(redukcja zanieczyszczeń),
–
zadrzewienia terenu, zalesianie nieużytków.
Działania w zakresie ochrony powietrza w horyzoncie krótko- (2004 – 2007)
i długookresowym 2004-2011 na terenie gminy Zwoleń powinny obejmować:
–
przeciwdziałanie spalaniu odpadów, plastiku, gumy w gospodarstwach
indywidualnych (co jest nagminną praktyką),
–
sukcesywną
ekologicznych
likwidacją źródeł niskiej emisji
jako
czynnika
grzewczego
i wprowadzanie paliw
w
kotłowniach
lokalnych
i przemysłowych,
–
promowanie
i wprowadzanie
najlepszych dostępnych technik
/BAT/
w zakładach produkcyjnych,
–
wzrost i promocję wykorzystania energii odnawialnej,
–
edukację ekologiczną.
11.4. Poważne awarie
Poważne awarie związane są:
–
z przewozami ładunków niebezpiecznych
–
z awariami w zakładach przemysłowych.
Na mocy ustawy Prawo ochrony środowiska, Wojewódzki Inspektorat
Środowiska wytypował zakłady posiadające substancje niebezpieczne w ilościach
powodujących zagrożenie wystąpienia poważnych awarii. Zakłady te poddane będą
szczegółowej kontroli celem weryfikacji kryteriów zawartych w dyrektywie SEVESCO
II.
Zwoleńskie zakłady przemysłowe nie figurują w wojewódzkim wykazie
zakładów mogących spowodować poważne awarie.
Istnieje jednak potencjalne zagrożenie poważnej awarii związane z transportem
substancji niebezpiecznych drogami o charakterze tranzytowym.
Strategia działań
W planach krótkoterminowych do 2007 roku powinno się uwzględnić:
110
–
stworzenie systemu wczesnego ostrzegania i wspierania służb ratowniczych,
–
zmniejszanie ryzyka awarii związanych z wykorzystaniem i transportem
materiałów niebezpiecznych poprzez wyznaczenie tras przewozu substancji
niebezpiecznych,
–
kształtowanie postaw społeczeństwa w sytuacji wystąpienia poważnych awarii.
11.5. Odnawialne źródła energii
Użytkowanie odnawialnych źródeł energii: wód geotermalnych, wiatru, energii
słonecznej, biomasy, energii z odpadów, umożliwia osiągnięcie korzyści ekologicznych,
gospodarczych i społecznych, a wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
powinien stać się integralnym elementem zrównoważonego rozwoju.
Strategia działań
W ramach działań krótko- i długoterminowych (2004-2011) powinno się podjąć
prace zmierzające do budowy instalacji i urządzeń wykorzystujących dla potrzeb
energetycznych energię ze źródeł odnawialnych.
11.6 Gospodarka odpadami
11.6.1 Odpady komunalne
Na terenie gminy Zwoleń znajduje się jedno składowisko komunalne,
zlokalizowane na gruntach miasta Zwolenia, eksploatowane od 1995 roku.
Powierzchnia całkowita wynosi 2,16ha, w tym powierzchnia składowania 1,58ha.
Obiekt posiada uregulowaną stronę prawną, obsługuje on jedynie gminę Zwoleń.
Eksploatacja składowiska jest przewidziana do 2012 roku.
W roku 2002 rozpoczęto na terenie gminy Zwoleń wdrażanie selektywnej
zbiórki odpadów komunalnych. Na wydzielonej części składowiska (plac o powierzchni
660m2), wyposażonej w zadaszone boksy betonowe o utwardzonym podłożu, jest
prowadzony odzysk surowców wtórnych: makulatury, tworzyw sztucznych i złomu
żelaznego. Ilość odzyskanych selektywnie odpadów w kolejnych latach wykazuje
tendencję rosnącą.
Zanim rozpoczęto wdrażanie selektywnej zbiórki, zbierano odpady komunalne
niesegregowane. Były one gromadzone w kontenerach KP-7 rozmieszczonych
w obszarach zabudowy wielorodzinnej oraz na terenach wiejskich. W związku
111
z wdrażaniem zbiórki selektywnej rozmieszczono na terenie gminy pojemniki z siatki
metalowej na wybrane surowce wtórne (makulatura, tworzywa sztuczne, szkło, metale),
a gospodarstwa domowe w zabudowie jednorodzinnej stopniowo były wyposażane
w zestawy worków foliowych: worek czarny na zmieszane odpady komunalne, worek
żółty na odpady suche (głównie odpady opakowaniowe).
System zbiórki selektywnej stopniowo obejmował teren całej gminy, a w miarę
postępu wycofano kontenery KP-7. W obszarach zabudowy wielorodzinnej i obok szkół
rozmieszczono kontenery trójdzielne KP-7S do zbiórki selektywnej.
Odbiorem odpadów zajmuje się Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o.
w Zwoleniu. Dodatkowo obsługę mieszkańców z obszaru zabudowy wielorodzinnej
świadczy Przedsiębiorstwo Wywozu Nieczystości Stałych „ALMAX” w Radomiu.
Z szacunkowych obliczeń wynika, że na terenie gminy Zwoleń powstaje rocznie
około 3 200Mg odpadów komunalnych, z czego około 54% przypada na miasto
Zwoleń, a pozostałe 46% – na tereny wiejskie. Z posiadanych informacji wynika, że
w 2002r. zebrano na terenie gminy i składowano na składowisku komunalnym
w Zwoleniu 1 445Mg odpadów komunalnych. Przyjmując, że odzysk surowców
wtórnych wynosił około 23Mg, a około 455Mg odpadów trafiło do składowania poza
obrębem gminy (składowisko komunalne
w Radomiu),
można przyjąć, że
zorganizowaną zbiórką odpadów komunalnych objęto około 60% ogółu wytworzonych
odpadów. Ponieważ na terenie gminy znajduje się liczna zabudowa jednorodzinna,
należy sądzić, że część odpadów komunalnych pochodząca z tego obszaru jest
zagospodarowana przez mieszkańców we własnym zakresie (spalanie, skarmianie jako
pasza, kompostowanie, itp.).
W ogólnej masie odpadów komunalnych znajdują się odpady zaliczane do tzw.
odpadów specjalnych, mogących stanowić zagrożenie dla ludzi oraz dla środowiska
(baterie, żarówki, opakowania po lekach, chemikaliach, odpady medyczne, itp.). Nie
były
one
dotychczas
wyodrębniane
ze
strumienia
odpadów
komunalnych.
Z szacunkowych obliczeń wynika, że rocznie na terenie gminy może powstawać około
40Mg tych odpadów.
Oprócz wyżej wymienionych odpadów w ogólnej masie odpadów komunalnych
znajdują się także inne rodzaje odpadów, wymagające odrębnego traktowania
i stosowania specjalistycznych form zbiórki. Są to:
–
odpady budowlane (szacunkowo około 638Mg rocznie),
–
odpady wielkogabarytowe (szacunkowo około 282Mg rocznie),
112
–
odpady ulegające biodegradacji (szacunkowo około 1 060Mg rocznie),
–
osady ściekowe (około 230Mg rocznie).
Odrębny problem stanowią odpady medyczne z placówek ochrony zdrowia
i zakładów kosmetycznych. Szacunkowo można przyjąć, że rocznie może powstawać na
terenie gminy około 2,6Mg odpadów medycznych, a większość (około 72%) pochodzi
z Samodzielnego Publicznego ZOZ w Zwoleniu.
Odpady medyczne są odbierane przez specjalistyczne firmy i unieszkodliwiane
termicznie w spalarniach: w Radomiu i w Lublinie.
11.6.2. Odpady przemysłowe
Na terenie gminy Zwoleń funkcjonują jednostki usługowe, handlowe
i produkcyjne, skupione głównie na obszarze miasta Zwolenia. 24 podmioty
gospodarcze posiadają decyzje Starosty Zwoleńskiego zezwalające na wytwarzanie
odpadów niebezpiecznych, natomiast w 13 podmiotach powstają odpady inne niż
niebezpieczne. Zgodnie z rejestrem wydanych decyzji na terenie gminy może
powstawać rocznie do 30,2Mg odpadów niebezpiecznych, wśród których dominują:
mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe (35,7%), baterie i akumulatory
ołowiowe (23,18%), oleje mineralne stosowane jako nośniki ciepła (17%), sorbenty
i materiały filtracyjne (3,14%), szlamy z odwadniania olejów w separatorach (ok. 3%).
Odpady inne niż niebezpieczne powstają przeciętnie w ilości około 5 139Mg
w ciągu roku. Największy udział posiadają tu odpady z garbowania skór, popiół i żużel
ze spalania paliw stałych, urobek z pogłębiania stawu stabilizacyjnego na oczyszczalni
ścieków, osady pokoagulacyjne z oczyszczania ścieków garbarskich i inne.
Odrębny problem stanowią odpady z sektora rolniczego, w tym także odpady
niebezpieczne takie, jak: agrochemikalia, opakowania po środkach ochrony roślin,
odpadowa tkanka zwierzęca. W zakresie prawidłowej gospodarki tymi odpadami jest
prowadzona akcja edukacyjno-informacyjna przez pracowników obsługi rolnictwa.
Brak jest danych na temat ilości tych odpadów, nie są one gromadzone selektywnie.
Na terenie gminy w lesie Osiny istnieje nie użytkowany od dawna mogilnik,
w którym gromadzono przeterminowane środki ochrony roślin oraz opakowania po
środkach. Obiekt jest przeznaczony do likwidacji, została sporządzona dokumentacja
hydrogeologiczna. Przetarg na likwidację wygrała firma SICOPOL Sp. z o.o.
z Warszawy.
113
W gminie zwoleńskiej nie zidentyfikowano i nie określono ogólnej ilości
odpadów niebezpiecznych zawierających azbest i PCB. Odpady te mogą się pojawiać
podczas prac rozbiórkowych i remontowych. Jedynie w sektorze publicznym dokonano
identyfikacji źródeł odpadów zawierających azbest. Szacuje się, że łączna powierzchnia
pokryć dachowych w tym sektorze wynosi około 1 500m2. Stan techniczny tych pokryć
w chwili obecnej został oceniony jako zadowalający. Aktualnie trwa identyfikacja
źródeł odpadów azbestowych występujących w obszarze budownictwa indywidualnego
na terenie gminy. Sześć podmiotów gospodarczych (wszystkie spoza terenu powiatu
zwoleńskiego) uzyskało decyzje Starosty Zwoleńskiego zatwierdzające program
gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest.
11.6.3. Prognozowane zmiany
Przewiduje się przyrost ilości odpadów komunalnych o około 3% w skali roku
(zgodnie z prognozą wzrostu gospodarczego w kraju). W masie tych odpadów
spodziewany jest przyrost odpadów opakowaniowych i niebezpiecznych, a także
odpadów elektrycznych i elektronicznych.
Przewidziany jest wzrost ilości osadów ściekowych w związku z rozwojem
systemu oczyszczania ścieków. Zgodnie z Krajowym Planem Gospodarki Odpadami
wzrost ten może wynieść do 70% do 2006 roku. Przewiduje się także przyrost ilości
odpadów wielkogabarytowych oraz złomowanych pojazdów.
W sektorze przemysłowym i rolnictwie nie przewidziano większych zmian ilości
odpadów, podobnie w dziedzinie ochrony zdrowia.
11.6.4. Założenia i cele przyjętego systemu gospodarki odpadami
Głównym celem gospodarki odpadami jest zmniejszenie ilości wytwarzanych
odpadów poprzez wzrost stopnia wykorzystania, a zarazem ograniczenie ilości odpadów
przeznaczonych do składowania. A zatem system gospodarki odpadami winien
obejmować:
·
dalszy rozwój selektywnej zbiórki odpadów z sektora komunalnego,
·
odzysk i recykling odpadów,
·
selektywną zbiórkę odpadów ulegających biodegradacji i wykorzystanie ich do
produkcji kompostu (łącznie z osadami ściekowymi),
·
deponowanie na składowisku odpadów, których obecnie nie można
przetworzyć.
114
Dla
osiągnięcia
powyższych
celów
w
gminie
Zwoleń
w
planie
krótkoterminowym obejmującym lata 2004-2007 przyjęto do realizacji następujące
zadania:
·
objęcie obsługą odbioru odpadów komunalnych 95% ludności na terenach
wiejskich,
·
osiągnięcie odzysku 50% odpadów opakowaniowych (recykling 25%),
·
odzysk około 20% odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów
komunalnych,
·
utworzenie gminnego punktu recyklingu na terenie składowiska odpadów
komunalnych w Zwoleniu,
·
wdrożenie
systemu
selektywnej
zbiórki
odpadów
budowlanych
i wielkogabarytowych,
·
uruchomienie punktu zbiórki padłych zwierząt (teren gminy Głowaczów).
Osiągnięcie sukcesywnego wzrostu odzysku odpadów opakowaniowych będzie
następować poprzez:
–
rozwój systemu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych „u źródła” przy
pomocy worków w różnych kolorach (odzysk różnych asortymentów odpadów),
–
intensywną kampanię informacyjną i edukacyjną (centrum edukacji, szkoły,
akcje
informacyjne
skierowane
do
poszczególnych
grup
społecznych
i zawodowych).
Planuje się odzysk odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów
komunalnych poprzez:
–
segregację odpadów „suchych” zebranych w systemie workowym,
–
system odpowiednio oznakowanych pojemników rozmieszczonych w takich
punktach, jak:
·
apteki (przeterminowane leki, opakowania po lekach),
·
stacje paliw (opakowania po olejach, smarach, płynach samochodowych,
itp.),
·
sklepy i hurtownie sprzętu AGD i RTV (baterie, zużyte urządzenia
elektryczne i elektroniczne),
·
–
siedziby sołtysów,
okresowe akcje zbiórki w terenie przy pomocy oznakowanego pojazdu po
uprzednio przeprowadzonej działalności informacyjnej.
115
Odpady budowlane dotychczas nie były wyodrębniane z ogólnej masy odpadów
komunalnych, w większości zagospodarowanie ich odbywało
się systemem
gospodarczym przez mieszkańców. Planuje się nadzór władz samorządowych nad
wytwórcami tych odpadów poprzez nałożenie określonych obowiązków podczas
procedury administracyjnej z zakresu przepisów prawa budowlanego. Wytwórca
odpadów budowlanych, w tym również odpadów zawierających azbest, realizujący
budowę, rozbiórkę lub przebudowę obiektu winien na swój koszt zagospodarować
powstałe odpady: dostarczyć je do punktu gromadzenia lub zawrzeć umowę na odbiór
ze specjalistyczną firmą.
Główne trudności w skutecznym rozwoju selektywnej zbiórki odpadów to brak
zainteresowania i akceptacji ze strony mieszkańców i opór społeczny. Dla pokonywania
tych trudności niezbędna jest działalność informacyjno-edukacyjna, realizowana m.in.
przez centrum edukacji ekologicznej przy współpracy stowarzyszeń ekologicznych,
szkół oraz służb nadzoru i kontroli sanitarnej, weterynaryjnej, ochrony roślin i ochrony
środowiska.
116
12. ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY
GMINY Z UWZGLĘDNIENIEM OCHRONY
ŚRODOWISKA
12.1. „Plan rozwoju obszarów wiejskich dla Polski na lata
2004-2006” (PROW)
Z chwilą wejścia do Unii Europejskiej obszary wiejskie zostały objęte różnymi
formami pomocy na podstawie wcześniej przygotowanych (przed akcesją), programów
i planów. Jednym z nich jest „Plan rozwoju obszarów wiejskich dla Polski na lata 20042006” (PROW). Jest to dokument operacyjny, określający cele, priorytety i zasady
wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, przygotowany przez
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi na podstawie rozporządzenia Rady Wspólnoty
Europejskiej (WE) nr 1257/1999 o wsparciu rozwoju wsi przez Europejski Fundusz
Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (EAGGF), z późniejszymi zmianami (odnosi się do
instrumentów finansowych), spójny z Sektorowym Programem Operacyjnym (SPO)
Narodowego Planu Rozwoju (NPR), na lata 2004-2006, pn. Restrukturyzacja
i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich.
Najaktualniejsza (3) wersja planu opracowana została w marcu 2004r. i jest to
jeszcze etap projektu. Zakłada się realizację planu w latach 2004-2006 na terenie całego
kraju.
Założenia strategiczne planu obejmują 9 działań: renty strukturalne (działanie
1 PROW, wspieranie gospodarstw niskotowarowych (działanie 2 PROW, wspieranie
działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania
(ONW- działanie 3 PROW), wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy
dobrostanu zwierząt (działanie 4 PROW), zalesianie gruntów rolnych (działanie
5 PROW), dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE (działanie 6 PROW),
grupy producentów rolnych (działanie 7 PROW), pomoc techniczną (działanie
8 PROW) oraz uzupełnienie płatności obszarowych (działanie 9 PROW).
Działania te będą finansowane z Sekcji Gwarancji EFOiGR (Europejskiego
Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej ) oraz ze środków krajowych przeznaczonych
na ten cel w ustawie budżetowej.
117
Skorzystanie ze środków finansowych przewidzianych w ramach PROW będzie
możliwe pod warunkiem spełnienia przez rolników wymagań Zwykłej Dobrej Praktyki
Rolniczej, m. in. w zakresie ochrony środowiska.
Projekt PROW jest zgodny z przepisami prawnymi UE dotyczącymi wsparcia
rozwoju obszarów wiejskich. Określa generalne ramy funkcjonowania instrumentów
polityki wiejskiej i pozostawia krajom członkowskim swobodę w określaniu
szczegółowych rozwiązań na poziomie kraju. Jedynie działanie dotyczące programów
rolno-środowiskowych jest obowiązkowe.
12.2. Programy rolnośrodowiskowe. Działanie 4 PROW
Programy rolnośrodowiskowe nie były dotychczas realizowane na terenie
Polski.
Zasadniczym celem programów rolnośrodowiskowych jest promocja systemów
produkcji rolnej przyjaznej dla środowiska oraz ochrona walorów przyrodniczych
i kulturowych obszarów wiejskich. Dużą wagę przywiązuje się do podtrzymywania
prawidłowych relacji między gospodarką rolną a przyrodą (rolnictwo zrównoważone).
Programy rolnośrodowiskowe przewidują dotacje dla rolników chętnych do ich
realizacji, w szczególności na obszarach chronionych, a zwłaszcza proponowanych do
włączenia w sieć NATURA 2000 (przepisy UE pozwalają na wprowadzenie w tych
przypadkach nawet 20% premii). Działanie to wymagałoby jednak zwiększenia
środków, głównie na rozwój rolnictwa ekologicznego.
Kolejne wersje PROW różnią się jednak podejściem do realizowania programów
rolnośrodowiskowych. W trzeciej wersji projektu nie nastąpiło postulowane wcześniej
rozszerzenie wdrażania programów rolnośrodowiskowych, ale ich ograniczenie.
12.2.1. Zakres przedsięwzięć rolnośrodowiskowych
Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych oraz poprawy dobrostanu
zwierząt zwane jest Krajowym Programem Rolnośrodowiskowym (KPR), którego
założeniem jest utrwalanie wzorców trwałej i zrównoważonej gospodarki na obszarach
chronionych i zagrożonych degradacją.
KPR obejmuje 7 przedsięwzięć rolnośrodowiskowych, zwanych pakietami rolno
środowiskowymi. Są one związane z gospodarowaniem rolniczym ukierunkowanym na
ochronę środowiska, zachowanie siedlisk o wysokich walorach przyrodniczych oraz
zachowaniem zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich.
118
W ramach KPR przewidziano realizację pakietów:
–
„rolnictwo zrównoważone” (kod S01), polegające na ograniczeniu nawożenia,
zbilansowania
gospodarki
nawozami
i
przestrzegania
odpowiedniego
następstwa roślin;
–
„rolnictwo ekologiczne” (kod S02), polegające na stosowaniu metod zgodnych
z rozporządzeniem Rady (WE) nr 1257/1999 oraz ustawą o rolnictwie
ekologicznym;
–
„utrzymanie łąk ekstensywnych” (kod P01), co wiąże się z przywróceniem lub
kontynuacją wykaszania traw, w terminie od dnia 1 lipca włącznie, na łąkach
jednokośnych, o wysokich walorach przyrodniczych, zagrożonych degradacją;
–
„utrzymanie pastwisk ekstensywnych” (kod P02), polegające na przywróceniu
lub zachowaniu ekstensywnych wypasów na półnaturalnych pastwiskach
w sposób gwarantujący utrzymanie walorów florystycznych
i miejsc
przebywania gatunków zagrożonych wyginięciem;
–
„ochrona gleb i wód” (kod K01), polegająca na stosowaniu międzyplonów
w celu zwiększenia udziału gleb z okrywą roślinną w okresie jesiennozimowym;
–
„strefy buforowe” (kod K02) - tworzenie nowych, 2m lub 5m pasów
zadarnionych na granicy gruntów rolnych z wodami powierzchniowymi lub
terenami
intensywnie
użytkowanymi
rolniczo
w
celu
ograniczenia
negatywnego oddziaływania rolnictwa i ochrony siedlisk wrażliwych;
–
„zachowanie rodzimych ras zwierząt gospodarskich” (kod G01), polegające na
utrzymywaniu ras bydła, koni i owiec zagrożonych wyginięciem.
Ze względu na metodykę płatności i zasady monitorowania programu pakiety
rolnośrodowiskowe zróżnicowano na 40 opcji o różnym zasięgu wdrażania.
Pakiety rolnośrodowiskowe będą realizowane przez rolnika zgodnie z planem
rolnośrodowiskowym.
Na poziomie gospodarstwa rolnik może uzyskać płatność za wdrażanie od
jednego do trzech pakietów.
Systemem pomocy finansowej objęte będą: grunty orne, trwałe użytki zielone,
i sady (pakiet S02). Przy obliczaniu płatności nie będą uwzględnione:
–
siedlisko rolnika,
–
grunty pod wodami powierzchniowymi, płynącymi i stojącymi,
–
grunty leśne,
119
–
drogi dojazdowe do pól,
–
grunty dzierżawione na okres krótszy niż okres trwania zobowiązania
rolnośrodowiskowego.
W trakcie trwania programu powierzchnia gruntów ornych w gospodarstwie
może ulec zmianie bez konieczności opracowywania nowego planu, jeżeli powiększenie
gospodarstwa:
–
obejmie co najwyżej 5% gruntów w stosunku do jego powierzchni wyjściowej,
ale nie więcej niż 2ha;
–
jest korzystne w świetle celów programu.
W przypadku nabycia gruntów rolnych o powierzchni większej niż 2ha
w pierwszym lub drugim roku realizacji planu rolnik zobowiązany jest do jego rewizji
w celu włączenia do planu nowych gruntów.
W przypadku nabycia gruntów rolnych o powierzchni większej niż 2ha
w trzecim roku i dalszych latach rolnik powinien złożyć nowy plan rolnośrodowiskowy
w odniesieniu do całego gospodarstwa (będzie on realizowany w następnych 5 latach).
W przypadku gospodarstwa położonego w strefie priorytetowej rolnik może
ubiegać się o uczestnictwo w programie, jeśli co najmniej 1ha uprawianych gruntów
jest położonych na terenie strefy.
Zgodnie z art. 32 rozporządzenia (WE) 445/2002, w przypadku, gdy beneficjent
nie jest w stanie wywiązać się z zobowiązań rolnośrodowiskowych, ponieważ jego
gospodarstwo zostało objęte scalaniem gruntów, realizowanym przez instytucje
publiczne i dostosowanie planu do nowych warunków jest niemożliwe, zobowiązanie
wygasa i rolnik nie podlega obowiązkowi zwrotu płatności.
Zgodnie z art. 24, pkt 1 rozporządzeniem Rady (WE) nr 1257/1999 płatności za
poszczególne pakiety zostały ustalone w formie zryczałtowanej, na podstawie
utraconego dochodu, kosztów poniesionych w rezultacie przyjętych zobowiązań oraz
potrzeby motywacji finansowej.
Maksymalne kwoty w przeliczeniu na hektar lub sztukę, są wymienione
w załączniku O do rozporządzenia.
Pomoc będzie przyznana w formie rocznych płatności, dostosowanych do
rodzaju działań.
120
Wnioskodawca może ubiegać się o pomoc, jeśli:
–
jest właścicielem lub dzierżawcą gruntu co najmniej w trakcie trwania
zobowiązania, który spełnia kryteria zasięgu geograficznego pakietów
rolnośrodowiskowych;
–
gospodaruje na powierzchni co najmniej 1ha użytków rolnych;
–
przygotuje i złoży wniosek o przystąpienie do programu;
–
zobowiąże się do stosowania zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej na całym
obszarze gospodarstwa przez okres 5 lat;
–
podejmie
się
prowadzenia
szczegółowych
zapisów
dotyczących
gospodarowania i podstawowych danych dotyczących zwierząt (DJP/ha),
potrzebnych dla celów kontroli i monitoringu;
–
świadczy, że posiada plan rolnośrodowiskowy przygotowany dla jego
gospodarstwa i potwierdzony przez doradcę.
W
perspektywie
działalność
rolnicza
prowadzona
według
programu
rolnośrodowiskowego, rozwój rolnictwa ekologicznego, dbałość o jakość produktów
rolnych, dbałość o walory przyrodniczo-krajobrazowe gminy powinny spowodować
rozwój agroturystyki.
Atutami gminy Zwoleń są: dobry mikroklimat, czyste środowisko, brak
uciążliwego przemysłu, tradycje kulturowe i historyczne.
Jest to obszar nieuprzemysłowiony, o rozdrobnionej strukturze agrarnej, dla
którego podstawę rozwoju gospodarczego może stanowić rolnictwo i przetwórstwo
ekologiczne.
Rozwój powinien być oparty na rolnictwie ekologicznym i produkcji żywności
ekologicznej - warzyw i owoców. Rozwój rolnictwa ekologicznego umożliwi bardziej
efektywną ochronę i rozwój struktury ekologicznej tego regionu i umożliwi bardziej
zrównoważony rozwój terenów wiejskich.
Obszar ten może stać się zapleczem produkcji ekologicznej żywności dla
aglomeracji radomskiej i warszawskiej oraz wytwarzać surowce rolnicze dla potrzeb
przemysłu przetwórczego, szczególnie warzyw i owoców dla krajów Unii Europejskiej.
121
12.3 Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej. Grupy producentów
Strategicznym działaniem będzie wdrożenie procesu tworzenia towarowych
gospodarstw rolnych i organizowanie się ich w grupy producenckie w celu osiągnięcia
poprawy rynku produktów rolnych, po wprowadzeniu nowych form prawnych tych
organizacji oraz uproszczeniu procedur rejestracji grupy przez wojewodę.
Towarowe gospodarstwa rolne powinny stanowić przynajmniej 30% ogółu
gospodarstw i zajmować 60% powierzchni użytków rolnych.
Grupy, złożone z rolników i przedsiębiorców prowadzących lokalne przetwórnie
żywności powinny mieć charakter terytorialny (np. gospodarze i przedsiębiorcy z kilku
okolicznych wsi tworzą grupę) lub branżowy (rolnicy wytwarzający surowce dla
zakładu przetwórczego itp.). Rolnicy i przedsiębiorcy mogą należeć do kilku grup
jednocześnie, prowadzić działalność handlową i promocyjną.
Zasadne jest skoncentrowanie wykorzystania funduszy przedakcesyjnych (ISPA,
SAPARD) oraz Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) na inwestycje
w gospodarstwach rolnych oraz w ramach grup producenckich, jak również na cele
inwestycji ekologicznych w rolnictwie.
12.4. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania
(ONW). Działanie 3 PROW
Zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 1257/1999, do obszarów
o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) zaliczono:
–
obszary górskie, obejmujące gminy, w których ponad połowa użytków rolnych
jest położona powyżej 500mm n.p.m.
–
obszary nizinne.
Strefa nizinna I, obejmująca gminy, dla których wskaźnik waloryzacji rolniczej
przestrzeni produkcyjnej (WWRPP) osiąga wartości wyższe niż 52 punkty i nie
przekracza 72,5 pkt. oraz obręby geodezyjne, gdzie wartość wskaźnika nie przekracza
56 pkt.
Strefa nizinna II, obejmująca gminy i obręby geodezyjne, gdzie wartość
wskaźnika nie przekracza 52 pkt.
122
W obu strefach brano pod uwagę gminy, w których udział ludności związanej
z rolnictwem, mierzony na poziomie gminy, wynosi min. 15%.
Obszary ze specyficznymi utrudnieniami, obejmujące gminy rejonów
podgórskich, gdzie występują złożone problemy wynikające z rozdrobnionej struktury
agrarnej i niekorzystnej rzeźby terenu, posiadające równocześnie duże znaczenie dla
rozwoju turystyki.
Klasyfikacja obszarów nizinnych dokonana została na podstawie następujących
kryteriów:
–
obecności terenów o małej produktywności i z ograniczonym potencjałem
produkcyjnym,
–
efektywności produkcji rolniczej zależnej od warunków naturalnych,
–
oceny populacji zależnej od działalności rolniczej.
Biorąc pod uwagę wartość WWRPP (uwzględniającego: jakość gleb, warunki
klimatyczne, warunki wodne oraz rzeźbę terenu) obszary rolne zostały podzielone na
poniższe typy, o różnej skali utrudnień w działalności rolniczej:
–
skrajnie niekorzystnych warunkach przyrodniczych o WWRPP <52 pkt.,
–
niekorzystnych warunkach przyrodniczych o WWRPP 52,1 – 56 pkt.,
–
ze znacznymi utrudnieniami przyrodniczymi o WWRPP 56,1 – 66 pkt.,
–
z utrudnieniami o WWRPP 66,1 – 72,5 pkt.
Obszary ONW cechuje duży udział ziem porzuconych (ugory i odłogi)
w stosunku do powierzchni użytków rolnych ogółem oraz kilkakrotnie większy udział
ludności związanej z rolnictwem w stosunku do terenów znajdujących się poza
wydzielonymi strefami ONW.
Przy wyborze wartości WWRPP, dla określenia ONW nizinnego przyjęto
założenie, że brane pod uwagę warunki naturalne znacznie ograniczają lub wykluczają
uprawę pszenicy.
Obecnie rolnicy na terenach nizinnego ONW stosują zbyt ekstensywne metody
produkcji oraz rośliny: żyto, owies, ziemniaki, których uprawa na słabych glebach nie
jest obarczona wysokim ryzykiem strat i zapewnia funkcjonowanie gospodarstwa.
Wynika to z małych wymagań glebowych i klimatycznych tych roślin.
Jednak mniej wymagające rośliny i ekstensywna produkcja przynoszą mniejszy
dochód i prowadzą do degradacji gleb, co powoduje, że na obszarach ONW rolnicy
zaprzestają upraw, a ze względu na wysoki koszt ponownego przywrócenia upraw na
123
zdegradowanych terenach porzucają je. Istotnym czynnikiem ograniczającym i dającym
podobne efekty jest niedobór opadów atmosferycznych.
Polskie rolnictwo wkracza w fazę pozbywania się obszarów z produkcją rolniczą
prowadzoną w niekorzystnych warunkach przyrodniczych. Brak alternatywnych źródeł
dochodów w gminach typowo rolniczych powoduje ich wyludnianie.
Stąd niezbędnym jest, na terenach zaliczonych do ONW, udzielanie
odpowiedniego wsparcia, przewidzianego w budżecie UE.
Według wprowadzonego podziału, na liście gmin, położonych na obszarach
o niekorzystnych warunkach gospodarowania – ONW nizinne, strefa I, znalazła się
gmina Zwoleń, kod statystyczny GUS 1436055, część wiejska, w obrębie gminy
miejsko-wiejskiej.
Zgodnie z art. 13 rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999, pomoc finansowa
dla wydzielonych geograficznie ONW ma na celu:
–
zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi i tym samym utrzymania
żywotności obszarów wiejskich,
–
zachowanie walorów krajobrazowych,
–
promocję rolnictwa przyjaznego dla środowiska.
Działanie 3 jest instrumentem wsparcia finansowego gospodarstw rolnych
położonych na terenach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na
niekorzystne warunki naturalne.
Dopłaty wyrównawcze dla gospodarstw rolnych położonych na tych terenach
kompensują istniejące utrudnienia w stosunku do gospodarstw położonych poza
strefami ONW.
Dopłaty te przeciwdziałają wyludnianiu się obszarów wiejskich i zatracaniu ich
rolniczego charakteru.
Pomoc finansowa udzielana jest w postaci corocznych zryczałtowanych
płatności (dopłat wyrównawczych) do hektara użytków rolnych położonych na ONW.
Płatności te nie mogą przekroczyć maksymalnej wartości określonej w Aneksie
do rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999.
Płatnością objęte mogą być tylko działki rolne, które sklasyfikowane są jako
grunty orne, sady, łąki trwałe i pastwiska trwałe.
Dopłata wyrównawcza w ramach tego działania może być przyznana, jeżeli:
–
gospodarstwo w całości lub części jest zlokalizowane w granicach ONW, przy
czym płatność dotyczy tylko działek rolnych na ONW;
124
–
powierzchnia użytków rolnych należących do danego gospodarstwa na ONW
i wykorzystywanych do produkcji rolniczej wynosi, co najmniej 1,0ha;
–
wnioskodawca zobowiąże się do przestrzegania zasad zwykłej, dobrej praktyki
rolniczej;
–
wnioskodawca zobowiąże się do prowadzenia działalności rolniczej na
wszystkich działkach położonych na ONW przez okres co najmniej 5 lat od
daty otrzymania pierwszej płatności z tytułu gospodarowania na ONW;
–
wnioskodawca zobowiąże się do przestrzegania zakazów odnośnie stosowania
substancji o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-agonistycznym
w żywieniu zwierząt;
–
wnioskodawca złoży wniosek o płatność z tytułu prowadzenia działalności
rolniczej na ONW.
Szczegółowe warunki i tryb udzielania pomocy finansowej na wspieranie
działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania
objętej planem rozwoju obszarów wiejskich określa rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 14 kwietnia 2004r. (Dz. U. Nr 73, poz. 657).
12.5. Zalesianie gruntów rolnych. Działanie 5 PROW
Potrzeby zalesieniowe zostały oszacowane w Krajowym Planie Zwiększania
Lesistości (KPZL). Program ten uwzględnia międzynarodowe wskazania odnośnie
wielofunkcyjnego rozwoju gospodarki leśnej i leśnictwa. Z programu tego wynika, że
w Polsce ma miejsce nadmierne użytkowanie gruntów o małej przydatności rolniczej
i podatnych na zagrożenia (erozję, zanieczyszczenie wód).
Szczególną rolą zalesień powinno być odpowiednie kształtowanie struktur
przestrzennych
zasobów
przyrody,
zwiększanie
ich
biologicznej
aktywności
i różnorodności oraz estetycznych walorów krajobrazu. Ważnym zadaniem programu
zalesień jest ochrona, wzmacnianie i łączenie we wspólny system najcenniejszych
obszarów przyrodniczych, a także racjonalne przestrzenne rozmieszczenie przyszłych
zalesień.
Podstawą modelu przestrzennego zwiększania lesistości jest kategoryzacja gmin
ze względu na preferencje zalesieniowe.
125
W zaktualizowanym KPZL zastosowano metodę oceny tych preferencji
w oparciu o wiele kryteriów i przyjęto zestaw 12 cech:
1.
udział gleb najsłabszych w powierzchni użytków rolnych (%),
2.
jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej wg punktacji IUNG (pkt),
3.
rzeźbę terenu (pkt),
4.
występowanie stepowienia (ha),
5.
zagrożenie erozją wodną powierzchniową (ha),
6.
podaż gruntów do zalesienia wg ankiet w gminach (ha),
7.
lesistość (%),
8.
udział łąk i pastwisk w powierzchni gminy(%),
9.
stopień zwiększania lesistości za względu na potrzeby ochrony przyrody (%),
10. ważniejsze wododziały (ha),
11. zlewnie chronione (ha),
12. ochronę wód podziemnych (ha).
Gmina Zwoleń należy do makroregionu środkowo-wschodniego, w którym
przeważa układ regionalny prosty z typowymi strukturami rolniczo-przemysłowymi,
o obniżonej użyteczności ekologicznej i gospodarczej środowiska oraz małej
dyspozycyjności zasobów przyrodniczych, gdzie brak rozległych i zwartych
przestrzennie układów przyrodniczych o znaczeniu makroregionalnym. Jest to obszar
bardzo małej lesistości, wyraźnie zaznaczających się procesów stepowienia krajobrazu,
przestrzennie
zróżnicowanego
deficytu
wody,
zagrożenia
erozja
wietrzną
i powierzchniową. Udział użytków rolnych przewyższa średnią krajową.
Zalesienia na obszarze makroregionu powinny zmierzać do wzmocnienia
wojewódzkich systemów ochrony krajobrazu, zachowania terenów puszczańskich,
a przede wszystkim do wzbogacenia przestrzeni agrocenoz z elementami krajobrazu
leśnego w układzie pasmowym, którego podstawą powinny być głównie wododziały.
Pożądane jest tworzenie nawet małych kompleksów leśnych (min. 5ha)
w ścisłym powiązaniu z systemem zadrzewień, które mają tu szczególne znaczenie.
Podstawową funkcją zalesień i zadrzewień w tym makroregionie powinna być
poprawa warunków hydrologicznych gleb i przeciwdziałanie procesom degradacji
powierzchni ziemi.
W regionie tym pożądane jest wprowadzenie wielkoobszarowego systemu
zadrzewień przeciwwietrznych, których podstawową funkcją będzie zwiększanie
wodnej retencji, a na terenach o nieco bardziej korzystnym bilansie wodnym również
126
ograniczenie ewapotranspiracji na gruntach rolniczych o stałym lub okresowym
niedoborze wody.
Szczególnie duże znaczenie mają zadrzewienia na terenach o najlepszych
glebach rolniczych, charakteryzujących się równocześnie małą lesistością oraz
ustabilizowaną granicą rolno-leśną
Lokalizacja
zalesień
powinna
zapewniać
zmniejszenie
rozdrobnienia
i rozproszenia kompleksów leśnych
Priorytety zalesień w układzie lokalnym
Grunty przeznaczone do zalesień określa miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Lokalizowanie zalesień powinno odbywać się na podstawie opracowanego przez
gminę „Studium granicy rolno-leśnej”, w którym powinny zostać uszczegółowione
ustalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy”.
Dokument taki powinien być opracowany na podstawie analizy warunków
środowiska i skonsultowany z właścicielami gruntów i na poziomie gminy powinien
stanowić narzędzie do prawidłowego sterowania procesem zalesiania gruntów.
Zalesianie gruntów jest procesem długotrwałym, przesądzającym o funkcji
terenu na długie lata i w związku z tym realizacja zalesień powinna być prowadzona
z zachowaniem zasad racjonalnej gospodarki przestrzennej.
Z dokumentów programowych, obowiązujących przepisów i pierwszych
doświadczeń KPZL (Krajowego Planu Zwiększania Lesistości) wynika, że do zalesiania
w pierwszej kolejności powinny być przeznaczane grunty orne, w mniejszym stopniu
użytki zielone, tj.:
–
klasy bonitacyjne VIz do zalesienia w całości,
–
klasy bonitacyjne VI do zalesienia w całości, z wyjątkiem gruntów rokujących
ich rolnicze wykorzystanie,
–
klasy bonitacyjne V do zalesienia częściowego, tj. stanowiące śródleśne
enklawy i półenklawy o powierzchni do 2ha w jednym konturze lub
o szerokości między brzegami lasu do 150m (8-krotna wysokość drzew), jeżeli
odległość od tych gruntów do obecnych lub perspektywicznych siedlisk
gospodarstw rolnych wynosi ponad 5km, a ich nachylenia przekracza 12° oraz
inne w uzasadnionych lokalnie przypadkach,
127
–
klasa IV i IVb do zalesienia w przypadkach sporadycznych, tj. enklawy
i półenklawy o powierzchni do 0,5ha lub o szerokości 50m (3,5-krotna
wysokość drzew), szczególnie z utrudnionym dojazdem, małe powierzchnie
nieregularnych wcięć w głąb lasu, (do 0,1ha), oraz grunty o nachyleniu
powyżej 20°,
–
grunty klas I-III mogą być zalesiane jedynie wyjątkowo w przypadku małych
i wydłużonych enklaw i półenklaw, położonych w uciążliwej szachownicy
z gruntami leśnymi o szerokości między lasami do 30m (2-krotna wysokość
drzew) oraz grunty o nachyleniu powyżej 25°,
–
inne grunty i nieużytki nadające się do zalesienia, bądź mogące stanowić
uzupełniający składnik ekosystemu leśnego, a w szczególności:
·
grunty skażone, zdegradowane, i zagrożone silną erozją,
·
grunty położone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach,
·
wzdłuż brzegów rzek oraz na obrzeżach jezior i zbiorników wodnych,
·
lotne piaski i wydmy piaszczyste,
·
strome stoki, zbocza, urwiska i zapadliska,
·
hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, żwirze, torfie, i glinie,
·
grunty położone w odległości do 10km od granic administracyjnych miast,
·
powyżej 100 000 mieszkańców.
Lokalizacja
zalesień
powinna
zapewniać
zmniejszenie
rozdrobnienia
i rozproszenia kompleksów leśnych należy dążyć, aby docelowa powierzchnia
kompleksu leśnego nie była mniejsza niż 5ha.
Zalesianie
gruntów
porolnych
powinno
sprzyjać
tworzeniu
zwartych
kompleksów leśnych o racjonalnej granicy rolno-leśnej, tworzeniu zwartego systemu
przyrodniczego łącznie z innymi obszarami o funkcjach ekologicznych.
Zalesienia powinny również uwzględniać tworzenie korytarzy ekologicznych
pomiędzy dużymi kompleksami leśnymi.
Z programu zalesień należy wyłączyć:
–
grunty rolne i śródpolne nieużytki zaliczane do siedlisk priorytetowych
w programie rolno-środowiskowym (bagna, torfowiska, oczka wodne, mszary,
solniska, trzcinowiska, i inne siedliska okresowo podmokłe, murawy
kserotermiczne, remizy, wrzosowiska, wydmy) nie chronione lub objęte
ochroną prawną, np. jako użytki ekologiczne;
128
–
miejsca cenne z historycznego lub archeologicznego punktu widzenia.
Na terenie obszarów chronionych (obszary chronionego krajobrazu) oraz
projektowanej sieci NATURA 2000 decyzje o zalesieniu muszą być zgodne z planami
ochrony tych obszarów lub przy braku planów zaopiniowane prze właściwe służby
ochrony przyrody – dyrektora parku narodowego lub wojewódzkiego konserwatora
przyrody.
Kontrolowanych decyzji będą wymagały projekty zalesiania:
–
siedlisk zlokalizowanych w dolinach rzek i na terenie zabagnionych obniżeń,
–
rolniczych polan o walorach przyrodniczych i kulturowych,
–
obszarów o wybitnych walorach widokowych (obszary takie należy zaznaczyć
w planach zagospodarowania przestrzennego gmin).
Tego typu grunty orne i półnaturalne ekosystemy mają priorytetowe znaczenie
dla działań rolnośrodowiskowych (promowanie zamiany gruntów ornych na użytki
zielone), których celem będzie zachowanie półnaturalnych ekosystemów trawiastych,
zachowanie bądź odbudowa małej retencji wodnej i ochrona różnorodności biologicznej
terenów rolniczych.
Przy określaniu zasad kwalifikowania gruntów porolnych oraz kryteriów ich
wyłączenia z użytkowania rolniczego na terenach nizinnych problem ten dotyczy
głównie uzgodnień pomiędzy właścicielem gruntu a administracją samorządową na
poziomie gminy, zwłaszcza w odniesieniu do jakości gleby (V, VI, VIz).
Integralną częścią programu zwiększania lesistości w gminie powinien być
program zwiększania zadrzewienia., szczególnie na terenach o niskiej lesistości
i dużego zagrożenia procesami erozji gleb, stepowienia krajobrazu i niekorzystnego
bilansu wodnego.
Realizacja programu zwiększania lesistości powinna odbywać się w drodze
ustalania przeznaczania gruntów do leśnego zagospodarowania w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego lub w studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania.
Celem działania 5 PROW jest wsparcie procesu zalesiania gruntów rolnych nie
stanowiących własności Skarbu Państwa, a następnie zapewnienie właściwej pielęgnacji
nowych zasadzeń we wczesnych stadiach ich rozwoju.
Zalesienia będą dostosowywane do lokalnych warunków siedliskowych
i krajobrazowych zgodnie z krajowymi wytycznymi w sprawie uporządkowania
przestrzeni rolnoleśnej.
129
Rolnik może także otrzymać pomoc równoważącą utracony dochód w efekcie
wyłączenia gruntów spod uprawy, wypłacaną przez 20 lat od założenia uprawy.
Zgodnie z art. 31 rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999 działanie
5 obejmuje:
–
wsparcie na zalesienie, które pokrywa koszty założenia uprawy oraz
w uzasadnionych przypadkach - ochrony przed zwierzyną;
–
premię pielęgnacyjną za utrzymanie nowej uprawy leśnej;
–
premię zalesieniowa stanowiącą ekwiwalent za wyłączenie gruntu z upraw
rolnych.
Pomoc udzielana będzie pod warunkami:
–
zalesienia mogą być wykonywane na użytkach rolnych nie stanowiących
własności Skarbu Państwa które zostały zakwalifikowane na podstawie
ewidencji gruntów rolnych, do: gruntów ornych, trwałych użytków zielonych,
sadów i plantacji owocowych;
–
do zalesienia mogą być przeznaczane grunty będące w stałym użytkowaniu
rolniczym
i
przewidziane
w
miejscowym
planie
zagospodarowania
przestrzennego lub w decyzji o warunkach zagospodarowania terenu;
–
minimalna powierzchnia zalesienia wynosi 0,3ha, przy minimalnej szerokości
zalesionej działki – 20m; w przypadku wniosku kilku rolników łączna
powierzchnia do zalesienia musi wynosić 3ha w jednym obrysie;
–
wykorzystywanie do zalesień jedynie rodzimych gatunków drzew i krzewów;
–
w celu dostosowania zalesień do lokalnych warunków siedliskowych, ustalając
skład gatunkowy, należy brać pod uwagę rolnicza klasyfikację gruntów
rolnych oraz regionalizację przyrodniczo-leśną;
–
należy przestrzegać zasad hodowli lasu w zakresie norm określających
proporcję gatunków na różnych typach siedliskowych lasu (załącznik N do
rozporządzenia);
–
materiał sadzeniowy musi spełniać wymagania jakościowe określone
w ustawie o leśnym materiale rozmnożeniowym.
Średnia liczba sadzonek przypadająca na 1ha zalesionych gruntów wyniesie ca
8 000 sztuk.
Zgodnie z Prawem ochrony środowiska w przypadku realizacji zalesień na
powierzchni powyżej 20ha wnioskodawca przeprowadzi ocenę oddziaływania na
środowisko.
130
Wsparcie na zalesienia polega na dofinansowaniu kosztów założenia uprawy,
wykonania poprawek w 2 roku i zabezpieczenia przed zwierzyną.
Zgodnie z art. 1 rozporządzenia komisji (KE) nr 963/2003, wsparcie to ma
postać zryczałtowanej płatności w przeliczeniu na 1ha zalesianych gruntów. Wsparcie
będzie wypłacane jednorazowo po założeniu uprawy.
Wysokość kwoty wsparcia jest zróżnicowana i zależy od:
–
proporcji gatunków iglastych i liściastych w strukturze drzewostanu;
–
rodzaju zabezpieczenia przed zwierzyną;
–
kształtowania terenu; na stokach o spadku powyżej 120 koszty zalesień
zwiększają się o 40% w stosunku do kosztów zalesień gruntów o korzystnej
konfiguracji.
Premia pielęgnacyjna stanowi zryczałtowana płatność w przeliczeniu na 1ha
zalesionych gruntów, wypłacana co roku przez 5 lat od założenia uprawy, która
uwzględnia koszty prac pielęgnacyjnych oraz wczesne czyszczenie.
Premia zalesieniowa stanowi zryczałtowana płatność w przeliczeniu na 1ha
zalesionych gruntów, wynikającą z utraconych dochodów z tytułu przekształcenia
gruntów rolnych na grunty leśne i jest wypłacana co roku przez 20 lat od założenia
uprawy leśnej. Wysokość premii zalesieniowej została zróżnicowana na dwie stawki
w zależności od udziału dochodu z produkcji rolniczej w całkowitych dochodach
beneficjenta. Wysokość dochodu i jego źródła pochodzenia ustalana będzie na
podstawie dochodów z roku poprzedzającego składanie wniosku o przystąpienie do
programu.
Rolnicy, których udział dochodu z rolnictwa przekracza 20% dochodu
całkowitego w gospodarstwie, będą otrzymywali premie w pełnym wymiarze.
Natomiast właściciele gruntów o niższym udziale dochodu będą otrzymywać premię
zalesieniową w wysokości ¼ premii w pełnym wymiarze, zgodnie z relacjami
wysokości stawek
umieszczonych
w
załączniku
do
rozporządzenia.
Premia
zalesieniowa podlega prawu dziedziczenia.
Pomoc nie będzie udzielana rolnikom korzystającym ze wsparcia w postaci
renty strukturalnej oraz na plantacje choinek świątecznych i drzew szybkorosnących,
które osiągają kolej rębu przed 15 rokiem życia.
Wsparcie na zalesienie oraz premia pielęgnacyjna i zalesieniowa są finansowane
w całości ze środków publicznych UE i krajowych w stosunku 80% UE i 20% środki
krajowe.
131
Pomoc finansowa może być przyznana rolnikowi lub właścicielowi gruntów
rolnych, jeśli:
–
uzyska pozytywną decyzję na wniosek o przystąpienie do programu
zalesieniowego;
–
zobowiążę się do przestrzegania warunków i terminów określonych
w szczegółowym planie zalesieniowym;
–
przedłoży oświadczenie o wykonaniu zalesienia.
Rozwiązania proponowane w PROW, dotyczące zalesień zostały w głównej
mierze dostosowane do prawa wspólnotowego, zarówno pod względem form płatności
(dotacje na zalesienie, premia pielęgnacyjna, i zalesieniowa), jak też warunków ich
uzyskania.
Realizacja zalesień zaplanowanych w PROW powinna urzeczywistnić
zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich bezpośrednio przez zwiększanie
lesistości (co stworzy warunki dla umacniania ekosystemów i różnorodności
biologicznej), jak i pośrednio poprzez stwarzanie możliwości dodatkowego zatrudnienia
i dochodów.
Zalesianie
gruntów
rolnych
może
napotkać
na
barierę
związaną
z perspektywicznym wyłączeniem ich z produkcji rolniczej (nawet tych, które obecnie
są odłogowane).
Program ochrony środowiska powiatu zwoleńskiego wytyczył kierunki rozwoju
społeczno-gospodarczego powiatu w nawiązaniu do dokumentu strategicznego
pt. „Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa”, gdzie
określono podstawowe założenia do polskiego programu operacyjnego rozwoju
obszarów wiejskich SAPARD. Programy rolnośrodowiskowe mają się składać z dwóch
bloków - ochrona różnorodności biologicznej i ochrona środowiska i struktury
krajobrazu.
Programy rolnośrodowiskowe polegają na udzielaniu wsparcia finansowego
rolnikom, którzy dobrowolnie zobowiążą się do realizacji następujących celów:
–
rozwoju rolnictwa przyjaznego dla środowiska, wykorzystania lokalnych
odmian i ras w celu ochrony zasobów genetycznych w rolnictwie,
–
rozwoju rolnictwa ekologicznego lub integrowanych metod gospodarowania,
korzystnych dla środowiska i zachowaniu różnorodności biologicznej,
–
kontynuacji ekstensywnych metod produkcji, zwłaszcza chowu zwierząt
z utrzymaniem wypasu na użytkach zielonych,
132
–
aktywnej ochrony siedlisk i gatunków chronionych związanych z obszarami
rolnymi,
–
przeciwdziałania negatywnym skutkom gospodarki rolnej w odniesieniu do
wód, gleby i powietrza wynikających z Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej,
–
upowszechnianiu długofalowego planowania działań na rzecz ochrony
środowiska i różnorodności biologicznej w gospodarstwach rolnych.
Płatności będą mogli otrzymywać rolnicy, którzy na zasadach dobrowolności
zobowiązują się realizować programy przez 5 lat.
Celem społeczno-gospodarczym i społeczno-ekonomicznym jest osiągnięcie
wielofunkcjonalnego rozwoju powiatu zapewniającego poprawę warunków życia
mieszkańców z zachowaniem równowagi między rozwojem gospodarczym a ochroną
środowiska.
Dobre warunki glebowo-rolnicze stwarzają możliwości dalszego rozwoju
produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego. Wiąże się to między innymi
z rezerwowaniem terenów do rozwoju infrastruktury usługowej, proporcjonalnie do
liczby mieszkańców, z uwzględnieniem ich potrzeb.
Tereny objęte ochroną prawną mają zasady gospodarowania określone
w przepisach szczególnych.
Cele wytyczone w programie powiatowym w tym zakresie powinny być
przeniesione na poziom gminy Zwoleń, jako zadania wspólne.
Strategia działań
W planach krótkookresowych do 2007 roku i długookresowych do 2011 roku
proponuje się:
–
podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa gminy poprzez kursy,
szkolenia dotyczące działalności gospodarczej, agroturystyki, produkcji
zdrowej żywności,
–
propagowanie
rolnictwa
ekologicznego
i
wdrażanie
programów
rolnośrodowiskowych,
–
poprawę agroekologicznego wskaźnika lesistości,
–
rekultywację o charakterze rolnym lub leśnym wyrobisk poeksploatacyjnych,
–
ochronę terenów i obiektów prawnie chronionych (obiekty przyrodnicze,
drzewa pomnikowe, zabytki kultury, obiekty archeologiczne).
133
13. AGROTURYSTYKA
Działalność rolnicza prowadzona według programu rolnośrodowiskowego,
rozwój rolnictwa ekologicznego, dbałość o jakość produktów rolnych, dbałość o walory
przyrodniczo-krajobrazowe gminy powinna zaowocować rozwojem agroturystyki.
Ponieważ gmina Zwoleń ma charakter rolniczy szansą dla mieszkańców
i dodatkowym źródłem dochodów może stać się agroturystyka.
W Puszczy Kozienickiej interesujące miejsca przyrodniczo-krajobrazowe
połączono szlakami turystycznymi, projektowane są również ścieżki rowerowe.
Atutami gminy Zwoleń są: dobry mikroklimat, czyste środowisko, brak
uciążliwego przemysłu, tradycje kulturowe i historyczne. W gminie hoduje się konie
rasy małopolskiej, prowadzi się naukę jazdy konnej dla dzieci i dorosłych, prowadzona
jest również hipoterapia dla dzieci niepełnosprawnych. W gminie działają dwa
gospodarstwa agroturystyczne. Znajdują się one w Mostkach, Zwoleniu.
13.1. Uwarunkowania wynikające z ustaleń miejscowego
planu zagospodarowania przestrzennego w zakresie
zagospodarowania terenów turystyczno-wypoczynkowych
–
obiekty, urządzenia i tereny związane z funkcją turystyczno-wypoczynkową,
w tym pola namiotowe, schroniska młodzieżowe, bazy noclegowe, hotele itp.,
–
tereny zieleni oraz drzewostany o charakterze parkowym, w rozumieniu
ustawy o ochronie przyrody, zadrzewienia i inne obszary zieleni wysokiej
i niskiej,
–
zbiorniki wodne.
–
usługi komercyjne, publiczne towarzyszące funkcji podstawowej, np.:
gastronomia, handel, administracja, itp.,
–
elementy małej architektury,
–
liniowe, punktowe obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej imunikacji.
134
–
utrzymanie i odtwarzanie cieków i zbiorników wodnych,
–
zachowanie naturalnych elementów oraz przestrzennej ciągłości systemu
przyrodniczego,
–
ochronę, utrzymanie i odnawianie istniejącej zieleni wysokiej i niskiej,
–
wyznaczanie i zagospodarowywanie ciągów pieszych, rowerowych,
–
wprowadzanie elementów małej architektury podkreślającej charakter strefy,
–
parkingi przeznaczone wyłącznie do obsługi strefy, w zieleni towarzyszącej,
–
obiekty budowlane o funkcji podstawowej i uzupełniającej należy realizować
w nawiązaniu do otaczającego krajobrazu, głównie w formie budynków
wolnostojących - max. 2 kondygnacje nadziemne przy założeniu, że rzędna
kalenicy dachu wynosi do 12m nad poziom terenu, teren należy kształtować ze
szczególną dbałością o ekspozycję strefy, wydobywając jej walory estetyczne,
krajobrazowe, kulturowe.
–
–
–
wycinki istniejącego drzewostanu, zadrzewień.
Strategia działań
W planach krótkookresowych na lata 2004-2007 i w planach długookresowych
na lata 2008-2011 proponuje się zwiększenie atrakcyjności gminy przez:
–
budowę zbiorników wodnych,
–
zalesianie nieużytków,
–
budowę systemu oczyszczania ścieków oraz utylizację odpadów stałych, co
wpłynie na poprawę czystości rzek, gleby i powietrza,
–
propagowanie i promocję gospodarstw ekologicznych, promocję gospodarstw
agroturystycznych,
–
edukację ekologiczną,
–
ochronę istniejących dóbr kultury i przyrody,
–
typowanie obszarów o walorach przyrodniczych i krajobrazowych do objęcia
ochroną prawną,
–
zagospodarowanie doliny Zwolenki na cele turystyczno-rekreacyjne,
–
wytyczenie ścieżek rowerowych.
135
14. UWARUNKOWANIA W ZAKRESIE OCHRONY
ŚRODOWISKA WYNIKAJĄCE Z MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY
ZWOLEŃ – USTALENIA SZCZEGÓŁOWE
W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego miasta Zwoleń
wyróżnia się następujące strefy funkcjonalne:
1.
Strefa MN – teren zabudowy jednorodzinnej
2.
Strefa MW– teren zabudowy wielorodzinnej
3.
Strefa MU – tereny mieszkaniowo-usługowe
4.
Strefa U – tereny usług
5.
Strefa UO – tereny usług oświaty
6.
Strefa UZ – tereny usług ochrony zdrowia, ochrony socjalnej
7.
Strefa UK – tereny usług kultu religijnego
8.
Strefa PU – tereny zabudowy przemysłowo-usługowej
9.
Strefa IE – tereny urządzeń elektroenergetycznych
10. Strefa IC – tereny urządzeń gospodarki cieplnej
11. Strefa IG – tereny urządzeń gazowniczych
12. Strefa IW – tereny urządzeń zaopatrzenia w wodę
13. Strefa IŚ – tereny urządzeń gospodarki ściekowej
14. Strefa IO – tereny gospodarki odpadami
15. Strefa K – tereny komunikacji
16. Strefa KK – tereny obsługi komunikacji
17. Strefa US – tereny sportowo-rekreacyjne
18. Strefa UT – tereny turystyczno-wypoczynkowe
19. Strefa ZD – tereny ogródków działkowych
20. Strefa ZU – teren zieleni urządzonej
21. Strefa ZC – tereny cmentarzy
22. Strefa ZN – tereny nadrzecznej zieleni śródmiejskiej
23. Strefa RO – tereny gospodarki rolnej
136
24. Strefa RE – tereny ekstensywnego rolnictwa
25. Strefa MR – tereny koncentracji zabudowy zagrodowej
W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy Zwoleń wyróżnia
się następujące strefy funkcjonalne:
1.
MR – tereny zabudowy zagrodowej,
2.
MN – tereny mieszkaniowe zabudowy jednorodzinnej,
3.
U – tereny usług,
4.
UO – tereny usług oświaty,
5.
UK – tereny usług kultu religijnego,
6.
UT – tereny turystyczno-wypoczynkowe,
7.
ZU – tereny zieleni urządzonej,
8.
PU – tereny zabudowy przemysłowo-usługowej,
9.
IE – tereny urządzeń elektroenergetycznych liniowych i punktowych wraz ze
strefą oddziaływania,
10. IG – tereny urządzeń planowanego gazociągu wysokoprężnego wraz ze strefą
oddziaływania,
11. K – tereny komunikacji, w tym: drogi ekspresowe KS, główne ruchu
przyspieszonego KGP, zbiorcze KZ, lokalne KL, dojazdowe KD,
12. ZC – tereny cmentarzy,
13. RO – tereny gospodarki rolnej
14. RE – tereny ekstensywnego rolnictwa,
15. ZL – tereny gospodarki leśnej,
16. IO – tereny gospodarki odpadami.
Na obszarach wyżej wymienionych stref obowiązują następujące wymogi
w zakresie ochrony środowiska:
–
w granicach administracyjnych miasta oraz w obrębie zwartej zabudowy wsi
zabroniona jest budowa zakładów stwarzających zagrożenie dla życia lub
zdrowia ludzi, a w szczególności zagrożenie wystąpienia poważnych awarii,
–
inwestycje o funkcji usługowej, produkcyjno-usługowej, innej, uzgadnia się
z właściwym Państwowym Inspektorem Sanitarnym pod względem wymagań
higienicznych i zdrowotnych, właściwymi organami ochrony środowiska, wg
przepisów odrębnych,
–
ewentualna dopuszczalna przepisami szczególnymi i odrębnymi uciążliwość
przedsięwzięcia nie może wykraczać poza teren lokalizacji inwestycji;
137
dopuszcza się możliwość tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania dla
przedsięwzięć i na warunkach określonych przepisami szczególnymi,
–
podejmowanie
działalności
produkcyjno
–
usługowej
wiążącej
się
z wprowadzeniem substancji zanieczyszczających powietrze, jest możliwe przy
zachowaniu na granicy własności obowiązujących norm emisji,
–
przy projektowaniu obiektów produkcyjnych, usługowych, w których
wykonywane będą prace mogące wywoływać hałas, należy uwzględniać
obowiązujące normy dopuszczalnego hałasu,
–
wytwórca
odpadów
technologicznych
związanych
z
prowadzeniem
działalności usługowo-produkcyjnej obowiązany jest stosować się do
obowiązujących przepisów szczególnych,
–
w przypadku lokalizacji inwestycji (budownictwa usługowego, produkcyjnousługowego) warunkiem realizacji jest docelowa możliwość odprowadzenia
ścieków do kanalizacji miejskiej, zastosowania grupowych lub indywidualnych
oczyszczalni ścieków, itp.,
–
w razie braku możliwości technicznych uzyskania wzdłuż dróg, wymaganych
odrębnymi przepisami standardów, należy stosować urządzenia służące
ochronie środowiska takie jak ekrany akustyczne, oraz konstrukcje przeciw
wibracyjne, separatory, oczyszczalniki, pasy zieleni izolacyjnej i inne;
powinny być one usytuowane w pasie drogowym zgodnie z warunkami
wynikającymi z przepisów szczególnych i odrębnych,
–
należy stosować podstawowe środki ograniczające zagrożenia wynikające
z negatywnego wpływu drogi na przyrodę, krajobraz, grunty rolne i leśne takie
jak: wiadukty nad drogą, przejazdy gospodarcze pod drogą, przepusty dla
zwierząt dziko żyjących, ogrodzenia chroniące zwierzęta gospodarskie
i zwierzynę leśną przed wtargnięciem na drogę oraz uczestników ruchu przed
skutkami takiego wtargnięcia, pasy zieleni izolacyjnej, rekonstrukcje terenów
leśnych naruszonych budową drogi i inne wg przepisów odrębnych,
–
w trakcie prowadzenia prac budowlanych inwestor obowiązany jest
uwzględniać ochronę gleby, zieleni, naturalnego ukształtowania środowiska,
stosunków wodnych,
–
należy utrzymywać i chronić istniejące enklawy zieleni oraz dążyć do jej
odtwarzania,
–
zaleca się wprowadzanie ażurowych ogrodzeń i nawierzchni,
138
–
należy podejmować działania mające na celu naprawienie wyrządzonych szkód
w szczególności poprzez kompensację przyrodniczą,
–
wprowadza się ograniczanie stosowania środków chemicznych ochrony roślin
szczególnie w dolinach rzecznych,
–
w terenach rolnych wyłącza się spod zabudowy i zalesień grunty zdrenowane,
–
w terenach budowlanych dopuszcza się zabudowę gruntów zalesionych pod
warunkiem pozostawienia lasu na minimum 75% powierzchni działki
budowlanej,
–
wprowadza
się
zakaz
grodzenia
nieruchomości
przyległych
do
powierzchniowych wód publicznych w odległości mniejszej niż 1,5m od linii
brzegu a postuluje odległość – min 3m,
–
właściciel nieruchomości przyległej do powierzchniowych wód publicznych
jest obowiązany umożliwić dostęp do wody,
–
dopuszcza się eksploatację kruszywa naturalnego wyłącznie po uzyskaniu
koncesji, w pierwszej kolejności na terenach nieleśnych,
–
możliwe jest wprowadzanie zalesień, szczególnie jako kontynuacji istniejących
kompleksów leśnych lub o powierzchni łącznej większej niż 10ha, według
przepisów odrębnych.
139
15. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE
ZASOBÓW GMINY ZWOLEŃ (WG STRATEGII ROZWOJU GMINY)
1.
Powierzchnia całkowita gminy: 161,12km2 , z czego: miasto 15,78km2, wsie
145,34km2
2.
Liczba mieszkańców: 16 624, z czego: w mieście 9 138, na wsi 7 486.
3.
Gęstość zaludnienia: 103,18 osoby/km2 z czego: w mieście 579,09 osoby/km2, na
wsi 51,51 osoby/km2
4.
Przyrost naturalny: – 21, z czego: w mieście – 6, na wsi – 15
5.
Struktura wiekowa ludności: ludność w wieku przedprodukcyjnym 4 137, z czego:
w mieście 2 143, – na wsi 1 994; ludność w wieku produkcyjnym 9 371, z czego:
w mieście 5 387, na wsi 3 984; ludność w wieku poprodukcyjnym 2 224, z czego:
w mieście 992, na wsi 1 232
6.
Odsetek ludności pracującej w stosunku do liczby ludności w wieku
produkcyjnym: ogółem 26,16%, z czego: w mieście 41,53%, na wsi 5,37%
7.
Struktura użytków rolnych w gminie (gospodarstwa indywidualne 2002r.):
–
ogółem użytki rolne 10 735,8ha
–
grunty orne 7 997,8ha
–
łąki i pastwiska 1 425,6ha
–
sady 107,8ha
–
truskawki 142,1ha
8.
Powierzchnia lasów 3 818ha
9.
Bonitacja gleb
10.
–
klasa II ok. 10%
–
klasa III 14%
–
klasa IV 28%
–
klasy V i VI ok. 48%
Liczba zwierząt według gatunków
Bydło ogółem
3 458
- w tym krowy
2 347
Trzoda chlewna ogółem
9 783
140
11.
- w tym lochy
1 162
Owce ogółem
71
Infrastruktura:
1. Liczba wsi nie podłączonych do sieci wodociągowej 27
2. Liczba wsi bez kanalizacji – żadna wieś nie ma kanalizacji
3. Liczba wsi bez sieci elektrycznej 0
4. Gazyfikacja – 14% mieszkańców korzysta z gazu przewodowego, – 86%
mieszkańców korzysta z gazu butlowego lub innych nośników energii
5. Wodociągi: miasto – z wodociągu korzysta 60% mieszkańców, wieś –
1 wodociąg w Sycynie o długości 9,2km
6. Podstawowa kanalizacja: miasto – ok. 60% mieszkańców korzysta
z kanalizacji miejskiej; wieś – brak
7. Ilość oczyszczalni ścieków: 1 (miejska)
8. Gospodarka odpadami: wysypisko śmieci o powierzchni 1,8ha (eksploatacja
przewidziana do 2015r.)
9. Liczba gospodarstw mających dostęp do telefonu ok. 3 844
10. Służba zdrowia i opieka medyczna: 1 przychodnia podstawowej opieki
zdrowotnej: 1 przychodnia specjalistyczna, 1 szpital powiatowy
11. Liczba szkół i uczniów: miasto – 1 przedszkole – dla ponad 140 dzieci,
wieś – 1 przedszkole dla 30 dzieci, 4 szkoły podstawowe – 1 500 uczniów;
wskaźnik zagęszczenia wynosi ponad 37 uczniów na 1 pomieszczenie do
nauki; 3 gimnazja – 795 uczniów
12. 1 Zespół Szkół Licealnych – 630 uczniów
13. 1 Zaoczne Liceum Ogólnokształcące – 34 uczniów
14. 1 Zaoczne Liceum Ekonomiczne – 150 uczniów
15. 1 Zespół Szkół Rolniczych – 641 uczniów
12. Gospodarstwa agroturystyczne: 2
13. Środowisko. Zasoby przyrody:
–
2 rezerwaty przyrody o łącznej powierzchni 123,94ha
–
użytki ekologiczne o powierzchni 39,7ha
–
pomniki przyrody 41
141
16. ANALIZA SWOT (WG STRATEGII ROZWOJU
GMINY)
Mocne strony:
1.
Bogactwo naturalne: lasy, wody, pomniki przyrody, rezerwat żółwia błotnego,
czyste nieskażone środowisko, korzystne położenie geograficzne
2.
Duża liczba ludności w wieku produkcyjnym
3.
Dobre położenie komunikacyjne (węzeł dwóch dróg krajowych)
4.
Dobra sieć dróg
5.
Dobrze rozwinięta infrastruktura miejska (wysypisko śmieci, oczyszczalnia, stacje
oczyszczania wody, kanalizacje)
6.
Dobrze rozwinięte budownictwo mieszkaniowe
7.
Dobrze rozwinięta telekomunikacja
8.
Rozbudowana sieć gazownicza w mieście
9.
Dobre uzbrojenie energetyczne
10. Istnienie instytucji obsługi ludności o zasięgu powiatowym
11. Dobra sieć szkół
12. Młoda, wykształcona, zaangażowana kadra nauczycieli
13. Niezłe wyposażenie szkół
14. Dobra infrastruktura sportowa
15. Dobrze zorganizowany dowóz dzieci do szkół
16. Istniejące dwie szkoły średnie z dobrą bazą
17. Punkt informacyjny Wyższej Szkoły Biznesu w Radomiu
18. Wystarczająca sieć placówek kulturalno-oświatowych
19. Głębokie tradycje kulturowe
20. Aktywnie funkcjonujące zespoły folklorystyczne i artystyczne
21. Atrakcyjne tereny rekreacyjne
22. Istniejące muzeum regionalne
23. Istotne zabytki historyczne – Jan Kochanowski
24. Istniejące zabytki przyrody
25. Istnienie stowarzyszeń kulturalnych, sportowych, oświatowych i OSP
26. Prężne grupy parafialne (chór, schola, akcja katolicka)
27. Istnienie gazet lokalnych
142
28. Dobrze rozwinięta sieć usług handlowych
29. Dobrze rozwinięta sieć usług dla ludności
30. Dobra sieć usług bankowych
31. Zapewniona podstawowa specjalistyczna (ambulatoryjna) opieka zdrowotna
32. Dobry stan bezpieczeństwa ludności
33. Istniejąca drobna przedsiębiorczość
34. Istnienie terenów pod przemysł
35. Głębokie tradycje rolnicze
36. Duże obszary rolne
37. Rozwinięte warzywnictwo
38. Rozwijająca się produkcja zwierzęca
39. Istniejący zakład „Rolmlecz” Radom
40. Rozwijające się sadownictwo (wiśnia, jabłoń)
41. Korzystne warunki przyrodniczo-ekonomiczne do rozwoju odnawialnych źródeł
energii (biopaliw)
42. Istnienie targowiska z targiem końskim
Słabe strony:
1.
Brak bazy hotelowej
2.
Brak bazy gastronomicznej
3.
Słaby stan dróg i chodników
4.
Obciążenie środowiska komunikacją drogową – nadmierny hałas i emisja spalin
5.
Brak wodociągów i kanalizacji na terenach wiejskich
6.
Brak prokuratury i pełnej działalności sądu
7.
Brak selektywnej zbiórki odpadów i ich zagospodarowania
8.
Brak obwodnicy miasta
9.
Mała ilość miejsc parkingowych wmieście
10. Brak przetwórstwa
11. Brak rynków zbytu na produkty rolne
12. Niekorzystna struktura agrarna – rozdrobnienie gospodarstw
13. Brak pełno profilowanego szpitala
14. Brak zakładów produkcyjnych
15. Wysoki stopień bezrobocia
16. Brak ukierunkowania w kształceniu na potrzeby rynku
143
17. Brak wystarczających środków na inwestycje
18. Brak lokalnej telewizji kablowej
Szanse:
1.
Wykorzystanie potencjału ludzkiego w kształceniu
2.
Modernizacja drogi krajowej T-12 i drogi 79
3.
Rozwój turystyki i agroturystyki
4.
Powstanie Centrum Informacji Turystycznej przy muzeum regionalnym
5.
Zagospodarowanie Ośrodka Sportu i Rekreacji
6.
Wykorzystanie tradycji rozwoju kultury fizycznej
7.
Rozbudowa i rozwój lecznictwa
8.
Promocja i reklama gminy
9.
Nawiązanie kontaktów oraz wymiana doświadczeń z gminami z państw Unii
Europejskiej o podobnym charakterze
10. Tworzenie grup producenckich
11. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego
12. Podnoszenie świadomości ekologicznej
13. Podnoszenie jakości produktów rolnych
14. Rozwój produkcji ekologicznej
15. Możliwość powstania giełdy rolno-spożywczej z doradztwem ekonomiczniprodukcyjnym
16. Wykorzystanie środków przedakcesyjnych
17. Integracja z Unią Europejską pod względem Funduszy Strukturalnych.
Zagrożenia:
1.
Odpływ młodzieży do miast
2.
Spadek przyrostu ludności
3.
Brak stabilnej polityki rolnej i przemysłowej
4.
Ubożenie społeczeństwa
5.
Ostra konkurencja w sektorze rolnictwa po Integracji z Unią Europejską
144
17. SPIS TABEL
Tabela nr 1. Limity określone w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006
z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 ........................................... 15
Tabela nr 2. Demografia. Liczba ludności w latach 1999-2003 w gminie Zwoleń* 32
Tabela nr 3. Zaludnienie w poszczególnych miejscowościach gminy Zwoleń........ 33
Tabela nr 4. Wykaz większych gospodarstw hodowlanych. Gmina Zwoleń .......... 36
Tabela nr 5. Wykaz większych jednostek gospodarczych na terenie gminy
Zwoleń................................................................................................................... 38
Tabela nr 6. Struktura działalności gospodarczej w gminie Zwoleń ...................... 39
Tabela nr 7. Liczba jednostek gospodarczych w latach 2000-2003......................... 40
Tabela nr 8. Poziom bezrobocia w gminie Zwoleń na tle powiatu zwoleńskiego* 41
Tabela nr 9.Wykaz oczyszczalni ścieków w gminie Zwoleń .................................... 51
Tabela nr 10. Ilość ścieków odprowadzanych do środowiska z podmiotów
gospodarczych posiadających pozwolenia wodnoprawne................................... 52
Tabela nr 11. Charakterystyka GZWP nr 405 Niecka Radomska.......................... 56
Tabela nr 12. Proponowane specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000
w „Dolinie Zwolenki” PLH 140008 na obszarze gminy Zwoleń ......................... 97
145
18. SPIS RYSUNKÓW
Rys. 1. Położenie powiatu zwoleńskiego na tle województwa mazowieckiego ..... 30
Rys. 2. Położenie gminy Zwoleń na tle powiatu zwoleńskiego.............................. 31
Rys. 3. Położenie gminy Zwoleń na tle sąsiednich gmin ....................................... 31
146

Program ochrony środowiska dla gminy Zwoleń

Transkrypt

Podobne dokumenty

Nawigacja GPS 1. Jacek Pozarzycki, Pruszków Upominki od BBC

OGŁOSZENIE O SPRZEDAŻY SMOCHODU OSOBOWEGO Starosta

OGŁOSZENIE O SPRZEDAŻY SMOCHODU OSOBOWEGO Starosta

zawiadomienie o wyborze najkorzystniejszej oferty

WYPOWIEDZENIE UMOWY Wypowiadam umowę

3. Do obliczenia ceny oferty należy zastosować następujący sposób

Suzuki 800 VL super stan pierwszy właściciel

Rodzinom Zastępczym z terenu Powiatu Zwoleńskiego

plansza 8

Auto szyby Zwoleń - szyby samochodowe