Jak oceniać pracę uczniów?

Jak oceniać pracę uczniów?
NAUCZANIE - to ciąg sytuacji dydaktycznych. Występują tu składniki: nauczyciel, uczeń,
treści kształcenia, środowisko dydaktyczne, wyposażenie, organizacja pracy. Nauczanie to
kierowanie przez nauczyciela procesem uczenia się.
Głównym obszarem współczesnej dydaktyki jest TREŚĆ KSZTAŁCENIA, ponieważ łączy ona
kwestię celów kształcenia, pomiaru dydaktycznego, procesów psychicznych zachodzących w
uczniu, metod nauczania i organizację sytuacji dydaktycznych. Treść nauczania jest ot system
nauczanych czynności pod względem celu, materiału nauczania i wymagań programowych.
CELE NAUCZANIA - są to zamierzone właściwości ucznia; wyrażają się opanowaniem
określonych czynności (to coś, co przewidujemy w związku z uczniem; zakładamy, że po
skończeniu danego etapu, powinien to i to umieć).
MATERIAŁ NAUCZANIA - to ogół informacji koniecznych do wykonania czynności, to zbiór
pewnych czynności, które uczeń powinien opanować. Służy do osiągnięcia celów, które
wcześniej sobie stawiamy.
WYMAGANIA PROGRAMOWE - to osiągnięcia uczniów przewidziane programem nauczania.
W nowych programach nauczyciel musi je sam określić ( bo często ich po prostu nie ma).
Tak rozumiana treść nauczania wymaga analizy celów kształcenia, materiału i wymagań
programowych. Mamy treści nauczania planowane, poznawane i opanowane. Nie wymagamy od
ucznia opanowania treści zaplanowanych. Musimy mieć model treści przewidzianych do
opanowania przez ucznia i tego właśnie wymagamy. Oceniamy zawsze pełną czynność ucznia, a
nie zamiar jej wykonania, próbę, niepełną czynność. Oceniamy umiejętności, sprawności i
kompetencje, a peryferyjnie - wiadomości.
OCENIANIE - to wartościowanie osiągnięć poznawczych uczniów, to czynność porównywania
tych osiągnięć z pewnym wzorem, modelem.
OCENIANIE KONSTRUKTYWNE zachęca ucznia do dalszych prób; jest w części
instruktażem. Ocena musi zawierać opis tego, co uczeń potrafi i co jest jeszcze do poprawienia,
gdyż tylko taka ocena motywuje do dalszej pracy. Uczeń musi wiedzieć: dlaczego otrzymał daną
ocenę, za co ją otrzymał. Każda ocena ucznia to ocena samego siebie jako nauczyciela, jako
osobę przekazującą wiedzę i umiejętności. Niepowodzenia ucznia to niepowodzenia samego
nauczyciela. Jest to porażka naszych metod, form pracy, komunikacji z uczniem.
OCENA NIE ZAWSZE JEST STOPNIEM.
Są to plusy, minusy, gesty, słowa aprobaty i dezaprobaty, komentarze. Czasami zupełnie
nieświadomie stosujemy wypowiedzi oceniające: osądzamy i krytykujemy (jesteś leniwy),
ośmieszamy(zachowujesz się jak dzikus), orzekamy i interpretujemy(nic nie umiesz, bo się
niczym nie interesujesz), grozimy i ostrzegamy(jak tak dalej będziesz się uczył, to...),
moralizujemy(w tym wieku powinieneś wiedzieć, że...). Takie wypowiedzi i zachowania
oceniające osłabiają poczucie godności dziecka, często mają wręcz destrukcyjny wpływ, a nawet
są zwykłą ucieczką nauczyciela od rzeczywistej oceny, to odsuwanie prawdziwego problemu na
dalszy plan. Często prowadzi to do blokady dalszego porozumienia z uczniem.
1
Wśród metod oceniania mamy dwie grupy:
METODY NIETECHNICZNE - kontrola ustna, pisemna, praktyczna, obserwacja; często jest to
ocenianie intuicyjne, a warto przygotować sobie plan i kryteria takiej oceny.
METODY TESTOWE - czyli testy - mają ścisły system oceniania, powinny być
standaryzowane, bo są wtedy obiektywne wyniki. Najczęściej w szkole stosujemy testy
nauczycielskie (mogą być stosowane tylko w danej szkole) i testy standaryzowane. Mamy testy
luk i uzupełnień, testy wyboru, testy mieszane. Stosujemy w nich zadania otwarte i zamknięte.
-
BŁĘDY W OCENIANIU
bezwzględne łączenie oceny z każdą kontrolą,
zbyt mała liczba ocen w semestrze,
ocenianie uczniów według poziomu danej klasy,
niesystematyczność oceny i kontroli,
jednorodność kontroli(np. same odpytywanie ustne),
zdarza się, że ocenianie jest stosowaniem represji wobec ucznia za czynność, której nie
wykonał,
czasami oceniamy za aktywność - nie oceniamy wtedy umiejętności,
uciekamy od tej oceny,
stawiamy oceny "na wyrost", a one nie motywują ucznia,
unikamy ocen obiektywnych mówiąc np.; "postawię ci dobry stopień, ale zrób gazetkę",
"produkujemy" oceny przed zebraniem, końcem semestru i bombardujemy uczniów np.;
kartkówkami, bo to szybki sposób zdobycia wielu stopni,
traktujemy kartkówki jako sprawdzian wielostopniowy, a ona nie jest nim. Kartkówka to
sprawdzian jednostopniowy.
w praktyce szkolnej mamy oceny: bieżące, etapowe, końcowe. Ocena bieżąca nie może
stanowić wyznacznika osiągnięć, bo po prostu nie jest ona wyznacznikiem osiągnięć ucznia.
Jest wyłącznie sygnałem i bodźcem do dalszej pracy, ostrzeżeniem dla ucznia. Ocena
bieżąca: informuje, aprobuje lub ostrzega ucznia.
POMIAR DYDAKTYCZNY –
oceniamy to, co uczeń potrafi; dotyczy osiągnięć ucznia, głównym jego celem jest końcowy
etap tych osiągnięć. Pozwala rozpoznać, sprawdzić, ocenić osiągnięcia poznawcze ucznia. To
uściślone sprawdzanie i ocenianie tych osiągnięć. Polega na porównaniu wiadomości i
umiejętności uczniów z ustaloną normą, a w szczególności z wymaganiami programowymi.
Narzędziami pomiary są testy. Mamy pomiar dydaktyczny różnicujący(stosowany np. podczas
egzaminów progowych), oraz pomiar dydaktyczny sprawdzający - jego celem jest ocena
osiągnięć uczniów.
W sprawdzaniu osiągnięć uczniów posługujemy się testami wielostopniowymi. Ocena ilościowa
jest w nich zastąpiona oceną jakościową. Tym samym pytanie: "Ile uczeń ma rozwiązać na dany
stopień?" zostało zastąpione pytaniem: "Które zadania uczeń ma zrobić na dany stopień?"
Zadania testowe powinny reprezentować różne typy zachowań - niektóre wymagają tylko
odtworz enia czegoś, inne wyjaśnienia, zastosowania wiadomości i umiejętności w sytuacjach
typowych lub problemowych. Na poszczególne oceny są w nich wyróżnione poszczególne
zadania i uczeń powinien o tym wiedzieć.
KOLEJNE KROKI NAUCZYCIELA:
2
Realizując dany dział programu, mamy opracowany zakres materiału nauczania. Dokonujemy
czynnościowej analizy treści nauczania. Opracować należy tu system czynności odpowiadający
treści podanej przez program; jest to opis konkretnych zachowań ucznia. Korzystamy z
taksonomii celów nauczania (B. Niemierko):
Poziom
Kategoria
A. Zapamiętanie wiadomości
I. Wiadomości
B. Zrozumienie wiadomości
C. Stosowanie wiadomości w
sytuacjach typowych
II. Umiejętności
D. Stosowanie wiadmości w
sytuacjach problemowych
Musimy dokonać operacjonalizacji celów nauczania. Każdą czynność zaplanowaną do
opanowania przez ucznia opisujemy wraz z kategorią celu i wymagań. W taksonomii celów
nauczania zawarta jest istota tego, czego uczniowie mają się uczyć. Każda wyższa kategoria
taksonomiczna wymaga bardziej złożonego zachowania. W operacjonalizacji celów pomocne są
czasowniki operacyjne np.
Kategoria celu
Określenia
wieloznaczne
A
Wiedzieć
B
Rozumieć
C
Stosować
wiadomości
D
Rozwiązywać
problemy
Czasowniki operacyjne
nazwać, zdefiniować,
wymienić, zidentyfikować,
rozpoznać, wyliczyć
streścić, wyjaśnić, zilustrować,
rozróżnić
rozwiązać, skonstruować,
zastosować, porównać,
sklasyfikować, narysować,
scharakteryzować
dowieść, przewidzieć,
zanalizować, wykryć, ocenić,
zaproponować, zaplanować
Teraz określamy katalog wymagań na poszczególne oceny. Każda ocena ma przypisany szczebel
w katalogu.
OSIĄGNIĘCIA KONIECZNE - najbliższe życiu, umożliwiają poznanie treści podstawowych.
OSIĄGNIĘCIA PODSTAWOWE - to czynności, których umiejętność wykonania jest potrzebna
do innych czynności podstawowych tego samego działu, innego działu lub wyższej klasy.
OSIĄGNIĘCIA ROZSZERZAJĄCE - to czynności wspierające tematy będące istotą programu
danej klasy.
OSIĄGNIĘCIA UZUPEŁNIAJĄCE (inna nazwa: dopełniające) - czynności trudne, twórcze,
złożone, wymagają transferu wiedzy.
3
KRYTERIA WYMAGAŃ NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE:
K (dopuszczający), K+P (dostateczny), K+P+R (dobry), K+P+R+U (bardzo dobry),
K+P+R+U+W (celujący).
Wyznaczamy w katalogu umiejętności na poszczególne oceny w oparciu o dokonaną uprzednio
czynnościową analizę treści nauczania. Wybieramy czynności, które uczeń musi opanować na
poszczególne
oceny.
Teraz przystępujemy do określenia co i za pomocą jakich zadań w teście będziemy sprawdzać.
Nie wszystkie czynności będą sprawdzane, bo jest to niemożliwe. Musimy wybrać te, które
według nas są najistotniejsze. Sporządzamy więc plan testu, budujemy test, określamy oceny
i wymagania w teście.
Sprawdzamy test - krytycznie go przeglądamy i oceniamy zadania, test jako całość. Następnie
przygotowujemy uczniów do testowania osiągnięć i testujemy: należy kierować pracą uczniów,
podać instrukcję, upewnić się, że wszystko zostało zrozumiane w objaśnieniach, regulować
tempo pracy.
Analiza osiągnięć uczniów - zestawienie wyników, punktowanie, podsumowanie, wyciągnięcie
wniosków ( analiza statystyczna). Ocena pomiaru - jest końcowym wartościowaniem
dokonanego pomiaru; ustalamy jak dalece możemy na nim polegać, sprawdzamy więc: jak
dalece koncepcja pomiaru została zrealizowana.
TEST WIELOSTOPNIOWY - uczeń może otrzymać oceny od 1 do 6. Mamy tu kilka grup zadań
- osiągnięcia konieczne, podstawowe, rozszerzające, uzupełniające i wykraczające( jeśli
nauczyciel uzna, że powinny się tu znaleźć). Każda grupa zadań sprawdza osiągnięcia na
poszczególne poziomy.
I tak dla przykładu:
w teście mamy 7 zadań- osiągnięcia konieczne, 5 - podstawowe, 4 - rozszerzające, 4 uzupełniające. Musimy określić nasze wymagania: trzeba pamiętać, że musimy określić próg
tolerancji - ile zadań z danego poziomu uczeń musi zrobić, ile może opuścić, zrobić źle, aby i tak
zaliczyć dany poziom wymagań (najczęściej jest to 75%).
A więc w tym teście uczeń musi zrobić:5 zadań z poziomu K i ma ocenę dopuszczającą; 5 z K i
4 z poziomu P ma ocenę dostateczną; 5 z K, 4 z P, 3 z R i ma ocenę dobrą; 5 z K, 4 z P, 3 z R, 3
z poziomu U i ma ocenę bardzo dobrą. Jest to klasyczna sytuacja.
W praktyce są inne sytuacje np.; uczeń zaliczył K, nie zaliczył P, zaliczył R i nie zaliczył U.
Wtedy możemy:1. Postawić ocenę dopuszcającą 2. Nie oceniamy wcale, trzeba to zrobić np.;
pytając ucznia dodatkowo 3. Zaliczony wyższy poziom przenosimy na najniższy poziom,
którego uczeń nie zaliczył i stawiamy ocenę(przenosić można tylko raz). Należy wybrać jeden z
tych wariantów, zapoznać uczniów, rodziców i stale go stosować. Błędem jest przeliczanie
surowych wyników testowania na oceny, lub ustalanie przedziałów punktowych i ocen do nich.
Wyznacznikiem oceny jest zaliczenie danego poziomu wymagań. Analizujemy wię
c każdy
poziom, patrzymy, który został zaliczony i dopiero stawiamy ocenę.
Uczniowie mogą uzyskać tę samą liczbę punktów i będą mieli różne oceny. Należy to im
i rodzicom uświadomić.
Opracował: Stanisław Babula
4