Rozwój urbanistyczny i zabudowa mieszkaniowa w XIX

Rozwój urbanistyczny i zabudowa mieszkaniowa w XIX wieku w Gliwicach (Gleiwitz).
Bonn 2005
Tematem
przedłożonej
pracy
jest
analiza
historycznego,
urbanistycznego
i
architektonicznego rozwoju Gliwic w okresie 1790-1910. W tym czasie Gliwic, miasto
położonego na ówczesnej wshodniej granicy państwa Pruskiego, rozwinęło się jako ważny
ośrodek przemysłowy na Górnym Śląsku.
Badania nad wymienionymi procesami w XIX wieku zostały poprzedzone wprowadzeniem
opisującym historyczny i urbanistyczny rozwój Gliwic począwszy od założenia miasta w XIII
wieku do początków uprzemysłowienia. W Gliwicach zachowały się dość dobrze widoczne w
rzucie poziomym struktury średniowieczne starego miasta. W zasadzie dopiero z początkiem
industrializacji i z nią związanym przyrostem ludności rozpoczęto działania o charakterze
urbanistycznym poza obrębem dzisiejszego starego miasta. Na szybki rozwój urbanistyczny
wpływ miały przede wszystkim powstanie Królewskiej Huty Żelaza w 1793 roku na
północnym wschodzie miasta, rozebranie pierścienia umocnień miejskich w połowie XIX.
wieku oraz budowa lini kolejowej i dworca w 1846 roku.
Pierwszy zachowany plan usystematyzowania przestrzennego miasta pochodzi z 1801 roku i
powtarza w swoim charakterze ortogonalny układ ulic starego miasta. Natomiast kolejne
koncepcje rozwoju miasta biorą pod uwagę już istniejące w tym czasie ciągi zabudowy poza
granicami miejskimi. Na podstawie sporządzonych wcześniej pomiarów geodezyjnych
powstał w 1876/77 roku plan zagospodarowania przestrzennego miasta autorstwa firmy
Marcks & Balke z Berlina. Głównym zadaniem planu było uporządkowanie struktury
urbanistycznej Gliwic. Jego realizacja trwała do początku XX. wieku.
W efekcie powstała w Gliwicach zwarta zabudowa miejska o dość zróżnicowanym
charakterze. Obok alei z reprezentacyjjną zabudową willową powstały pierzeje z
kamienicami o skromniejszych elewacjach dla urzędników oraz powściągliwe w formie
mieszkania dla robotników. Początkowo zwłaszcza wolnostające, niskie budynki mieszkalne
dominowały obszary przedmieść Gliwic. Od około połowy XIX wieku typ ten był stopniowo
wypierany przez wielokondygnacyjne kamienice czynszowe w zwartej pierzei o znacznie
wyższej intensywności zabudowy. Typowa dla tych budynków jest nie tylko dyspozycja rzutu
z podziałem na budynek frontowy usytuowany przy ciągu ulicznym oraz jego rozbudowa w
głąb działki, ale również kształtowanie elewacji przy zastosowaniu wszelkich form
historyzmu.
W wyniku przeprowadzonych badań powstało zestawienie typologiczne
gliwickich kamienic czynszowych. W opracowaniu zostały także uwzględnione ważniejsze
budynki użyteczności publicznej oraz przykłady willi przemysłowców.
W rezultacie powyższej pracy została sporządzona dokumentacja rozwoju urbanistycznego i
architektonicznego Gliwic w XIX wieku. Powstałe opracowanie ma być jednak także
rozumiane jako podstawa zachowania i odpowiedniego obchodzenia się z wartościowymi
budowlami o charakterze historystycznym, gdyż to właśnie one stanowią największą część
tkanki miejskiej w Gliwicach, a jednocześnie są świadkami minionej epoki intensywnej
industrializacji.