O autorze | Analiza transakcyjna

Analiza Transakcyjna.pl
Przeprosiny; Analiza Transakcyjna podstawowej wymiany,
Claude Steiner (2001)
dodano dnia 2009-10-17 12:59:43
Jedną z najważniejszych i jednocześnie najtrudniejszych opcji transakcyjnych, jakich uczy się podczas Treningu Umiejętności Emocjonalnych jest
Transakcja Przeprosin. Jej analiza systematyczna składa się z elementów stanowiących kompletną transakcję przeprosin wraz z przykładami. Artykuł
ten służy również jako przykład tego, co autor uważa za właściwą analizę transakcyjną, działalność opartą na teorii Analizy Transakcyjnej.
Kiedy w codziennym życiu jedna osoba rani drugą w większym lub mniejszym stopniu, prawie zawsze poprzez stosowanie jakiejś formy
przemocy-psychicznej lub fizycznej, subtelnej lub prymitywnej, przeprosiny, jeśli to konieczne, wraz z zadośćuczynieniem, są potężną transakcją,
która przywraca spokój umysłu i działa kojąco na wszystkie zaangażowane strony.
Obecnie daje się zauważyć ogromne zainteresowanie przeprosinami. Od wysokich urzędników, lub całych rządów przepraszających swoich obywateli
lub inne państwa, aż po zwykłe, codzienne przeprosiny w domu, na ulicy i w pracy. Większość z nich nie jest brana na poważnie, ponieważ zwykle
brakuje im szczerości i nie niosą za sobą żadnego zadośćuczynienia. Powstaje więc pytanie: Co czyni przeprosiny poważnymi i efektywnymi?
Przeprosiny i zadośćuczynienie są tak stare jak sama wina. W religii Żydowskiej ustanowiony jest coroczny tygodniowy okres rachunku sumienia,
pokuty i zadośćuczynienia. Katolicyzm uważa przeprosiny i Boże przebaczenie za główny aspekt swojego katechizmu. AA, w swoim 12-krokowym
programie wychodzenia z nałogu, cały jeden krok poświęciło przeprosinom oraz zadośćuczynieniu. W każdym przypadku sprowadza się to jednak do
rytuałów, które przynoszą spokój wewnętrzny prawdopodobnie tylko osobie winnej i rzadko powodują naprawienie wyrządzonych krzywd.
Przeprosiny są zwykle kojarzone z winą. Słowo „wina” może odnosić się do osądu, tak jak w stwierdzeniu: Oskarżony jest winny!", lub też do uczucia.
Jako uczucie, wina jest postrzegana jako stosunkowo bezużyteczna, ponieważ niekoniecznie prowadzi do jakichkolwiek pozytywnych rezultatów.
Strukturalnie, wina jest prawdopodobnie emocją Zaadaptowanego Dziecka odpowiadającego na oskarżenia Krytycznego Rodzica. Wina jest
postrzegana jako nieefektywna, ponieważ jest mało prawdopodobne, że Zaadaptowane Dziecko, czując się winne i nie OK, doprowadzi do jakichś
istotnych zmian, lub szczerego zadośćuczynienia. Przebaczenie winnemu dziecku nie zawsze jest też oczyszczającym przeżyciem.
Wina nie jest jednak jedynym powodem, dla którego przepraszamy. Żal, emocja zbliżona bardziej do smutku, niż od winy, połączony z
uświadomieniem sobie odpowiedzialności, jaką ponosimy za cierpienie innej osoby, z dużo większym prawdopodobieństwem doprowadzi do zmiany
zachowania i zadośćuczynienia, których rezultatem może być prawdziwe przebaczenie. W przeciwieństwie do winy, która sprawia, że ludzie przyjmują
pozycje defensywną i nie chcą przepraszać, żal motywuje osobę w przeciwnym kierunku: przeprosin i naprawienia sytuacji. Najbardziej efektywne
przeprosiny stanowią smutek i żal wyrażane przez Naturalne Dziecko połączone z zadośćuczynieniem Dorosłego.
Patrząc na to rozróżnienie pomiędzy winą i żalem z punktu widzenia skryptów życiowych, wina towarzyszy antyskryptowi, następującemu po
odegraniu „skryptu złego uczynku”, w którym popularne są następujące gry „Nieudacznik,” „Pijany i Dumny”, „Kopnij mnie” oraz inne agresywne gry.
Żal natomiast, stanowi pierwszy krok do zmiany skryptu i nie powtarzania krzywdzącego zachowania.
Powstaje pytanie jak pomóc osobie zastąpić poczucie winy uczuciem żalu. Podstawą żalu jest świadomość dyskomfortu lub bólu, który sprawiliśmy
drugiej osobie. Innymi słowy, wymaga to empatii, lub zdolności wczucia się w sytuację ofiary naszego zachowania. Zachęcanie osoby, aby przeniosła
swą uwagę z poczucia winy na uczucia smutku, rozczarowania, beznadziei lub bólu, które przeżywa druga osoba, zwykle stanowi skuteczny sposób na
osiągnięcie pożądanej zmiany.
Bez wątpienia przebaczenie i zadośćuczynienie odgrywają ważną rolę w relacjach społecznych. Kiedy są one brane poważnie, oznaczają zrozumienie
faktu, że ludzie rzeczywiście krzywdzą siebie nawzajem, że krzywdząc innych są odpowiedzialni za swoje zachowanie, że mogą naprawić swoje
postępowanie przeprosinami i zadośćuczynieniem, oraz, że jeśli są przez kogoś pokrzywdzeni mogą oczekiwać przeprosin i zadośćuczynienia i że nie
zawsze prowadzą one do przebaczenia.
Niestety, w dzisiejszych czasach, przeprosiny jako metoda tworzenia harmonii między ludźmi są traktowane podejrzliwie. Prawdopodobnie jako
reakcja na dawniejsze, zdominowane przez winę, czasy, powstało potężne ograniczenie kulturowe, mówiące, że ludzie nie mogą być odpowiedzialni
za siebie nawzajem i za swoje uczucia, oraz, że przeprosiny są nieistotne i staromodne. Ten pogląd był promowany przez ruch potencjału ludzkiego i
nieświadomie, jak myślę, wypromowany i wspierany przez Fritza Persla w jego modlitwie:
Ja robię swoje i ty rób swoje
Nie żyję na tym świecie po to, aby spełniać twoje oczekiwania
A ty nie żyjesz po to, aby spełniać moje oczekiwania.
Ty jesteś tobą, a ja jestem mną.
Jeśli przez przypadek się spotkamy, jest to piękne
Jeśli nie, nic się na to nie poradzi.
Aby być w stanie popierać poglądy wyrażone w tej pracy, musimy ponownie zastanowić się nad stwierdzeniem, że nie jesteśmy w żaden sposób
odpowiedzialni za to, co czują inni ludzie, i rozważyć możliwość tego, iż jednak jesteśmy zaangażowani, i tym samym odpowiedzialni za stany
emocjonalne innych, tak jak oni za nasze. W przeciwnym przypadku, po co przepraszać kiedy przestraszymy, zasmucimy lub zezłościmy innych?
Niektórzy twierdzą, że przebaczenie jednostronne, czy tzw. nadstawienie drugiego policzka, bez potrzeby przeprosin, jest bardziej oświeconym
podejściem. Inni mogą uważać ten artykuł za pracę z wiktymologii, ostatecznie przemawiającą za zachowaniem związanym z grami. W obydwu tych
stwierdzeniach jest ziarno prawdy. Prawdą jest, że niektórzy potrafią wybaczać bezwarunkowo; większość nas jednak nie potrafi wyzbyć się swojego
ego do tego stopnia, i jeśli zostaniemy skrzywdzeni potrzebujemy jakiejś formy sprawiedliwości i zadośćuczynienia. Faktem jest też, że są ludzie,
którzy chętnie przyjmują a nawet szukają roli Ofiary w Trójkącie Dramatycznym i w żadnym stopniu nie zasługują na przeprosiny, lecz są również tacy,
którzy naprawdę padają ofiarą nadużyć innych.
Do rozwijania i podtrzymywania większości związków niezbędne jest ciągłe naprawianie błędów, jakie popełniamy. Jako ludzie jesteśmy omylni i
czasami poddajemy się naszej ciemnej stronie. Jeśli nie naprawiamy tych błędów, kumulują się one i mogą zepsuć a nawet zabić najlepszy związek.
Kompletne przeprosiny są transakcją stanowiącą uzdrawiające doświadczenie.
Przeprosiny, jak każda transakcja, składają się z dwóch części: bodźca (przeprosiny) i reakcji (wybaczenie, lub jego brak). Obydwie części są
konieczne do kompletnych przeprosin i w każdej z nich mogą zostać popełnione błędy. W związku z tym, w takim ujęciu przeprosin nie ma miejsca na
przeprosiny jednostronne, bez względu na to jak dobrze wykonane. Jeśli nie ma reakcji, przeprosiny są niekompletne w sensie transakcyjnym.
Jednostronne przeprosiny mogą mieć pewną wartość, lecz nie jest to przedmiotem tego artykułu. Transakcja jest kompletna gdy skutecznie
rozładowuje napięcie.
Przeprosiny (prośba o wybaczenie)
Ludzie przepraszają cały czas, ale niekoniecznie znaczy to, że o coś proszą, lub oczekują jakiejś reakcji. Bardzo często przeprosiny są w zasadzie
rytuałem:
"Przepraszam”
„Nie szkodzi”
Dla najbardziej banalnych sytuacji, takich jak potrącenie kogoś na ulicy, czy przerwanie komuś w trakcie mówienia, ten rodzaj transakcji wystarcza by
naprawić przewinienie i wymienić parę głasków, aby nie być niegrzecznym.
Jednak, poza tymi najlżejszymi przykładami, kiedy ktoś zrobi coś, co rani drugą osobę, (na przykład umyślnie kogoś obrazi lub wprowadzi w błąd)
potrzeba będzie znacznie więcej aby przywrócić harmonię i ponownie sprowadzić relację na kooperatywny, zdrowy grunt.
Nastawienie
Przeprosiny i prośba o wybaczenie mogą pochodzić z wielu stanów-ja.
Przeprosiny Dorosłego to zasadniczo nie emocjonalna, a wręcz legalistyczna, ocena czyjegoś złego postępowania. Brzmi to dobrze, ale może nie być
satysfakcjonujące.
Bill: (poważnie) „Okazałem brak rozsądku. Mogłem wprowadzić cię w błąd i za to przepraszam.
Przeprosiny Zaadaptowanego Dziecka to przepełniona poczuciem winy i samokrytyką odpowiedź dla Krytycznego Rodzica, która pomaga w uchyleniu
się od odpowiedzialności.
John: (płacząc) „Byłem słaby i dałem się zwieść Diabłu, zasługuję na wieczne potępienie. Och, tak bardzo mi przykro!”
Przeprosiny mogą też pochodzić od pełnego hipokryzji, zadufanego w sobie, buntowniczego Dziecka, które żartem próbuje bagatelizować krzywdy,
które wyrządziło.
Mark: (uśmiechając się) „Wiem, wiem, wiem, jestem okropny, przepraszam.”
Transakcje te są podzielone ze względu na ich ukrytą treść. Każda z nich przedstawia inne nastawienie (racjonalne, nienawiść od siebie, zadufanie w
sobie), mające swoje źródło w defensywnym Dziecku. Nastawienie konieczne do skutecznych przeprosin to szczera, pełna empatii, emocjonalna
odpowiedź Naturalnego Dziecka na krzywdę lub ból spowodowany jego zachowaniem.
Podsumowaniem tego nastawienia mogą być trzy kategorie Wolnego Dziecka autorstwa Berne’a: Spontaniczność, Świadomość i Bliskość.
Spontaniczność oznacza, że przeprosiny pochodzą z hojnego, otwartego serca a ich podstawą jest wolny wybór. Jeśli przepraszamy niechętnie, takie
przeprosiny nie będą miały swojej pełnej uzdrawiającej mocy. Świadomość oznacza, że są one rezultatem pełnego empatii uświadomienia sobie bólu,
jaki spowodowaliśmy. Bliskość sugeruje, że przeprosiny są wysiłkiem podjętym w celu odtworzenia zerwanej więzi.
Wymiar i Wielkość
Aby przynieść oczekiwany skutek, przeprosiny muszą opisywać wymiar i wielkość uczynionej krzywdy.
Opis: Krzywdę można opisać z punktu widzenia działania, które ją spowodowało. Aby zadziałać przeprosiny muszą określić czyn, który ofiara odebrała
jako krzywdzący, nawet jeśli w zamierzeniu nie miał on nikogo zranić.
Czasami ludzie przepraszają za działanie, które nie było problematyczne. Czasami robią to zamiast przeprosić za działanie, które rzeczywiście było
szkodliwe. Na spotkaniu kadry John wielokrotnie ignoruje wypowiedzi Mary. Wreszcie proponuje kawę lub herbatę wszystkim oprócz Mary. Później
Mary z rozgoryczeniem skarży mu się na jego zachowanie.
John: Przepraszam Mary.
Mary: Za co przepraszasz?
John: Za to, że nie zaproponowałem ci kawy. Wybaczysz mi?
Mary: (myśląc) Właściwie to wcale nie dbam o kawę, chciałabym, abyś przeprosił za to, w jaki sposób ignorowałeś moje sugestie na spotkaniu.
W ten sposób Mary opisała krzywdzące zachowanie Johna. Teraz John wie za co przeprosić, jeśli chce rozwiązać sprawę z Mary w efektywny sposób.
Wielkość
W dodatku do opisu krzywdzącego zachowania, przeprosiny powinny zawierać zrozumienie jego wielkości. Stosownie do niej, przeprosiny mogą być
pierwszego, drugiego lub trzeciego stopnia.
John: Rzeczywiście tak robiłem? Nie sądzę, żeby było aż tak źle, ale przepraszam.
Mary: Było znacznie gorzej niż myślisz. Chciałabym, abyś to przyznał.
W tym momencie John musi przeanalizować sytuację bardziej poważnie. Chce złożyć przeprosiny pierwszego stopnia za kawę i ciastka. Mary ma na
myśli większe przeprosiny drugiego stopnia. Czy może przyznać, że lekceważył Mary w ten sposób powodując u niej uczucia złości, smutku,
zakłopotania i beznadziei? Jeśli tak, to uzna wielkość swojej winy. Jeśli się temu sprzeciwi, nie usatysfakcjonuje Mary.
Już złożone i emocjonalnie dojrzałe przeprosiny, aby stać się kompletne wymagają emocjonalnie dojrzałej odpowiedzi. Są trzy możliwe reakcje:
Reakcja: Akceptacja czy jej brak?
Aby transakcja przeprosin była kompletna musi być w pełni wysłuchana, przemyślana i musi uzyskać odpowiedź. Zbyt często uważa się
przepraszające stwierdzenie za wystarczające i z góry zakłada się, że przeprosiny zostaną zaakceptowane przez dobroduszną, wyrozumiałą osobę. To
jednak sugeruje, że przeprosiny są jednostronnym procesem, podczas gdy w rzeczywistości tworzą transakcyjny cykl. Kiedy, tak jak w przypadku gier
Nieudacznik czy Alkoholik, osoba ciągle sprawia kłopoty i przeprasza, a przeprosiny są ciągle, rutynowo akceptowane, transakcja nie działa
uzdrawiająco, lecz szkodliwie, uczestnicy są zamknięci w trójkącie dramatycznym a każde przeprosiny, zamiast mieć uzdrawiające rezultaty,
podtrzymują skrypty obydwu osób.
Akceptacja: Zraniona osoba słyszy przepraszające stwierdzenie.
John: Mary, trudno mi to przyznać, ale masz rację. Ignorowałem twoje sugestie przez całe spotkanie i teraz zdałem sobie sprawę jak musiałaś to
odczuć. Naprawdę jest mi przykro, to się już nie powtórzy.”
Przeprosiny zgadzają się z wymiarem i wielkością wyrządzonej krzywdy, wiec Mary odpowiada z otwartym, wyrozumiałym sercem.
Mary: Dzięki John, doceniam to i wybaczam ci. Upewnij się, że następnym razem zaproponujesz mi też kawę.”
Przeprosiny są zaakceptowane. Sytuacja jest uzdrowiona.
Akceptacja pod pewnymi warunkami.
Zraniona osoba słyszy przepraszające stwierdzenie, lecz jej serce się nie otwiera. Być może potrzeba czegoś więcej, lub nic nie może być już zrobione
w danym momencie.
Mary: „Przykro mi, ale sprawiasz wrażenie, że nie rozumiesz jak trudne dla mnie jest twoje zachowanie. Obawiam się, że nie mogę przyjąć twoich
przeprosin… Potrzebuję czegoś więcej niż słów, żeby poczuć się lepiej.”
Przeprosiny trzeciego stopnia:
Czasami ktoś rani drugą osobę tak dotkliwie, że przeprosiny drugiego stopnia, nawet z zadośćuczynieniem, nie mogą uwolnić zranionej osoby od jej
uczuć gniewu i żalu. W takim przypadku potrzebna może być analogiczna emocjonalna odpowiedź głębokiego żalu, ubolewania i być może winy, bez
której emocjonalny węzeł nie będzie mógł zostać przecięty.
Rola Terapeuty:
Doprowadzenie do uzdrawiającego efektu przeprosin jest umiejętnością wymagającą trzech elementów: Zgody, Ochrony oraz Siły.
Zgoda: Zgoda na przeprosiny, która tłumaczy Dziecku klienta, że przeprosiny są ważne, i że są OK.; Że jest to coś, z czego można być dumnym,
raczej niż się tego wstydzić. Przyzwalająca rola terapeuty zawiera empatyczną rolę uwzględniająca zarówno winę i strach sprawcy jak i potrzebę
przeprosin i zadośćuczynienia ofiary. Jakikolwiek element nastawienia Rodzica Krytycznego u terapeuty sprawi, że Dziecko przepraszającego będzie
chciało się ukryć. W takiej sytuacji potrzeba Dorosłego, który powie: Ważne jest, abyś to zrobił(a) i wzięcie za to odpowiedzialności jest OK.
Ochrona: Istnieje powód, dla którego ludziom trudno jest przepraszać. Sama myśl o tym, że ktoś jest złym człowiekiem, lub że popełnił poważny błąd,
uwalnia najsurowszą i najsilniejszą aktywność za strony Krytycznego Rodzica i powoduje nieodpartą chęć wytłumaczenia się i obrony przeciwko tym
oskarżeniom. To głównie dla tego wina jest tak nieefektywną podstawą przeprosin. Rola ochronna terapeuty polega na ochronieniu przepraszającego
przed tymi surowymi oskarżeniami.
Siła:Terapeutyczna siła jest niezbędna aby utrzymać spokojną, obiektywną i wychowawczą postawę pośród wszystkich emocji wywołanych przez
krzywdę, winę, żal, przeprosiny i ich akceptację lub odrzucenie. Pomniejszanie znaczenia przeprosin, kiedy są one potrzebne (lub zaakceptowanie
niedoskonałych przeprosin) może okazać się fatalnym terapeutycznym błędem, który spowoduje utratę zaufania do terapeuty zarówno ze strony
sprawcy, jak i ofiary.
Konkluzja: Transakcja przeprosin jest potężnym narzędziem w repertuarze analityka transakcyjnego. W każdym związku zdarzają się momenty, w
których jedna z osób demonstruje swoją siłę i używa przemocy – emocjonalnej lub fizycznej – w stosunku do drugiej. Kiedy ludzie zobowiązują się do
ulepszenia swojego związku, przeprosiny mogą okazać się kluczowym i czasami spektakularnym elementem terapii. Rola terapeuty w decydowaniu
kiedy należą się przeprosiny, jakie przeprosiny są stosowne oraz przeprowadzenie procesu do efektywnego końca jest bardzo ważną umiejętnością
we współczesnej terapii.
* Tłumaczenie dla www.analizatransakcyjna.pl za zgodą C. Steinera, sierpień 2007 (P. Pajer)
© 2006 - 2010 Analiza Transakcyjna.pl
Wszystkie teksty i ilustracje zawarte stronie AnalizaTransakcyjna.pl chronione są prawem autorskim i innymi prawami własności intelektualnej. Przypadki
niedozwolonego wykorzystywania lub kopiowania treści strony, oraz wykorzystywania treści strony w sposób niezgodny z niniejszymi postanowieniami stanowią
naruszenie praw autorskich i innych praw własności, a także prawa cywilnego i karnego. Nie wolno wykorzystywać żadnych elementów zawartości serwisu w sposób,
który naruszałby prawa autorskie lub inne prawa własności. Zawartość serwisu nie może być kopiowana, reprodukowana, sprzedawana ani publikowana bez
pisemnej zgody autorów tekstów. Wyłączne prawo do korzystania z treści w formacie przedstawionym na stronie posiada AnalizaTransakcyjna.pl. Podstawa prawna:
Art.115 i nast. Ustawy o prawie autorskim