IV 7. Sprawy z zakresu kultury i sztuki_

7. Sprawy z zakresu kultury i sztuki, w tym sprawy dotyczące
działalności kultury i twórczości, zabytki i muzea
Z rozpoznanych spraw dotyczących rejestru zabytków, warto odnotować
sprawę oznaczoną sygn. akt I SA/Wa 334/06 (orzeczenie nieprawomocne), w której
przedmiotem kontroli Sądu była decyzja Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
utrzymująca w mocy decyzję [...] Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wpisie
do rejestru zabytków układu ruralistycznego wsi K. w granicach historycznych, wraz z
otoczeniem, wydana ze wskazaniem materialnoprawnej podstawy - przepisów art. 6
ust.1 pkt 1 lit.b oraz art.9 ust.1 i 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz.1568 ze zm.). W ocenie Sądu, ze
wszystkich znajdujących się w aktach administracyjnych opinii jednoznacznie wynika,
że wartości historyczne, ruralistyczne i krajobrazowe K. pozwalają na uznanie tego
obszaru za zabytek, w rozumieniu art.3 pkt 1 wyżej wymienionej ustawy. Sąd
podkreślił, że przepis art. 6 ust.1 pkt 1 stanowi o możliwości objęcia ochroną
zabytków „bez względu na stan zachowania”. Zwrócił także uwagę, że przepisy
ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie przewidują obowiązku
organów orzekających o wpisie dobra do zabytku dopuszczenia dowodu z opinii
biegłych na okoliczność, czy wpisywane dobro jest lub nie jest zabytkiem. Ponadto w
uzasadnieniu
wyroku
Sąd
powołał
się
na
orzeczenie
Naczelnego
Sądu
Administracyjnego, w którym stwierdzono, że organy ochrony zabytków są władne do
dokonywania oceny obiektu pod względem posiadanych przez niego wartości
artystycznych, historycznych i naukowych, do rejestru zabytków może być wpisany
przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków konkretny obiekt nawet bez potrzeby
zasięgania opinii specjalistycznej, jeśli fakt zabytkowego charakteru jest oczywisty i
niepodważalny (vide: wyrok NSA z dnia 12 lutego 2002 r., I SA 1704/00, publ. Lex
82686). Odnosząc się do niewskazania w zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją
decyzji organu pierwszej instancji przedmiotu wpisu – numerów ksiąg wieczystych
nieruchomości objętych wpisem, co czyni według skarżących decyzję niewykonalną,
wobec braku możliwości dokonania wpisu do księgi wieczystej, Sąd wyjaśnił, że
istotnie wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej
danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na
podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku (art.9 ust.4 ustawy o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami). Jednakże w niniejszej sprawie dokonano wpisu do
rejestru zabytków układu ruralistycznego. Zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami, wpis do rejestru historycznego układu
urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wyłącza
możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów
lub zespołu zabytków nieruchomych.
W sprawie oznaczonej sygn. akt I SA/Wa 881/07 (orzeczenie prawomocne)
przedmiotem kontroli Sądu była decyzja Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
uchylająca decyzję [...] Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w O., nakazującą Z.
P. oraz J. i J. małż. K. – właścicielom lokali mieszkalnych nr [...], mieszczących się w
zabytkowym budynku [...], wykonanie w terminie 30 dni od doręczenia decyzji
remontu zabezpieczającego, polegającego na odtworzeniu instalacji kanalizacyjnej w
ich lokalach, i umarzająca postępowanie przed organem pierwszej instancji. Sąd
wywiódł, że na podstawie art. 49 ust. 1, organ konserwatorski może nakazać nie tylko
przeprowadzenie
prac
zmierzających
do
utrzymania
substancji
zabytkowej
(konserwatorskich), ale także innych robót polegających na przebudowie, montażu,
remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego, których wykonanie uzna za niezbędne
ze względu ochronę zabytku przed zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem. Do
takich robót można także zaliczyć wymianę bądź odtworzenie współczesnej instalacji
kanalizacyjnej, jeżeli jej uszkodzenie albo zdemontowanie stwarza zagrożenie dla
zabytku. Za błędne zatem zostało uznane przez Sąd stanowisko Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego, przedstawione w zaskarżonej decyzji, że w okolicznościach
niniejszej sprawy przepis art. 49 ust. 1 nie mógł mieć zastosowania do instalacji
sanitarnej, gdyż nie jest ona elementem historycznego wyposażenia budynku.
Wyrok z dnia 7 lutego 2007 r. o sygn. akt. VIII SA/Wa 48/07 (6411/6367) –
orzeczenie prawomocne - dotyczył zbycia nieruchomości zabytkowej w drodze
bezprzetargowej na rzecz osoby, której przysługuje pierwszeństwo w jej nabyciu,
stosownie do art. 34 ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261,
poz. 2603 ze zm), zwanej dalej u.g.n. Zgodnie z art. 37 ust. 2 pkt 1 w związku art. 34
ust.1 pkt 2 u.g.n., według stanu na datę podjęcia uchwały nieruchomość mogła być
zbyta w drodze bezprzetargowej na rzecz osoby, której przysługuje pierwszeństwo
w jej nabyciu, stosownie do art. 34 tej ustawy. Zaskarżona uchwała wskazała,
że przeznacza się do sprzedaży, w trybie bezprzetargowym,
nieruchomość
zabudowaną na rzecz uprawnionych do spadku po jej byłym właścicielu. Dokonując
wykładni przepisu art. 34 ust. 1 pkt 2 u.g.n. w zakresie uprawnień spadkobiercy
do pierwszeństwa nabycia nieruchomości, należy zastosować zawężającą wykładnię
tego pojęcia. Zgodnie z art. 926 K.c. do grona spadkobierców należy zaliczyć osoby
powołane do spadku z mocy ustawy lub testamentu. Za dokonaniem tego rodzaju
wykładni przemawiałyby względy celowościowe. Sąd zauważył, iż ustawodawca,
dokonując nowelizacji przepisu art. 34 ust. 1 pkt 2 u.g.n., gdzie pierwotnie do grona
osób którym przysługuje pierwszeństwo, zaliczył poprzedniego właściciela lub jego
następcę prawnego,
a następnie, w ocenie Sądu, zawężył krąg uprawnionych
do poprzedniego właściciela albo jego spadkobiercy (zmiana od 15 lutego 2000 roku;
Dz. U. z 2000 r. Nr 6, poz.70). Zmiana ta miała charakter normatywny, zmieniający
krąg uprawnionych. Przepis ten opiera się na założeniu, że skoro nieruchomość, która
kiedyś została przejęta do zasobów publicznych, jest obecnie w tych zasobach zbędna
i zostaje przeznaczona do sprzedaży lub oddania w użytkowanie wieczyste,
to pierwszeństwo winien mieć poprzedni właściciel lub spadkobierca, zaś przy
korzystaniu z tego pierwszeństwa z oczywistych względów nie może być stosowany
tryb przetargowy. Takie ukształtowanie przepisu wskazuje na chęć ustawodawcy
zastosowania pewnego rodzaju zadośćuczynienia wobec poprzedniego właściciela lub
jego spadkobierców. Rodzaj tego zadośćuczynienia ma zarówno charakter moralny,
jak i po części materialny. Ustalana wartość nieruchomości bez przetargu może być
niższa, niż uzyskana na przetargu. Zasadą wyrażoną w art. 37 u.g.n. jest zbywanie
nieruchomości należących do Skarbu Państwa bądź jednostek samorządu w drodze
przetargowej, a droga bezprzetargowa jest wyjątkiem od tej zasady. Tak więc,
określenie podmiotów uprawnionych do skorzystania z zasady pierwszeństwa nabycia,
a wymienionych w przepisie art. 34 tej ustawy powinno być wykładane ściśle.
Charakter tego uprawnienia bardziej przypisany jest do określonej osoby, a nie masy
spadkowej. W ocenie Sądu, wolą ustawodawcy było, aby z zasady pierwszeństwa
nabycia korzystał ściśle określony krąg podmiotów – były właściciel lub jego
spadkobiercy, a nie nabywcy spadku, których z nabywaną nieruchomością nie wiążą
żadne względy emocjonalne.