Przypadki zachorowań na boreliozę z Lyme w województwie

Brochocka A i wsp./ Announcement
Przypadki zachorowań na boreliozę z Lyme w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2000-2005
KOmunikaty
143
Przypadki zachorowań na boreliozę z Lyme w województwie
kujawsko-pomorskim w latach 2000-2005
Cases of infection with Lyme borreliosis in Kuyavian-Pomeranian voivodeship between 2000-2005
Aleksandra Brochocka 1/, Małgorzata Błażejewicz-Zawadzińska 1/, Jerzy Kasprzak 2/, Justyna Lisińska 1/,
Tadeusz Barczak 1/
Katedra Zoologii i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich
w Bydgoszczy
2/
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy
1/
Cel pracy. Przedstawienie zapadalności na boreliozę z Lyme z charakterystyką
miejsc i czasu zachorowań, zarejestrowanych w poszczególnych powiatach
województwa kujawsko-pomorskiego w latach 2000-2005.
Aim. To present the incidence of Lyme borreliosis with the characteristics
of places and times of cases, registered in various districts of the KuyavianPomeranian voivodeship in 2000-2005.
Materiał i metody. Analizie poddano dokumentację epidemiologiczną
przypadków zachorowań na boreliozę z Lyme zgłoszonych w dziewiętnastu
powiatowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych województwa
kujawsko-pomorskiego.
Materials & Methods. The epidemiological documentation of cases of
Lyme borreliosis reported in nineteen regional Sanitary and Epidemiological
Stations of the Kuyavian-Pomeranian voivodeship between 2000-2005 was
subjected to a detailed analysis.
Wyniki. Na badanym terenie obserwuje się ustawiczny wzrost zapadalności
na boreliozę z Lyme. Najwięcej przypadków (45%) tej choroby odnotowano
w powiecie bydgoskim. Przypadki krętkowicy kleszczowej zgłaszane są przez
cały rok, jednak daje się zauważyć wyraźną sezonowość.
Results. In the studied area, a constant increase in the incidence of Lyme
borreliosis was observed. Most cases (45%) were recorded in the Bydgoszcz
district. Cases of Lyme disease are reported throughout the year, however,
there appears a clear seasonality.
Wniosek. Tendencja wzrostowa zachorowań na boreliozę z Lyme w woj.
kujawsko-pomorskim sprawia, że nie należy lekceważyć żadnego przypadku
kontaktu z kleszczem oraz żadnego z niepokojących objawów mogących
wskazywać na zarażenie krętkami Borrelia burgdorferi.
Conclusion. The rising trend in the incidence of Lyme borreliosis in the
Kuyavian-Pomeranian voivodeship suggests that any contact with the tick
and distressing symptoms that may indicate an infection with Borrelia
burgdorferi spirochetes should not be ignored.
Słowa kluczowe: Borrelia burgdorferi, borelioza z Lyme, epidemiologia
Key words: Borrelia burgdorferi, Lyme disease, epidemiology
© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 143-148
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 09.12.2013
Zakwalifikowano do druku: 22.12.2013
Wstęp
Kleszcze są roztoczami, które ze względu na
znaczenie epidemiologiczne, jak też bezpośrednią
szkodliwość zyskały opinię wyjątkowo groźnych pasożytów zwierząt i człowieka. Istotę niebezpieczeństwa
ze strony tych hematofagów stanowi fakt, iż podczas
pobierania krwi mogą wprowadzać do rany ślinę zawierającą chorobotwórcze drobnoustroje [1]. Są one
bowiem rezerwuarami i przenosicielami chorób zakaźnych, głównie wirusowych a także riketsjoz takich
jak choroba skokowa owiec i gorączka Q oraz chorób
groźnych dla ludzi jak kleszczowe zapalenie mózgu,
borelioza czy też gorączka kleszczowa [2, 3].
mgr inż. Aleksandra Brochocka
Katedra Zoologii i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet TechnologicznoPrzyrodniczy im. J. i J. Śniadeckich w Bydgoszczy
ul. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz
e-mail: [email protected]
Według Siudy [4] z ponad 800 gatunków kleszczy
aż 80 wykazuje znaczenie medyczno-weterynaryjne
i gospodarcze. Lonc i Kiewra [5] stwierdzili występowanie 20 gatunków kleszczy właściwych będących
stałym składnikiem polskiej fauny, z których najczęściej spotykanym jest kleszcz pospolity (Ixodes
ricinus). Pasożyt ten preferuje tereny z przewagą
drzewostanu liściastego, z bogatym podszytem oraz
siedliska o wilgotności względnej powietrza wynoszącej powyżej 70-80% [1, 4, 6]. Jak podaje Karbowiak
i Siuda [7] występowanie kleszcza pospolitego nie
ogranicza się jednak tylko do naturalnych kompleksów
leśnych. W ostatnich latach obecność tego kleszcza
144
stwierdzono bowiem na terenie wielu miast w Polsce,
głównie na obszarach rekreacyjnych, cechujących się
znacznym zadrzewieniem ze skupiskami roślinności
krzaczastej.
Borelioza z Lyme jest chorobą zakaźną o wielonarządowej symptomatologii klinicznej. Borrelia najczęściej usadawia się w tkance łącznej (skóra, ścięgna,
ściany naczyń krwionośnych, w tym w naczyniach
mózgowych), w mięśniach i w tkance nerwowej (w komórkach glejowych i nerwowych). Zmiany w układzie
nerwowym powodują objawy zapalenia nerwów czaszkowych i obwodowych, bóle korzonkowe oraz objawy
limfocytarnego zapalenia opon mózgowych [8, 9].
Jeszcze kilkanaście lat temu brak było dokładnego
rozeznania co do regionów oraz częstości występowania zakażeń u ludzi, ponieważ borelioza z Lyme nie
podlegała jeszcze rejestracji [1]. Sytuacja zmieniła
się od roku 1996, kiedy to wprowadzono obowiązek
zgłaszania i rejestracji przypadków tej choroby. Należy
jednak zaznaczyć, że pierwsze doniesienia o występowaniu zachorowań wśród mieszkańców Polski ukazały
się już w latach 80. XX w., gdy opisano przypadek tej
choroby u pacjenta na Pomorzu Zachodnim [10].
W miarę upływu czasu wykryto obecność boreliozy
z Lyme w wielu miejscowościach na terenie całego
kraju [11].
Boreliozę z Lyme stwierdzono również u wielu
gatunków zwierząt, np. u psów [12,13], kotów [14],
koni [15], krów [16], owiec [17], czy jeleni [18],
które same chorując mogą stanowić pośrednio źródło
zakażenia dla ludzi.
Cel pracy
Przedstawienie zapadalności ludzi na boreliozę
z Lyme z charakterystyką miejsc, czasu i okoliczności
zachorowań, zarejestrowanych w poszczególnych
powiatach województwa kujawsko-pomorskiego,
z uwzględnieniem miast Bydgoszcz, Toruń, Grudziądz
i Włocławek w latach 2000-2005. Uzyskane dotychczas wyniki badań sugerują bowiem, że choroba ta staje
się istotnym problemem zdrowotnym ze względu na
coraz liczniejsze rozpoznania kliniczne oraz odławianie kleszczy zakażonych krętkami Borrelia burgdorferi.
Wynikające z tego niebezpieczeństwo epidemiologiczne sprawia, że poruszany temat jest aktualny, godny
podkreślenia i niezwykle ważny dla społeczeństwa.
Materiał i metody
Podstawą niniejszej pracy są informacje dotyczące
zachorowań na boreliozę z Lyme odnotowane w 19
powiatach województwa kujawsko-pomorskiego,
pochodzące z poszczególnych powiatowych stacji
sanitarno-epidemiologicznych. Dokładnej analizie
poddano dokumentację epidemiologiczną przypad-
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 143-148
ków zachorowań na boreliozę zgłoszonych w latach
2000‑2005. W ocenie w pierwszej kolejności uwzględniono wywiad epidemiologiczny, a w nim datę, okoliczności i miejsce zachorowania.
Ewentualną obecność rumienia wędrującego
(ECM), jako pierwszego z widocznych objawów
choroby, potwierdzono w wojewódzkich poradniach
dermatologicznych na terenie poddawanym analizie. Dodatkowo w ramach rozpoznania posłużono
się także badaniami laboratoryjnymi wykonanymi
w szpitalach w Bydgoszczy, Toruniu, Grudziądzu
oraz we Włocławku. Oparto się na wynikach badania
klinicznego, a także serologicznego, w których zastosowano metodę immunoenzymatyczną ELISA oraz
jako jej potwierdzenie – metodę Western Blot.
Wyniki
Wszystkie uzyskane wyniki oraz okoliczności zachorowania na boreliozę z Lyme w latach 2000-2005
w województwie kujawsko-pomorskim pogrupowano
i zestawiono w odrębnych tabelach. W badanych
latach zgłoszono ogółem do wszystkich 19 stacji sanitarno-epidemiologicznych ww. województwa 973
przypadki zachorowań na boreliozę z Lyme (tab. I).
Prawie 65% zachorowań zgłoszono głównie
w czterech powiatach: bydgoskim, grudziądzkim,
toruńskim i włocławskim. Dokonując analizy zakażeń
krętkami Bolerrelia burgdorferi w opisywanych latach,
zauważa się postępujący wzrost liczby zachorowań za
wyjątkiem roku 2005, w którym liczba zakażeń zmalała w porównaniu z rokiem poprzednim. Jednocześnie
należy podkreślić, iż rok 2004 był rekordowym pod
względem liczby zgłoszeń, co wiązać można ze sprzyjającymi wówczas warunkami meteorologicznymi. Był
to rok korzystny dla aktywności kleszczy z powodu
wyższych niż w poprzednich latach średnich temperatur miesięcznych letnich (powyżej 20°C) i wczesnojesiennych (ok. 15°C), a także opadach, kształtujących
się pomiędzy 75-125% średniej wieloletniej normy dla
analizowanego regionu [19]. Należy podkreślić także
fakt, iż największą zapadalność na boreliozę z Lyme
zarejestrowano w Bydgoszczy i powiecie bydgoskim.
W latach 2000-2005 zgłoszono bowiem do Powiatowej
Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy
aż 433 przypadki zachorowań, co stanowiło 44,5%
całkowitej liczby zakażeń w województwie kujawskopomorskim.
Retrospektywna ocena zachorowań na boreliozę
z Lyme obejmuje również porównanie ilości zgłoszonych przypadków zakażeń w przeliczeniu na 100 tys.
mieszkańców (ryc. 1). Z przeprowadzonej analizy
wynika jednoznacznie, że najwyższy współczynnik
zapadalności stwierdzono w roku 2004 i wynosił on
17,36 przypadków na 100 tys. mieszkańców. Należy
zwrócić uwagę na fakt, iż w porównaniu z rokiem
Brochocka A i wsp. Przypadki zachorowań na boreliozę z Lyme w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2000-2005
Tabela I. Zestawienie liczby zachorowań na boreliozę z Lyme w latach 20002005 w poszczególnych powiatach województwa kujawsko-pomorskiego
Table I. Comparison of the number of Lyme borreliosis incidences in 20002005 in individual districts of the Kuyavian-Pomeranian voivodeship
Powiat
Lata
Łącznie
2000 2001 2002 2003 2004 2005 w powiecie
145
20
17,36
18
16
14
12
10
aleksandrowski
0
0
0
4
4
10
18
8
brodnicki
2
0
1
5
10
7
25
6
bydgoski
10
16
44
89
191
83
433
4
chełmiński
0
0
2
3
1
4
10
2
golubskodobrzyński
0
0
0
0
10
5
15
grudziądzki
3
1
3
20
22
12
61
inowrocławski
0
2
1
4
21
9
37
lipnowski
0
0
2
1
0
0
3
mogileński
1
5
0
0
2
6
14
nakielski
7
1
3
17
9
11
48
radziejowski
0
0
0
0
1
0
1
rypiński
0
0
1
4
0
0
5
sępoleński
1
0
2
3
6
1
13
świecki
1
7
8
9
30
12
67
toruński
7
16
19
20
17
36
115
tucholski
1
4
5
9
21
11
51
wąbrzeski
1
1
2
1
7
7
19
włocławski
6
3
5
4
4
1
23
żniński
1
3
3
2
3
3
15
Łącznie w roku
41
59
101
195
359
218
973
10,54
9,43
4,88
2,85
1,98
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Ryc. 1. Współczynnik zapadalności na boreliozę z Lyme na 100 tys.
mieszkańców w latach 2000-2005
Fig. 1. Coefficient of Lyme borreliosis incidence for 100.000 inhabitants
in 2000-2005
2000 zanotowano prawie 9-krotny wzrost liczby
zachorowań na tę chorobę, o czym świadczy wartość
współczynnika. Spowodowany jest on niewątpliwie
podwyższeniem poziomu rozpoznawalności objawów
tej choroby, a co za tym idzie częstszej zgłaszalności
zakażeń, jak również większej świadomości zarówno
pacjentów, jak i lekarzy.
Kolejnym ważnym aspektem rozpatrywanym
w niniejszej pracy jest analiza zgłoszonych przypadków
zachorowań w poszczególnych miesiącach (tab. II).
Tabela II. Liczba zachorowań na boreliozę z Lyme w poszczególnych miesiącach w latach 2000-2005
Table II. Number of Lyme borreliosis incidences in individual months in 2000-2005
Powiat
Miesiąc zachorowania
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
aleksandrowski
–
1
–
–
–
4
5
3
2
2
1
–
brodnicki
1
–
–
1
4
4
4
5
3
2
1
–
bydgoski
6
5
4
9
26
46
116
76
75
38
17
5
chełmiński
–
–
–
–
–
1
4
1
1
–
–
2
golubsko-dobrzyński
2
–
–
–
1
–
2
4
4
1
1
–
grudziądzki
1
–
1
–
2
9
13
17
14
–
3
1
inowrocławski
–
–
2
–
3
1
10
12
5
1
–
1
lipnowski
–
–
–
–
–
–
2
–
–
1
–
–
mogileński
–
–
–
3
1
1
5
1
1
1
1
–
nakielski
–
–
–
–
5
5
4
11
10
9
2
–
radziejowski*
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
rypiński
–
–
–
–
–
–
1
1
2
–
1
–
sępoleński
–
–
1
–
1
2
1
3
–
1
–
–
świecki
–
–
2
2
4
10
18
12
4
7
1
3
toruński
–
3
4
3
9
9
22
21
17
15
4
4
tucholski
–
–
1
–
1
4
13
12
11
5
1
–
wąbrzeski
1
1
1
–
–
1
3
3
1
5
2
1
włocławski
2
–
–
–
2
1
4
3
4
5
2
–
żniński
–
1
–
–
–
1
2
3
3
–
–
Łącznie**
13
11
16
18
59
99
229
188
157
93
37
*niemożliwe było ustalenie miesiąca zachorowania, ze względu na wykonywaną pracę chory narażony był na wielokrotne ukąszenie kleszczy
**w 3,6% przypadków trudno było ustalić konkretne miesiące zakażenia, dlatego też nie zostały one uwzględnione w powyższej tabeli
18
146
Uwagę zwraca fakt, iż do kontaktu z kleszczami,
a co za tym idzie późniejszym zakażeniem krętkami
Borrelia burgdorferi, dochodziło w trakcie całego roku
kalendarzowego. Zauważalna jest jednak wyraźna
sezonowość występowania przypadków zachorowań
na boreliozę z Lyme, co związane jest z cyklem rozwojowym kleszczy. Wzrost temperatury otoczenia
powoduje bowiem wzrost aktywności tych pajęczaków.
Borelioza z Lyme szerzy się więc w okresie letnim,
po największej aktywności tego pasożyta w okresie
wiosennym. Ponadto lato wiąże się nierozerwalnie
z rekreacją na terenach leśnych, gdzie kleszcze występują najliczniej. Z przedstawionej analizy jasno
wynika, że najczęściej pacjenci zgłaszali objawy
chorobowe w okresie od czerwca do października, co
stanowi aż 78,7% wszystkich przypadków. Należy tu
nadmienić, że okres inkubacji boreliozy z Lyme wynosi
średnio około miesiąca, zatem można przypuszczać,
że najwięcej pokłuć miało miejsce na przełomie maja
i czerwca, gdyż szczyt 229 przypadków zachorowań
zanotowano w miesiącu lipcu.
W przeprowadzonych wywiadach epidemiologicznych na 973 zgłoszonych przypadków choroby,
najwięcej, bo aż 638 pacjentów podawało, że ich
zachorowania związane były z pobytem w lesie,
głównie w celach rekreacyjnych lub też użytkowych
tj. grzybobranie, zbieranie jagód, malin, bądź drewna. Bardzo często do pokłucia przez zainfekowane
kleszcze dochodziło także podczas wypoczynku na
terenie ogródków działkowych (144 przypadki). Poza
tym uwagę zwracają stosunkowo liczne ekspozycje na
kleszcze w okolicy miejsca zamieszkania (64 przypadki). Należy podkreślić także fakt, iż jako miejsce
pokłucia chorzy wskazywali w większości lasy mieszane na terenie województwa kujawsko-pomorskiego,
następnie lasy liściaste i nielicznie iglaste.
Podsumowanie
Pierwsze doniesienia na temat boreliozy z Lyme
na terenie Polski pojawiło się stosunkowo późno, bo
dopiero w 1986 r. W miarę upływu czasu w rodzimym
piśmiennictwie można było znaleźć coraz więcej danych dotyczących epidemiologii, diagnostyki i obrazu
klinicznego tej choroby w różnych regionach naszego
kraju. Chmielewski i Tylewska-Wierzbanowska [5]
podają, że dziś Polska na całym swoim obszarze może
być uznawana za teren endemicznego występowania
zakażeń krętkiem Borrelia burgdorferi.
Według danych Państwowego Zakładu Higieny
(meldunki roczne o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach związkami chemicznymi) w Polsce
od czasu wprowadzenia obowiązku zgłaszania do
służb sanitarno-epidemiologicznych zachorowań na
boreliozę z Lyme w 1996 roku, obserwowany jest stały
wzrost liczby rejestrowanych przypadków. Może o tym
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 143-148
świadczyć fakt, że współczynnik zapadalności liczony
na 100 tys. mieszkańców z wartości 4,79 stwierdzony
w 2000 roku podniósł się prawie 2,5-krotnie do 11,5
w 2005 r. Podobną tendencję zauważono również
w odniesieniu do województwa kujawsko-pomorskiego, gdzie po roku 2000 współczynnik ten wzrósł aż
9-krotnie i osiągnął maksimum w 2004 r.
Opierając się na danych przedstawionych w niniejszym artykule, niewątpliwą przyczyną tego, iż
w latach 2000-2005 znacząco wzrosła wykrywalność
i zgłaszalność przypadków osób zakażonych krętkami
Borrelia burgdorferi był także fakt, iż w latach 20032004 Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny
w Bydgoszczy przeprowadził szeroką akcję oświatowo-zdrowotną dotyczącą zagrożeń jakie niesie za
sobą ukłucie kleszcza. Wszystkie te przedsięwzięcia
spowodowały, iż w lokalnych mediach ukazały się
informacje dotyczące zapobiegania chorobom przenoszonym przez te roztocze, co przełożyło się na większą
świadomość ludności.
W latach 1995-1996 Borowiecki i Graczykowski
[20] przeprowadzili sondaż epidemiologiczny w celu
rozpowszechnienia wiedzy o krętkowicy kleszczowej
w ówczesnym województwie bydgoskim. W okresie
tym borelioza z Lyme nie podlegała jeszcze obowiązkowi rejestracji, jednak zauważyli oni wyraźną koncentrację zachorowań w samym mieście Bydgoszczy i jego
bliskiej okolicy. Zaprezentowane w niniejszej pracy
wyniki dowodzą, że w latach 2000-2005 sytuacja się
powtórzyła. Porównując bowiem liczbę zachorowań
na boreliozę z Lyme w poszczególnych powiatach
województwa kujawsko-pomorskiego, prawie 45%
przypadków stwierdzono u osób mieszkających
w powiecie bydgoskim. Jest to zapewne spowodowane faktem, że prawie 50% powierzchni tego powiatu
zajmują lasy o bogatym podszycie. Szczególnie duże
obszary leśne znajdują się w okolicach Bydgoszczy,
Solca Kujawskiego oraz Zalewu Koronowskiego
i stanowią one istotny rezerwuar kleszczy. Ponadto
na obszarze miasta Bydgoszcz liczącego blisko 370
tys. mieszkańców, znajdują się aż 874 hektary parków i zieleńców. Warto wspomnieć, że pod względem
powierzchni terenów zielonych, Bydgoszcz ustępuje
jedynie Warszawie, a tak dobry wynik zawdzięcza
obecności na swoim terenie jednego z największych
parków miejskich w Polsce, jakim jest Leśny Park
Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku [21]. Jak podają
Borowiecki i Graczkowski [20] na tak kształtujące
się wyniki badań niewątpliwy wpływ ma również
znacznie większa gęstość zaludnienia Bydgoszczy
w porównaniu z innymi rejonami województwa,
zwłaszcza pokrytej lasami jego północno-zachodniej
części (Bory Tucholskie) i południowo-wschodniej
(Puszcza Bydgoska). Zapewne na uzyskany wynik
wpływa również lepsza diagnostyka boreliozy z Lyme
Brochocka A i wsp. Przypadki zachorowań na boreliozę z Lyme w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2000-2005
związana z szerszą dostępnością do specjalistycznej
opieki lekarskiej, zwłaszcza w Bydgoszczy, gdzie
mieszczą się szpitale kliniczne Collegium Medicum.
Do podobnych wniosków, w odniesieniu do
wybranych miast na terenie Polski, doszli także inni
badacze. Dla przykładu Wagner i wsp. [22] badali
występowanie kleszczy Ixodes ricinus na zalesionych
obszarach Trójmiasta i ich zakażenie krętkami Borrelia
burgdorferi. Humiczewska [23] skupiła się na liczebności zakażonych kleszczy, zebranych z 30 stanowisk
rozmieszczonych na obszarze byłych województw:
szczecińskiego, koszalińskiego i gorzowskiego. Natomiast Nowosad i wsp. [24] analizowali tereny wybranych lasów komunalnych miasta Poznania. Podobne
badania prowadzili także Chmielewska-Badora [25]
na terenie 6 obszarów leśnych położonych w powiatach Lublin, Puławy, Kraśnik, Lubartów, Zamość
i Włodawa, czy też Cisak i wsp. [26] na terenach 7 powiatów województwa lubelskiego. Wszyscy autorzy
zwrócili uwagę na fakt, że zagrożenie epidemiologiczne ze strony zakażonych kleszczy stwarzają nie tylko
duże kompleksy leśne, ale także liczne występujące
w miastach tereny rekreacyjne.
Z przeprowadzonej analizy dokumentacji sanitarno-epidemiologicznej wynika, że omawiane
zachorowania mają charakter sezonowy. Najogólniej
stwierdzić można, iż w normalnych warunkach pogodowych kleszcze najbardziej aktywne są wiosną
(tzw. szczyt wiosennej aktywności od końca kwietnia do końca czerwca). Na wybrzeżu i Mazurach,
ze względu na inne warunki wilgotności względnej,
147
kleszcze mogą być bardziej aktywne w ciągu lata niż
w województwie małopolskim [27, 28]. Kolpy [27]
podaje, że we Wrocławiu i okolicach obserwowano
także zimowe (styczeń/luty) inwazje Ixodes ricinus
u psów, szczególnie w słoneczne dni, gdy temperatura powietrza wahała się w granicach 7-12°C. Jest to
jednak zgodne z wcześniejszymi obserwacjami, dzięki
którym oszacowano temperaturowy próg aktywności
postaci dojrzałych kleszcza pospolitego na 5°C, a nimf
8°C.
Liczba kleszczy globalnie się zwiększa. Z roku
na rok pojawiają się one na coraz wyższych terenach
w górach, które jeszcze niedawno były dla nich niedostępne na skutek zbyt surowego klimatu. Obserwuje
się też przesuwanie rejonów endemicznych w kierunku biegunów ziemskich. Również w Polsce od początku lat 90. XX w. odnotowano wzrost ich liczebności
i związany z tym wzrost częstotliwości zachorowań.
Ekspansja kleszczy w miejskich parkach, na trawnikach i w przydomowych ogródkach przynajmniej
częściowo jest spowodowana zwiększoną mobilnością
człowieka oraz rozwojem agroturystyki. Zwierzęta
domowe jak psy i koty mogą łapać w lesie ciężarne
samice i po paru dniach gubić je w pobliżu domów
i osiedli ludzkich, gdzie te dają początek tysiącom larw.
Podobnie ptaki wędrowne jak i śpiewające przenoszą
je tam z terenów leśnych, natomiast obecność gryzoni
jest dobrym rezerwuarem dla kleszczy (głównie larw)
[29]. Do tak dużej liczby tych pasożytów przyczyniają
są zapewne także łagodne zimy wynikające ze zmian
klimatycznych.
Piśmiennictwo / References
1. Prokopowicz D. Choroby przenoszone przez kleszcze.
Buchner, Warszawa 1995: 22-25.
2. Buczek A, Magdoń T. Lokalizacja żywicieli przez kleszcze
(Acari: Ixodida). Wiad Parazyt 1999, 45: 3-12.
3. Furmaga S. Choroby pasożytnicze zwierząt domowych.
PWRiL, Warszawa 1993: 218-222.
4. Siuda K. Kleszcze Polski (Acari: Ixodida). Część II.
Systematyka i rozmieszczenie. Buchner, Warszawa 1993:
7-19, 253-266.
5. Chmielewski T, Tylewska-Wierzbanowska S. Występowanie
przeciwciał swoistych dla Borrelia burgdorferi u ludzi zdrowych
na terenie Polski. Prz Epidemiol 2002, 56: 33-38.
6. Lonc K, Kiewra D. Czy bać się kleszczy? Wiad Ekol 47(4):
275-283.
7. Karbowiak G, Siuda K. Występowanie kleszcza pospolitego
Ixodes ricinus (Acari: Ixodida) na terenach rekreacyjnych
dużych aglomeracji miejskich w Polsce i jego znaczenie
epidemiologiczne. [w:] Bioróżnorodność i ekologia
populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych.
Indykiewicz P, Barczak T, Kaczorowski G (red). Nice,
Bydgoszcz 2001: 150-154.
8. Cutis T. Jarisch-Herxheimer reaction in Lyme disease. Moore
JA 1987, 39(5): 397-398.
9. Dziubek Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL,
Warszawa 2003: 22-27.
10. Januszkiewicz J, Kieda A. Przypadki boreliozy z Lyme na
Pomorzu Zachodnim. Prz Epidemiol 1987, 41: 324‑329.
11. Niścigorska J. Ocena częstości występowania zakażeń Borrelia
burgorferi w województwie szczecińskim na podstawie
badań immunoserologicznych wybranych populacji.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa – Borelioza z Lyme:
zapobieganie swoiste, diagnostyka, leczenie i epidemiologia.
Warszawa 1997, 54: 136-141.
12. Azuma Y, Isogai E, Isogai H, et al. Canine Lyme disease:
clinical and serological evaluations in 21 dogs in Japan. Vet
Rec 1994, 134: 369-372.
13. McKenna P, Clement J, Van Dijck D, et al. Canine Lyme
disease in Belgium. Vet Rec 1995, 136: 244-247.
14. Magnarelli LA, Anderson JF, Levine HR, et al. Tick
parasitismand antibodies to Borrelia burgdorferi in cats. J Am
Vet Med Assoc 1990, 197: 63-66.
15. Browning A, Carter SD, Barnes A, et al. Lameness associated
with Borrelia burgdorferi infection in the horse. Vet Rec
1993, 13: 610-161.
148
16. Burgess EC, Gendron-Fitzpatrick A, Wright WO. Arthritis
and systemic disease caused by Borrelia burgdorferi infection
in a cow. J Am Vet Med Assoc 1987, 191: 1468-1470.
17. Fridriksdottir V, Overnes G, Stuen S. Suspected Lyme
borreliosis in sheep. Vet Rec 1992, 130: 323-324.
18. Magnarelli LA, Ijdo JW, Ramakrishnan U, et al. Use of
recombinant antigens of Borrelia burgdorferi and Anaplasma
phagocytophilum in enzyme-linked immunosorbent assays
to detect antibodies in white-tailed deer. J Wildl Dis 2004,
40: 249-258.
19. Sasim M. Przegląd hydrologiczno-meteorologiczny półrocza
letniego (VX 2004). Gazeta Obserwatora IMGW, Warszawa
2005(3): 32-35.
20. Borowiecki M, Graczykowski R. Rozpowszechnienie
boreliozy w województwie bydgoskim w latach 1995-1996.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa – Borelioza z Lyme:
zapobieganie swoiste, diagnostyka, leczenie i epidemiologia.
Warszawa 1997: 142-147.
21. Bosiacki R. Powiaty województwa kujawsko-pomorskiego.
Unitex, Bydgoszcz 2010: 32-39.
22. Wegner Z, Racewicz M, Kubica-Biernat B. Występowanie
kleszczy Ixodes ricinus (Acari, Ixodidae) w zalesionych
obszarach Trójmiasta i ich zakażenie krętkami Borrelia
burgdorferi. Prz Epidemiol 1997, 51: 11-20.
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 143-148
23. Humiczewska M. Aktywność sezonowa kleszczy Ixodes
ricinus w biotopach nadwodnych i leśnych Szczecina i okolic
oraz ich zakażenie krętkami Borrelia burgdorferi. Wiad
Parazyt 2001, 47(3): 389-393.
24. Nowosad A, Jenek J, Głazaczow A. Kleszcz pospolity Ixodes
ricinus (Linnaeus, 1758) z wybranych lasów komunalnych
Poznania oraz ich zakażenie krętkami Borrelia burgdorferi
sensu lato. Prz Epidemiol 1999, 53: 299-308.
25. Chmielewska-Badora J. Identyfikacja Anaplasma
phagocytophilum w kleszczach Ixodes ricinus na podstawie
amplifikacji fragmentów genu 16 SR DNA i Epank 1
w aspekcie zakażeń pracowników leśnictwa. Raport IMW,
Lublin 2006: 1-3.
26. Cisak E, Chmielewska-Badora J, Wójcik-Fatla A. Badania nad
lokalnym zróżnicowaniem gatunków genomowych Borrelia
burgdorferi w kleszczach zebranych z różnych regionów
Lubelszczyzny. Prz Epidemiol 2006, supl. 1: 195.
27. Kolpy I. Obserwacje nad rozprzestrzenieniem i aktywnością
Ixodes ricinus L. na terenie Pojezierza WarmińskoMazurskiego. Wiad Parazytol 1961, 7: 915-918.
28. Siuda K, Nowak M. Zagrożenia atakami kleszczy na szlakach
turystycznych w województwie małopolskim. Konspekt,
Kraków 2006, 2/3: 26.
29. Kasprzak J. Analiza zgłoszeń zachorowań na boreliozę
w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2006-2010.
Rozprawa doktorska. UM, Poznań 2012.