7.3.2 Ptaki

7.3.2 Ptaki
Wśród kręgowców Dolnego Śląska najliczniej reprezentowane są
ptaki. Stwierdzono dotychczas 348 gatunków ptaków,
spośród których 192 gatunki obecnie gniazdują, a
pozostałe to ptaki przelotne lub zalatujące dawniej lub
współcześnie. Awifauna tego regionu nie wyróżnia się
znacząco z obszaru kraju, natomiast jej bogactwo wynika zarówno
ze znacznego zróżnicowania środowisk w tym regionie kraju,
jak i dobrego rozpoznania rozmieszczenia i liczebności
poszczególnych gatunków. Oprócz wielu gatunków
pospolitych, wyróżnia się grupa gatunków o niskiej
liczebności, rzadkich lub ginących. Należy do nich 29 gatunków
ptaków, w różnym stopniu zagrożonych w skali
ogólnopolskiej wg kryteriów sformułowanych w polskiej
Czerwonej Księdze zwierząt (rys. 7.3.3).
Dwa gatunki są skrajnie zagrożone: głuszec Tetrao urogallus i
sokół wędrowny Falco peregrinus; do gatunków
silnie zagrożonych należą: rożeniec Anas acuta,
podgorzałka Aythya nyroca i cietrzew Tetrao tetrix; do
gatunków wysokiego ryzyka, narażonych na wyginięcie należą:
bączek Ixobrychus minutus, sieweczka obrożna Charadrius
hiaticula, kulik wielki Numenius arquata i dzięcioł
trójpalczasty Picoides tridactylus. Niektóre z
nich występują tylko na pojedynczych stanowiskach lub nie gniazdują
corocznie (rys. 7.3.4).
Do gatunków niższego ryzyka, ale bliskich zagrożenia należą:
kania czarna Milvus migrans, kania ruda M. milvus,
rybitwa białoczelna Sterna albifrons, rybitwa białoskrzydła
Chlidonias leucopterus, zielonka Porzana parva, puchacz
Bubo bubo, żołna Merops apiaster, dzięcioł
białogrzbiety Dendrocopos leucotos, płochacz halny Prunella
collaris, podróżniczek Luscinia svecica. Do
kategorii gatunków nie wykazujących na razie regresu
populacyjnego, ale reprezentowane przez małe i często nietrwałe
lub marginalne populacje, należy dalszych 9 gatunków: bąk
Botaurus stellatris (fot. 7.3.1), czapla purpurowa Ardea
purpurea (fot. 7.3.2), ohar Tadorna tadorna, bielik
Haliaeetus albicilla, rybitwa białowąsa Ch. hybridus,
sóweczka Glaucidium passerinum, włochatka Aegolius
funereus, wąsatka Panurus biarmicus, czeczotka Carduelis
flammea.
W całym XX wieku awifauna Dolnego Śląska zubożała o 13 gatunków,
http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 4 March, 2017, 10:42
spośród których w pierwszej połowie ubiegłego wieku
wymarły: świstun A. penelope, gadożer Circaetus
gallicus, błotniak zbożowy Circus cyaneus, kobczyk Falco
vespertinus, batalion Philomachus pugnax, kulon Burhinus
oedicnemus, uszatka błotna Asio flammeus, a dalsze
przestały gniazdować w drugiej połowie tego wieku: drop Otis
tarda, orlik krzykliwy Aquila pomarina, rybołów
Pandion haliaetus, kraska Coracias garrulus, dzierzba
czarnoczelna Lanius minor i dzierzba rudogłowa L. senator.
Obecnie najprawdopodobniej nielęgowych należą też dzięcioły:
białogrzbiety Dendrocopos leucotos i trójpalczasty
Picoides tridactylus, choć trudno precyzyjnie ustalić, kiedy
przestały one gniazdować. Większość wymarłych gatunków
występowała na skraju zasięgu geograficznego, a także wykazywała
niską tolerancję na zmiany środowiskowe, co stało się główną
przyczyna ich wyginięcia.
W skład awifauny Dolnego Śląska wchodzą też 43 gatunki ptaków
lęgowych, wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej UE o
ochronie dzikich ptaków, spośród których 19 to
gatunki ujęte już w Czerwonej Księdze. Dalszych 9 gatunków
z tej listy pojawia się regularnie w okresie migracji. Lista z
Dyrektywy Ptasiej obejmuje także szereg gatunków jeszcze u
nas stosunkowo licznych, które stały się rzadkie lub
wyginęły w wielu krajach Europy Zachodniej z powodu silnych zmian
siedliskowych. Pod względem zoogeograficznym na awifaunę Śląska składają się
przede wszystkim elementy palearktyczne, holarktyczne, europejskie i
europejsko-turkiestańskie. Większość gatunków ma szerokie
rozsiedlenie, a tylko nieliczne występują na skraju zasięgu. Do
gatunków, które na Dolnym Śląsku osiągają swe
granice występowania należą: łabędź krzykliwy Cygnus cygnus
i żuraw Grus grus, których południowa granica
europejskiego zasięgu przebiega przez Nizinę Śląską, dzięcioł
białoszyi Dendrocopos syriacus, powoli rozprzestrzeniający
się na zachód i sporadycznie gniazdujący w regionie, oraz
słowik szary Luscinia luscinia, którego jedyne
regularne stanowiska znajdują się w dolinie Baryczy, przez którą
przebiega południowo-zachodnia granica zasięgu geograficznego tego
gatunku. Ponadto efemerycznie zajmowane dolnośląskie stanowiska
czapli purpurowej oraz żołny znajdują się na ich północnym
skraju zasięgu, podczas gdy lęgi rybitwy białowąsej i
białoskrzydłej należą do najbardziej zachodnich w skali środkowej
Europy.
Najbardziej zagrożona w swej egzystencji jest grupa gatunków ptaków
związanych z terenami podmokłymi, które są bardzo wrażliwe
na ich osuszanie. Zachowały się one tylko na najbardziej podmokłych
łąkach, np. pod Przemkowem oraz na polach irygacyjnych we
Wrocławiu, gdzie gniazdują jeszcze ostatnie pary lęgowe ptaków
siewkowych, takich jak rycyk Limosa limosa, krwawodziób
Tringa totanus i zagrożony w całym kraju kulik wielki. Ich
występowanie na nielicznych stanowiskach jest często efemeryczne,
uzależnione od poziomu wód gruntowych, okresowych zalewów
obniżeń terenu lub dostępności podmokłych terenów, np. na
spuszczonych stawach lub brzegach zbiorników zaporowych. Nieco
mniej wymagające i tym samym liczniejsze są kszyk Gallinago
gallinago oraz czajka Vanellus vanellus, ale i one
ostatnio bardzo silnie zmniejszyły swą liczebność. Grupą ptaków
związanych z terenami bagiennymi i podmokłymi są również
chruściele, spośród których najważniejszy jest
http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 4 March, 2017, 10:42
zagrożony w skali światowej derkacz Crex crex, a także dwa
gatunki kureczek: kropiatka Porzana porzana i zielonka P.
parva. Typowym ptakiem zakrzaczonych i zatrzcinionych terenów
podmokłych jest bardzo rzadki podróżniczek, którego
główną dolnośląską ostoją są pola irygacyjne we
Wrocławiu. W awifaunie Dolnego Śląska bogato reprezentowane są ptaki
wodno-błotne, przede wszystkich z powodu dużej obfitości stawów
rybnych, skupionych w kilku rejonach, a zwłaszcza w dolinie Baryczy,
w okolicach Przemkowa, Chojnowa oraz w Borach Dolnośląskich.
Szczególną rolę spełnia skupienie kompleksów stawów
w dolinie Baryczy, gdzie występuje wiele gatunków ptaków,
a wśród nich szereg uznawanych za zagrożone w kraju i
znajdujących się w Czerwonej księdze takich jak: bąk (fot.
7.3.1), bączek, podgorzałka, zielonka oraz wąsatka. Swoje jedyne,
zajmowane nieregularnie stanowiska lęgowe w regionie mają tu:
czapla purpurowa (fot. 7.3.2), rożeniec, rybitwa białoskrzydła i
białowąsa. Bardzo znaczące w skali ogólnopolskiej są
populacje gęgawy Anser anser, krakwy Anas strepera i
błotniaka stawowego Circus aeruginosus. Licznie gniazdują
też 4 gatunki perkozów, a także czapla siwa Ardea cinerea
i kormoran Phalacrocorax carbo. Stawy rozrzucone w Borach Dolnośląskich są miejscem najliczniejszego
występowania w regionie gągoła Bucephala clangula oraz
ostatnią ostoją cyraneczki A. crecca.
Spośród 11 gatunków lęgowych ptaków drapieżnych, cztery
zostały ujęte w Czerwonej Księdze, tzn. bielik, kania
czarna, kania ruda i sokół wędrowny. Główne rejony
występowania trzech pierwszych gatunków to: doliny Baryczy i
Odry oraz Bory Dolnośląskie. Innym rzadkim gatunkiem jest błotniak
łąkowy C. pygargus, gniazdujący na rozległych polach
uprawnych na Nizinie Śląskiej i Wzgórzach Trzebnickich. Rzeki Dolnego Śląska są zasiedlane przez niewielką, ale specyficzną
grupę gatunków ptaków. Nad górskimi, wartko
płynącymi potokami w całych Sudetach, zamieszkują pluszcz Cinclus
cinclus i pliszka górka Motacilla cinerea, choć
ten drugi gatunek występuje nielicznie także nad niektórymi
nizinnymi ciekami. Nad nieuregulowanymi rzekami o urwistych brzegach
gniazdują brzegówki Riparia riparia i zimorodki Alcedo
atthis, a w miejscach z wyspami, łachami i plażami występują
sieweczki rzeczne Charadrius dubius i brodźce piskliwe
Actitis hypoleucos. Na leśnych odcinkach nizinnych rzek,
zwłaszcza nad Bobrem, Kwisą i Nysą Łużycką, występuje nurogęś
Mergus merganser i gągoł. Szczególne znaczenie dla ptaków wodnych ma Zbiornik Mietkowski. Mimo iż jest on akwenem sztucznym,
na którym wydobywany jest żwir z
dna zbiornika, to właśnie ta działalność przyczyniła się do
jego atrakcyjności dla ptaków, gniazdujących na powstałych
podczas eksploatacji sztucznych wyspach. Wśród licznie
gniazdujących tu śmieszek Larus ridibundus i rybitw
rzecznych Sterna hirundo oraz mniej licznych mew pospolitych
L. canus i mew białogłowych L. cachinnans, swoje
jedyne stanowiska lęgowe na Dolnym Śląsku mają dwa gatunki z
Czerwonej Księgi: rybitwa białoczelna Sterna albifrons
i ohar Tadorna tadorna oraz rzadka w całym kraju mewa
czarnogłowa Larus melanocephalus. Zbiornik stanowi też
miejsce koncentracji wędrownych i zimujących ptaków wodnych
http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 4 March, 2017, 10:42
o znaczeniu ogólnopolskim.
Lasy Dolnego Śląska są zróżnicowane pod względem typów
drzewostanów, co bezpośrednio wpływa na skład żyjących w
nich zespołów ptaków. Najbogatsze pod względem składu
awifauny są olsy i łęgi, ograniczone swym występowaniem do dużych
dolin rzecznych, zwłaszcza Odry i Baryczy. W najbardziej
zabagnionych lub podmokłych partiach olsów występują
bociany czarne Ciconia nigra, żurawie Grus grus,
samotniki Tringa ochropus i słonki Scolopax rusticola.
Urozmaicone zespoły ptaków zasiedlają stare lasy liściaste
o charakterze grądów, rosnące przede wszystkim w dolinie
Odry. Szczególnie liczne są tam dzięcioły, w tym dzięcioł
średni Dendrocopos medius, oraz muchołówka białoszyja
Ficedula albicollis.
Niewielkie powierzchniowo, ale ważne dla awifauny, są buczyny, w których
charakterystycznymi gatunkami są: siniak Columba oenas,
dzięcioł zielonosiwy Picus canus i muchołówka mała
Ficedula parva. Drzewostany takie występują zarówno
na stokach Sudetów, jaki na nizinach, np. miejscami w Borach
Dolnośląskich oraz w okolicach Skoroszowa i Twardogóry.
Najmniej zróżnicowany jest skład awifauny borów
sosnowych i świerkowych, jednak to właśnie w tych lasach zachowały
się szczątkowe populacje szybko ginących w skali całego kraju
kuraków leśnych: głuszca i cietrzewia. Ich ostatnie ostoje
znajdują się Borach Dolnośląskich, w Karkonoszach i Górach
Izerskich oraz w Masywie Śnieżnika. Do typowych ptaków borów
należą również: dzięcioł czarny Dryocopus martius,
paszkot Turdus viscivorus, a także rzadkie sowy: włochatka i
sóweczka oraz lelek Caprimulgus europaeus.
Stosunkowo najuboższa jest awifauna gór, zawierająca jednak kilka
elementów typowo górskich. Należą do nich płochacz
halny Prunella collaris, ograniczony swym występowaniem tylko
do najwyższych partii Karkonoszy, powyżej granicy lasu, drozd
obrożny Turdus torquatus i czeczotka Carduelis flammea,
zasiedlające wyższe partie Sudetów oraz siwerniak Anthus
spinoletta występujący tylko na wysokogórskich łąkach
Karkonoszy, Gór Izerskich i na Śnieżniku. Ostatnio do tej
grupy gatunków przybył wójcik Phylloscopus
trochiloides, którego gniazdowanie stwierdzono w Masywie
Śnieżnika. Gatunkiem reliktowym jest mornel Charadrius
morinellus, którego jedyne stanowisko w Karkonoszach
przestało istnieć w połowie XX wieku, ale ostatnio gatunek ten
powrócił na dawne lęgowisko, choć na razie tylko po
czeskiej stronie tych gór. Typowymi przedstawicielami górskiej
awifauny są ponadto: jarząbek Bonasa bonasia, orzechówka
Nucifraga caryocatactes, zniczek Regulus ignicapillus i
krzyżodziób świerkowy Loxia curvirostra. Głównie
w górach występują również rzadkie sowy: puchacz,
włochatka oraz sóweczka. W Górach Stołowych znajduje
się też jedyne dolnośląskie stanowisko lęgowe, niemal wymarłego
w całym kraju, sokoła wędrownego.
http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 4 March, 2017, 10:42
Dość ubogie pod względem awifauny są otwarte tereny uprawne, łąki i
pastwiska wraz z zadrzewieniami i zakrzaczeniami, gdzie występuje
jednak kilka gatunków wymienionych w Dyrektywie Ptasiej UE.
Należy do nich przede wszystkim miejscami ciągle jeszcze liczny
bocian biały Ciconia ciconia. Środowiska otwarte w dalszym
ciągu zapewniają dobre warunki egzystencji szeregowi gatunków
drobnych ptaków śpiewających takich jak: gąsiorek Lanius
collurio, jarzębatka Sylvia nisoria i ortolan Emberiza
hortulana, które gwałtownie zmniejszyły swą liczebność
na zachodzie Europy i znajdują się na liście Dyrektywy Ptasiej UE,
choć są ciągle rozpowszechnione na całym obszarze Dolnego Śląska,
z wyjątkiem wyższych gór. Na najuboższych terenach
gniazdują inne gatunki z tej listy – świergotek polny Anthus
campestris, lerka Lullula arborea i coraz rzadsza w kraju
dzierlatka Galerida cristata. Tereny otwarte z zadrzewieniami
to również ważne tereny lęgowe i żerowiskowe dla naszych
najpospolitszych ptaków drapieżnych – pustułki Falco
tinnunculus i myszołowa Buteo buteo. http://eko.wbu.wroc.pl/eko - WBU Ekofizjografia
Powered by Mambo
Generated: 4 March, 2017, 10:42