Specjalista radzi: Profilaktyka logopedyczna

SPECJALISTA RADZI
Wyjaśnienie pojęcia profilaktyka
nie sprawia dziś nikomu kłopotu. Ów
termin, używany nader często, kieruje
nasze skojarzenia na myśl o zdrowiu.
Nie można się temu dziwić, słyszymy
przecież o profilaktyce chorób serca,
raka piersi, cukrzycy, wad postawy,
wad zgryzu i wielu innych chorób.
Wszyscy też zdajemy sobie sprawę, iż
rozsądne jest podejmowanie kroków w celu
uniknięcia przykrych skutków podupadania
zdrowia, bo przecież „lepiej zapobiegać niż
leczyć”. Jest to słuszne tym bardziej, iż nierzadko zbyt późno podjęte leczenie nie
przynosi oczekiwanych efektów. Wczesne
zaś wykrycie zagrożeń może nas uchronić
przed rozwojem choroby.
Jak jednak należy rozumieć działania
profilaktyczne w kontekście logopedii?
Nim odpowiemy na to pytanie, warto może
po krótce przypomnieć jaki zakres zadań
realizowany jest przez tego specjalistę.
Centrum jego zainteresowań i działań stanowi mowa. Jest więc kompetentny, by
mowę wywoływać w przypadku jej braku
np. u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy,
ale także ją przywracać, gdy wskutek różnych
czynników została utracona (np. u chorych
na afazję, osób z mutyzmem). Ważnym
obszarem terapeutycznej aktywności
logopedy jest stymulowanie rozwoju mowy
dziecka, czuwanie nad jej prawidłowym
przebiegiem oraz korekta w przypadku
występujących nieprawidłowości. Z jednej
więc strony logopeda ma za zadanie
dążyć do doskonalenia mowy dziecka z
uwzględnieniem różnych jej aspektów
(wzbogacania słownictwa, zróżnicowania
składni, dbałości o wyrazistość i precyzję
artykulacyjną), z drugiej zaś reagować w
przypadku zdiagnozowanych zaburzeń
mowy i głosu (np. u pacjentów laryngektomowanych). Niewiele osób być może
także wie, że opieka logopedyczna obejmuje
również trudności w nauce czytania i pisania.
Wszak mowa ma swoją formę ustną i pisaną,
a trudności z pisaniem i czytaniem mają
często swój początek w trudnościach z
mówieniem.
Profilaktyka logopedyczna będzie
zatem miała na celu niedopuszczenie
do pojawienia się jakichkolwiek zaburzeń
mowy, będzie rodzajem wczesnej
interwencji w przypadku diagnostyki
ryzyka wystąpienia trudności w językowym porozumiewaniu się.
Za podejmowaniem wszelkich działań
zapobiegających nieprawidłowościom w
językowym komunikowaniu się przemawia
co najmniej kilka istotnych względów. Przede wszystkim profilaktyka logopedyczna
przeciwdziałając zaburzeniom mowy,
pozwala uniknąć wielu skutków tych
zaburzeń, a rozległość ich jest ogromna.
Trudności z mówieniem rzutują bowiem
negatywnie na ogólny rozwój dziecka.
Ograniczają jego rozwój poznawczy,
8
Profilaktyka logopedyczna
gdyż nie może ono skutecznie formułować
swoich potrzeb oraz stawiać pytań o otaczającą je rzeczywistość. To rozmowa przecież jest najpowszechniejszym sposobem
przekazywania dziecku informacji o świecie.
Zubożeniu poddany jest również rozwój społeczny dziecka. Integracja ze środowiskiem wymaga umiejętności porozumiewania się. Jakże trudno nawiązać kontakt z rówieśnikami, jeśli mowa jest niezrozumiała. Jak trudno funkcjonować w grupie,
w której mowa jest zasadniczym sposobem
komunikowania się. Wykluczenie z grupy
opóźni uczenie się zasad współpracy oraz
ograniczy przymierzanie się do różnych ról.
Zakłóceniu ulega także rozwój emocjonalny dziecka. Jedną z funkcji mowy
jest możliwość przekazywania swoich
uczuć i emocji. Zablokowanie tej funkcji
oznaczać będzie poszukiwanie innej drogi
na ich wyrażenie. Często będzie nią krzyk,
płacz oraz inne niewerbalne przejawy niepokoju i niezadowolenia. Trudno sobie
także wyobrazić, że dziecko, które odczuwa
ograniczenie z powodu zaburzeń mowy
będzie miało poczucie komfortu i bezpieczeństwa. Wręcz przeciwnie. Doświadczając
niezrozumienia, a nawet nierzadko braku
akceptacji ze strony otoczenia, będzie usiłowało odreagować, a sposobem na odblokowanie napięcia mogą stać się zachowania agresywne. Uświadomione przez
dziecko trudności z mówieniem prowadzić
mogą do nieśmiałości i odizolowania się.
Ostatecznie spada samoocena dziecka i
wiara we własne siły.
Profilaktyka logopedyczna jest
również skutecznym sposobem zapobiegania trudnościom w opanowywaniu
umiejętności czytania i pisania, a w
ślad za tym także trudnościom w nauce
w ogóle. Z jednej strony bowiem poziom
rozwoju mowy jest istotnym wskaźnikiem
dojrzałości szkolnej, czyli przygotowania
dzieci do podjęcia nauki w szkole. Z drugiej
zaś badania dowodzą, że dzieci z zaburzeniami mowy uczą się gorzej od swoich
rówieśników władających poprawnym
językiem w mowie i piśmie.
Wreszcie dzięki profilaktyce logopedycznej daje się wcześnie zdiagnozować
nieprawidłowości w budowie i funkcjach
narządu mowy. Weryfikowanie przygotowania narządu mowy do przyswajania
języka skłania często do dokładniejszej
diagnostyki. Ta zaś może pomóc w wykryciu
wczesnego stadium zaburzeń słuchu, wad
zgryzu, przerostu trzeciego migdałka, krzywej
przegrody nosa, rzekomego rozszczepu
podniebienia, itd.
Będąc przekonani o potrzebie zachowywania profilaktyki logopedycznej,
przejdźmy teraz do nakreślenia tych działań,
które za profilaktyczne uznać możemy.
Kwartalnik Pacjenta
Pamiętajmy równocześnie, iż w przypadku
każdego dziecka mogą być one odmienne
i niekoniecznie zawierają się w poniższych
wskazówkach. Najskuteczniejszy sposób
zapobiegania trudnościom w językowym
porozumiewaniu się naszego dziecka
zawsze warto skonsultować z logopedą.
Być może okaże się, że specjalista zaleci
wykonanie badań specjalistycznych w
gabinecie laryngologa, audiologa, foniatry,
psychologa, psychiatry, neurologa lub ortodonty. Wyniki tych badań pozwolą celnie
okreslić rodzaj i dynamikę działań profilaktycznych.
Profilaktyka logopedyczna
– wskazówki dla troskliwych rodziców
Rozwój mowy należy stymulować
począwszy od urodzenia dziecka. Korzystne
jest zachęcanie dziecka do mówienia,
choćby miały to być tylko pojedyńcze głoski
bądź sylaby, jak w początkowym etapie
rozwoju mowy.
Warto wspomagać dziecko w nabywaniu prawidłowych nawyków ssania,
żucia i połykania. Pomoże w tym karmienie
piersią (a jeśli to niemożliwe, wówczas przy
użyciu specjalnie wyprofilowanego smoczka),
zminimalizowanie ssania smoczka, wprowadzanie do diety posiłków o konsystencji
wymagającej żucia i gryzienia.
Nieprawidłowościom w mówieniu,
zapobiegniemy dbając o prawidłowy zgryz
dziecka. Niewłaściwe układanie główki
niemowlęcia podczas snu, ssanie kciuka
oraz wspomniane wyżej karmienie butelkowe
i nadużywanie smoczka mogą stać temu
na przeszkodzie.
Konieczne jest zwrócenie uwagi na
sposób oddychania przez dziecko. Oddychanie ustne, zwłaszcza podczas snu, w
trakcie którego dziecko chrapie i wybudza
się, powinno wzbudzić niepokój.
Kontrolowanie słuchu dziecka, a
także wspomaganie słuchu mownego
będzie przejawem niezbędnej troski o prawidłowy rozwój mowy.
Analiza stanu mowy dziecka w
porównaniu ze stanem mowy jego rówieśników może pomóc wychwycić wczesne
stadium nieprawidłowości.
W przypadku zauważonych trudności
z mówieniem „metoda przeczekania”
może przynieść zgubne skutki. Każdy niepokój warto skonsultować z logopedą.
Dobrym zwyczajem profilaktyki logopedycznej są badania przesiewowe wykonywane w gabinecie logopedy, czyli wstępna
diagnostyka stanu mowy dziecka.
dr Joanna Frąckiewicz
Logopeda – Przychodnia
ul. Poborzańska 6
NR 4/2011