Streszczenie raportu

Ekonomiczne skutki importu równoległego produktów leczniczych
Czerwiec 2006
Ulrika Enemark, Associate Professor of Health Economics
Kjeld Møller Pedersen, Professor of Health Economics
Jan Sørensen, Health economist, Director, CAST
Ekonomiczne skutki importu równoległego produktów leczniczych
Podsumowanie
Handel równoległy produktami leczniczymi stanowi ważny element polityki państw UE, który
budzi jednak rozliczne kontrowersje, w dużej mierze spowodowane sprzecznością interesów
poszczególnych uczestników rynku, a po części również z powodu ograniczonej ilości
opracowań teoretycznych i empirycznych tego problemu.
Niniejszy raport stanowi próbę uporządkowania debaty na ten temat poprzez przegląd istniejącej
literatury przedmiotu, ze szczególnym uwzględnieniem raportu LSE [London School of
Economics] z roku 2003 i Uniwersytetu York z roku 2002. Szczególnie pierwsza z tych dwóch
pozycji zdominowała dyskusję na temat handlu równoległego w ostatnich latach. Raporty te
dostarczają jednak sprzecznych wniosków dotyczących korzyści płynących z handlu
równoległego lekami. Mianowicie, raport LSE dowodzi, iż korzyści dla pacjentów i systemów
opieki zdrowotnej są nieznaczne, podczas, gdy autorzy raportu York twierdzą, że handel
równoległy przyniósł w pięciu krajach w roku 2001 znaczące oszczędności przekraczające sumę
600 mln euro.
Niniejszy raport zawiera analizę różnic pomiędzy dwoma powyższymi publikacjami i uznaje
metodologię oceny oszczędności bezpośrednich zastosowaną w raporcie York za najwłaściwszą.
Stosując zatem podejście podobne do przyjętego przez badaczy z Uniwersytetu York, autorzy
niniejszej publikacji doszli do wniosku, iż dystrybucja równoległa istotnie stanowi źródło
znaczących oszczędności. Szacuje się, że oszczędności bezpośrednie dla pacjentów i systemów
opieki zdrowotnej w czterech analizowanych krajach, a mianowicie w Danii, Niemczech,
Szwecji i Wielkiej Brytanii w 2004 roku wyniosły 441,5 mln euro. Należy również zauważyć, iż
szacowana kwota oszczędności odnotowana w Niemczech była wyjątkowo niska z powodu
przejściowych zmian w stosownych przepisach wprowadzonych w roku 2004.
Szacowane kwoty oszczędności pośrednich i bezpośrednich w roku 2004 (w mln. euro)
Dania
Szwecja
Niemcy
Wielka Brytania
Razem
Bezpośrednie
14,2
45,3
145,0
237,0
441,5
Pośrednie
8,3
16,4
nie dot.
nie dot.
24,7
Niniejszy raport podaje również sumę oszczędności pośrednich w dwóch państwach - w Danii i
Szwecji. Oszczędności pośrednie wynikają z występowania presji cenowej na produkty
referencyjne wprowadzane do obrotu w imporcie bezpośrednim przez firmy farmaceutyczne.
Autorzy wykazują, iż oszczędności pośrednie uzyskane w Danii i Szwecji w roku 2004 wyniosły
odpowiednio 8,3 i 16,4 mln euro. Zgodnie z tymi szacunkami, kwota oszczędności pośrednich
dodaje 58% do oszczędności bezpośrednich odnotowanych w Danii oraz 36% w przypadku
Szwecji.
2
Ekonomiczne skutki importu równoległego produktów leczniczych
Wyliczenie kwoty oszczędności bezpośrednich nie przysparza szczególnych trudności, ponieważ
pochodzą one z bezpośredniej różnicy pomiędzy cenami droższych produktów referencyjnych
oraz tańszych leków importowanych równolegle. Z kolei oszacowanie kwoty oszczędności
pośrednich stanowi większy problem, ponieważ wymaga przyjęcia odpowiednich założeń
dotyczących hipotetycznego rozwoju cen w przypadku niezastosowania importu równoległego
oraz związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy importem równoległym a zmianą cen w
imporcie bezpośrednim.
Poniższy wykres zaczerpnięty z przedmiotowego raportu pokazuje podejście autorów do analizy
ilościowej oszczędności pośrednich. Na początku przeanalizowano rozwój cen produktu
referencyjnego przed wprowadzeniem czynnika konkurencji wynikającego importu równoległego
w celu zbadania hipotetycznego kształtowania się cen w warunkach braku konkurencji. Uzyskaną
w ten sposób „fikcyjną" lub możliwą do uzyskania cenę porównano następnie z cenami
rzeczywistymi dyktowanymi w warunkach konkurencji wynikającej z importu równoległego, aby
na tej podstawie wyliczyć kwoty oszczędności płynących z różnic cenowych w obu przypadkach.
Główne wnioski dotyczące kwot oszczędności bezpośrednich i pośrednich w czterech
wymienionych państwach prezentują się następująco:
•
W Wielkiej Brytanii, która stanowi największy rynek importu równoległego w Europie,
kwotę oszczędności szacuje się na 237 mln euro (2004). Kwota ta mogłaby być jeszcze
wyższa, gdyby uwzględnić oszczędności uzyskane przez aptekarzy. Oszacowanie sumy
oszczędności pośrednich okazało się niemożliwe, ponieważ firmy konkurują cenowo
głównie za pomocą zniżek oferowanych hurtownikom i aptekom, a dane te są
niedostępne. W brytyjskim systemie prawnym konsumenci skorzystają na imporcie
równoległym pod warunkiem, że oszczędności uzyskane w budżecie NHS [Narodowy
3
Ekonomiczne skutki importu równoległego produktów leczniczych
•
•
•
System Ochrony Zdrowia] przełożą się na zwiększenie dostępności i podniesienie jakości
usług medycznych.
Szacowana kwota oszczędności bezpośrednich na rynku niemieckim w roku 2004
wyniosła 145 mln euro. Jednak kwota ta okazała się wyjątkowo niska, biorąc pod uwagę,
że w roku 2004 doszło do przejściowego wzrostu obowiązkowych rabatów
[producentów], co spowodowało wycofanie z rynku niektórych produktów
farmaceutycznych importowanych równolegle. Z kolei dzięki niewielkim dopłatom
pacjentów za leki, oszczędności konsumentów należy uznać za pośrednie, ponieważ
wynikają one głównie z oszczędności dla kas chorych, co prowadzi w konsekwencji do
niższych składek lub niższego wzrostu tych składek w odniesieniu do identycznego
pakietu świadczeń zdrowotnych. Dodatkowa korzyść bezpośrednia dla pacjentów
niemieckich wynika ze zmniejszenia cen na leki nierefundowane.
W Szwecji oszczędności bezpośrednie szacuje się na kwotę 45,3 mln euro (2004), zaś
pośrednie na kwotę 16,4 mln euro. W świetle szwedzkich przepisów refundacyjnych
oszczędności te przekładają się na pacjentów w postaci mniejszego współpłacenia za leki
w ramach stosowanych limitów, zaś pośrednio przełoży się to na lepszy dostęp i wyższą
jakość świadczeń zdrowotnych dzięki oszczędnościom w budżecie państwa i budżetach
samorządów lokalnych.
Wreszcie w przypadku Danii oszczędności bezpośrednie wyniosły 14,2 mln euro, zaś
bezpośrednie 8,3 mln (2004). W duńskim systemie refundacyjnym szacowana kwota
oszczędności przyniesie korzyść dla konsumentów w postaci mniejszego współpłacenia
za leki, a pośrednio w wyniku zasilenia dodatkowymi środkami krajowego funduszu
ubezpieczeń zdrowotnych.
Powyższe cztery państwa stanowią najważniejsze rynki importu równoległego produktów
leczniczych w Europie. Poniższa tabela przedstawia udział procentowy oszczędności w stosunku
do wielkości rynku importu równoległego (IR) w czterech krajach.
Oszczędności z tytułu handlu równoległego jako udział w obrocie IR w roku 2004 (%)
Dania*
Szwecja*
Niemcy
Wielka Brytania
11,7
20,4
10,5
10,0
* z uwzględnieniem oszczędności pośrednich
Poziom oszczędności oraz różnice w tym względzie pomiędzy poszczególnymi państwami zależą
w dużej mierze od krajowego środowiska prawnego, które oferuje zróżnicowane zachęty do
korzystania z tańszych produktów importowanych w stosunku do droższej oferty producentów.
Dla przykładu, w Niemczech rząd nakłada na właścicieli aptek obowiązek uzyskiwania pewnej
części obrotu właśnie z produktów objętych importem równoległym. Z kolei w Wielkiej Brytanii
system zakłada zmniejszone kwoty refundacji (tzw. clawback), co zmusza farmaceutów do
4
Ekonomiczne skutki importu równoległego produktów leczniczych
wydawania leków z importu równoległego w celu zwiększenia marży, pomimo, iż część środków
uzyskanych z tego tytułu automatycznie przechodzi na rzecz brytyjskiego systemu ochrony
zdrowia.
Niniejszy raport zwraca uwagę na powyższe różnice porządków prawnych oraz ich wpływ na
wysokość i rozdział uzyskiwanych oszczędności. Dzięki temu umożliwia on lepsze zrozumienie
skomplikowanej struktury rynku farmaceutycznego, który zakłada istnienie wielu uczestników (a
mianowicie lekarzy, właścicieli aptek i pacjentów) wspólnie zaangażowanych w proces
decyzyjny dotyczący tego, które leki i w jakich ilościach trafią do konsumentów. W wielu
przypadkach jednak zdarza się, że de facto ekonomicznym konsumentem leków są krajowe
systemy ubezpieczeń zdrowotnych, które w ostatecznym rozrachunku i tak ponoszą lwią część
kosztów leków.
Pomimo, że autorzy niniejszego raportu posłużyli się metodologią badań podobną do
zastosowanej w raporcie Uniwersytetu York, okazało się, że przy porównaniu kwot
szacunkowych podanych w tym raporcie (2001), poziom oszczędności obniżył się, szczególnie w
Niemczech i Wielkiej Brytanii. Spadek ten można tłumaczyć zmianami w środowisku prawnym,
np. ścisłą kontrolą cen w Szwecji oraz zmianami kontyngentów w ramach importu równoległego
połączonych ze wzrostem obowiązkowych rabatów do kas chorych w Niemczech w roku 2004.
Innym wyjaśnieniem może być również zbieżność cen w sektorze na poziomie europejskim lub
fakt coraz ściślejszego ograniczania wielkości dostaw przez producentów, co w konsekwencji
oznacza mniejsze możliwości zakupów przez importerów równoległych, a co za tym idzie,
zmniejszenie oszczędności z tego tytułu.
W celu zrównoważenia nacisku konkurencyjnego wynikającego z importu równoległego,
producenci opracowali kilka strategii defensywnych, często zwanych „pozacenowymi”, które
obejmują na przykład kontrolę dostaw surowców (licencje), umowy ograniczające dystrybucję,
różnicowanie produktów (różne wielkości opakowań i różne nazwy), oferowanie częstych, ale
krótkich partii leku oraz limitowanie dostaw - to jest ograniczanie sprzedaży prowadzącego do
zwiększenia udziału w rynku. A ponieważ handel równoległy nosi znamiona rynku bieżącego,
który z natury regulowany jest bardziej przez podaż niż popyt, pozostaje on szczególnie wrażliwy
na ograniczenia dostaw. Dlatego ogólnie rzecz biorąc, pod warunkiem, że ograniczenia tego
rodzaju, jak też pozostałe strategie pozacenowe okażą się skuteczne (a istnieją liczne przesłanki,
że tak właśnie się dzieje), należy przyjąć, że oszczędności z importu równoległego podlegają dziś
sztucznym ograniczeniom.
Na koniec, autorzy raportu podejmują próbę opracowania narzędzia analitycznego, które posłuży
do zbadania sposobu podziału całkowitej marży uzyskiwanej z leków importowanych
bezpośrednio i na zasadzie równoległości pomiędzy różnych uczestników łańcucha dystrybucji
równoległej. Dotychczas jest to pierwsza próba specjalistycznej oceny wartości dodanej
oferowanej przez handel równoległy.
5