Diecezja łódzka - Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC

Diecezja łódzka
L. Adamczuk
PROBLEMATYKA I PROCEDURA BADAŃ ORAZ CHARAKTERYSTYKA ZBIOROWOŚCI
1. Problematyka badania
Projekt badania przygotował zespół Ośrodka Sondaży Społecznych OPINIA Instytutu Statystyki
Kościoła Katolickiego SAC w oparciu o doświadczenia badania postaw społeczno-religijnych,
prowadzonych od 1997 r. w poszczególnych diecezjach . Przygotowanie założeń i narzędzi
badawczych poprzedzone zostało spotkaniami z ks. abpem Władysławem Ziółkiem i ks. bpem
Adamem Lepą w maju i listopadzie 1999 r., których celem było uzyskanie dodatkowych
informacji o problemach specyficznych dla tej archidiecezji. Rozmowy te pozwoliły na określenie
dodatkowych obszarów badawczych oraz informacji, które mogły być przydatne w organizacji
pracy duszpasterskiej w archidiecezji.
Biskupi stwierdzili, że w badaniach powinno się uwzględnić specyfikę archidiecezji łódzkiej,
to znaczy duże zróżnicowanie sytuacji, wynikające z faktu, iż występują tu trzy odmienne
środowiska: wielka aglomeracja miejska, kilka miast średniej wielkości (Piotrków, Tomaszów
Mazowiecki i Bełchatów) i wieś. Każde z tych trzech miast ma swoją specyfikę religijną
i społeczną, uwarunkowaną historycznie. W samej Łodzi życie społeczne i religijne jest
wyraźnie inne niż w pozostałych miastach. Jest to uwarunkowane dość rozległym zespołem
czynników natury historycznej, i politycznej. Główne czynniki scharakteryzowano w sposób
następujący:
– Na religijność ówczesnych i (późniejszych) mieszkańców Łodzi znaczny wpływ wywarł
niewątpliwie fakt, że miasto to znalazło się w obrębie zaboru rosyjskiego. Następstwem tego był
stały brak dostatecznej liczby kościołów, a nawet cmentarzy katolickich, oraz brak zgromadzeń
zakonnych. Pierwsze zgromadzenia pojawiły się w Łodzi dopiero w latach dwudziestych
bieżącego stulecia (salezjanie, bernardyni, jezuici, urszulanki, służebniczki itp.)
– Przed I wojną światową około 1/3 ludności Łodzi stanowili Żydzi, znaczący też był udział
ludności rosyjskiej. W wyniku II wojny i eksterminacji ludności żydowskiej wytworzyła się pustka
demograficzna, którą wypełniła ludność napływowa, dezintegrując w znacznym stopniu życie
społeczne i religijne aglomeracji i diecezji.
– W następstwie działań wojennych diecezja straciła 1/3 swoich kapłanów, a życie religijne
zostało przez okupanta sparaliżowane.
– Po wojnie w oficjalnej propagandzie PZPR ukuto mit „czerwonej Łodzi” sugerujący, iż jest
to miasto z silnymi tradycjami komunistycznymi. Ten mit między innymi sprawił, że kuria
biskupia w Łodzi miała bardzo duże trudności z uzyskiwaniem zgody na budowę nowych
kościołów; zgodę na budowę pierwszego po wojnie kościoła uzyskano dopiero w 1972 r.
1/5
Diecezja łódzka
W Łodzi zamknięto też wszystkie szkoły i redakcje pism katolickich.
– Znaczny wpływ na rodzinę, a zwłaszcza na jej działalność wychowawczą, wywiera rodzaj
pracy matki. Do roku 1990 Łódź była największym w Europie środkowej i wschodniej
skupiskiem kobiet pracujących w nocy (na trzy zmiany). Gdy łódzki przemysł włókienniczy
stracił rynek zbytu na Wschodzie (głównie w ZSRR), dziesiątki tysięcy kobiet w Łodzi
pozbawionych zostało pracy. Zwiększa się liczba matek samotnie wychowujących dzieci.
Stanowią one 20% wszystkich rodzin w archidiecezji.
– Oprócz patologii, które są typowe dla wielkich aglomeracji, w Łodzi występuje dość wysoki
procent ludzi nadużywających alkoholu oraz znaczna liczba małżeństw rozwiedzionych. Te
zjawiska można wiązać z takimi faktami, jak trudne warunki mieszkaniowe, praca matki poza
domem, niskie płace, bezrobocie itp. Od wielu lat odnotowuje się w mieście spadek przyrostu
naturalnego ludności.
– Z pozytywnych czynników, wpływających na życie w mieszkańców aglomeracji łódzkiej,
które trzeba podkreślić, należy tolerancja religijna. W zgodzie żyli tu ze sobą nie tylko
przedstawiciele trzech wyznań chrześcijańskich (katolicy, protestanci i prawosławni), lecz
również chrześcijanie i żydzi. Przejawem tych postaw był fakt, że po odzyskaniu niepodległości
w 1918 r. nie zburzono w Łodzi żadnej cerkwi (a tak było w wielu miastach w Polsce, m. in.
w Warszawie).
– Jedną z bardzo wyraźnych cech religijności mieszkańców w aglomeracji łódzkiej jest ich
maryjność. Uroczystości i święta ku czci Matki Bożej obchodzone są z wyjątkową frekwencją.
W samej Łodzi aż 17 parafii dedykowanych jest Matce Najświętszej. Przez długie lata wierni
z archidiecezji łódzkiej zajmowali pierwsze miejsce wśród pielgrzymów nawiedzających
sanktuarium na Jasnej Górze.
– Na specjalną mentalność lodzermenscha, kształtowaną przez dziesięciolecia wieku XIX
i XX, wpłynął nadmiemy kult dwóch wartości: pracy i pieniądza. Powodowało to stosunkowo
małą wrażliwość na historię narodową i związaną z nią kulturę i sztukę. Było to zrozumiałe
w wielkim „łódzkim tyglu”, w którym czynnikiem najważniejszym była rosnąca stale gorączka
Ziemi Obiecanej. To również formowało hierarchię wartości mieszkańców miasta –
w przeszłości i w czasach najnowszych.
Stałą troską biskupów archidiecezji jest młodzież szkolna i akademicka: katecheci stwierdzają,
iż jest ona wyraźnie trudniejsza do wdrożenia w aktywne życie religijne niż w innych rejonach
archidiecezji. W tej sytuacji oprócz badania postaw społeczno-religijnych diecezjan, potrzebne
jest bardziej szczegółowe rozpoznania postaw, poglądów i wartości istniejących wśród
młodzieży łódzkiej.
Biskupi stwierdzili, iż potrzebne są badania socjologiczne, które powinny przynieść odpowiedzi
na pytania: „Jaka jest dusza młodych? Jakie są oczekiwania dorosłych i młodych na nowe
tysiąclecie? Czym żyją diecezjanie dziś i czym chcieliby żyć jutro – w najbliższej przyszłości?”
W wyniku tych ustaleń zdecydowano przeprowadzić dwa odrębne, ale powiązane ze sobą
2/5
Diecezja łódzka
badania. Pierwsze z nich powinno mieć charakter ogólnodiecezjalny i dotyczyć poglądów
i postaw społeczno-religijnych. Drugie, prowadzone równocześnie z pierwszym, obejmie
młodzież szkolną i akademicką Łodzi, i skoncentrowane będzie na wartościach uznawanych
przez młodzież – ta część badania będzie jednak przedmiotem odrębnego opracowania.
W badaniu ogólnodiecezjalnym zastosowano metodę wywiadu na próbie reprezentatywnej.
Sformułowano zestaw tematów, które zostały włączone do zakresu badania. Znalazły się w nim
następujące zagadnienia:
– wiedza religijna
– wiara religijna
– praktyki religijne
– postawy i zachowania religijno-moralne (wartości uznawane i realizowane)
– więź z parafią
– Kościół i jego miejsce w życiu społeczno-politycznym
– kontakt z mediami
Zagadnienia te przełożono następnie na 60 pytań wywiadu kwestionariuszowego „Postawy
społeczno-religijne Polaków 2000”.
Ponadto respondenci otrzymali ankietę, zawierającą pytania otwarte, dotyczące problematyki
wiary i Kościoła, z prośbą o pisemne odpowiedzi i przesłanie jej do ISKK SAC.
2. Dobór i realizacja próby badawczej
Próba badawcza dobierana była według metody wielostopniowej warstwowej na podstawie
danych statystycznych, dotyczących archidiecezji łódzkiej, dostępnych w ISKK SAC. Próbę
dobrano losowo w trzech niezależnych warstwach: miasta Łodzi, miast średniej wielkości
(Piotrków, Tomaszów Mazowiecki, Bełchatów) i wsi. Przy doborze próby do każdej warstwy
uwzględniono strukturę płci, wieku, poziomu wykształcenia. Zakładano, iż tak dobrana próba
będzie reprezentować całą dorosłą ludność zamieszkującą w archidiecezji.
W terenowej realizacji badania wzięli udział studenci socjologii Uniwersytetu Kardynała Stefana
Wyszyńskiego w Warszawie. Wywiady przeprowadzone zostały w ostatnim tygodniu marca
2000 r. W czasie trwania badania stwierdzono duże zainteresowanie problematyką badania
i życzliwie przyjmowano ankieterów. Tylko w kilku przypadkach ankieterzy zetknęli się
z odmową udziału w badaniu.
3. Charakterystyka badanej zbiorowości
W próbie badawczej liczącej 910 osób znalazło się 46,5% mężczyzn i 53,5% kobiet. Z punktu
widzenia wieku, w strukturze próby dominują ludzie starsi powyżej 60 roku życia – 21,9%.
W kategorii młodzieży w wieku 18-25 lat znalazło się 15,3% osób, a w kategorii 26-35 lat –
17,1%. Do pięcioletniego przedziału wieku 36-40 lat zaliczono 7,7% osób, w dziesięcioletnim
przedziale wieku 41-50 znajduje się 20,9%, a w kategorii 51-60 lat jest 16,8% respondentów.
3/5
Diecezja łódzka
Z punktu widzenia miejsca zamieszkania można stwierdzić, iż w próbie znalazło się 18% mieszkańców wsi i 82% mieszkańców miast, w tym w samej metropolii 48,5% , co odpowiada
rzeczywistemu rozmieszczeniu ludności w archidiecezji
Z punktu widzenia stanu cywilnego, zdecydowana większość badanych – 60,6 % – to ludzie
żyjący w stanie małżeńskim. W stanie wolnym jest 21,8 % osób, natomiast w stanie wdowim,
rozwiedzionych i w separacji znajduje się 17,6 % respondentów.
Istotnym czynnikiem, określającym status społeczny i ekonomiczny, jest niewątpliwie
wykształcenie, którego poziom kształtuje się następująco:
– 32,4 % – podstawowe
– 22,4 % – zasadnicze zawodowe
– 33,1 % – średnie
– 2,2 % – pomaturalne
– 9,9 % – wyższe.
Pod względem struktury społeczno – zawodowej, w próbie badawczej znalazła się znacznie
mniejsza niż w innych rejonach kraju frakcja rolników, a dominującą kategorią są robotnicy
oraz pracownicy administracyjni. Odsetki podstawowych kategorii społecznych kształtują się
następująco:
– 46,9 % robotnicy
– 7,3 % rolnicy
– 7,3 % kupcy, biznesmeni, przedsiębiorcy
– 27,9 % inteligencja i urzędnicy
– 10,6 % inne kategorie.
Jest to więc struktura społeczno-ekonomiczna charakterystyczna dla dużych aglomeracji
przemysłowych.
Sprawdzono również, w skład jakich gospodarstw (rodzin) wchodzą respondenci. Z punktu
widzenia liczby osób wspólnie mieszkających, w próbie znalazło się:
– 13,2 % osób w gospodarstwach domowych 1-osobowych
– 22,3 % osób w gospodarstwach domowych 2-osobowych
– 24,4 % osób w gospodarstwach domowych 3-osobowych
– 25,4 % osób w gospodarstwach domowych 4-osobowych
– 8,0 % osób w gospodarstwach domowych 5-osobowych
– 4,2 % osób w gospodarstwach domowych 6-osobowych
– 1,4 % osób w gospodarstwach domowych 7-osobowych
Z rozkładu tego można wnosić, iż rodziny wielodzietne stanowią raczej niewielka część
populacji. Dane dotyczące przynależności respondentów do różnych typów rodzin są zbieżne
z tymi ustaleniami.
Przyjmując klasyfikację rodzin biologicznych, stosowaną w statystyce demograficznej (GUS),
4/5
Diecezja łódzka
uzyskano następującą strukturę przynależności respondentów do 6 podstawowych typów
rodzin:
– małżeństwo bezdzietne 8,8 %
– rodzice i dziecko 48,4 %
– matka i dziecko 6,7 %
– ojciec i dziecko 1,4 %
– rodzice, dzieci i dziadkowie 10,7 %
– osoba samotna 13,5 %
– pozostałe 10,5 %
Dominującą kategorią jest więc rodzina z jednym dzieckiem. Frakcja osób tworzących rodziny
trzypokoleniowe (z dziadkami i wnukami) jest niewielka – 10,7 %. Znacząca jest liczebność
małżeństw bezdzietnych i samotnych. Taka struktura rodzin występuje bardzo rzadko w innych
rejonach kraju, i stanowi specyficzna cechę archidiecezji łódzkiej, co zapewne nie pozostaje
bez wpływu na postawy i zachowania religijne i społeczne ludności.
Dokonany tu przegląd procedury badawczej i charakterystyka zbiorowości objętej badaniem
w archidiecezji łódzkiej pozwala przyjąć, iż od strony metodologicznej badanie spełnia
oczekiwania, jakie sformułowane zostały na etapie jego konceptualizacji. Wyniki przedstawione
w tym raporcie powinny być pomocne dla charakterystyki i analizy specyficznej sytuacji
społecznej i religijności w tej archidiecezji.
5/5