Polska wersja testu Sniffin` Sticks – adaptacja i normalizacja

Polska wersja testu Sniffin` Sticks – adaptacja i normalizacja

otolaryngologia polska 68 (2014) 308–314
Dostępne online www.sciencedirect.com
ScienceDirect
journal homepage: www.elsevier.com/locate/otpol
Artykuł oryginalny/Original research article
Polska wersja testu Sniffin' Sticks – adaptacja
i normalizacja
Polish version of the Sniffin' Sticks test – adaptation and
normalization
Agnieszka Sorokowska 1,2,*, Thomas Hummel 1
1
2
Smell and Taste Center, Department of Otorhinolaryngology, TU Dresden, Germany
Instytut Psychologii, Uniwersytet Wrocławski, Polska
informacje o artykule
abstract
Historia artykułu:
Introduction: Sniffin' Sticks Test (SST) is a complex smell test, enabling the diagnosis of
Otrzymano: 05.07.2014
various aspects of olfactory sensitivity. It is one of the most popular tools for olfactory
Zaakceptowano: 05.08.2014
testing all over the world; however, so far it has not been commonly used in Poland.
Dostępne online: 15.08.2014
Aim: The presented study had the following aims: assessment of the applicability of the
Słowa kluczowe:
węch
tery and comparison of the Polish results to the norms in the original tool. Materials and
test Sniffin' Sticks
badanie węchu
used the full version of the SST (threshold, discrimination and identification subtests).
SST in Poland, adaptation of the identification subtest, normalization of the whole batmethods: We tested olfactory sensitivity of 281 healthy volunteers aged 18–87 years. We
Results: The results of the presented study are the modified version of the identification
wrażliwość węchowa
test wykrywania
test response questionnaire and clearly defined normative values for the Polish people of
test rozróżniania
test identyfikacji
adaptacja kulturowa
from the previously reported findings for the original, German tool. Additionally, consis-
different ages. Normative values and results in Poland were not significantly different
tent with previous reports, olfactory sensitivity of the eldest group of the Polish people
was lower than performance in younger age groups. Conclusions: The presented findings
suggest that the adapted version of the Sniffin' Sticks Test might be used for both medi-
Keywords:
Smell
Sniffin' Sticks Test
Olfactory examination
cal and research purposes in Poland.
© 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by
Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.
Olfactory sensitivity
Threshold test
Discrimination test
Identification test
Cultural adaptation
* Adres do korespondencji: Instytut Psychologii, Uniwersytet Wrocławski, ul. Dawida 1, 50-527 Wroclaw, Polska. Tel.: +48 71 3672001;
fax: +48 713671814.
Adres email: [email protected] (A. Sorokowska).
http://dx.doi.org/10.1016/j.otpol.2014.08.001
0030-6657/© 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights
reserved.
otolaryngologia polska 68 (2014) 308–314
Wstęp
Węch odgrywa ważną rolę w spostrzeganiu świata [1] –
zapachy mogą wpływać na nasze nastroje, poznanie
i zachowania (przegląd badań: [2]). Funkcje tego zmysłu
można podzielić na trzy ogólne grupy [3]: regulacja zachowań powiązanych z jedzeniem [4, 5], unikanie zagrożeń
środowiskowych [6] oraz komunikacja społeczna [7, 8].
Utrata węchu prowadzi do obniżenia jakości życia, co
również podkreśla wagę tego zmysłu [9].
Ludzie różnią się między sobą swoją wrażliwością
węchową, zarówno w rozumieniu psychofizycznym, czyli
zdolności do wyczuwania, rozróżniania i identyfikowania
zapachów [10, 11], jak i psychologicznym – czyli na przykład
w kwestii preferencji węchowych [12]. Różnice mogą dotyczyć węchu w ogóle [10] lub jedynie pojedynczych zapachów
[13]. Zróżnicowanie wrażliwości węchowej może się wiązać
z wieloma czynnikami, takimi jak wiek danej osoby [14, 15],
jej płeć, waga ciała [14], choroby neurodegeneracyjne [16]
czy przebyte infekcje [17–19]. Zaburzenia węchowe mogą
również wynikać z zanieczyszczenia środowiska [11, 20].
Węch można badać na wiele sposobów [21], na przykład,
analizując węchowe potencjały wywołane [22], najczęściej
jednak do diagnozy węchu stosuje się tzw. testy psychofizyczne. Istnieje wiele testów tego rodzaju [19, 23], jednakże
tylko niektóre z nich są faktycznie używane w praktyce
otolaryngologicznej i neurologicznej [24]. Może to wynikać
z braku danych normatywnych, długiego czasu aplikacji czy
ograniczonej dostępności testu w danym kraju [25]. Podstawowym celem stosowania testów psychofizycznych jest
szybka ocena sprawności węchu danej osoby poprzez poddanie jej oddziaływaniu jakiegoś bodźca zapachowego. Testy
tego rodzaju stanowią szybkie i efektywne narzędzie przesiewowe, pozwalające stwierdzić istnienie zaburzeń węchu
i zakwalifikować pacjentów do leczenia lub dalszych badań
[26].
Jednym z najpopularniejszych narzędzi wśród istniejących testów węchu jest test Sniffin' Sticks (SST, Burghart
Messtechnik, Wedel, Germany) [25]. SST jest złożonym
narzędziem, pozwalającym na przeprowadzenie bardziej
kompleksowej diagnozy węchu niż w przypadku ,,klasycznych’’ testów, opierających się jedynie na identyfikacji
zapachów (np. [27]). SST składa się z trzech podtestów –
oprócz testu identyfikacji zawiera test wykrywania i test
rozróżniania zapachów [25, 28, 29] (szczegółowy opis
w sekcji Procedura). Zapachy w SST mają formę sztyftów
o długości około 14 cm nasączonych substancją zapachową,
sztyfty te są otoczone plastikową osłonką o średnicy 1,3 cm
i zamykane zatyczką. Oprócz możliwości dokonania kompleksowej oceny sprawności różnych aspektów węchu,
zaletą metody SST jest niewątpliwie łatwość jej stosowania
oraz znakomita jakość i rzetelność [30–32]; test ten był
używany w setkach badań na całym świecie. Ponadto SST
pozwala na badanie dzieci w wieku powyżej 6 lat [33] oraz
na autodiagnozę węchu [34].
Wynik testu SST jest sumą punktów uzyskiwanych
w poszczególnych podtestach (identyfikacja, wykrywanie,
rozróżnianie zapachów). W każdym z nich można zdobyć 16
punktów; wynik maksymalny to 48 punktów. Na podstawie
309
dotychczasowych badań [25, 28] zakłada się, że osoby
uzyskujące wyniki 30 mają węch normalny, a osoby
o wyniku 15 cierpią na anosmię; wyniki 15–30 świadczą
o hiposmii [28]. Diagnozowanie pacjentów przy użyciu SST
jest bardzo proste, należy jednak pamiętać, że oryginalne
narzędzie i normy do niego powstały w Niemczech [25, 28].
Badania pokazują, że uzyskiwane w SST wyniki mogą
podlegać wpływowi czynników kulturowych [35–38], zatem
przed rozpoczęciem stosowania tego testu na szerszą skalę
w danym kraju należy dokonywać uważnej adaptacji
i normalizacji tego narzędzia. Prace adaptacyjne i badania
normalizacyjne były prowadzone w wielu krajach – między
innymi w Grecji [38], Chinach [39], Brazylii [40], Australii [41]
czy na Sri Lance [42].
Istniejące w Polsce psychofizyczne testy węchu opierają
się głównie na identyfikacji zapachów (np. [43]). Chociaż
narzędzia tego rodzaju zdają się dobrze odzwierciedlać
codzienne doświadczenia węchowe pacjentów, ich wynik
podlega wpływowi zdolności poznawczych osób badanych
[44] oraz ich wcześniejszych doświadczeń z zastosowanymi
substancjami zapachowymi (np. [35, 36]). SST, oprócz testu
identyfikacji zapachów, zawiera też dwa podtesty opierające
się na innych funkcjach zmysłu węchu, pozwala zatem
uzyskać szerszy obraz zdolności węchowych osób badanych
[24]. Celem przedstawionej pracy była ocena stosowalności
testu SST w Polsce, adaptacja podtestu identyfikacji, normalizacja całego narzędzia oraz porównanie uzyskiwanych
wyników do istniejących norm dla oryginalnej wersji SST.
Materiał i metody
Badanie zostało przeprowadzone zgodnie z Deklaracją Helsińską. Uczestnicy wyrazili pisemną zgodę na udział
w projekcie.
Procedura
Przed przystąpieniem do badania uczestnicy wypełniali
krótki arkusz dotyczący stanu ich zdrowia – do dalszych
badań włączane były jedynie osoby zdrowe (nie przeprowadzano dodatkowych badań laryngologicznych). Węch uczestników był badany pełną wersją testu Sniffin' Sticks (podtest
wykrywania, rozróżniania i identyfikacji) – całe badanie
trwało około 30 minut. Prezentacja poszczególnych zapachów trwała około 3 sekund, sztyfty były trzymane
w odległości około 2 cm od każdej z dziurek w nosie po
kolei. Aby zapobiec identyfikacji wizualnej w testach wykrywania i rozróżniania, w trakcie tych dwóch badań pacjenci
zakładali na oczy specjalną maseczkę.
a) Test wykrywania
Istnieją dwie wersje podtestu wykrywania węchu,
w przedstawionym badaniu korzystaliśmy z wersji z n-butanolem [32]. Test ten składa się z 16 poziomów koncentracji n-butanolu, każdy kolejny poziom jest dwukrotnie
słabszy od poprzedniego; poziom 16 zawiera najsłabszy
zapach (0,00012% roztwór n-butanolu), a poziom 1 – najmocniejszy (roztwór 4%); oprócz szesnastu sztyftów zawierających n-butanol, test zawiera też 32 sztyfty bezzapachowe
310
otolaryngologia polska 68 (2014) 308–314
(po 2 na każdym poziomie). Zadaniem osoby badanej jest
wskazanie, który z trzech zaprezentowanych sztyftów zawiera substancję zapachową. Badanie zaczyna się od
wąchania zestawu sztyftów, w których skład wchodzi jeden
sztyft z najsłabszym stężeniem n-butanolu, a następnie
przechodzi się stopniowo zestawów sztyftów z coraz mocniejszym zapachem (tzw. metoda schodkowa), do chwili
gdy osoba badana poprawnie zidentyfikuje sztyft z zapachem (jest to tzw. pierwsze ,,przełamanie’’). Następnie
używa się zestawów sztyftów z coraz słabszymi stężeniami,
aż do kolejnego błędu (drugiego ,,przełamania’’). Cała procedura jest powtarzana do momentu uzyskania siedmiu
,,przełamań’’, a wynik testu ustala się, obliczając średnią
z czterech ostatnich ,,przełamań’’ (szczegóły metody:
[33, 45]).
b) Test rozróżniania
Podobnie jak w przypadku testu wykrywania, również test
rozróżniania zawiera 16 poziomów, z których każdy składa
się z trzech sztyftów – poprawnej odpowiedzi i dwóch
dystraktorów. W tej części jednak wszystkie sztyfty zawierają substancje zapachowe – dwa dystraktory są takie same,
a zadaniem osoby badanej jest zidentyfikowanie sztyftu
pachnącego odmiennie. Wynik tego testu to liczba poprawnych identyfikacji odmiennego zapachu (każda ,,trójka’’
prezentowana jest tylko raz).
c) Test identyfikacji
Test identyfikacji składa się z 16 sztyftów, z których każdy
zawiera inny zapach. Osoba badana ma za zadanie wybrać
odpowiedni deskryptor z listy czterech odpowiedzi. Wynik
tego testu odpowiada liczbie poprawnych identyfikacji. Procedura tej części SST jest najprostsza i najkrótsza, z tego
powodu jest ona często stosowana jako narzędzie przesiewowe, pozwalające na szybkie ,,wychwycenie’’ pacjentów
z zaburzeniami węchu [46].
Uczestnicy badania
W badaniu wzięło udział 281 osób w wieku 18–87 lat (M = 41,92;
SD = 19,00), które dla celów porównawczych z poprzednimi
pracami zostały podzielone na 3 grupy wiekowe: grupa 1 –
w wieku 18–35 lat (53 mężczyzn [M = 23,85; SD = 3,91] i 71
kobiet [M = 24,04; SD = 3,82]); grupa 2 – w wieku 36–55 lat
(40 mężczyzn [M = 45,15; SD = 4,86] i 42 kobiety [M = 45,00; SD =
43,98]); grupa 3 – w wieku 56–87 lat (29 mężczyzn [M = 67,74;
SD = 9,98] i 46 kobiet [M = 68,43; SD = 7,04]). Kobiety i mężczyźni
nie różnili się istotnie wiekiem (t[279] = -0,50; p = 0,614].
Badanie pilotażowe
Wcześniejsze badania dotyczące SST (np. [35]) wykazały, że
w przypadku adaptacji międzykulturowych często wymagana jest zmiana niektórych punktów podtestu identyfikacji
(lub/oraz ich deskryptorów/stosowanych dystraktorów).
Generalnie zakłada się, że warunkiem włączenia poszczególnych zapachów do testu identyfikacji dla danej populacji
jest uzyskanie co najmniej 75% poprawnych identyfikacji
[25, 28]. Z tego powodu, przed badaniem właściwym nad
całym testem SST przeprowadzono badanie pilotażowe
dotyczące podtestu identyfikacji wśród 30 osób. W badaniu
tym zastosowano oryginalne zapachy oraz tłumaczenie
oryginalnego arkusza odpowiedzi. Zastosowaliśmy jedynie
deskryptory werbalne, ponieważ wykazano, że dodanie
informacji niewerbalnej (ilustracji) nie wpływa znacząco na
procent poprawnych odpowiedzi (85% dla samych deskryptorów werbalnych vs 86% dla deskryptorów werbalnych
z dodatkiem obrazków [25]).
Trzecia kolumna tabeli I przedstawia procent poprawnych identyfikacji każdego z zastosowanych punktów testu.
W przypadku czterech punktów – skóry, cytryny, terpentyny
oraz jabłka – procent poprawnych odpowiedzi był zbyt niski,
aby je można było włączyć do testu w niezmienionej wersji.
Tabela I – Procent poprawnych odpowiedzi w podteście identyfikacji – wyniki badania pilotażowego, badania przy użyciu
zmienionych punktów oraz badania właściwego
Table I – Percentage of correct answers in identification subtest – the results of a pilot study using the changed and the actual test
Numer punktu
oryginalny
Pilotaż
(wersja oryginalna)
Punkty poprawione
N = 30
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Pomarańcza
Skóra
Cynamon
Mięta
Banan
Cytryna
Lukrecja
Terpentyna
Czosnek
Kawa
Jabłko
Goździki
Ananas
Róża
Anyżek
Ryba
95,00%
68,33%
75,00%
90,00%
91,67%
60,00%
85,00%
63,33%
90,00%
91,67%
56,67%
80,00%
75,00%
88,33%
90,00%
93,33%
Skóra obuwnicza
Pilotaż
(wersja poprawiona)
Badanie
właściwe
N = 30
N = 281
90%
85%
Rozpuszczalnik do farb
75%
Zielone jabłko
75%
97,43%
79,04%
73,16%
88,97%
89,71%
73,90%
79,78%
72,43%
91,18%
92,28%
70,96%
80,88%
72,43%
84,56%
80,51%
96,69%
311
otolaryngologia polska 68 (2014) 308–314
Badanie właściwe
We wszystkich czterech punktach zmieniliśmy zatem te
dystraktory, które najczęściej były mylone z poprawną odpowiedzią. W przypadku punktu 2 (,,skóra’’) – ,,klej’’ został
zmieniony na ,,guma do żucia’’; w punkcie 6 (,,cytryna’’) –
,,grejpfrut’’ został zmieniony na ,,wiśnia’’ a ,,brzoskwinia’’ na
,,melon’’; w punkcie 8 (,,terpentyna’’) ,,mentol’’ został zmieniony na ,,trawa’’; w punkcie 11 (,,jabłko’’), ,,melon’’ zmieniono na ,,ananas’’, a ,,brzoskwinia’’ na ,,biała brzoskwinia’’.
Dodatkowo, w przypadku punktów 2 (,,skóra’’), 8 (,,terpentyna’’) oraz 11 (,,jabłko’’), niski procent poprawnych odpowiedzi mógł częściowo wynikać z niezrozumienia lub niepoprawnego zrozumienia deskryptorów. Z tego powodu ,,skóra’’
(którą badani często rozumieli jako zewnętrzną warstwę ciała
człowieka) została zmieniona na ,,skórę obuwniczą’’, ,,terpentyna’’ (słowo niezrozumiałe) na ,,rozpuszczalnik do farb’’,
a ,,jabłko’’ (które pachniało jak zielone jabłko, podczas gdy
owocem typowym w Polsce jest jabłko czerwone) na ,,zielone
jabłko’’. W badaniu właściwym procent poprawnych odpowiedzi dla wszystkich problematycznych punktów zwiększył
się do satysfakcjonującego poziomu, porównywalnego
z wynikami oryginalnych badań na populacji niemieckiej [25].
Wyniki badania właściwego przedstawia tabela II. Testy t
dla prób niezależnych wykazały, że wyniki kobiet
i mężczyzn nie były istotnie różne w żadnym z podtestów
(wszystkie p > 0,05; szczegółowe wyniki porównań międzypłciowych przedstawia tabela III). Jednakże dla celów
porównawczych z poprzednimi pracami dane opisowe dla
poszczególnych grup wiekowych są przedstawiane z podziałem na płeć osób badanych.
Różnice między normami w Polsce i w Niemczech
W celu zbadania ekwiwalencji oryginalnej [28] i Polskiej
wersji SST, przeciętne wyniki sumaryczne dla każdej z grup
wiekowych w tych dwóch populacjach zostały porównane
dwustronnym testem istotności różnic między średnimi
(Statistica 10 StatSoft Inc., www.statsoft.com). Żadna
z analizowanych różnic między danymi z tabeli II a danymi
w pracy Hummela i współpracowników [28] nie była
istotna.
Tabela II – Szczegółowe wyniki testu Sniffin' Sticks w Polsce
Table II – Detailed results of Sniffin' Sticks test in Poland
Kobiety
W
Grupa wiekowa 1: 16–35 lat
71
N
9,68 2,58
Średnia SD
Min
4,50
16,00
Maks
10
7,00
Percentyle
8,00
25
9,00
50
11,00
75
13,75
90
Grupa wiekowa 2: 36–55 lat
N
42
9,46 3,38
Średnia SD
3,00
Min
Maks
15,50
10
5,25
Percentyle
7,00
25
8,88
50
75
12,50
14,00
90
Grupa wiekowa 3: >55 lat
44
N
Średnia SD
7,29 2,05
3,50
Min
11,50
Maks
Percentyle
10
4,75
5,63
25
7,00
50
8,50
75
90
10,50
Mężczyźni
R
I
WRI
W
R
I
WRI
71
12,79 1,96
5,00
16,00
11,00
12,00
13,00
14,00
15,00
71
13,70 1,70
4,00
16,00
12,00
13,00
14,00
15,00
15,00
71
36,18 4,06
20,00
44,50
32,00
34,00
36,50
38,75
40,25
53
9,11 2,90
5,00
15,75
5,50
7,00
8,50
10,50
13,50
53
12,84 1,75
8,00
16,00
11,00
12,00
13,00
14,00
15,00
53
13,52 1,61
9,00
16,00
12,00
12,00
14,00
15,00
16,00
53
35,49 4,31
23,00
44,75
31,00
32,50
35,75
38,00
40,50
42
12,62 2,28
7,00
16,00
10,00
11,00
13,00
14,00
15,00
42
13,38 2,21
6,00
16,00
11,00
13,00
14,00
14,00
16,00
42
35,46 4,94
25,75
45,50
29,25
33,00
35,50
39,50
42,50
40
8,98 2,46
3,50
14,50
6,25
7,75
8,75
10,75
12,25
40
12,43 1,93
9,00
16,00
9,50
11,00
12,00
14,00
15,00
40
13,40 1,24
10,00
16,00
12,00
13,00
13,00
14,00
15,00
40
34,81 4,36
22,50
44,00
30,75
33,00
34,00
36,50
42,00
46
10,41 2,03
6,00
16,00
8,00
9,00
10,00
12,00
13,00
46
12,35 1,69
4,00
15,00
11,00
12,00
13,00
13,00
14,00
44
29,99 3,88
17,50
37,00
25,50
27,00
29,75
33,25
35,50
28
6,79 2,33
2,50
12,00
4,25
5,13
6,50
8,00
11,50
28
11,00 1,74
7,00
14,00
9,00
10,00
11,00
12,50
13,00
29
12,28 2,09
5,00
15,00
9,00
11,00
13,00
13,00
15,00
28
30,08 5,13
16,25
38,00
23,00
27,50
30,50
33,75
37,00
W – podtest wykrywania zapachu, R – podtest rozróżniania zapachów, I – test identyfikacji zapachów, WRI – suma punktów (wykrywanie,
rozróżnianie, identyfikacja)
312
otolaryngologia polska 68 (2014) 308–314
Tabela III – Porównanie wyników kobiet i mężczyzn w poszczególnych podtestach testu Sniffin' Sticks
Table III – Comparison of the results for men and women in the various subtests of Sniffin' Sticks test
Wykrywanie
Rozróżnianie
Identyfikacja
Suma (WRI)
Średnia M
Średnia K
t
df
p
nM
nK
SD M
SD K
8,53
12,28
13,19
34,01
8,95
12,06
13,23
34,25
-1,23
0,86
-0,17
-0,40
276
278
279
276
0,221
0,389
0,863
0,692
121
121
122
121
157
159
159
157
2,78
1,94
1,70
4,99
2,87
2,31
1,92
5,01
Wykrywanie – podtest wykrywania zapachu, Rozróżnianie – podtest rozróżniania zapachów, Identyfikacja – test identyfikacji zapachów, WRI –
suma punktów w teście Sniffin' Sticks (wykrywanie, rozróżnianie, identyfikacja)
Efekt wieku
W celu zbadania różnic w wynikach uzyskiwanych
w poszczególnych grupach wiekowych, przeprowadzono analizę wariancji ANOVA. Wyniki wskazały na istotny efekt
wieku (F[2,272] = 41,207; p < 0,001; h2 = 0,23). Testy post-hoc
Bonferoniego wykazały, że wyniki w grupie 3 (>55 lat;
M = 30,03) były istotnie niższe ( p < 0,001) niż w grupie
1 (15–35 lat; M = 35,88) i grupie 2 (36–55 lat; M = 35,14). Wyniki
w grupie 1 i grupie 2 nie były istotnie różne ( p > 0,05).
Dalsze analizy wykazały, że efekt wieku był obecny
w każdym podteście SST (Ryc. 1). W podteście progu wykrywania (F[2,272] = 18,927; p < 0,001; h2 = 0,12) testy post-hoc
z poprawką Bonferoniego wykazały, że wyniki w grupie
3 (M = 7,10) były istotnie niższe ( p < 0,001) niż w grupie
1 (M = 9,44) i grupie 2 (M = 9,23). Wyniki w grupie 1 i grupie
2 nie były istotnie różne ( p > 0,05). W podteście rozróżniania
(F[2,274] = 27,344, p < 0,001; h2 = 0,17) testy post-hoc z poprawką
Bonferoniego wykazały, że wyniki w grupie 3 (M = 10,64) były
istotnie niższe (p < 0,001) niż w grupie 1 (M = 12,82) i grupie
2 (M = 12,52). Wyniki w grupie 1 i grupie 2 nie były istotnie
różne (p > 0,05). W podteście identyfikacji (F[2,275] = 12,992,
p < 0,001; h2 = 0,09) testy post-hoc z poprawką Bonferoniego
wykazały, że wyniki w grupie 3 (M = 12,32) były istotnie niższe
(p < 0,001) niż w grupie 1 (M = 13,63) i grupie 2 (M = 13,39).
Wyniki w grupie 1 i grupie 2 nie były istotnie różne (p > 0,05).
Omówienie
Test Sniffin' Sticks (SST) jest jednym z najpopularniejszych
testów węchu na świecie. Celem prezentowanego badania
było przeprowadzenie adaptacji i normalizacji tego narzędzia
Ryc. 1 – Wyniki testu SST uzyskiwane w poszczególnych
grupach wiekowych w całym teście (WRI) i poszczególnych
podtestach
Fig. 1 – SST test results obtained in the different age groups
throughout the test (WRI) and the individual subtests
w Polsce. Wynikiem przebadania 281 zdrowych ochotników
w wieku 18–87 jest stworzenie zmodyfikowanej wersji arkusza odpowiedzi testu identyfikacji oraz ustalenie wartości
normatywnych dla różnych grup wiekowych w Polsce. Zaobserwowaliśmy, że normy i wyniki w populacji polskiej nie
różnią się istotnie od wyników uzyskanych w oryginalnych
badaniach wśród populacji niemieckiej [28]. Dodatkowo, podobnie jak w poprzednich doniesieniach, również w naszym
badaniu wrażliwość węchowa najstarszych uczestników
badania była istotnie niższa niż sprawność węchu osób
z młodszych grup wiekowych.
Wrażliwość węchowa stanowi ważny temat interdyscyplinarnych badań naukowych (np. [47–49]) oraz studiów klinicznych [50]. Ze względu na możliwość diagnozy różnych
aspektów funkcjonowania węchu, SST może być bardzo
przydatnym narzędziem zarówno dla praktyków, jak
i naukowców zajmujących się węchem z bardziej teoretycznej
perspektywy. Badania pokazują na przykład jego dużą przydatność w diagnozie sprawności węchu u pacjentów cierpiących na choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba
Parkinsona [51] czy Alzheimera [52]. Ponadto utrata węchu
jest często jednym z symptomów zaburzeń psychosomatycznych i psychiatrycznych [53, 54]. Stosowanie obiektywnych,
standaryzowanych narzędzi do oceny funkcjonowania węchu
jest ważne również dlatego, że pacjenci często nie są w stanie
ocenić własnej sprawności w tym zakresie [55].
Wyniki w Polskiej populacji bardzo przypominają te
uzyskiwane w poprzednich doniesieniach [25, 28]. Jednakże,
w przeciwieństwie do wcześniejszych wyników, w naszym
badaniu różnice w sprawności węchu między grupami 1
i 2 oraz kobietami i mężczyznami nie były istotne. Ponieważ
jednak średnie wyniki uzyskiwane we wszystkich grupach
wiekowych w Polsce nie różniły się od tych zaobserwowanych przez Hummela i współpracowników [25, 28], możliwe,
że do uzyskania istotności statystycznej dla tak subtelnych
różnic międzygrupowych konieczne jest przeprowadzenie
badania wśród znacznie większej próby.
Pewnym ograniczeniem naszych badań jest fakt, że
wśród osób uczestniczących w badaniu nie przeprowadzono
badań endoskopowych ani rynoskopowych nosa. Tym
samym, mimo że wszyscy uczestnicy badania deklarowali,
iż są zdrowi, i nie zgłaszali żadnych problemów otolaryngologicznych, nie wykluczono u nich potencjalnych, ukrytych
chorób i wad anatomicznych, które mogłyby wpłynąć na
wynik badania. Tego rodzaju schorzenia w formie ukrytej są
jednak raczej rzadkie (na przykład, zdiagnozowane polipy
występują u 4% populacji ogólnej [56], polipy niezdiagnozowane występują zapewne jeszcze rzadziej) i nie powinny
znacząco wpłynąć na zaprezentowane w tej pracy wartości
otolaryngologia polska 68 (2014) 308–314
normatywne. Jednakże, przyszłe badania naukowe dotyczące testów węchu powinny być poprzedzane badaniami
endoskopowymi lub rynoskopowymi nosa.
Podsumowując, test Sniffin' Sticks był używany w setkach
badań na całym świecie. Zaprezentowane wyniki prac
normalizacyjnych i adaptacyjnych pozwolą na stosowanie
go w codziennej praktyce medycznej i naukowej również
w Polsce, po uprzednim wprowadzeniu sugerowanych zmian
niektórych punktów testu identyfikacji.
Wkład autorów/Authors' contributions
Według kolejności.
Konflikt interesu/Conflict of interest
Nie występuje.
Finansowanie/Financial support
Badania były sponsorowane przez Narodowe Centrum Nauki
(grant numer 2011/03/N/HS6/01051). Podczas trwania projektu AS była wspierana przez fundusze Ministerstwa Nauki
i Szkolnictwa Wyższego (stypendium na lata 2013-2016),
Narodowe Centrum Nauki (stypendium ETIUDA #2013/08/T/
HS6/00408), Fundację na rzecz Nauki Polskiej (stypendium
START 2013) oraz Wrocławskie Centrum Akademickie (stypendium Wincentego Stysia).
Etyka/Ethics
Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami
Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi
wymaganiami dla czasopism biomedycznych.
Podziękowania/Acknowledgement
Autorzy dziękują Piotrowi Sorokowskiemu, Tomaszowi Frąckowiakowi, Katarzynie Gwoździewicz, Dominice Kras, Annie
Morce, Agnieszce Sabiniewicz, Magdalenie Piosek i Dianie
Baranowskiej za pomoc w zbieraniu danych.
p i s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s
[1] Hudson R. From molecule to mind: the role of experience in
shaping olfactory function. J Comp Physiol A 1999;185:297–304.
[2] Herz RS. The influence of odors on mood and affective
cognition. W: Rouby C, Schaal B, Dubois D, Gervais R, Holley
A, reds. Olfaction and Cognition.. New York: Cambridge
University Press; 2002. p. 160–177.
[3] Stevenson RJ. An initial evaluation of the functions of
human olfaction. Chem Senses 2010;35:3–20.
[4] Capaldi ED, Privitera GJ. Flavor–nutrient learning
independent of flavor–taste learning with college students.
Appetite 2007;49:712–715.
313
[5] Porter J, Craven B, Khan RM, Chang SJ, Kang I, Judkewitz B,
et al. Mechanisms of scent-tracking in humans. Nat
Neurosci 2006;10:27–29.
[6] Van den Bergh O, Stegen K, Van Diest I, Raes C, Stulens P,
Eelen P, et al. Acquisition and extinction of somatic
symptoms in response to odours: a Pavlovian paradigm
relevant to multiple chemical sensitivity. Occup Environ
Med 1999;56:295–301.
[7] Ackerl K, Atzmueller M, Grammer K. The scent of fear.
Neuroendocrinol Lett 2002;23:79–84.
[8] Sorokowska A, Sorokowski P, Szmajke A. Does Personality
Smell? Accuracy Pers Assessments Based Body Odour Eur J
Pers 2012;26:496–503.
[9] Hummel T, Nordin S. Olfactory disorders and their
consequences for quality of life. Acta Otolaryngol
2005;125:116–121.
[10] Murphy C, Doty RL, Duncan HJ. Clinical disorders of
olfaction. W: Doty RL, red. Handbook of olfaction and
gustation. 2nd edition, New York: Marcel Dekker; 2003.
p. 461–478.
[11] Sorokowska A, Sorokowski P, Huanca T, Hummel T.
Olfaction and Environment: Tsimane'of Bolivian Rainforest
Have Lower Threshold of Odor Detection Than
Industrialized German People. PloS one 2013;8:e69203.
[12] Stevens DA, O'Connell RJ. Semantic-free scaling of odor
quality. Physiol Behav 1996;60:211–215.
[13] Amoore JE. Specific anosmia: a clue to the olfactory code.
Nature 1967;214:1095–1098.
[14] Keller A, Hempstead M, Gomez IA, Gilbert AN, Vosshall LB.
An olfactory demography of a diverse metropolitan
population. BMC Neurosci 2012;13:122.
[15] Schiffman SS. Taste and smell losses in normal aging and
disease. JAMA 1997;278:1357–1362.
[16] Doty RL. Odor perception in neurodegenerative diseases
and schizophrenia. W: Doty RL, red. Handbook of olfaction
and gustation.. 2nd edition., New York: Marcel Dekker;
2003. p. 479–502.
[17] Welge-Lüssen A, Wolfensberger M. Olfactory disorders
following upper respiratory tract infections. W: Hummel T,
Welge-Lüssen A, reds. Taste and Smell. An Update. Adv
Otorhinolaryngol 63. Basel: Karger; 2006. p. 125–132.
[18] Szmeja Z, Obrębowski A. Kakosmia pogrypowa. Otolaryng
Pol 1969;23:77–80.
[19] Rapiejko P, Jurkiewicz D. Badanie zmysłu węchu testem
pisakowym u chorych z ostrym zapaleniem zatok
przynosowych. Alergoprofil 2009;5:11–14.
[20] Guarneros M, Hummel T, Martínez-Gómez M, Hudson R.
Mexico City air pollution adversely affects olfactory
function and intranasal trigeminal sensitivity. Chem Sens
2009;34:819–826.
[21] Rapiejko P, Badanie zmysłu węchu. W: Niemczyk K, red.
Otolaryngologia Kliniczna Tom 1.. Warszawa: Medipage;
2014.
[22] Obrębowski A, Świdziński T, Świdziński P. Wstępne
badania kliniczne węchowych potencjałów wywołanych.
Otolaryng Pol 2004;58:253–258.
[23] Doty RL. The olfactory system and its disorders. Semin
Neurol 2009;29:74–81.
[24] Dżaman K. Współczesne metody badania węchu i smaku.
Otolaryngologia 2008;7:173–177.
[25] Hummel T, Sekinger B, Wolf SR, Pauli E, Kobal G. 'Sniffin'
sticks': olfactory performance assessed by the combined
testing of odor identification, odor discrimination and
olfactory threshold. Chem Senses 1997;22:39–52.
[26] Landis BN, Hummel T, Lacroix JS. Basic and Clinical Aspects
of Olfaction. In Advances and Technical Standards in
Neurosurgery 2005;30:75–77.
[27] Doty RL, Shaman P, Kimmelman CP, Dann MS. University of
Pennsylvania Smell Identification Test: a rapid quantitative
314
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
[41]
otolaryngologia polska 68 (2014) 308–314
olfactory function test for the clinic. Laryngoscope
1984;94:176–178.
Hummel T, Kobal G, Gudziol H, Mackay-Sim A. Normative
data for the ‘‘Sniffin'Sticks’’ including tests of odor
identification, odor discrimination, and olfactory
thresholds: an upgrade based on a group of more than 3,000
subjects. Eur Arch Otorhinolaryngol 2007;264:237–243.
Kobal G, Hummel T, Sekinger B, Barz S, Roscher S, Wolf S.
‘‘Sniffin' sticks’’: screening of olfactory performance.
Rhinology 1996;34:222–226.
Albrecht J, Anzinger A, Kopietz R, Schopf V, Kleemann AM,
Pollatos O, et al. Test-retest reliability of the olfactory
detection threshold test of the Sniffin' sticks. Chem Senses
2008;33:461–467.
Denzer MY, Gailer S, Kern DW, Schumm LP, Thuerauf N,
Kornhuber J, et al. Quantitative Validation of the n-Butanol
Sniffin'Sticks Threshold Pens. Chemosens Percept
2014;7:91–101.
Haehner A, Mayer AM, Landis BN, Pournaras I, Lill K,
Gudziol V, et al. High test-retest reliability of the extended
version of the ‘‘Sniffin' Sticks’’ test. Chem Senses
2009;34:705–711.
Hummel T, Bensafi M, Nikolaus J, Knecht M, Laing DG, et al.
Olfactory function in children assessed with
psychophysical and electrophysiological techniques. Behav
Brain Res 2007;180:133–138.
Mueller CA, Grassinger E, Naka A, Temmel AF, Hummel T,
Kobal G. A self-administered odor identification test
procedure using the ‘‘Sniffin' Sticks’’. Chem Senses
2006;31:595–598.
Konstantinidis I, Printza A, Genetzaki S, Mamali K, Kekes G,
Constantinidis J. Cultural adaptation of an olfactory
identification test: the Greek version of Sniffin' Sticks.
Rhinology 2008;46:292–296.
Shu CH, Yuan BC, Lin SH, Lin CZ. Cross-cultural application
of the ‘‘Sniffin' Sticks’’ odor identification test. Am J Rhinol
2007;21:570–573.
Sorokowska A, Sorokowski P, Hummel T. Cross-Cultural
Administration of an Odor Discrimination Test. Chemosens
Percept 2014;7:85–90.
Katotomichelakis M, Balatsouras D, Tripsianis G, Tsaroucha
A, Homsioglou E, Danielides V. Normative values of
olfactory function testing using the 'Sniffin' Sticks'.
Laryngoscope 2007;117:114–120.
Yang L, Wei Y, Yu D, Zhang J, Liu Y. Olfactory and gustatory
function in healthy adult Chinese subjects. Otolaryngol
Head Neck Surg 2010;143:554–560.
Santin R, Fonseca VF, Bleil CB, Rieder CR, Hilbig A. Olfactory
function and Parkinson's disease in Southern Brazil. Arq
Neuropsiquiatr 2010;68:252–257.
Mackay-Sim A, Grant L, Owen C, Chant D, Silburn P.
Australian norms for a quantitative olfactory function test.
J Clin Neurosci 2004;11:874–879.
[42] Silveira-Moriyama L, Sirisena D, Gamage P, Gamage R, de Silva
R, Lees AJ. Adapting the Sniffin' Sticks to diagnose Parkinson's
disease in Sri Lanka. Mov Disord 2009;24:1229–1233.
[43] Dżaman K, Zielnik-Jurkiewicz B, Jurkiewicz D, MolińskaGlura M. Test for screening olfactory function in children.
Int J Pediatr Otorhi 2013;77:418–423.
[44] Hedner M, Larsson M, Arnold N, Zucco GM, Hummel T.
Cognitive factors in odor detection, odor discrimination,
and odor identification tasks. J Clin Exp Neuropsychol
2010;30:1–6.
[45] Hummel C, Zucco GM, Iannilli E, Maboshe W, Landis BN,
Hummel T. OLAF: standardization of international olfactory
tests. Eur Arch Otorhinolaryngol 2012;269:871–880.
[46] Hummel T, Konnerth CG, Rosenheim K, Kobal G. Screening
of olfactory function with a four-minute odor identification
test: reliability, normative data, and investigations in
patients with olfactory loss. Ann Otol Rhinol Laryngol
2001;110:976–981.
[47] Hummel T, Guel H, Delank W. Olfactory sensitivity of
subjects working in odorous environments. Chem Senses
2004;29:533–536.
[48] Marioni G, Ottaviano G, Staffieri A, Zaccaria M, Lund VJ,
Tognazza E, et al. Nasal functional modifications after
physical exercise: olfactory threshold and peak nasal
inspiratory flow. Rhinology 2010;48:277–280.
[49] Scinska A, Wrobel E, Korkosz A, Zatorski P, SienkiewiczJarosz H, Lojkowska W, et al. Depressive symptoms and
olfactory function in older adults. Psychiatry Clin Neurosci
2008;62:450–456.
[50] Gudziol V, Paech I, Hummel T. Unilateral reduced sense of
smell is an early indicator for global olfactory loss. J Neurol
2010;257:959–963.
[51] Herting B, Schulze S, Reichmann H, Haehner A, Hummel T.
A longitudinal study of olfactory function in patients with
idiopathic Parkinson's disease. J Neurol 2008;255:367–370.
[52] Fusetti M, Fioretti AB, Silvagni F, Simaskou M, Sucapane P,
Necozione S, et al. Smell and preclinical Alzheimer disease:
study of 29 patients with amnesic mild cognitive
impairment. J Otolaryngol Head Neck Surg 2010;39:175–181.
[53] Rapps N, Giel KE, Sohngen E, Salini A, Enck P, Bischoff SC,
et al. Olfactory deficits in patients with anorexia nervosa.
Eur Eat Disord Rev 2010;18:385–389.
[54] Gudziol V, Wolff-Stephan S, Aschenbrenner K, Joraschky P,
Hummel T. Depression resulting from olfactory
dysfunction is associated with reduced sexual appetite—a
cross-sectional cohort study. J Sex Med 2009;6:1924–1929.
[55] Shu CH, Hummel T, Lee PL, Chiu CH, Lin SH, Yuan BC. The
proportion of self-rated olfactory dysfunction does not
change across the life span. Am J Rhinol Allergy
2009;23:413–416.
[56] Dżaman K, Pleskacz WA, Wałkanis A, Rapiejko P, Jurkiewicz
D. Ocena zmysłu smaku i węchu u pacjentów z polipami
nosa. Otolaryng Pol 2007;61:831–837.