Udział produktów mlecznych jako źródła jodu w diecie kobiet

Udział produktów mlecznych jako źródła jodu w diecie kobiet

560
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 560-563
Udział produktów mlecznych jako źródła jodu w diecie
kobiet ciężarnych
The contribution of dairy products to iodine intake in pregnant women’s diet
Katarzyna Waszkowiak, Krystyna Szymandera-Buszka, Monika Szewczyk
Katedra Technologii Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Wstęp. Ciąża jest okresem, w którym często następują zmiany zachowań
żywieniowych kobiet. Jednocześnie wzrasta zapotrzebowania na wiele
składników odżywczych. Dotyczy to m.in. jodu, którego określona
podaż warunkuje prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu. Największą
zawartością jodu charakteryzują się produkty pochodzenia morskiego,
jednak ich spożycie w Polsce jest ciągle niskie. Natomiast mleko i jego
przetwory, choć zawierają mniej jodu, są częściej spożywane. Dzięki temu
mogą stanowić równie cenne źródło tego pierwiastka.
Cel pracy. Przeprowadzenie szacunkowej oceny spożycia produktów
mlecznych wśród kobiet ciężarnych oraz określenie udziału tych wyrobów
jako potencjalnego źródła jodu w ich diecie.
Materiały i metody. Badaniami objęto 257 kobiet ciężarnych zamieszkałych
na terenie województwa wielkopolskiego. Badania przeprowadzono metodą
ankiety bezpośredniej przy użyciu autorskiego kwestionariusza ankietowego
jako instrumentu pomiaru w 7 losowo wybranych przychodniach
i gabinetach ginekologiczno-położniczych.
Wyniki. Średnia konsumpcja produktów mlecznych dostarczała
badanym kobietom ciężarnym jod w ilości, która pokryła w prawie 15%
zalecane spożycie dla tej grupy. Najważniejszymi źródłami jodu były sery
podpuszczkowe dojrzewające twarde (tzw. żółte), a także serek wiejski oraz
mleko i jogurty.
Wnioski. Produkty mleczne mogą stanowić istotne źródło jodu w diecie
kobiet ciężarnych.
Introduction. Pregnancy is a time of changes in nutritional behavior
of women as well as in nutritional requirements. It concerns also iodine
requirements. Sufficient iodine supply determines a proper course of
pregnancy and fetal development. Various sea foods have the highest iodine
content, however, their consumption is inadequate in Poland. The iodine
concentration in dairy products is lower but their consumption frequency
is much higher. Therefore they can be a valuable iodine source.
Aim. To estimate the consumption of dairy products among pregnant
women and analyze their contribution to satisfy the recommended daily
allowance for the population.
Material and methods. A survey was conducted among a selected
group of 257 pregnant women residing in the Wielkopolska region. The
direct survey was carried out with the application of a questionnaire in
seven randomly selected medical centers and gynecologic and obstetric
consulting rooms.
Results. The consumption of dairy products was shown to supply pregnant
women’s diet with the iodine amount which met 15% of the recommended
daily allowance. Hard cheeses were the most important iodine source as
well as cottage cheese, milk and yoghurt.
Conclusion. Dairy products could be a significant iodine source in pregnant
women’s diet.
Key words: dairy products, iodine source, pregnant women
Słowa kluczowe: produkty mleczne, źródło jodu, kobiety ciężarne
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 560-563
www.phie.pl
Nadesłano: 08.10.2010
Zakwalifikowano do druku: 12.11.2010
Wstęp
Prawidłowe żywienie w czasie ciąży jest ważnym
czynnikiem determinującym zarówno zdrowie kobiety,
jaki i prawidłowy rozwój płodu. W okresie tym następuje zmiana zapotrzebowania organizmu na wiele
składników odżywczych, m.in. jod [1]. Niedobór
jodu w organizmie matki może prowadzić do powstawania zaburzeń pracy tarczycy oraz uszkodzenia
ośrodkowego układu nerwowego dziecka, przy czym
rożnorodność objawów klinicznych zależy od okresu
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Waszkowiak
ul. Wojska Polskiego 31, 60-624 Poznań,
tel. 61 8487379, e-mail [email protected]
wystąpienia niedoboru i jego nasilenia [2]. Skutkami
niedoboru jodu podczas ciąży mogą być: wady wrodzone, kretynizm, zaburzenia rozwoju psychosomatycznego dziecka, a także wzrost ryzyka poronień oraz
śmiertelności okołoporodowej [3, 4, 5].
Głównym naturalnym źródłem jodu w diecie są
produkty pochodzenia morskiego, przede wszystkim
ryby [6]. Jednak ich spożycie w Polsce jest ciągle
zbyt niskie [7, 8]. Natomiast mleko i jego przetwory,
choć zawierają mniej jodu [9], są częściej spożywane.
Waszkowiak K, Szymandera-Buszka K, Szewczyk M. Udział produktów mlecznych jako źródła jodu w diecie kobiet ciężarnych
W związku z tym mogą stanowić równie cenne źródło
tego pierwiastka. Ponadto badania wskazują, że żywienie zwierząt wpływa na ilość jodu w mleku [6, 10],
stwarzając możliwość zwiększania jego zawartości
w produktach mlecznych.
Cel pracy
Przeprowadzenie szacunkowej oceny spożycia
produktów mlecznych wśród kobiet ciężarnych oraz
określenie udziału tych wyrobów jako potencjalnego
źródła jodu w diecie badanej populacji.
Materiały i metody
Badania przeprowadzono w 7 przychodniach i gabinetach ginekologiczno-położniczych znajdujących
się na terenie województwa wielkopolskiego (Poznań,
Suchu Las, Chludowo, Oborniki Wlkp.) w pierwszej
połowie 2007 r. i objęto nimi 257 kobiet ciężarnych.
Charakterystykę badanej polulacji przedstawiono
w tabeli I. Dobór miejsca badań przeprowadzono
w sposób losowy, a w wybranej jednostce następował
dobór nielosowy jednostek typowych – respondentów.
Badania przeprowadzono metodą ankiety bezpośredniej z użyciem autorskiego kwestionariusza
ankietowego zawierającego między innymi pytania
dotyczące częstości i wielkości spożycia różnych produktów mlecznych, tj. mleka, serów oraz napojów
mlecznych fermentowanych.
Uzyskane wyniki wykorzystano do przeprowadzenia szacunkowej analizy poboru jodu wraz ze
spożyciem produktów mlecznych, przyjmując jako
zawartość jodu w tych produktach dane zamieszczone
w Tabeli wartości odżywczej produktów spożywczych
[9]. Następnie ustalono wynikający z tego stopień realizacji zalecanego dziennego spożycia jodu (180µg I
/dzień; 11) dla kobiet ciężarnych.
Tabela I. Charakterystyka socjodemograficzna badanej populacji kobiet
ciężarnych
Table I. Socio-demographic characteristics of examined population of pregnant women
Cechy socjodemograficzne
/Socio-demographic characteristics
Wiek
/age
Wykształcenie
/education
Odsetek respondentów
/Percentage of respondents (n=257=100%)
Poniżej 20 lat/under 20
11
21-30 lat
51
31-40 lat
22
Powyżej 40 lat /over 40
16
Podstawowe/zawodowe
/Primary/vocational
31
Średnie /secondary
39
Wyższe /higher
30
Miejsce zamieszkania Wieś /village
/place of residence
Miasto /city
47
53
561
Wyniki
Analiza danych uzyskanych z badań ankietowych
wykazała, że spośród produktów mlecznych sery stanowiły najważniejsze źródło jodu w diecie ankietowanej
populacji kobiet ciężarnych. Respondentki chętnie
konsumowały sery podpuszczkowe dojrzewające twarde
– tzw. sery żółte. Tylko 7% ankietowanych nie spożywało
tych serów, a aż 40% deklarowało konsupmcję 4-5 razy
w tygodniu. Około 35% badanych konsumowało w tygodniu 100-200g różnych serów żółtych, natomiast 29%
respondentek do 300g. Duże spożycie bogatych w jod
serów żółtych (przeciętnie 30µg I /100g; 9) pozwoliło
na wprowadzenie do diety kobiet ciężarnych takiej ilości
pierwiastka, która średnio pokrywała rekomendowane
dzienne zapotrzebowanie w 6,6% (tab. II). Umiejscowiło
to powyższe produkty na pierwszym miejscu w rankingu
produktów mlecznych jako źródeł jodu.
Wśród serów twarogowych kobiety ciężarne
częściej konsumowały serki typu wiejski („cottage
cheese”). Spożywały je 1-3 razy w tygodniu w ilości pomiędzy 100g a 300g. Natomiast około 20% badanych
spożywało aż 400g i wiecej tych produktów. Twarożki
i serki homogenizowane konsumowano najczęściej
raz w tygodniu w podobnej ilości jak serki wiejskie.
Około 30% badanych kobiet ciężarnych deklarowało
niespożywanie serów twarogowych. Łączne spożycie
serów należących do omawianej grupy było na tyle
duże, że pozwoliło na pokrycie zapotrzebowania kobiet
cieżarnych na jod w 2,6%, umiejscawiając je wśród
produktów mlecznych jako drugie w kolejności źródło
tego pierwiastka.
Sery topione oraz podpuszczkowe dojrzewające
miękkie (tzw. pleśniowe) spożywane były przez kobiety
ciężarne w mniejszych ilościach. Ponad 60% respondentek deklarowało, że nie spożywa serów pleśniowych.
Pozostałe konsumowały je najczęściej raz w tygodniu.
Sery topione spożywane były przez większość respondentek 1-3 razy w tygodniu, choć 11% deklarowało
ich spożycie niemal codziennie (5 razy w tygodniu
lub częściej). Analiza danych (tab. II) wykazała, że
obie grupy serów miały mniejsze zanczenie w realizacji
dziennego zapotrzebowania kobiet ciężarnych na jod
w porównaniu z wcześniej omawianymi.
Kobiety ciężarne najczęściej piły mleko w łącznej
ilości 2-3 szklanek (65% ankietowanych). Tylko około
10% badanych kobiet deklarowało, że nie spożywa
mleka wcale. Powyższa konsumpcaj dostarczała kobietom ciężarnym jod w ilości, która zaspakajała 1,4% ich
dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek (tab. II),
umieszczając mleko na trzeciej pozycji w rankingu.
Wśród napojów fermentowanych kobiety ciężarne
najchętniej konsumowały jogurty smakowe. Kobiety
najczęściej deklarowały konsumpcję tych przetworów mlecznych 2-3 razy w tygodniu (około 50%
562
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 560-563
Tabela II. Udział produktów mlecznych w zaspokojeniu zapotrzebowania na jod kobiet ciężarnych
Table II. Contribution of dairy products to satisfy recommended daily allowance for pregnant women
Produkt mleczny/ dairy product
A. Mleko /milk
Średnie tygodniowe spożycie Ilość wprowadzonego jodu do diety 1/ Stopień pokrycia dziennego zapotrzebowania
/mean weekly intake
/Quantity of dietary iodine
na jod 2/
(w g lub ml)
(µg/tydzień)
/Percentage of daily iodine allowance (w %)
591
17,72
B. Sery /cheeses
Sery żółte /semi-hard & hard cheeses
1,41
10,27
237
82,98
6,59
Ser wiejski /cottage cheese
225
22,53
1,79
Ser homogenizowany/cream cheese
195
6,83
0,54
Twarogi i twarożki /other fresh cheese
309
3,98
0,32
Sery topione /processed cheese
42
2,95
0,23
Sery pleśniowe /soft-ripened & blue
chesses
25
10,18
0,81
Sery twarogowe /soft fresh cheeses
C. Napoje mleczne fermentowane /fermented milk drinks
3,11
Jogurt /yogurt
430
13,76
1,09
Kefir /kefir
115
8,64
0,69
Jogurt pitny /drinking yogurt
116
3,72
0,30
Maślanka /buttermilk
222
13,09
1,04
Łącznie /Total
14,79
na podstawie zawartości jodu w produktach spożywczych [9]
2/
jako 100% przyjęto zalecane dzienne spożycie jodu dla kobiet ciężarnych – 180 µg I / dzień [11]
1/
badanych), a niektóre nawet 5 razy w tygodniu (21%
respondentów). Natomiast rzadziej spożywły jogurty
naturalne. Aż jedna trzecia respondentek twierdziła,
że nie spożywa jogurtów naturalnych w porównaniu
z 8%, które nie spożywały jogurtów smakowych. Mniej
niż połowa badanych kobiet ciężarnych uzupełniała
swoją dietę o jogurty pitne, a średnia ich konsupcja nie
przekraczała 0,5 szklanki tygodniowo. Łączna konsumpcja jogurtów smakowych, naturalnych i pitnych
wprowadzała do diety jod w ilości, która pokrywała potrzeby kobiet ciężarnych w 1,4% (tab. II). W związku
z tym znalazły się one na podobnej pozycji jak mleko
w hierarchi produktów mlecznych jako źródeł jodu.
Kefir i maślankę spożywała około połowa ankietowanych kobiet ciężarnych, deklarując spożycie tych
napojów 1-2 razy w tygodniu. Ze względu na niewielkie spożycie produkty te nie stanowiły istotnego źródła
jodu w diecie badanych kobiet (tab. II).
Dyskusja
W okresie ciąży zaleca się zwiększone spożywanie
mleka i jego przetworów, które są m.in. ważnym źródłem
wapnia niezbędnego dla rozwoju szkieletu dziecka [1].
Zwiększone zapotrzebowanie na wapń kobiety ciężarne
mogą zaspokoić przez wypicie 3-4 szklanek mleka lub
napojów mlecznych fermentowanych lub częściowe
zastąpienie tych produktów konsumpcją serów. Oszacowane spożycie produktów mlecznych w badanej grupie
kobiet ciężarnych okazała się mniejsze od zalecanego.
Wydaje się to być wynikiem braku działań wspierających spożycie mleka wśród tej grupy, takich jak np
skierowanych do dzieci szkolnych i ich rodziców.
Prezentowane badania ukazują, że produkty
mleczne mogą być nie tylko ważnym źródłem wapnia,
ale i jodu w codziennej diecie. Uzyskane rezultaty
badań potwierdzają wyniki wcześniej publikowanych
prac [12, 13, 14, 15, 16]. Analiza stopienia realizacji
zalecanego dziennego spożycia jodu dla kobiet ciężarnych wraz ze spożyciem mleka i jego przetworów
wykazała, że łącznie średnie spożycie powyższych
wyrobów pokrywała je w około 15%, przy czym konsumpcja serów stanowiło ¾ tej ilości. Dla porównania
średnia konsumpcja ryb morskich wśród badanej populacji kobiet ciężarnych pokrywała zapotrzebowanie
na jod zaledwie w 4%, co wynikało z niskiej częstości
spożycia ryb; około 37% spożywało 100-200 g-porcję
raz w tygodniu, a 40% nie spożywało ich wcale (dane
niepublikowane).
Podsumowanie i wnioski
Produkty mleczne mogą stanowić istotne źródło
jodu w diecie kobiet ciężarnych. Średnia konsumpcja
produktów mlecznych przez badaną grupę dostarcza
jod w ilości, która pokrywa prawie w jednej szóstej
zalecane spożycie dla tej grup. Największy udział
w dostarczaniu jodu do organizmu kobiet ciężarnych
ma spożycie bogatych w jod serów żółtych. Ponadto
częsta konsumpcja serów twarogowych i jogurtów oraz
picie mleka może mieć również znaczenie we wprowadzaniu jodu do diety kobiet ciężarnych. Koniecznym
wydaje się więc rozwinięcie działań edukacyjnych
i propagujących spożycie tej wartościowej grupy produktów również wśród kobiet ciężarnych.
Waszkowiak K, Szymandera-Buszka K, Szewczyk M. Udział produktów mlecznych jako źródła jodu w diecie kobiet ciężarnych
563
Piśmiennictwo / References
1. Słomko Z, Hasik J, Blumska-Hepner K, Kempiak J,
Mościcki A, Ropacka M. Żywienie kobiet ciężarnych
i karmiących. [w:] Żywienie człowieka zdrowego i chorego.
Hasik J, Gawęcki J (red). PWN, Warszawa 2008: 48-85.
2. Vulsma T, de Vijlder J. How much iodine do pre-term infants
need? Lancet 2001, 357: 1145-1146.
3. Hetzel BS. The iodine deficiency disorders: their nature and
prevention. Ann Rev Nutr 1989, 9: 21-38.
4. Hetzel BS. Iodine and neuropsychological development.
J Nutr 2000, 130: 493S-495S.
5. Hetzel BS. Towards the global elimination of brain damage
due to iodine deficiency – the role of the International
Council for Control of Iodine Deficiency Disorders. Med
J Aust 2006, 185(11-12): 646-650.
6. Kurosa A, Nicpoń J, Kubiak K, Jankowski M, Kungl K.
Występowanie, obieg i obszary niedoboru jodu oraz główne
jego źródła w żywieniu człowieka i zwierząt. Adv Clin Exp
Med 2005, 14(5): 1019-1025.
7. Górska M. Rynek i spożycie ryb w ostatnich latach. www.
akwatech.pl/spożycie-ryb (2010-04-13).
8. Spożycie ryb w Polsce. Rynek Rybny 2004, 4(80): 2-3.
9. Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B, Iwanow K. Tabela
wartości odżywczej produktów spożywczych. PZWL,
Warszawa 2005.
10. Dahl L, Opsahl JA, Meltzer HM, Julshamn K. Iodine
concentration in Norwegian milk and dairy products. Br
J Nutr. 2003, 90(3): 679-685.
11. Ziemlański Ś. Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne
podstawy. PZWL, Warszawa 2005.
12. Waszkowiak K, Szymandera-Buszka K. Produkty mleczne
jako źródło jodu w diecie dzieci przedszkolnych z Poznania.
Bromat Chem Toksykol 2009, 42(3): 252-256.
13. Kursa J, Herzig I, Travnicek J, Krupova V. Milk as a ford source
of iodine for human consumption in the Czech Republic.
Acta Vet 2005, 74: 255-264.
14. Li M, Waite KV, Ma G, Estman CJ. Declining iodine content
of milk and re-emergence of iodine deficiency in Australia.
MJA 2006, 184(6): 307.
15. Lamand M, Tressol J-C. Contribution of milk to iodine
intake in France. Biol Trace Element Res 1992, 32(1-3):
245-251.
16. Murray CW, Egan SK, Beru N, Bolger PM. US ford and
drug administration’s total diet study: dietary intake of
prechlorate and iodine. J Expos Sc Environ Epidemiol 2008,
1-10.